به نام خدا مطالعات موضوعی
و الله جعل لکم من بیوتکم سکنا …» وخدا برای سکونت شما منزل هایتان را قرار داد .
بسم الله الرحمن الرحیم
(قرآن کریم ، سوره نحل : آیه 80 )
هرگز از کسانی که همیشه با من موافق بودند چیزی یاد نگرفتم ” دکتر شریعتی“
سخن نخست
از زمانی که انسان از غارها ی تاریک به سمت خانه های خود ساخته روی آور شد سعی در تکمیل امکانات محیط اطراف و همچنین منطقه سکونت خود نمود تا به عصر حاضر که خانه ، همانند تمامی فضاهای عمومی ، تبدیل به نمادی از جهان شده و انسان ، همچون خدا در مرکزش قرار گرفته و مسئول آفرینش آن شده است . خانه نیز همچون معابد و اماکن عمومی از طریق آیین های مذهبی مورد تقدیس قرار گرفته است که متاسفانه امروزه این سیر تحول رو به نزول نهاده است همانطور که در گذشته و حال ، ورود به معبد با ملاحظه سلسله مراتب میان جهان مقدس و جهان نامقدس صورت می گرفته و ورودی آن به طرز شایسته ای آراسته می شده تا رفع کننده ارواح خبیثی باشد که ممکن است قصد ورود به درون آن مکان مقدس را داشته باشند . آستانه ورود به خانه نیز به عنوان یکی از مهم ترین مسیرهای واجد سلسله مراتب ، میان فضای خصوصی درون و جهان بیرون ، مورد توجه و تکریم قرار گرفته است.که البته محل قرار گیری آستانه ی ورود به خانه ، در فرهنگ های متفاوت تغییر می کند ، شاید به این خاطر که استقرار در برابر جهان خارج ، نمادی است از نحوه ی ارتباط افراد با سایر اعضای آن جامعه . به صورتی که در ترکیب خانه یک مسلمان ، آستانه ورود حتی با تاکید و ملاحظه بیشتر و با مقداری فاصله نسبت به خانه قرار می گیرد و حاکی از حد نهایی حریم خصوصی افراد خانه و به ویژه زنان در نسبت با بیگانگان و همسایگان است
مقدمه
فهرست مطالب
سابقه خانه وسیرتحول سکونت در خانه های مسکونی
شناخت مسکن و عوامل کلی موثر بر مطلوبیت آن
طبقه بندی نیازهای مسکونی از دید گاه جامعه شناسی
بررسی ویژگی های سازمان فضایی خانه های تاریخی
بررسی ویژگی های سازمان فضایی خانه های معاصر
مسائل ومشکلات مسکن در حوزه شهری و آپارتمانها
1-
2-
3-
4-
5-
6-
سابقه خانه وسیرتحول سکونت در خانه های مسکونی
واژه سکونت مفهوم گسترده تری است از مکان که مجموعه ای از فعالیت های زیستی خانوار است که فعالیتهای فرد ی – جمعی را از یکسو و فعالیت های اجتماعی – اقتصادی از سوی دیگر در بر می گیرد و سکونت گاه محلی است که خدماتی نظیر بهداشت ، آموزش ، فرهنگ و روابط اجتماعی و … را برای خانواده فراهم می آورد .
یکی از مسائل بسیار اساسی که اغلب در برنامه ریزی مسکن از قلم می افتد ، میل طبیعی انسان به سکونت به عنوان یک عامل تعیین کننده در انتخابهای معمارانه و رابطه مستقیم آن با میل غریزی ساختن و اشتیاق به کار معماری است . سکونت یک نیاز دیرینه است همچنان که زنده ماندن ، غذا خوردن و زندگی اجتماعی اینگونه هستند – انسان به طور غریزی کارهای زندگی خود را تحت فرمان اشتیاق انجام می دهد در پی هر اشتیاق همواره یک ضرورت یا یک نیاز است که انسان در پی نیاز به مسکن به سوی آن کشانده شد با ساخت سکونتگاههای های اولیه توسط انسان که شامل: گوشه امن غارها – شکاف کوه ها – شاخه های درختان و جنگل ها و با تکامل فکری – افزایش مهارت – شناخت محیط پیرامون توسط انسانها دوران نو سنگی ( خانه سازی) بوجود می آید و در مرحله بعد کشاورزی ودامپروری – یکجا نشینی و شکل گیری روستا ها ودر گام بعدی با رشد صنعت و پیدایش شهرها
ساختن خانه یک اختراع بود ، عنصری نو ، که انسان را از تاریکی غار نجات داد . توانایی انسان در بیرون کشیدن مفهوم سکونت از درون حفره ای در دل سنگ و ساخت آن بدین صورت پیشرفت خارق العاده ای بود . در ساخت نخستین سازه برای حداقل شکل دادن به فضا ، غار الهامبخش انسانهای نخستین شد .
انسان در طرح خانه همواره از شکلهای طبیعی الهام گرفته است . در آن شکلها همچون خطوط درون غار دایره ای بودند با مصالح از گل ونی اما به تدریج مصالح دیگر و رنگ هم به این خانه ها راه یافت .
انسان ها به شیوه های ساخت بهتر با ظاهری زیباتر علاقمند شده بودند . پس برای اندود کردن کف و دیوارها به جای گل از گچ استفاده کرد و رنگهای خاکی ، قهوه ای و قرمز را در بیرون و درون خانه ها به کار گرفت .
تحول پلان خانه از دایره به مستطیل جهشی بزرگ وسر آغاز شناخت واقعی سازه و آشنایی با روشهای ساده تر ساختمان بود . الهام بخش این شکل جدید هم ، شکل آجر بود . انسان نخستین دیوار را در ذهن خود تجزیه وعناصرش را از هم جدا کرد ، بعد قطعه های حاصل از تجزیه را به شیوه ای کاملا متفاوت روی هم قرار داد . این تحول گویای درک وسیعتر از مفهوم دیوار و خواص آن است .
از میان همه شکلهای ساخت خانه ، سرانجام شکل مستطیل غالب شد و با تنوعی چند به اجرا در آمد . در این خانه ها اتاق اصلی اهمیت درجه اول است و تقریبا تمای فضای خانه را می پوشاند . زندگی ، پخت و پز و خواب نیز در همین فضای مشترک انجام می شد .
ساکنان مناطق جنوبی خاور نزدیک، که بین النهرین را عرصه تاخت و تاز خود قرار دادند ، دانش ساخت خشت را هم به همراه خود به این زمین آوردند . در محیط پیرامون آنها سنگی برای ساختن نبود ، اما نیاز به یک مسکن فراتر مجبورشان کرد به کلبه های گلین بسنده نکنند و به امکانات بهتری بیندیشند در این صورت بود که فضای خانه ها از تک اتاق چند کاره فراتر رفت ، اتاقها از هم جدا شدند و پیرامون حیاطی سازمان یافتند و کوشش می شد از این فضا استفاده های پیچیده تری شود. به مرور زمان حیاط مرکزی کاربردهای گوناگونی یافت و علاوه بر فضای ارتباطی به حائل میان فضاها و باغ و باغچه هم تبدیل شد – در نیمه اول قرن اول میلادی ، کمبود فضا در شهر ها ، ساختمانهای چند طبقه را مرسوم کرد . سراسر یا بخشی از طبقه همکف را مغازه ها و انبارها اشغال می کردند. بازارچه های حلزونی از میان بلوکهای آپارتمانی و خانه های متراکم می گذشت وهوا ونور را در میان آنها جاری می کرد.
در بعضی از مناطق به منظور کمبود چوب و سنگ از قوس استفاده می کردند . که این قوسها اکثرا با خشت بودند . برای پوشاندن سقفهای خانه ها از همین طاق ها استفاده میکردند تاقهای نیم دایره و ربع دایره ای در بالای درها و پنجره های پلکان برای استحکام بخشیدن به آنها به کار می رفت که اغلب دلیل استفاده از این نوع سیستم سازه ای محدود به کمبود مصالح نبود و عوامل دیگری نیز در آن دخالت داشتند .
