مطالعات عمومی مسکن
واژه مسکن
خانه : (لغت نامه دهخدا)
آن جایی که در آن آدمی سکنی میکند.(ناظم الاطباء) سرا – منزل – مستقر
مسکن : ( لغت نامه دهخدا)
جای باشش و خانه – منزل و بیت- جای سکونت و مقام – جای آرام- مقر- مقام- جایگاه
مسکن :(فرهنگ واژه های فارسی سره)
آرام بخش، خانه، سرپناه
پیدایش مسکن
نیاز بشر به داشتن پناهگاه از دیدگاه های مختلف عامل شروع یا نقطه شروع امر ساختمان سازی به وسیله بشر تلقی شده است.این که این نیاز چگونه در انسان بوجود آمده است موضوعیست که مکاتب فکری به نحوی به آن جواب داده اند. در بیشتر جواب ها انسان موجودی سرگردان در طبیعت بوده است که وقتی غاری یا درختی را میبیند به آن پناه میبرد و اینجاست که به او الهام ساختن با الگویی مثل غار دست میدهد.
این مطالعات بعدها با تیکه بر دیدگاه های اقتصادی گسترش داده شده است و با مبنا قرار دادن اقتصاد به عنوان همه چیز, معماری انسان را به دوره های مختلف تاریخی و مادی تقسیم کرده است و در نهایت نویسندگان برداشتی صد در صد مادی را از این پدیده ارائه دادند.
تعریف مسکن
مقوله مسکن گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد. از این رو نمیتوان تعریف جامع و واحدی از آن ارائه داد.مسکن به عنوان یک مکان فیزیکی و به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی یک خانوار به حساب می آید. در این سرپناه برخی از نیازهای اولیه خانوار یا فرد تامین میشود مانند خواب خوراک استراحت حفاظت در برابر شرایط جوی و خلاصه شرایط زیست در مقابل طبیعت.
واژه سکونت مفهوم گسترده تری از مسکن دارد و منظور از آن مجموعه ای از فعالیت های زیستی خانوار است. فعالیت های زیستی خانوار در اینجا فعالیت های فردی جمعی از یک سو و فعالیت های اجتماعی اقتصادی را از سوی دیگر در برمیگیرد.
مسکن خوب و کافی یعنی مسکنی که ازدحام بیش از حد نداشته باشد.در اینجا ازدحام همان تراکم نفر در واحد و در اتاق است.این تعریف به حد مفهوم نیاز زیستی سکونتی نزدیک میشود یعنی ابعاد فضایی و انسانی مسکن را در نظر دارد.
در حال حاضر مسکن تنها یک سرپناه نیست بلکه مجموعه ای است که به منظور ارائه خدمات فشرده در یک مکان فیزیکی قرار دارد. این تعریف با توجه به گوناگونی شرایط اجتماعی و اقتصادی خانواده تغییر میکند.
مفاهیم
1 سرپناه : اولین برداشت از مفهوم مسکن نیاز به یک سرپناه بهداشتی را مطرح میسازد. سرپناه مانند غذا یک نیاز اساسی و زیستی است و این حق اجتماعی هر فرد و هر خانواده است.
2 مسکن و خاتواده : واحد مسکونی کانون و یا محور اصلی خانواده است واحد مسکونی باید شامل فضایی کافی برای غذا خوردن دور هم نشستن خوابیدن فعالیتهایی از قبیل انجام تکالیف کودکان و فعالبت های اساسی دیگر باشد.
3 مفهوم اقتصادی : مسکن در ثبات اقتصادی بهزیستی خانواده نقش اساسی دارد.فرصت های شغلی دوری و نزدیکی مسکن به محل کار هزینه رفت و آمد از عوامل ساسی اقتصادی تاثیرگذار در امر مسکن است.مسکن به مثابه نوعی سرمایه گذاری دارای مفهوم مهم اقتصادی است.
4 مشارکت : یکی از اثرهای مسکن مشارکت خانواده در اجتماع بزرگتر است.ایجاد روابط همسایگی برای شهرنشینان اثرهای متقابل مهمی برجای میگذارد و رابطه اجتماعی همسایگی یکی از جنبه های پایدار زندگی شهریست.
