موضوع ارائه:مسکن اجتماعی
مسکن اجتماعی:
مسکن اجتماعی به عنوان یکی از راهکارهای حمایت اجتماعی در حوزه مسکن نام برده می شود.
به عنوان مثال الگوهای مختلف مانند مسکن اجاره به شرط تملیک و مسکن مهر در ایران که در سال های گذشته اجرا شده برای حل مشکل خانوارهایی می باشد که بضاعت خرید مسکن را ندارند
چگونگی پیدایش مسکن اجتماعی
باوقوع انقلاب صنعتی مبانی تولید دگرگون شده وهمزمان با آن ، دامنه مهاجرت روستاییان به شهرها به منظور اشتغال در کارخانه ها ومراکز تولیدی افزایش چشگیری یافت. در چنین شرایطی تقاضا برای مسکن شهری رشد یافته و به دلیل ناکافی بودن عرضه مسکن مناسب جهت استقرار روستاییان مهاجر ، گروهی از آن ها در خانه هایی محقر وفاقد تجهیزات بهداشتی و رفاهی ساکن شدند. . مجموعه عوامل ذکرشده موجب گردید که ازنیمه دوم قرن نوزدهم تفکر ایجادمسکن اجتماعی درگروهی ازکشورهای اروپایی مطرح شود.
انگلیس ، آلمان و دانمارک جز اولین کشورهایی بودند که اقدام به ساخت واجاره مجتمع های مسکن اجتماعی نمودند.
نقش دولت در تامین مسکن اجتماعی:
نقش دولت بعنوان تامین کننده مسکن بصورت اپارتمانهای اجاره ای توسط مسئولان و حکومتهای محلی تامین و اداره میشوند، در دوره هایی،بویژه بعد از جنگ جهانی اول و دوم، نقش دولت افزایش یافته اما همواره در شرایط احیای بخش خصوصی از اهمیت نقش آن کاسته شده است.در سالیان اخیر سیاستهای دولت در جهت کاهش هر چه بیشتر دخالت دولت در تامین مسکن اجتماعی بوده است. برای دسترسی به مسکن مناسب خانوار،سوبسید به خانوارهای کم درامد،افراد مسن یا معلول داده میشود.گرچه نحوه میزان سوبسید داده شده در دوره های مختلف بر حسب سیاستهای حزب حاکم متغییر بوده است
نقش دولت
نظارت بر تامین تجهیزات
و رعایت ضوابط و استانداردها
2. ایجاد تسهیلاتی چون
منابع مالی و کنترل بازار زمین
جهت تشویق فعالیت بخش خصوصی
3. اعطای کمکهای مالی و تخفیفهای
مالیاتی برای خریداران مسکن
نحوه تامین بودجه مسکن اجتماعی:
هزینه مورد نیاز جهت ساخت واحدهای مسکونی اجتماعی به طور عمده از راههای زیر تامین میشود:
1.درامدهای ناشی از اجاره بهای واحدهای مسکونی اجتماعی
2.اخذ تسهیلات اعتباری از دولت های مرکزی و محلی
3.اخذ یارانه ساخت مسکن از دولت مرکزی و محلی
4.اخذ وام از بخش خصوصی
لازم به توضیح می باشد بودجه مورد نیاز،از طریق دولت محلی از دولت مرکزی اخذ می گردد و در جهت ساخت مسکن اجتماعی هدایت میشود
… نحوه تامین بودجه مسکن اجتماعی: به عنوان مثال:
در سالهای پس از جنگ جهانی اول ،انگلیس از جمله کشورهای اروپایی بوده است که دولت به منظور احتراز از شکست برنامه مسکن اجتماعی،در بازار مسکن دخالت نموده و علاوه بر تامین بودجه ساخت،طرح پرداخت وام کم بهره را اجرا نمود.در انگلیس،دولت مرکزی بابت مخارج مسکن اجتماعی،اقدام به پرداخت یارانه می نماید.حکومتهای محلی نیز با اخذ وام،سرمایه مورد نیاز ساخت این نوع مسکن را تامین می نمایند.منابع مورد نیاز به منظور باز پرداخت اقساز وامهای دریافتی و سایر هزینه های جاری از محل یارانه پرداختی دولت مرکزی،اجاره ها و مالیاتهای محلی تامین می گردد
درسالهای بعد با احیای بخش خصوصی،موسسات اعتباری مربوط به انان نیز در تامین مالی مسکن مشارکت نمودند.در این کشور،مقامهای محلی،بانک های تجاری،شرکتهای بیمه و جوامع ساختمانی از عمده ترین منابع تامین مالی مسکن اجتماعی هستند
نهادهای تامین کننده،مسکن اجتماعی:
تاقبل از دهه 1960شهرداریها و شرکتهای مسکن اجتماعی در تامین مسکن اجتماعی مشارکت داشته اند. اما از دهه1960به بعد، شرکتهای خصوصی مسکن مالکان اصلی مسکن اجتماعی بوده اند.