. بلوکهای آپارتمانی گاه تا 5 طبقه بالا می رفتند و به طور معمول پلان همه طبقات یکسان بود .
با توجه به کمبود چوب در بعضی مناطق کاربرد چوب در معماری بعضی مناطق دیگر گسترده بود . چوب قابلیت شکل پذیری بیشتری داشت وبرای تزئین ساختمان آن را کنده کاری می کردند، تزئینات به کنده کاری روی چوب و آجر محدود نمی شد ، بلکه نقاشی دیواری هم رواج بسیاری داشت . از کف زمین تا زیر سقف شکلهای هندسی منظم و رنگارنگ نقاشی می کردند که این رنگها در فرهنگهای مختلف معنایی خاص داشتند. در طول زمانهای مختلف معمارانی با سبکهای مختلف که البته اغلب آنها به صورت موروثی این حرفه را دنبال کرده بودند، با ایجاد فضاهایی که به مرور زمان به حد اعتلای خود رسید ، سعی در آفرینش فضاهایی در جهت ایجاد امنیت و آسایش برای ساکنین این بناها نمودند.
امروزه نیز با توجه به مشکلات زمین و مسئله افزایش قیمت آن در کلان شهرها ، انسان سعی در ایجاد بلند مرتبه ها و آسمان خراشهایی نموده است که این ساختمانها نه تنها مشکلاتی را کم نکرده است بلکه مشکلاتی را نیز به همراه داشته است
شناخت مسکن
مسکن اسم مکان است بر وزن مَفعَل به معنای محل آرامش و سکونت که از ماده سَکَن به معنی آرامش می آید و در اصطلاح به مکانی می گویند که انسان در آن زندگی می کند. در لغت نامه دهخدا مسکن چنین معنی شده: جای باشش و خانه، جای سکونت و مقام، جای آرام….
خانه با مطرح شدن به عنوان پیکره ای معمارانه در محیط هویت ما را محرز کرده و امنیت را بر ما ارزانی میدارد؛ و سرانجام هنگام پای نهادن به آن به آسایش دست می یابیم. در خانه چیزهایی را می یابیم که بر آنها وقوف داشته و گرامیشان می داریم. ما آنها را با خود از بیرون آورده و به خاطر آنکه بخشی از جهان ما را می سازند در کنارشان به زندگی می پردازیم.
امروزه مسکن تنها به یک واحد مسکونی اطلاق نمیشود ،بلکه "محیط مسکونی"وکلیه ی خدمات وتسهیلات عمومی لازم برای زندگی بهینه ی انسان ها را نیز در برمیگیرد .علاوه براین مسکن به عنوان فراوانترین عنصر شهری ،موثرترین عامل در شکل گیری بافت شهر ومیزان کیفیت آن است . مسکن به عنوان جزئی از ساختار سیستم شهری مرتبط با سایر اجزای شهر وکل آن است .ارتباط مسکن با محیط وبستر قرار گیری آن، بحث چگونگی وکیفیت را هم برای واحد مسکونی وهم برای محیط پیرامون برجسته می کند.
اهمیت مسکن :
نیاز به پناهگاه نیاز مادی ، معنوی و فطری است . این نیاز در درون هر انسان وجود دارد و این محرکی است برای ساختن خانه . خانه اولین واحد جامعه و نخستین واحد سکونت انسان است که او را در برابر تمام ناامنی های طبیعی و انسانی حفظ می کند.در گذشته مسکن یک دارایی فردی ، و از نظر اقتصادی غیر تولیدی تلقی می شد. امروزه مسکن به عنوان نوعی سرمایه گذاری و افزایش درآمد است و دارای مفهوم اقتصادی می باشد.از نظر اقتصادی مسکن به عنوان یک کالای اقتصادی به شمار می رود و یک بستر سرمایه گذاری نسبتاً مطمئن در کشورهای جهان سوم تلقی می شود . مسکن به سرمایه گذاری های اولیه سنگینی احتیاج دارد به همین علت مسکن به صورت رویایی برای بسیاری از افراد در آمده است حتی برای ثروتمندان ، ایجاد مسکن بزرگترین سرمایه گذاری خانوار محسوب می شود.از نظر اجتماعی، مکان ، شکل و نوع مصالح به کار رفته در واحدهای مسکونی برای مالک آن مقام و منزلت اجتماعی به ارمغان می آورد .به تعبیری مسکن میتواند تا حد زیادی بازگو کننده پایگاه اجتماعی – اقتصادی صاحب و مالک آن باشد .
محیط مسکونی
برای تامین رشد اجتماعی، عرصه مسکن علاوه بر خود واحد مسکونی ، باید محیط پیرامون آنرا نیز در بر بگیرد. وقتی مجموعه ای مسکونی ساخته می شود در واقع کانونی اجتماعی شکل میگیرد. این کانون برای حفظ ارزش های خود به انسجام شخصی احتیاج دارد. اگر به این امر بی توجهی شود ممکن است بخشی از پیکره اجتماع از آن جدا و ارتباط خود را با آن از دست بدهد. برای تامین انسجام یک محله باید دو عامل را در نظر گرفت: یکی ترکیب مناسب گونه ها و اندازه های مختلف مسکن و دیگری ایجاد روش مناسب برای دادن کمکهای مالی در جهت تامین مسکن.
مسکن مطلوب چیست:
اکنون یکی از مسائلی که در جوامع امروزی بسیار حائز اهمیت است ، مسئله مسکن مطلوب است ،که البته در حال حاضر به دلیل کمبود زمین و گرانی خانه افراد مجبور به بسنده کردن به مساحتهای کوچک برای مسکن خود هستند و طبعاً فضاهای خانه تا آنجا که ممکن است باید مورد استفاده قرار بگیرد و کارایی داشته باشد. مطلوبیت مسکن مربوط به انتظاراتی است که هر فرد یا گروه استفاده کننده ای از خانه و کاشانه خود داشته و برای ایجاد آن به هر نحو ممکن می کوشد. ولی به هر حال عامل مطلوبیت فضایی نیز در مطلوبیت مسکن بی تاثیر نیست و این در واقع وظیفه معمار است که باید وظیفه خود را به بهترین وجه در این باره انجام دهد و در واقع دانش کافی درباره عوامل موثر در مطلوبیت را پیدا کند
در دومین اجلاس اسکان بشر در سال (1996) که در استانبول برگزار شد مسکن مناسب چنین تعریف شده است:
مسکن مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست، سرپناه مناسب یعنی آسایش مناسب ،فضای مناسب ،دسترسی فیزیکی وامنیت مناسب ،امنیت مالکیت ،پایداری ودوام سازه ای ،روشنایی ،تهویه ، سیستم گرمایی مناسب ، زیر ساختهای اولیه مناسب از قبیل آبرسانی ،بهداشت وآموزش، دفع زباله ،کیفیت مناسب زیست محیطی ،عوامل بهداشتی مناسب ،مکان مناسب وقابل دسترسی از نظر کار وتسهیلات اولیه است که همه این موارد باید باتوجه به استطاعت مردم تامین شود.
در بولتن اقتصادمسکن ، مسکن فضایی است مشتمل برحداقل یک اتاق ،یک آشپزخانه ،یک سرویس بهداشتی که تمام یا قسمتی از ساختمان مسکونی را تشکیل می دهد ودارای ورودی اختصاصی به خیابان ،کوچه و…ویا راه پله یا راهروی مشترک است.