5 محیط مسکونی : نیاز به احساس برخورداری از محیط مسکونی مناسب و فرار گرفتن در فضای سکونتی که به امکانات تسهیلات خدمات بهداشتی مراکز اموزشی مراکز خرید و فروش اماکن مذهبی و فرهنگی دسترسی داشته باشد از اهمیت خاصی برخوردار است.سرپناه و خدمات سکونتی بر حسب اولویت نیاز های سکونتی و میزان توان مالی خانواده شکل میگیرد.
اهداف کلی
1 هدف های کمی: این دسته هدف ها به کمیت و شمار واحدهای مسکونی مورد نیاز که باید در دوره ای از برنامه ریزی ساخته شود تاکید دارد. اینگونه هدف ها کمیت نیاز ها و کمبودها را نشان میدهد.
2 هدف های کیفی : در مرحله بعد کیفیت مسکن از درجه اهمیت خاصی برخوردار است. بهبود کیفیت موجود مسکن به ویژه کنترل کیفیت ان در جهت بهتر شدن جای خاصی در هدف های کلی مسکن دارد.
3 هدف های اصلاح و بهبود تاسیسات اجتماعی: با گسترش شهرها و لزوم ایجاد مجتمع های بزرگ مسکونی ضرورت پیش بینی تاسیسات اموزشی و بهداشتی و دیگر مراکز خدماتی ابعاد تازه تری میابد.
4 هدف های فیزیکی زیربنایی: پیش بینی تاسیسات اولیه مانند منابع آب فاضلاب و سیستم های حمل و نقل از هدف های کلی مجتمع های زیستی به حساب می آیند.
5 اصلاح محیط زیست : هدف های کلی در این زمینه سالم سازی محیط زیست فضاهای باز کاهش آلودگی را شامل میشود.
عملکرد و تجهیزات مسکن:
عملکرد هایی که فضاهای مسکن دارند مبتنی بر نیاز های ساکنین ان است و مسکن باید بتواند این نیاز هارا به طریقی مطلوب برآورده سازد. در انجام دادن موثر این عملکردها نه تنها مساحت فضاها و نوع تجهیزات بلکه نحوه قرارگیری فضاهای تشکیل دهنده مسکن و شرایط پیرامون آن نیز نقش مهمی دارد.
باید توجه کرد که نحوه قرار گیری نوع و ابعاد سطوح فضاهای مسکونی باید برحسب نوع عملکردی باشد که این فضاها در قالب مسکن دارد و نمیتوان بخاطر ملاحظات مالی از تامین نیاز های اولیه در فضای مسکن صرف نظر نمود.
قسمت های تشکیل دهنده مسکن خانوار سنتی ایرانی با توجه به مطالعات انجام شده در نیاز ها و رفتارهای سکونتی شامل اجزای زیر است:
1 عرصه مشترک
2عرصه والدین
3 عرصه فرزندان
4 عرصه خویشاوند فرد یا افراد همراه خانوار
5 عرصه مهمان
6فضاهای مراقبت های جمعی و نگهداری وسایل و تجهیزات خانواده
7 فضاهای ورود به خانه و خروج از آن
عرصه ها
-عرصه مشترک :
عملکرد: خانواده باید فضای لازم برای ادامه زندگی جمعی خود را داشته باشد در خانواده های کم درامد فضای جمع شدن خانواده مهم ترین فضای خانه است. چنین فضایی علاوه بر انکه امکان جریان یافتن اعمال مختلف زندگی خانواده ( صحبتهای 2 و چندنفره اهل خانه رسیدگی پدر مادر به تربیت فرزندان , غذا خوردن استراحت و ارامش یافتن پرداختن به سرگرمی ها و کارهای مختلف معاشرت با دیگران و …) را میدهد. اغلب فعالیت های فردی را نیزشامل میشود.
-عرصه والدین
عملکرد: زن و شوهر باید عرصه خصوصی برای خواب خود داشته باشند جز آن در طول روز نیز باید ترتیب و تعداد فضاهای خانه طوری سامان داده شود که امکان صحبت خصوصی آن هارا فراهم سازد.
-عرصه فرزندان :
عملکرد: عرصه خواب فرزندان باید بر حسب سن و جنسیت جدا گردد یعنی کودکان بیش از 4 سال باید جدا از والدین خود باشند و دختران و پسران بیش از 7 سال باید جدا از هم بخوابند. پسر بزرگ خانه ( یا دختر بزرگ اگر درخانه مانده باشد) باید عرصه خواب و استراحت فردی را در صورت فراهم بودن امکانات داشته باشد.