شرکتها تابع
کنترل دولت و مقامات محلی هستند و
یک ارتباط قوی بین شرکتهای مسکن و گروههای عمده مذهبی-سیاسی وجود دارد
این شرکتها به دو شکل قانونی فعالیت می نمایند که عبارتست از
1. مجامع عمومی
2. بنیاد ها
مشکل مسکن در مقیاس جهانی
وضعیت مسکن در هر جامعه ای، ارتباط مستقیم با اوضاع اقتصادی و اجتماعی آن جامعه داشته است. بنابر این برای بررسی و تحلیل وضعیت مسکن در هر کشور، بایستی ویژگیهای اقتصادی، اجماعی و فرهنگی آن مورد توجه قرار گیرد.
تا قبل از گسترش سریع شهر نشینی ناشی از رشد فزاینده جمعیت مسائل بخش مسکن تنها متاثر از فرهنگ و اقنصاد بوده.
با گذر زمان و گسترش کالبدی بی رویه شهرها و افزایش جمعیت شهری ، عوامل تاثیرگذار بر برنامه ریزی فیزیکی واحدهای مسکونی نیز تغییر یافت . به عنوان نمونه واحد های مسکونی یک طبقه جای خودرا به مجموعه های مسکونی پرتراکم داد وبه تبع آن سرانه های زمین و زیربنا سیرنزولی یافت.
نهاد های تامین کننده مسکن اجتماعی در کشورهای منتخب
سازندگان مسکن اجتماعی با هدف های غیر انتفاعی اقدام به ساخت و عرضه ان می نمایند. بنابراین بخش خصوصی انگیزه ای برای فعالیت در این بخش را ندارد. در چنین شرایطی اهمیت دولت ،بخش های تعاونی و عمومی،مسئولین و نهادهای محلی و منطقه ای دو چندان میشود.
مسکن درکشورهای توسعه یافته :
درکشورهای توسعه یافته ، سرانه ودرصد شهرنشینی بالا ونرخ رشد جمعیت پایین – کمترازیک – از بارزترین ویژگی های آنان می باشد . دراین گروه ازکشورها رشد بالای اقتصادی ، حداقل تا دودهه پس از پایان جنگ جهانی دوم ، موجب بهبود استاندارد های زندگی ورشد بخش مسکن گردید
به نحوی که دراواسط دهه 1970کمبود مسکن تقریبا در بسیاری ازاین کشورها برطرف شد
در دهه 1980به دلیل بحران های اقتصادی جهانی ، کاهش قدرت خرید مردم ازیک طرف وکاهش نقش بخش دولتی به دلیل مشکلات کلان اقتصادی ازطرف دیگر نمایان گردید
…مسکن در کشور های توسعه یافته
بااین وجود به دلیل پاسخ کمی نیازمسکن ، بهبودکیفی مسکن در راس برنامه ها قرار داد و بسیاری ازشاخص های کیفی مسکن ازقبیل دسترسی به خدمات آب ، برق ، سرویس های بهداشتی وسیستم حرارت مرکزی بهبود چشمگیری یافتند
دراین گروه ازکشورها ، تقاضای مسکن تابع شرایط جمعیتی ازقبیل نسبت شهرنشینی وشکل گیری خانوار می باشد و قیمت آن نیز در بازار عرضه و تقاضای مسکن تعیین می گردد و حمایت های دولت از طریق سیستم های مالیاتی و تخصیص یارانه صورت میگیرد .
به طور کلی مسائل مهم بخش مسکن در کشورهای توسعه یافته ، در محورهای قدرت انتخاب برای اقشارمختلف مانند سالمندان ،معلولین ، خانوارهای جدید ، خانوارهای یکنفره وقیمت های بالا وخارج ازتوان مردم ونقش دولت متمرکز است .
جدول الگوی تصرف مسکن در چند کشور اروپایی در سال 1374-1995میلادی
در کشور هلند در طی 1359-1980میلادی-42 درصد از کل مساکن موجود اختصاص به واحدهای مسکونی اجتماعی داشته است.این میزان در سال 1991-1370میلادی-به 36درصد کاهش یافته است.
سیاست مسکن اجتماعی در اروپا:
در کشورهای اروپایی،دموکراسی لیبرال توانسته است کم و بیش در زمینه تامین و کاربرد سیاستهای مسکن اقدام های موثری را انجام دهد.در این کشورها غالبا سیاستهای مشخصی براساس رفاه مردم به اجرا گذشته شده است.در بسیاری از کشورهای اروپایی بصورت هماهنگ،احداث واحدهای مسکونی اجتماعی بخشی از کمبودهای مسکن را برطرف نموده است.به عنوان نمونه در سال 1374-1995میلادی در کشور هلند36درصد، المان26درصد، انگلیس24درصد و اتریش23درصد از مجموع واحدهای مسکونی را مسکن اجتماعی تشکیل می داده است.در جدول قبل به الگوی تصرف مسکن در چند کشور منتخب اروپایی اشاره شده است.