ایجاد مطلوبیت مسکن برای افراد استفاده کننده در شرایط مختلف اجتماعی از جمله وظایفی است که به عهده برنامه ریزان، معماران و طراحان مسکن است و معماران موظفند که به دنبال عوامل موثر در مطلوبیت مسکن برای افرادی که دارای فرهنگ ملی و یا آداب و رسوم و انتظارات خاص برای خود هستند، باشند
عوامل کلی موثر بر مطلوبیت مسکن
عوامل فرهنگی: این عامل یکی از مهمترین مسائل در طراحی خانه های مسکونی می باشد. خانه ای که در تقسیم بندی فضایی آن عامل فرهنگ و نحوه زیست مردم رعایت نشده باشد به هیچ عنوان خانه مطلوبی برای ساکنان آن نیست. و چه بسا دراینگونه موارد ساکنین خانه بعد از مدتی مطابق میل خود تغییراتی درپلان داخلی خانه انجام دهند. روی همین اصل معمار باید کاملاً روی فرهنگ و نحوه زیست و آداب و رسوم افراد شناخت پیدا کند و شناخت هر چه بیشتر آن باعث مطلوبیت خانه برای ساکنین خواهد بود
عوامل اقلیمی : توجه به وضع اقلیم یکی از موارد لازم در این مورد است. مطابقت با اقلیم محل و مقابله صحیح در مقابل عوامل جوی نامناسب محلی
عوامل امنیتی ، آسایشی ، احساسی ، روانی : که از عوامل بوجود آورنده آن می توان به این موارد اشاره نمود:
1- بوجود آوردن فضاهای سبز
2- کنترل سر و صدا
3-ایجاد یک شرایط خوب با قرار گیری مناسب فضایی
4- ایجاد فضاهای جداگانه و محفوظ بدون خطر برای بازی بچه ها
عواملی که در مقاطع مختلف زمانی بر ساخت مسکن تاثیر گذارند :
سنت سکونت : سنت تجسم یافته اعتقادات و باورهای انسان درفضای ذهنیت اوست
نحوه معشیت : که منظور از آن چگونگی وضعیت مادی انسان وگذران او با استفاده از منابع طبیعی می باشد .
بوم : به عنوان در بر گیرنده معماری وفضائی است که در اختیار معمار وخلاقیت اوست والهام بخش معمار است . لغت بوم را با معنایی کلی برای شکل زمین ، آب وهوا ودیگر عوارض طبیعی فرض می کنیم .
مصالح : آنچه که در دسترس اقوام به عنوان مصالح قرار داشته در فرم ابعاد و همچنین سبک معماری آنها تاثیری بسزا داشته است . و آنها مسکن های خود را با آنچه که در دسترس بوده بنا کرده اند .
ابزار وتکنولوژی : پیشرفت و پیچیدگی روزافزون زندگی بشری و پدید آمدن منابع و حرفه های دیگر خود عاملی مهم در شکل گیری معماری ومسکن به شمار می آید . به گونه ای که فن آوری درمعماری توانسته است شکل وسبکی خاص درمعماری هر منطقه ومردمان آن پدید آورد .
تازه به دوران رسیده ها نیاز شدیدی به تثبیت موقعیت جدیدشان دارند و در عین حال هنوز به لحاظ اجتماعی ، مقبول طبقات بالا و سنتی جامعه قرار نگرفته اند از آنجا که معاشرت ها و مشارکت های اجتماعی آنان موقعیتشان را کاملاً تثبیت نمی کند به اعمال خود نمایانه روی می آورند آنها به سبک زندگی طبقات بالای سنتی جامعه به طرفداری از سبک های جدیدتر ، با تحقیر و بی اعتنایی نگاه می کنند این کار اهداف را برآورده می سازد ، سلایقشان را تایید و در نتیجه موقعیت اجتماعیشان را تثبیت می کند و نیز به طرز نمادین ،بی توجهی و استغنای خود را از سنت گرایان مغرو و از خود راضی نشان می دهند.
طبقه بندی نیازهای مسکونی از دید گاه جامعه شناسی
کارل ورث من ، جامعه شناس دانشگاه برکلی ، در تحقیقی که درباره ی نحوه ی انتخاب خانه توسط ساکنین حومه ی شهر کالیفرنیا انجام شده ، نتیجه گرفته است که بسیاری از مردم خانه هایی ندیده اند تا تصویری که از خود دارند را تقویت و تثبیت کنند
افرادی که شغل های خدماتی دارند و اهدافشان بیشتر حول رضایت شخصی دور می زند تا موقعیت مالی : ترجیح می دهند تا معماری آرام تر و درونی تری را برگزینند که مطابق با استانداردهای امروزی یک (( طرح خوب )) طراحی شده باشد.وتاجران برونگرای خود ساخته ، خانه هایی متظاهر و با سیمایی تقلیدی از سبک دوران مستعمراتی انتخاب می کنند.
تعاریف ومفاهیم مسکن از دیدگاه جامعه شناسان
مقوله مسکن ،گسترده وپیچیده است وابعاد متنوعی دارد .از این رو ، نمی توان تعریف جامع و واحدی از آن ارائه نمود. در اینجا چند تعریف از خانه به صورت نمونه ارائه شده است.
-خانه پوششی است که مطابق برخی از شرایط ،رابطه ی صحیحی را بین محیط خارج وپدیده های زیستی انسان برقرار می سازد.درخانه باید یک فرد ویا یک خانواده زندگی کنند.یعنی هرکه بخواهد راه برود.دراز بکشد .ببیند وفکر کند. و نیز باید اجتماع افراد خانواده را ممکن سازد . ضمنا استقلال هرکدام را حفظ کند تا همگان ازهم زندگی جدا ومجزایی داشته باشند . ”لوکوبوزیه“
وینستن چرچیل گفته است:"ما ساختمانها را شکل می دهیم وسپس ساختمانها مارا شکل می دهند.”
-خانه جایی است که ساکنانش باید در آن احساس راحتی کنند و اندرون خانه یاید تنوع زیادی داشته باشند تا احساس خستگی نکنند. “استادپیرنا“
خانه خوب آن خانه ای نیست که گران ترین مصالح در آن بکار رفته باشد خانه خوب خانه ای است که صاحبخانه ( ساکنین ) در آن احساس امنیت و آسایش بکنند. ”دکتر شریعتی“
-خانه شخصی را می توان به عنوان فضایی سه بعدی که خانواده ای تشکل از تعداد معینی از افرادرادربرگرفته است دانست .بدیهی است که باید ارتباط سیستمی میان زندگی روز مره بشر وفضایی که بنای کشش های عینی روزمره است.وجود داشته باشد “تادائو آندو“
-کل معماری را میتوان در سه سطح : استفاده عملی ، معنایی و ترکیبی تعبیر کرد. در استفاده عملی،خانه فضایی است که بتوان تمام فعالیتهای خانگی را بی درد سر انجام داد. در حالت معنایی خانه فضایی را تامین می کند که مردم بتوانند از حرص وولع ،بیگانگی وتنشهای زندگی شهری رهایی یابند ودر ترکیب ، خانه ابتدایی ترین نوع معماری است که در آن روابط میان عناصر معماری می تواند ترکیب شود. “تویوایتو“
از میان فضای پیرامونی، خانه بلافصل ترین فضای مرتبط به آدمی است بطور روزمره بر او تاثیر می گذارد. اولین فضایی است که آدمی احساس تعلق فضایی را در آن تجربه می کند و مجموع حواس پنج گانه دائماً سرتاسر آن را طی می کند و در مدت کوتاهی بدان خو می گیرند. خانه مکانی است که اولین تجربه های بی واسطه با فضا، در انزوا و جمع در آن صورت می گیرد و خلوت با خود، با همسر و فرزندان، با دوست و دیگران همه و همه ، بی تعرض غیر در آن ممکن می گردد.» ” محمدرضا حائری“
مسکن یا فضای زندگی از دو جهت باید کارایی داشته باشد یکی از نظر جوابگویی و ایجاد محیط راحت از جنبه شرایط فیزیکی یعنی ایجاد محیطی با درجه حرارت مطلوب، فشار مناسب، رطوبت معقول و کوران هوا و نور مناسب و نظایر آن و دیگری از نظر جوابگویی به نیازهای معنوی مردم، یعنی ایجاد فضاهای مناسب با طرز زندگی و نوع فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی، این دو شرایط اگر با هم به کاملترین نحوی جمع شود ایجاد مطلوبترین مسکن را خواهند نمود. و اگر هر کدام از این دو جنبه کمبودی داشته باشد مسکن به نحو خوبی پاسخگو نخواهد بود. به عنوان مثال مسکنی که از لحاظ شرایط فیزیکی با بهترین حالت طراحی و با استفاده از بهترین تکنولوژی به حالت بهینه باشد ولی فضایی مناسب با طرز زندگی افراد نداشته باشد به هیچ وجه مطلوبیت نیست و برعکس ایجاد فضایی کاملاً منطبق با شرایط فرهنگی ولی فاقد شرایط زیستی غیرقابل تحمل است.