عرصه خویشاوند فرد یا افراد همراه خانوار
خانوار های ایرانی بویژه خانوار های کم در امد در موارد متعددی نیمه گسترده است.فرد همراه خانوار در بسیاری موارد مسن و یا شخص جوانی است که کار میکند. وی باید بتواند عرصه خصوصی برای خواب و استراحت خود داشته باشد . اگر افراد همراه خانوار چندنفر باشند باید عرصه خاص خودرا مجزا از خانواده داشته باشند.
عرصه مهمان :
عملکرد: پذیرایی از مهمان سنتی دیرینه است که ریشه در فرهنگ و عادات مردم دارد.عرصه مهمان تا حد امکان باید از حریم زندگی خصوصی خانواده جدا بماند.
فضاهای ورودی و خروجی
عملکرد : فضای ورود خانه فضای مکث و توقفی است که شخص را برای ورود به آن یا خروج از ان اماده کند در ضمن فضای واسطه ای بین عرصه عمومی بیرون و عرصه خصوصی درون خانه است. از این رو باید حریمی برای فضاهای داخلی خانه ایجاد کند و انهارا از معرض دید افراد بیگانه خارج سازد.
فضاهای خدماتی و نگهداری وسایل و تجهیزات خانواده :
1 آشپزخانه عملکرد: طبخ و اماده کردن و نگهداری غذا – شستن ظروف و وسایل غذا- نگهداری و مرتب کردن وسایل طبخ غذا و مواد غذایی- دفع زباله
2 فضاهای بهداشتی عملکرد: حفظ بهداشت و مراقبت از جسم شامل شستشوی بدن شستشوی دست و صورت مستراح رفتن نگهداری از وسایل مربوطه
3 حفظ و نگهداری البسه و پوشش ها عملکرد: هوا دادن پاک کردن شستن خشک کردن اتو کردن در گنجه گذاردن و چیدن و مرتب کردن.
4 نگهداری وسایل اضافی : خانواده ایرانی هرچند کم درامد همیشه به قدری وسایل دارد که نگهداری انها احتیاج به فضای مشخصی پیدا میکند. مثلا تغییرات آب و هوا در فصول مختلف باعث میشود که پوشاک و وسایل خواب متعددی برای فصول مختلف مورد نیاز خانواده باشد.که طبعا نگهداری وسایل و پوشاک غیرضروری در فصول دیگر احتیاج به فضای خاصی خواهد داشت.
عملکرد: نگهداری وسایل خانواده لباس و پوشاک غیرضروری فصلی رخت خواب خرت و پرت وسایل و لوازم مختلف
با توجه به مباحث مطرح شده اجزای مسکن به 2 گروه کلی زیر تقسیم میشوند:
گروه اول: فضاهایی که عملکرد مشخصی ندارند ( فضاهای چند منظوره ) که این گروه شامل فضاهایی
که زندگی جمعی زندگی والدین و فرزندان میباشد.
گروه دوم : فضاهایی که عملکرد مشخص دارند این فضاها شامل فضای آشپزی بهداشتی و فضای نگهداری وسایل میباشد.
گونه شناسی مسکن:
گونه شناسی مسکن از جنبه ها و دیدگاههای متعددی قابل بررسی است.یکی از رایج ترین زمینه های مطالعات تیپولوژی پرداختن به شکل های کلی و صورتهای مختلف قرارگیری فضاهای عمده یک واحد مسکونی است.
هدف : اگاهی یافتن نسبت به گوناگونی های ممکن در شکل عمومی واحد مسکونی و استقرارهای صحیح بخش های مختلف تشکیل دهنده آن
گونه شماره 1:
مستطیل کشیده (عریض) در جبهه نورگیر
استقرار کلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتاب گیر
عرض ساختمان (جبهه نورگیر)بسته به بعد خانوار متغیر است.