مسکن اجتماعی درکشورهای سوسیالیستی
درکشورهای سوسیالیستی ، به علت فزونی تقاضای مسکن – علیرغم تولید زیاد مسکن دراین کشورها – برعرضه آن ، با کمبود قطعی مسکن مواجهند . ازسوی دیگر شاخص های کیفی نیز دراین کشورها وضعیت مناسبی ندارند
تولید مسکن دراین کشورها عمدتا ازطریق دولت صورت گرفته است
درمناطق روستایی و شهرهای کوچک ، بیشتر خود مردم سازنده مسکن بوده اند . درشاخص نحوه تصرف نیز نسبت مالکیت خصوصی ازشهرهای بزرگ به کوچک و روستاها به نفع مالکیت خصوصی افزایش می یابد
تولیدمسکن درمناطقه شهری وحتی نوع تکنولوژی ساخت ، مبتنی براستفاده ازمصالح پیش ساخته و به صورت مجموعه سازی تحت بوروکراسی اداری وکنترل دقیق دولت بوده است
نحوه تامین منابع مالی ساخت مسکن:
یکی از مهمترین موارد مطرح در برنامه های تامین مسکن در هر کشور،نحوه تامین منابع مالی میباشد که میتواند به توفیق یا عدم توفیق اجرای برنامه منجرب شود. نحوه تامین مالی برنامه های مسکن در هر کشور با توجه به نظام اقتصادی ویژه ان کشور صورت میگیرد
کشور های در حال توسعه شدید منابع مالی انها برای اجرای برنامه های مختلف اقتصادی و از جمله برنامه های بخش مسکن میباشد. ویژگی دیگر این کشورها،حجم فضاینده تقاظای مسکن از سوی گروه های مختلف مردم و بویژه گروه های کم درامد میباشد.
علیرغم اینکه در کشورهای در حال توسعه،دولت ها در اکثر موارد در تامین بودجه ساخت مسکن دخالت داشتند،با این وجود و بنا بر دلایل اشاره شده،امکان پاسخ گویی ب تقاظای همه ی گروه ها و طبقات جامعه و بطور خاص افراد کم درامد و محروم وجود ندارد
نتیجه گیری:
با مروری بر مطالب مطرح شده میتوان گفت مساله تامین مسکن به طور عام و مسکن گروه های کم درامد به طور خاص از مشکلات پیش رو بسیاری از دولتها و مشکلی در مقیاس جهانی میباشد. تلاش برای تامین مسکن بنابراین اهمیت ویژه ای که بعنوان یک نیاز اولیه دارا میباشد. امروزه در زمره وظایف اساسی دولتها درامده است. همچنین در نظر گرفتن بخش مسکن به عنوان یکی از بخش های اقتصادی سهمی عمده از بودجه های ملی به این منظور،نشانگر اهمیت ان است.
همچنین در ارتباط با تجربیات جهانی مسکن اجتماعی که همزمان با ظهور اثار و نتایج انقلاب صنعتی در قرن ١٩ میلادی بوده است. تعدادی از کشورهای اروپایی با پیگیری سیاست ساخت مسکن اجتماعی علاوه بر کنترل تقاظای فرایند مسکن و ایجاد ثبات در بازار مسکن،بحران های بالقوه خطرناک اجتماعی ناشی از ان را نیز مهار نموده اند. از دیگ کارکرد های مسکن اجتماعی در این کشورها ایجاد تحرک در اقتصاد ملی و کاهش نرخ بیکاری میباشد.در سالهای اخیر علیرغم کاهش سهم مسکن اجتماعی در الگوی تصرف مسکن در کشور های اروپایی،کماکان در تعدادی از این کشورها،مسکن اجتماعی سهم عمده ای را دارا میباشد.
از دیگر موارد قابل توجه در این کشورها،انجام فعالیتهای تامیین مسکن اجتماعی در قالب یک نظام منسجم و قانون مند میباشد. در چنین نظامی فعالیت های مربوط به تامیین مالی و اعتباری،نهادهای تامیین کننده مسکن اجتماعی ونحوه دخالت دولت در تامیین مسکن اجتماعی از الگوی دقیق و برنامه ریزی شده تبعیت میکند. همچنین وجود سازمانها ونهادهای غیر دولتی که داری ساختاری قدرتمند میباشند و نقشی که دولتهای محلی در ایجاد ارتباط بین این نهاد ها و دولت مرکزی ایفا مینمایند. از دیگر عوامل توفیق برنامه های تامیین مسکن اجتماعی در کشورهای منتخب اروپایی می باشد
منابع:
اهری ، زهرا و دیگران – مسکن حداقل – مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن – تهران – 1367
2 اهری ، زهرا و امینی جدید ، شهلا – تجارب کشورهای مختلف در تامین مسکن – وزارت مسکن و
. شهرسازی ، سازمان ملی زمین و مسکن – تهران – 1375
3 عزیری ، محمد مهدی- بررسی شاخصهای مسکن در کشورهای مختلف جهان – سازمان ملی زمین و
. مسکن – تهران – 1377
4 دلال پور محمدی ، محمد رضا – برنامه ریزی مسکن – سازمان مطالعه و تدوین کتب ع لوم انسانی
. دانشگاهها – تهران – 1379
5 سازمان ملی زمین و مسکن – مجموعه مقالات سمینار سیاستهای توسعه مسکن در ایران – تهران –
. 1373