نتیجه گیری
بررسی ویژگی های سازمان فضایی خانه های تاریخی
گونه شناسی مسکن:
گونه شناسی مسکن از جنبه ها و دیدگاههای متعددی قابل بررسی است.یکی از رایج ترین زمینه های مطالعات تیپولوژی پرداختن به شکل های کلی و صورتهای مختلف قرارگیری فضاهای عمده یک واحد مسکونی است.
هدف از چنین بررسی هایی اگاهی یافتن نسبت به گوناگونی های ممکن در شکل عمومی واحد مسکونی و استقرارهای صحیح بخش های مختلف تشکیل دهنده آن است.
بطور کلی در یک تقسیم بندی کلی خانه های ایرانی دو دسته اند :
1- درونگرا
2- برونگرا
خانه های درونگرا:
تعریف معماری درون گرا:
1- نداشتن ارتباط بصری مستقیم فضاهای داخل با فضاهای شهری بیرون خود.
2- فضاهای مختلف آن را عنصری مانند حیاط یا صفه های سرپوشیده سازمان دهی کرده است به نحوی که روزنه ها و بازشوها به این عناصر باز می شوند.
مهمترین عنصر در شکل دهی خانه های درونگرا (حیاط) میاشد.
استفاده ار حیاط در بناهای ایران قدمتی 8000 ساله دارد.
حیاط در بناهای باستانی روستای زاغه- تپه باستانی حسنلو- طرح اولیه ی زیگورات چغازنبیل- مجموعه بناهای کوه خواجو- کاخ آشور- کاخ سروستان- کاخ کسری و … استفاده شده است.از حیاط در خانه های کشورهای عربی مانند عربستان- عراق- سوریه- مصر- لیبی- تونس- الجزایر و … به طرق مختلف استفاده شده است..
حیاط در کشورهای غربی مانند یونان و ایتالیا قدمتی 2000 ساله دارد..
در رم باستان همزمان از خانه های حیاط دار ( دموس ) و بدون حیاط ( اینسولا ) استفاده میشده.
ورودی :
1- ورودیهای مستقیم (متصل به حیاط..)
2- ورودیهای غیر مستقیم (متصل به یک دالان و یا طارمه)
ویژگیهای فضاهای خانه های درونگرا
اتاق ها :
1- اتاق زمستانی: اتاقی کوچک با تعدادی بازشو است و گودی آن در سطح زمین بوده و بسته بودن آن در چند جهت باعث گرم شدن سریع آن میشود.
2- اتاق تابستانی: در انواع سه دری – چهار دری- پنج دری- شش دری- هفت دری- هشت دری- ده دری- دوازده دری و شانزده دری ساخته میشود. ( این اتاقها عملکردهایی از قبیل نشیمن و پذیرایی دارند )
طرحی از یک ورودی
حیاط : ازحیاط در خانه های ایرانی به شکلهای مختلف استفاده شده است.
1- به عنوان نشانه حریم تملک.
2- وحدت دهنده چند عنصر خانه.
3- ارتباط دهنده چند فضا.
4- برای ایجاد محیطی سرسبز و با نشاط.
5- به عنوان یک هواکش مصنوعی برای
جریان بادهای مناسب.
6- عنصری مهم در جهت سازماندهی
فضاهای مختلف.
7- حریمی امن و آرام برای آسایش خانواده.
نحوه استقرار حیاط در چند خانه
خانه های حیاط مرکزی
ریشه واصل خانه های دارای حیاط مرکزی به زمان های گذشته وبه اولین خانه های شهری باز میگردد.خانه های حیاط مرکزی امتیازات زیادی را نسبت به خانه های تک واحدی امروزی دارا هستند ونشان دهنده ی واحد اصلی اجتماع یعنی خانواده است ومرزهای آنها کاملا برای به تصویر کشیدن مالکیت مناسب است. این خانه ها در بعضی موارد برخانه های مستقل پیشی می گیرند:اولا تامین آرامش وحریم واقعی برای ساکنان خود و دوم دراستفاده بهینه از زمین.
بررسی گونه شناسی مسکن خانه های حیاط مرکزی
1- با فضاهایی در یک جبهه حیاط.
2- با فضاهایی در دو جبهه حیاط ( روبروی هم).
3- بافضاهایی در دو جبهه حیاط ( عمود بر هم).
4- با فضاهایی در سه طرف حیاط.
5- با فضاهایی در چهار جبهه حیاط.
خانه هایی که فضاهای آن در یک جبهه حیاط سازماندهی شده:
در اینگونه خانه ها فضاهایی مثل اتاق و طارمه در یک طرف حیاط، در یک یا دو طبقه طراحی شده است.
خانه هایی که فضاهای آن در دو جبهه حیاط روبروی هم سازماندهی شده
در اینگونه خانه ها فضاهای مختلف در دو جبهه و روبروی هم قرار گرفته اند.
در چند نمونه برداشت شده نکات زیر مشاهده شده:
1- گسترش در ارتفاع در دو جبهه نبوده و فقط در یک جبهه دارای طبقه اول است.
2- پلکان طبقات درون طارمه قرار دارد.
3- نسبت سطح حیاط به زیر بنای طبقه همکف کمتر است.
4- ار شناشیل و طارمه در طبقه اول استفاده شده است.
خانه هایی که فضاهای آن در دو جبهه حیاط بصورت عمود بر هم (به صورت L) سازماندهی شده:
نکات قابل توجه از ویژگیهای این نوع سازماندهی:
1- پلکان طبقه اول یا در داخل حیاط یا در طارمه و یا یک فضای بسته قرار دارد.
2- شناشیل هم در ضلع بیرونی و هم در ضلع درونی ساخته شده است.
3- طارمه میانی و طارمه های از نوع دیگر نقش مهمی در سازماندهی کلی دارند.
4- تکرار فضا ها در طبقه همکف تقریبا مشابه طبقه اول است.
خانه هایی که فضاهای آن در سه جبهه حیاط بشکل U سازماندهی شده:
خانه هایی که فضاهای آن در چهار جبهه حیاط سازماندهی شده:
در دو گروه طبقه بندی شده :
1- چهار طرف طبقه همکف دارای بخشهایی است و فقط در قسمتی از طبقه اول آن فضاهایی ساخته شده است.
2- فضاها در چهار طرف طبقه همکف و اول بطور کامل ساخته شده است.
گونه شماره 1:
مستطیل کشیده (عریض) در جبهه نورگیر
استقرار کلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتاب گیر
(جبهه نورگیر)بسته به بعد خانوار متغیر است.