گونه شماره 2 :
واحد مسکونی تیپ شکسته
دسترسی از مفصل دو بازو
استقرار کلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتاب گیر
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در چپ و راست
امکان گسترش دو بازو با افزایش عرض مفصل
گونه شماره 3:
مستطیل کشیده در جبهه غیر نورگیر
استقراربعضی از فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر و برخی دیگر در ضلع غیر آفتابگیر
گونه شماره 4 :
مستطیل کشیده در جبهه غیر نورگیر
استقراربعضی از فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر و برخی دیگر در ضلع غیر آفتابگیر
عرض ساختمان بسته به بعد خانوار متغیر
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در جلو و عقب
گونه شماره 5 :
واحد مسکونی L شکل
استقرارکلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر (با تاخیر در آفتاب گیری)
استفاده از نور شرق و غرب
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بال ها
امکان گسترش خطی بال ها برای ازدیاد مساحت
گونه شماره 6 :
واحد مسکونی L شکل
استقرارکلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر(بدون تاخیر زمانی)
استفاده از نور شرق و غرب
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بالا و پایین
گونه شماره 7 :
واحد مسکونی U شکل
دسترسی از مفصل دو بازو
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بازوها
استقرار فضاهای اصلی در دو جبهه آفتابگیر وغیر آفتابگیر
امکان گسترش دو بازو با افزایش عرض مفص
امکان استفاده از نور شرق و غرب
نیازمند عرض زیاد برای پاسخگویی مطلب
گونه شماره 8 :
واحد مسکونی U شکل دوبلکس
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بالا و پایین
استقرار کلیه فضاهای خصوصی در جبهه آفتابگیر
امکان استفاده از نور شرق و غرب
مناسب برای واحدهای با سطح زیربنای زیاد
گونه شماره 9 :
مستطیل نزدیک به مربع (کشیدگی در جبهه غیر نورگیر)
استقرار کلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر
دوبلکس
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بالا و پایین
گونه شماره 10 :
واحد مسکونی H شکل
دسترسی از مفصل دو بازو
استقرار فضاهای اصلی در دو جبهه آفتابگیر وغیر آفتابگیر
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در دو قسمت
امکان استفاده از نور شرق و غرب
وجود سایه در شمال و جنوب مفصل در طول روز
سطح زیربنای بسیار زیاد
گونه شماره 11 :
واحد مسکونی T شکل
دسترسی از قسمت تقاطع بازوها
استقرار کلیه فضاهای اصلی درجبهه آفتابگیر
تفکیک فضاها در دو قسمت
امکان استفاده از نور شرق و غرب در بازوی وسط
وجود سایه دریکی از دو بازوی شرقی یا غربی در طول روزبه علت گسترش بازوی وسط به سمت جنوب
نیازمند عرض زیاد برای پاسخگویی مطلوب
گونه شماره 12 :
واحد مسکونی T شکل دوبلکس
دسترسی ازقسمت مفصل بین بازوها
استقرار کلیه فضاهای اصلی درجبهه آفتابگیر
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بالا و پایین
وجود اشکال نورگیری و سایه در بازوهای شرقی و غربی
نیازمند عرض زیاد
گونه شناسی مسکن در جهان :
خانه های تک واحدی مستقل
خانه های حیاط مرکزی
خانه های شهری
مجتمع های مسکونی
انواع مجتمع های آپارتمانی
ساختمان های چند عملکردی
نتیجه گیری
ـ مجموعه های مسکونی اشتراکی
ـ مجتمع های مسکونی با ارتفاع متوسط
ـ مجتمع های مسکونی جمعی
ـ آپارتمان های بلند
ـ آپارتمان با دسترسی مرکزی
ـ آپارتمان های کوتاه مرتبه
ـ آپارتمان های میان مرتبه
خانه های تک واحدی مستقل (ویلایی):
حریم خانواده در آنها محفوظ می ماند و آزادی، استقلال کانون خانواده، خدشه دار نمی شود.
عدم استفاده بهینه از امکانات زمین از واضح ترین مضرات است. در این خانه ها پنجره های اتاق های اصلی به خیابان و یا پشت به خانه های دیگر مشرف می شود.
خانه های حیاط مرکزی:
امتیاز آنها آزادی عمل در جهت دادن اتاقها به سمت تابش خورشید و تامین دید به حیاط است .
از طرفی بین ارتفاع ساختمان و عرض خیابان نیز هماهنگی بیشتری ایجاد می شود. با قرار دادن انبار و فضای تاسیساتی بین خیابان و بخش های مسکونی، سروصدای خیابان کاهش می یابد.