گونه شماره 2:
واحد مسکونی تیپ شکسته
دسترسی از مفصل دو بازو
استقرار کلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتاب گیر
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در چپ و راست
امکان گسترش دو بازو با افزایش عرض مفصل
گونه شماره 3
مستطیل کشیده در جبهه غیر نورگیر
استقراربعضی از فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر و برخی دیگر در ضلع غیر آفتابگیر
گونه شماره 4
مستطیل کشیده در جبهه غیر نورگیر
استقراربعضی از فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر و برخی دیگر در ضلع غیر آفتابگیر
عرض ساختمان بسته به بعد خانوار متغیر
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در جلو و عقب
گونه شماره 5
واحد مسکونی L شکل
استقرارکلیه فضاهای اصلی در جبهه آفتابگیر (با تاخیر در آفتاب گیری)
استفاده از نور شرق و غرب
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بال ها
امکان گسترش خطی بال ها برای ازدیاد مساحت
گونه شماره 6
واحد مسکونی U شکل
دسترسی از مفصل دو بازو
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در بازوها
استقرار فضاهای اصلی در دو جبهه آفتابگیر وغیر آفتابگیر
امکان گسترش دو بازو با افزایش عرض مفصل
امکان استفاده از نور شرق و غرب
گونه شماره 10
واحد مسکونی H شکل
دسترسی از مفصل دو بازو
استقرار فضاهای اصلی در دو جبهه آفتابگیر وغیر آفتابگیر
تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در دو قسمت
امکان استفاده از نور شرق و غرب
وجود سایه در شمال و جنوب مفصل در طول روز
سطح زیربنای بسیار زیاد
گونه شماره 11
واحد مسکونی T شکل
دسترسی از قسمت تقاطع بازوها
استقرار کلیه فضاهای اصلی درجبهه آفتابگیر
تفکیک فضاها در دو قسمت
امکان استفاده از نور شرق و غرب در بازوی وسط
وجود سایه دریکی از دو بازوی شرقی یا غربی در طول روزبه علت گسترش بازوی وسط به سمت جنوب
شناشیل : مکانی برای استفاده از نسیم و وزش بادهای مطبوع است .
شناشیل های داخلی که در یک یا چند جبهه طبقات بالا و مشرف به حیاط ساخته شده اند رابط فضاهای مختلف می باشند. شناشیل معبری نیز برای عبور از میان اتاق ها نیز هست.
نمونه ای از شناشیل خانه های بوشهر
نمونه ای ازشناشیل
نمونه ای ازشناشیل بندر بوشهر ( خیابان خلیج فارس)
پلکان:
به طور کل محل استقرار پلکان در خانه را میتوان به سه دسته تقسیم کرد.
1- پلکان طبقه ی همکف: رابط بین حیاط و فضاهای طبقه است.
2- پلکان طبقه ی اول: عرضی حدود 100 – 80 سانتی متر و بصورت مارپیچ.
3- پلکان بام: معمولاچوبی است و عرضی متغیر دارد.
طارمه ( ایوان یا صفه):
فضایی است از یک طرف باز و گاهی بدون سقف و به عنوان نشیمن موقت فصلی، دالان و ارتباط دهنده چند فضا مورد استفاده قرار میگیرد.
به شکلهای گوناگون: چهار گوش- مستطیلی- L شکل- U شکل و …
در مجموع ویژگیهای ارسی ها بشرح زیر خلاصه میشود:
1- اختصاص حد اقل جا در هنگام باز و بسته شدن.
2- ایجاد ارتباط بصری به شکلهای مختلف با محیط سر سبز حیاط.
3- هدایت نور مناسب به داخل اتاق.
4- جداره ای مناسب بین دو یا چند اتاق.
ارسی :
طارمه و نحوه قرارگیری آن در خانه های قدیمی
نمونه هایی که در این مبحث ارائه شده اند جنبه تحلیلی و شناسائی دارند و به عنوان پیشنهاد الگوی معماری مدنظر نیستند این نمونه ها به ترتیبی بنیادی بازگو کننده ویژگی های کالبدی – استقراری گونه ها می باشند آنچنان که صحت عملکردی اجزا تشکیل دهنده و نحوه ارتباط میان آنها فراهم شده باشد.
با تلفیق و ترکیب موارد شناخته شده 11 گونه مختلف از مسکن تدوین و ارائه شده است. امکان دارد که تمامی گونه های معرفی شده از امتیازات یکسان و حتی ویژگی های کاملا مناسب جهت انطباق با برخی عوامل مطروحه در طرح برخوردار نباشند اما مطالعه آنها این امکان را فراهم می آورد تا در مرحله طراحی بتوان با تسلط بیشتر نسبت به ابداع گونه های مختلف مورد نیاز اقدام نمود .
معماری برون گرا رو به سوی فضاهای بیرونی خانه دارد و سعی دارد که خانه را به عنوان جزئی از فضاهای بیرونی بیاراید
معماری برونگرا از دو جنبه قابل بررسی است :
1- پیوند با طبیعت (مانند معماری ژاپن و گیلان)
2- هماهنگی با فضای شهری ( ونیز)
از جمله های فضاهای این نوع معماری
خانه های برونگرا:
ایوان:
ایوان فضایی مهم از مسکن را تشکیل می دهد این فضا عملکردهای مختلف دارد و نسبت به طرز قرار گیری اتاقها شکلهای گوناگونی به خود می گیرد ساده ترین ایوان با کمی پیش آمدگی سقف شکل می گیرد. برای اینکه تیرهای سقف که در این حالت بیرون می زنند ایستا باقی بمانند مجبور به استفاده از تیر و ستون بوده و در این حالت است که ساده ترین و کوچکترین نوع آن تا بزرگترینشان چند ردیف ستون در جلوی خود دارند
تالار:
فضایی به شکل ایوان است که در طبقه اول قرار می گیرد و فرق تالار با ایوان در کف سازی آن می باشد کف ایوان معمولا گلی است ولی کف تلار چوبی است
عملکرد تالار:
در فصل گرما محل خواب وغذا خوردن و استراحت است
در تالارها دو ردیف ستون جلوی آن است که غلام گرد خوانده می شود
خانه های تک واحدی مستقل:
در اوایل دهه 80 خانه های سنتی دو طبقه با نمای دو طرفه چوبی ،ورودی های بزرگ وسقف های شیب دار بسیار معمول گشت.محبوبیت ونوآوری آنها در کنار دریا ونواحی ساحلی مشاهده می شود که مجموعه ای برای طبقه ی مرفه می باشند. تمام خانه های ویلایی ساحلی توسط نرده ای آهنی کوتاه محافظت می شوند واین نرده ها از لحاظ زیبایی ظاهر بسیار جالب توجهی دارند .خانه های مستقل مکمل یک زندگی خصوصی میباشند که در آنها حریم خانواده محفوظ می ماند وهم چنین آزادی ،استقلال کانون گرم خانواده نیز خدشه دار نمی شود.
از ویژگی های این خانه ها می توان چند مورد را نام برد
خانه های مستقل به راحتی با چوب ساخته می شوند که ارزان ترین روش ساخت نیز میبا شد .این خانه ها میتوانند به صورت پیش ساخته تهیه گردند ودر محل سرهم شوند تا یک خانه منسجم سنتی را ارائه دهند .
یکی از خانه های موجود در این نوع معماری خانه های تک واحدی مستقل است که اکنون به توضیح آن میپردازیم
تهویه مطبوع از دیگر خواص ذاتی خانه های مستقل است .به صورت تئوری ونه به صورت اجرایی امکان جهت گیری خانه بیشمار است. عرض حیاط بغل کمتربه اندازه ای است که پنجره های اتاق اصلی بتوانند رو به آنها باز شوند .دسته بندی اتاق های روز در یک بخش واتاق های شب در بخش دیگر ویا عرصه بندی فضاهای کودکان وبزرگسالان به نحوی که از لحاظ دیدوصدا برای یکدیگر مزاحمت ایجاد نکنند،در طراحی هردونوع یک طبقه ویا دوطبقه این ساختمان ها امکان پذیر است.
بررسی ویژگی های سازمان فضایی خانه های معاصر
در دوران بعد از جنگ جهانی دوم همگام با پیشرفت های فن آوری اجرا ی ساختمانها وموفقیت های تکنولوژیک امکان احداث آپارتمان های بسیار بلند نیز فراهم شد.ساختمان های بلند معمولا برای گروههای مرفه جامعه مناسب می باشد که می توانند از تسهیلات مشترک وامنیت موجود در این گونه ساختمان ها بهره ببرند.
از نظر جنبه های زیست محیطی شهری ساختمان های بلند قابل قبول نیستندزیرا برای عابرین پیاده به دلیل سرعت جریان هوا ایجاد ناراحتی می نمایند.از فاکتورهای زیست محیطی مهمتر از باد که توسط این گونه ساختمان ها ایجاد می شود سایه آنها برروی ساختمان های اطراف می باشند. استفاده از ساختمان های بلند مرتبه به منظور ایجاد مجتمع های مسکونی برای طبقه کم درآمد نه تنها در کشور های قاره آمریکا ناموفق بوده بلکه در اغلب کشورهای اروپایی نیز با شکست مواجه گردیده است این عدم موفقیت بیشتر از فقدان امنیت وضعف نگهداری از خدمات جمعی آنها ناشی می شود. نظارت غیر ارادی که معمولا در مجتمع های کوچک انجام میگیرد در ساختمان های بزرگ وجود ندارد ویا غیر قابل اعتماد است.
سیاستهای تامین مسکن در ایران
طی دهه 75-1365 در روند افزایش تولید سالیانه مسکن از یک جهت و گرایش حاکم به کاهش تقاضا از جهت دیگر کلیه شاخص های مسکن بهبود چشمگیری داشته است و واحد های مسکونی در ابعاد کوچکتر و با کیفیتی مطلوب تر از دهه قبل احداث گشته اند. به نحوی که زیر بنای یک واحد مسکونی از 149 متر مربع در سال 1365 به 124 متر مربع در سال 1376 تقلیل پیدا کرده است.در همین حال با اجرای سیاست اتخاذ شده در برنامه دوم عمرانی تحت عنوان پاک (پس انداز، انبوه سازی ، کوچک سازی ) حد متوسط زمین برای یک واحد مسکونی نیز به عنوان یک روند مثبت دیگر عملا کاهش یافته است و از 205 متر مربع در سال 1365 به 125 متر مربع در سال 1375 رسیده است.
مجتمع های مسکونی (Clusters) با تجمع تعدادی آپارتمان در یک بلوک شهری، که به شکل یکپارچه طراحی و ترکیب شده باشند، پدید می آید. بسیاری از مجتمع های مسکونی دارای فضای عمومی مشترکی هستند که مورد استقاده همگانی ساکنان مجتمع قرار می گیرد و دیگران حق استفاده و حتی ورود به آن را ندارند.
یک مجتمع مسکونی ممکن است از خانه های ویلایی مستقل و یا آپارتمانهای چند طبقه شکل گیرد. اندازه مجتمع های مسکونی نیز متنوع است و برخی از آنها ، مانند مجتمع اکباتان در تهران، به اندازه یک شهر متوسط جمعیت دارند..
مشخصات کلی برای زندگی جمعیت ساکن در یک محله مسکونی به قرار زیرند:
محدوده مهدکودک وفضاهای سبز، خیابانهای اصلی دراطراف واحد همسایگی و بخشهای جداگانه مسکونی وغیرمسکونی
خدمات مدرسه ابتدائی برای جمعیت (معمولا 1000 تا5000 نفر) فروشگاهها وخدمات محله ای درنقاط مختلف محله
یک مرکز کوچک خرید نیز برای نیازمندیهای روزانه که درنزدیکی مدرسه ایجاد می شود ضروری خواهد بود. غالب خیابانهای نواحی مسکونی بهتراست به صورت بن بست با انتهای بسته وراههایی که به سوی ترافیک بسته اند به وجود آیند وفضای سبز به تبعیت ازواحدهای همسایگی بوجود آیند
چون مکان بروز فعالیت، فضای عمومی است، می توان با خلق فضاهای مطلوب امکان ظهور فعالیت های متنوع تری را فراهم کرد که به سرزندگی محیط مسکونی بینجامند. فضاهای باز عمومی برای رفع نیازهای ساکنان، یا استفاده کنندگان از آنها طراحی می شوند، از این رو در مرحله اول، به مطالعه نیازهای افراد در این فضاهاپرداخته می شود. پس از بررسی فعالیت ها در فضاهای عمومی، مکان و فضای بروز این فعالیت ها به بحث و بررسی گذاشته شده و مبانی برنامه ریزی و طراحی فضای عمومی تبیین می شود
مجتمع های مسکونی جمعی
اتوفیک معلمی اهل دانمارک بود که عقیده داشت که باید اصلاحاتی در زمینه خانه سازی صورت گیرد او ایده زندگی جمعی را برای اولین بار مطرح ساخت . اوعملا اولین مجتمع مسکونی جمعی را در قرن بیستم بنا نهاد .خدمات جمعی در دسترس ساکنان عبارت بودند از :تهیه غذا توسط آشپزخانه مرکزی ،نظافت واحد ها .شستشوی شیشه ها وحتی تعمیر لباسها که همه ی آنها قیمت ثابتی داشتند فیک عقیده داشت که تماس دائمی ساکنان ممکن است ایجاد مشکل کند به همین دلیل نهار خوری مشترک ومهد کودک عمومی در این مجتمع در نظر گرفته نشد همچنین این مجتمع برای خانواده هایی که از نظر جغرافیایی تغییر مکان داده ودر شهری غریب خانواده ها با محیط جدید را از طریق آشنایی با افراد خانواده های دیگر در این مجتمع ها فراهم می نماید. با توجه به اینکه مسکن دارای سه نقش متفاوت می باشد: به عنوان سر پناه ، به عنوان مکانی برای امنیت اجتماعی و اقتصادی خانوار و بالاخره مسکن به عنوان یک نوع دارایی ، نقش غالب مسکن در هر جامعه ای موجب ارائه سیاستهای مناسب و کارآمد برای حل مشکل مسکن در آن جامعه خواهد شد.
مجتمع های مسکونی با ارتفاع متوسط
مجتمع های مسکونی با ارتفاع متوسط یعنی چهار تا هشت طبقه جایگزین های خوب وماندگاری برای آپارتمان بلند محسوب می شوند.در طراحی مجتمع های مسکونی با ارتفاع متوسط به دلیل ارتفاع محدودشان جمعیت کمتری نسبت به برج های مسکونی بلند دارند، بنابراین احساس امنیت بیشتری را برای ساکنان خود فراهم می کنند واز آنجا که ارتفاع ساختمان کمتر است دید به فضاهای عمومی بهتر بوده وتسلط به فضای بیرون وفضای بازی بچه ها آسان تر می شود. یکی از نیازهای اقتصادی این مجتمع ها استفاده بهینه آنها از زمین وتناسب تراکم جمعیتی آنها با تراکم شهری است.
مجتمع مسکونی اشتراکی
فکر مجتمع های مسکونی از دانمارک شروع شد وپیدایش آن در حقیقت به سه عامل بستگی داشت:
1-افزایش تقاضا برای زندگی اجتماعی
2-جانبداری جامعه از مجموعه های مسکونی کم تراکم باارتفاع کم در مقیاس های کوچک
3- وارد شدن فشارهای جدیدی در پی تغییرات اجتماعی ،اقتصادی در خانوارها
مجموعه های اشتراکی معمولا از 12تا13 واحد مسکونی مستقل تشکیل شده اند. هر واحد مسکونی دارای آشپزخانه وفضای باز خصوصی است اما هر خانوار به یک فضای باز عمومی ویک ساختمان یا خانه عمومی دسترسی دارند.