خانه های شهری:
بر خلاف خانه های حیاط مرکزی که درون گرا هستند، این خانه ها به بیرون و به طرف خیابان باز می شوند.
این خانه ها در سطح زمین قرار دارند و دسترسی آنها به حیاط و حیاط خلوت ساده است.
مجتمع های مسکونی :
شامل:
1) مجموعه مسکونی اشتراکی
2) مجموعه مسکونی با ارتفاع متوسط
3) مجتمع های مسکونی جمعی
ساختمان های چند عملکردی :
ایده استفاده چند منظوره از فضاهای شهری فواید اجتماعی و اقتصادی بی شماری را در بر دارد. فایده اجتماعی آن روابط اجتماعی سالم و متعادلی است که بین اقشار مختلف جامعه یعنی کارمندان دولت مغازه داران و ساکنان واحدهای مسکونی به وجود آورده و برای عابران پیاده در محیط های شهری بعد از ساعات اداری امنیت فراهم می کند.
تیپولوژی مسکن های شهری (سازنده فضاهای شهری)
1) خانه های تک واحد مجزا :
نحوه توزیع عملکردی ،اسکان متفاوتی را از این تیپ خانه ها به وجود آورده که اکثرا به صورت آزاد در قطعه زمین های شهری و یا خارج از ان قرار گرفته اند. این خانه ها تراکم کمی معادل 80 نفر در هکتار ایجاد می کنند .این نوع بناها در زمین های شهری جهت سکنی دادن به دو خانوار یا بیشتر مناسب است.
2) خانه های تک واحدی سری:
این خانه ها عموما بصورت پیوسته به هم در یک و یا دو طبقه با خصوصیات عملکردی فشرده تر و مشخصات استاندارد شده و اقتصادی در اشکال مختلف ایجاد می گردند استقلال بخش خواب از بخش نشیمن و تراس بیرونی در رابطه با هر دو بخش و نیز جهت گیری این خانه ها نسبت به آفتاب از اهمیت خاصی برخوردار است این خانه ها با ایجاد ضریب تراکمی 160 تا 180 نفر در هکتار قابلیت استفاده در شهرکهای مسکونی را دارند.
3) بلوکهای آپارتمان شهری :
این تیپ خانه ها که قدمت انها به دوران ساختمانهای متصل و نزدیک به هم رومی باز می گردد نوع دیگری از مسکن در طبقات به وجود می اورد و یک نوع واحد مسکونی جمعی را به وجود می آورد. با جدا شدن خانه ها از حاشیه خیابان و قرار گرفتن در فضای باز و سبز به صورتهای خطی شمالی جنوبی و نیز شرقی غربی مطرح می شدند این تیپ خانه ها با تراکمی 200 تا 300 نفر در هکتار عمومی ترین و غیر قابل استفاده ترین نوع مسکن در گسترش شهرهای اولیه قرن بیستم بودند.
4) برج:
با استفاده از زمین کمتر در فضا رشد کرده و واحدهای مسکونی در آن از تمام جهات یکسان استفاده می کنند مسلما بعلت استفاده از وسایل ارتباط داخلی مکانیکی و فشردگی سطوح مسکونی خانواده های با افراد کمتر می توانند در آن ساکن شوند.
تیپولوژی مسکن درمعماری سنتی ایران :
در کل می توان معماری سنتی ایرانی را به دو گونه معماری درونگرا و معماری برونگرا تقسیم کرد:
تعریف معماری درونگرا:
(1 نداشتن ارتباط بصری مستقیم فضاهای داخل با فضاهای شهری بیرون خود
2) فضاهای مختلف ان را عنصری مانند حیاط یا صفه های سرپوشیده سازمان دهی کرده است به نحوی که روزن ها و بازشوها به این عناصر باز می شوند.
معماری برون گرا:
از دو جنبه قابل بررسی است :
1) پیوند با طبیعت (مانند معماری ژاپن و گیلان)
2) هماهنگی با فضای شهری ( ونیز)
معماری برون گرا رو به سوی فضاهای بیرونی خانه دارد و سعی دارد که خانه را به عنوان جزئی از فضاهای بیرونی بیاراید.