خانه های آپارتمانی (Apartment Flats)
آپارتمانها بخش عمده ای از مسکن شهری را در شهرهای بزرگ و متوسط تشکیل میدهند. خانه های آپارتمانی با توجه به اینکه در نواحی کم درآمد و یا پر درآمد احداث شوند، از نظر اندازه و نوع و میزان تنوع متفاوت خواهند بود. بخشهای مسکونی آپارتمانی، خاص نواحی پرتراکم شهری است. این نواحی خصوصیات اجتماعی و فرهنگی ویژه ای دارند که میتوان از آن با عنوان (شیوه زندگی شهری) یاد کرد. امروزه ابعاد فضاهای داخلی واحدهای مسکونی به طور کلی و بخصوص برای اقشار معینی از جامعه میل به کاهش کرده است. با کوچک شدن مسکن، بسیاری از نیازهای جاری زندگی، امکان تجلی در فضای محدود خصوصی واحد مسکونی را نمی یابند و طبیعی است که به بیرون از این فضا سرریز شوند. همین جاست که فضای نیمه خصوصی، نیمه عمومی و عمومی اهمیت و کارکرد جدی خود رامی یابند. این فضاها در مجموعه های مسکونی کوچک می باید از حداکثر امکانات برخوردار شوند. از آنجاییکه در اغلب موارد این امکانات وسعت منطقی مورد نیاز را نیافته، این فضا ها به طور جدی نیازمند تعریف مناسب خود می گردند
شتاب گرفتن آپارتمان نشینی در دو دهه اخیر، مانع از آن شده است که دوره انتقال فرهنگ زندگی در ساختمان های بلند نیز در جامعه شهری ما نهادینه شود، از این رو، در بسیاری از مجتمع های آپارتمانی به ویژه در آنها که ساکنانش ناخواسته کنار هم ماوا می گزینند، شاهد بروز اختلافات و تنش های گوناگونی هستیم. رویکرد شهرنشینان ایران به زندگی در ساختمان های بلند، الزاماتی را پیش کشیده است که بخشی از آن تن دادن به قواعد و مقررات آپارتمان نشینی است و پذیرفتن هزینه هایی است که لاجرم باید صرف ساماندهی زندگی جمعی دراین مجموعه ها شود. در گذشته ای نه چندان دور، آپارتمان نشینی شامل قشر خاصی از جامعه بود، اما امروزه جمعیت انبوهی از شهرنشینان، به زندگی در ساختمان های بلند روی آوردشده اند.
خانه های شهری
برخلاف خانه های حیاط مرکزی که درون گرا هستند ،خانه های شهری به بیرون وبه طرف خیابان باز می شود.بزرگترین ضریب خانه های شهری در استفاده بهینه از زمین وانرژی است.یکی از عوامل مهم در پروژه های خانه سازی قیمت زمین می باشد .هر قدر قطعه زمین کوچک ترباشد تقاضا برای آن بیشتر است . یکی از انواع خانه های شهری ،یک طبقه می باشد. نوع دیگری ازخانه های شهری ،خانه نیم طبقه ای است. نوع سوم خانه های شهری ، رشته ای است،که تعدادی خانه بهم چسبیده را تشکیل میدهد ونوع چهارم خانه های کم عرض شهری است.
خانه های Lشکل
استفاده بهینه از زمین در این خانه ها هزینه سرویس های شهری را کاهش می دهد.امتیاز دیگر این خانه ها آزادی عمل در جهت دادن اتاق ها به سمت تابش خورشید وهمچنین تامین دید اتاق ها به حیاط است ، به نحوی که همسایگان به آن اشراف نداشته باشند. از آنجا که اتاق های مهم خانه بیشتر به حیاط پنجره دارند تا به خیابان ،ساختمان ها مجبور نیستند که از برخیابان عقب نشینی کنند .در خانه های سنتی رابطه ی فضاهای تاسیساتی با خیابان برعکس است .زیرا توالت ها وآشپزخانه ها رو به حیاط پشت قرار می گیرند ودر نتیجه ،لوله های فاضلاب وآب رسانی طولانی تری لازم می شود.یک شکل کوچک خانه های حیاط مرکزی عدم امکان تهویه طبیعی هوا وکوران است که نمی تواند توسط سیستم تهویه مکانیکی حل شود بزرگترین امتیاز این خانه ها ،حیاط محصور آنهاست.
در جهان امروز مسکن به عنوان یکی از نیازهای ضروری انسان، کارکردهای متنوعی دارد. برخی صاحب نظران موفقیت آمیز بودن یک مسکن را در گرو 4 هدف می دانند:
باید دارای ارزش های فرهنگی و اجتماعی باشد.
باید به اندازه کافی ارزان باشد.
باید بهداشت ساکنین را تامین کنند.
باید تعمیر و نگهداری در دوران عمر ساختمان در کمترین سطح باشد.
در حقیقت مسکن به عنوان بعدی از زندگی انسان با سایر ابعاد زندگی انسان در ارتباط و کنش متقابل است به طوری که بر یکدیگر تاثیر می گذارند و از یکدیگر تاثیر می پذیرند، بنابراین برای مطالعه ی مسکن در یک جامعه باید به سایر عواملی که مستقیماًبه آن ارتباط دارند توجه کافی شود. به طورمثال اگر مسکنی که ساخته می شود با شرایط اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی ومادی یک جامعه تطابق و هم خوانی نداشته باشد ویا با اسلوبی غیر از آن چه باید ساخته نشود شاید مورد بی توجهی قرار گیرد.
مسائل ومشکلات مسکن در حوزه شهری
الف ) محدود بودن منابع مالی دولت در حل تامین مسکن جهت گروههای کم درآمد
ب ) تفاوت فاحش بین نیازمندان واقعی مسکن و متقاضیان موثر
ج ) عدم پیوستگی برنامه جامع مسکن با سلسله مراتب طرحهای جامع ملی ، منطقه ای و شهری
د ) افزایش جمعیت و تمرکز روزافزون آن از طریق مهاجرت از روستا
ه ) مقطعی بودن برنامه های مسکن و عدم وجود یک برنامه ریزی جامع مسکن
و ) عدم استقبال سرمایه گذاران بخش خصوصی از سرمایه گذاری در مسکن
لذا با توجه به سه نقش مسکن راهکارهای لازم در این خصوص ارائه میگردد :
1- فعال کردن بازار سرمایه مسکن
2-ایجاد امنیت ، سرمایه گذاری در مقیاس های کلان
3- حمایت از تولید کنندگان واحد های مسکونی کوچک با تاکید بر مجتمع سازی
4- ایجاد تعادل بین درآمد خانوارهای شهری با قیمتهای روز مسکن
5-تامین مسکن برای اقشار کم در آمد و رفع مشکل بی مسکنی و حاشیه نشینی
6- استفاده بهینه از اراضی شهری ( احیاء بافتهای فرسوده )
7-مشارکت نهادهای مردمی ( شهرداریها ، شورای شهر و…) در فرآیند تامین مسکن و عمران شهری
توجه به اینکه مسکن دارای سه نقش متفاوت می باشد: به عنوان سر پناه ، محل امنیت اجتماعی و اقتصادی خانوار و دارایی
شاخص های نشان دهنده ی وضعیت مسکن در کشورهای منتخب
x1 : نسبت قیمت مسکن به درآمد یا هزینه
x2: نسبت اجاره بها به درآمد یا هزینه
x3: خانوار در واحد مسکونی
x4: نفر در اتاق
x5: سرانه ی زیر بنا( متر مربع)
x6: واحدهای مسکونی با دوام ( درصد)
x7: واحدهای مسکونی دارای آب لوله کشی ( درصد)
x8: تولید مسکن به ازای هر هزار نفر
x9: سرمایه گذاری در مسکن ( درصد)
x10: ضریب مهارت
دو شاخص 1x و 2x نشان دهنده ی قدرت مالی ساکنان برای تامین مالی مسکن شاخص های 3x و 4x و 5x و 6x و 7x نشانگر کیفیت واحد های مسکونی ( وضعیت کیفی مسکن) و سه شاخص آخر یعنی 8x و 9x و 10x نشان دهنده وضعیت تولید مسکن در این کشورها هستند .