بررسی انواع خانه در معماری سنتی ایران:
انواع خانه در معماری سنتی ایران را می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
انواع خانه از نظرتقسیم بندی میزان متراژ
انواع خانه از نظر طراحی
انواع خانه از نظر همسازی با اقلیم و (چگونگی مصالح)
1) انواع خانه از نظرتقسیم بندی میزان متراژ:
1ـ خانه با پیمون بزرگ:
ابعاد خانه حدود 48 ×48 بوده است و حیاط دارای تناسبات طلایی می باشد.ابعاد پنجره هم در پیمون بزرگ (2گز و 2 گره ) بوده است.
2ـ خانه با پیمون کوچک :
ابعاد خانه در حدود 32×32 و حیاط هم دارای تناسب طلایی بوده است. این خانه ارزان و راحت بوده است. ترکیب آن چیزی شبیه به خانه با پیمون بزرگ است اما کمی متفاوتتر . ابعاد در و پنجره در پیمون کوچک (16ـ ـ14 گره ) بوده است.
3ـ خانه با نظام خرده پیمون:
خانه های این نظام کوچک و درویشانه بود و دو تا سه اتاق داشت و در عین حال دارای اندرونی و بیرونی بوده است . در خرده پیمون عرض درها cm 92 بوده است.
2) انواع خانه از نظر طراحی:
1ـ خانه های یک حیاطه
فضاها در 3 جبهه عمود بر هم – U شکل
فضاها در دو جبهه حیاط
فضاها در یک جبهه حیاط
فضاها در 4 جبهه حیاط
فضاهایی در 2 جبهه – Lشکل
2ـ خانه های دارای چند حیاط
در چگونگی قرار گیری چند حیاط خانه ها تقسیم بندی زیر انجام میپذیرد:
خانه هایی با دو حیاط ویک محور طولی مشترک
خانه هایی با چند حیاط و با دو یا سه
محوراصلی موازی هم
محورهای اصلی حیاط ها عمود بر هم هستند
* دسترسی به حیاط ها از چند ورودی صورت می گیرد.
3ـ خانه های ایوان دار :
معمولا" ایوان به صورت سرتاسری در جلوی چند اتاق قرار میگیرد و ارتباط تمامی اتاقهای پشت سر را میسر می کند. ایوان معمولا" در قسمت شمالی حیاط در جلوی اتاقها قرار می گیرد.
خانه های ایوان دار
4ـ خانه های حوضخانه ای :
در این خانه ها عنصر اصلی همان اتاق شکم دریده (اتاقی صلیبی شکل ) است. در خانه های بزرگتر قسمت حوضخانه به بیرونی اختصاص دارد و قسمت اندرونی ترکیبی دیگر دارد.
5ـ خانه های چهار صفه :
صفه به صورت صلیبی در مرکز است و چهار گوشه آن اتاقها قرار دارد.هر کدام از صفه ها عملکرد خاص دارند مثلا" صفه باغچه محل کار و نشیمن عصرهای تابستان بوده است. نوع پوشش در صفه ها و اتاق ها به صورت آهنگ و یا به صورت کژاوه است.
الف- پایان نامه ها :
1- طراحی مجتمع مسکونی درگفتگو با طبیعت ، لیلا ایرانشکوه ، استاد راهنما : مهندس خسرو صحاف
2- مجتمع مسکونی- اقامتی در محدوده بافت مرکزی مشهد، نوشته وفا ثابتی، استاد راهنما: مهندس ناصر محسنی،
3- مجموعه مسکونی چند منظوره، نوشته سعید حسامی تکلو، استاد راهنما: دکتر علی غفاری
4- طراحی مجموعه مسکونی ، نفیسه همتان ،استاد راهنما : مهندس خسرو صحاف
5-مجتمع مسکونی آرمس استاد راهنما : مهندس خسرو صحاف
6-بازدید از مجتمع های مسکونی قاسم آباد- آرمس – 512 دستگاه و. . .
ب – کتابها
ـ آشنایی با معماری مسکونی ایرانی –گونه شناسی برونگرا و گونه شناسی درونگرا،تالیف :غلامحسین معماریان
ـ هویت شهری ،تالیف:علیرضا رضوانی
ـ معماری اسلامی،تالیف : پیرنیا
ـ مطالعه میدانی از چند خانه قدیمی
.لغت نامه دهخدا
.فرهنگ واژه های فارسی سره
.مسکن حداقل- دکتر سید محسن حبیبی
منابع و ماخذ :