ادامه جدول شاخص های نشان دهنده ی وضعیت مسکن در کشورهای منتخب
x1 : نسبت قیمت مسکن به درآمد یا هزینه
x2: نسبت اجاره بها به درآمد یا هزینه
x3: خانوار در واحد مسکونی
x4: نفر در اتاق
x5: سرانه ی زیر بنا( متر مربع)
x6: واحدهای مسکونی با دوام ( درصد)
x7: واحدهای مسکونی دارای آب لوله کشی ( درصد)
x8: تولید مسکن به ازای هر هزار نفر
x9: سرمایه گذاری در مسکن ( درصد)
x10: ضریب مهارت
دو شاخص 1x و 2x نشان دهنده ی قدرت مالی ساکنان برای تامین مالی مسکن شاخص های 3x و 4x و 5x و 6x و 7x نشانگر کیفیت واحد های مسکونی ( وضعیت کیفی مسکن) و سه شاخص آخر یعنی 8x و 9x و 10x نشان دهنده وضعیت تولید مسکن در این کشورها هستند .
دلایل رکود نسبی در مسکن
درکشور ما هم اکنون در بخش مسکن رکود نسبی پدید آمده است از آنجا که بسیاری از اقشار مردم مشکل مسکن داند اما امکان تهیه آن را ندارند ، علت رکود نسبی ، کاهش تقاضای موثر می باشد و کاهش تقاضای موثر خود ریشه در افزایش قیمت مسکن دارد و بالاخره افزایش قیمت مسکن ریشه در عدم افزایش تسهیلات در بخش مسکن و نیز ریشه در عدم مزیت نسبی در برج سازی دارد .
آپارتمان نشینی
چرا …
چطور …
چگونه …
گسترش افقی شهرها و افزایش هزینه های توسعه شهری و تصرف زمینهای مزروعی و کاهش محصولات کشاورزی و مهاجرت روستائیان به شهرها و… موجب افزایش هزینه سرانه زندگی در شهرها گردید و ناگزیر مدیران و متولیان شهری برای کنترل قیمتها و رفاه اجتماعی توصیه به آپارتمان سازی و حرکت در ارتفاع را نمودند و به این ترتیب مجتمع های مسکونی در قالب ساختمانهای بلند مرتبه به عنوان یک ضرورت اجتماعی – اقتصادی در دستور کار دولتها به عنوان یک رویکرد راهبری قرار گرفت و با نهضتهای متکامل از جمله نهضت کوچک سازی در اروپا ، نگاه ویژه به محیط زیست ( نهضت سبزها )استفاده حداکثری از مواهب طبیعت را جایگزین دخل و تصرف حداکثری از طبیعت نمود.
در هر نقطه از کره خاکی خانه های مختلفی بر حسب نیازها و ضرورت های زندگی یافت می شوند. این اشکال گوناگون خود معلول عوامل متعددی هستند که انسان را ناگزیر به انتخاب شکل خاصی از مسکن کرده است و تاثیر عوامل مختلف زیستی و اجتماعی به طور مستقیم و غیرمستقیم در تعیین نوع مسکن غیرقابل انکار است. توجه به روند رو به رشد جمعیت و بزرگ شدن شهرها و همچنین افزایش مشکلات اقتصادی، اکثر فضاهای مسکونی شهری ما را آپارتمان تشکیل می دهد که در واقع این موضوع تا آن جا جامعیت یافته که می توان گفت : در چند سال آتی اکثریت مردم به زندگی آپارتمان نشینی روی خواهند آورد.
آپارتمان نشینی در کشور، یکباره ایجاد نشده، بلکه نیاز به مسکن و محدودیت اراضی، شهرها و شهروندان را ناگزیر از طی این مسیر نموده و به قاموس همسایگی، عبارت فرهنگ آپارتمان نشینی و مدیریت آپارتمان و … را نیز افزوده است.
مشکلات آپارتمان نشینی و اختلافات میان همسایگان معلول عوامل مختلف و متعددی است. عدم توافق ساکنین در نحوه استفاده از مشاعات، وجود سلایق، فرهنگها و اختلافات محسوس اجتماعی میان ساکنین، عدم وجود ضوابط و مقررات مدون برای طراحی، ساخت و بهره برداری از این مجتمعها، عدم توجه ساکنین به رعایت حقوق همسایگان و عدم الزام ایشان به جبران خسارات احتمالی که مسبب آن هستند، از جمله عواملی است که سکونت در این مجتمعها را مشکل ساخته است. مشکلات و مسائلی که در طول روند بهره برداری از مجموعه های مسکونی برای ساکنین پیش می آید، فارغ از نقصان مدیریت، ضوابط و قوانین نافذ و مدون و دیگر عواملی از این دست، به شکل ریشه ای تر به عللی بازمیگردد که گاه در مرحله طراحی، ساخت و اجرای بنا قابل پیشگیری بوده و چه بسا رفع کامل آنها مقدور باشد. لذا جلب توجه و الزام طراحان و سازندگان به رعایت خصوصیات کیفی و بعضا“ کمی استعدادهای فضایی مشاعات، عناصر و فضاهایی که فراتر از حیطه خصوصی هر واحد، برحسن همجواری و همسایگی واحدها تاثیر می گذارند، می تواند بسیار موثر باشد
از آن جایی که اکثریت افراد جامعه ساکن در مجتمع های آپارتمانی هستند از مشکلات موجود در این فضا آگاه بوده که با انجام این پژوهش سعی در حل این مشکلات داریم. معمارانی که واقعاً به فکر مشکلات مردم هستند و برای راحتی مردم کار می کنند با مطالعه این پژوهش ممکن است تغییرات لازم را اعمال نمایند. حداقل فایده ای که می تواند داشته باشد آشنا کردن دانشجویان به این مسئله است که در آینده خود (در طراحی و اجرا و…) این نکات را رعایت نمایند.
از جمله راهکارهایی که میتواند در کاهش این مشکلات تاثیر زیادی داشته یاشد پرداختن آکادمیک یا علمی به این مسئله، گسترش فرهنگ آپارتمان نشینی در بین مردم از طریق تبلیغات رسانه ای به صورت چاپ نشریات محلی، نظرسنجی و… ، نظارت هرچه بیشتر دستگاه های ذیربط بر روند ساختمان سازی ،گذاشتن جلسات متعدد برای حل مشکلات آپارتمان توسط ساکنین مجتمع ها ،گذاشتن جلسات پرسش و پاسخ بین مسئوولین و ساکنین مجتمع های مسکونی به منظور حل مشکلات و…. است.
در این مطالعات آنها را مورد توجه قرار داده ایم و نتایج آن را به عنوان راهنمای طراحان و سازندگان ارائه می نماییم.
در پی دستیابی به هدف فوق با ارائه تعریفی از فضاهائی که موجب همگرایی و یا واگرائی میشوند، دسته فضاها و عناصر را در قالب دو دسته کلی به بحث خواهیم گذارد.
1- فضاهائی که کارکرد اصلی آنها، به گونه ای است که ممکن است موجب واگرائی و تشتت بین ساکنین شوند و هدف آنها، در جهت استقلال بخشیدن به واحدها بوده و یا مراتب فضائی گذار از عرصه عمومی به خصوصی را تعریف و تسهیل می کنند و همچنین عناصری که ذاتا تفکیکشان برای هر واحد الزام آور میباشد.
2- فضاهائی موجب همگرایی هستند که در جهت همسوکردن روابط واحدها و افزایش حسن همجواری ساکنین واحدهای همسایه موثر بوده و یا ذاتا“ عناصر و فعالیتهایی را در خود جای میدهند که مشارکت ساکنین را در بهره برداری از آن الزام آور می نماید.
امروزه آنچه تحت عنوان آپارتمان و برجهای مسکونی رواج پیدا نموده است از محصولات معماری مدرن و ریشه در اختراعات صنعتی ، پیدایش و تولید صنعتی فولاد و بتن در قرن 19 و 20 دارد . تولید فولاد و بتن از یکسو زمینه را برای خلق شکلها و فرمهای متنوع و نیز حرکت در ارتفاع تسهیل نمود و از طرفی با رشد و توسعه صنعت و ایجاد کارخانه های مختلف در وضع اشتغال و معیشت جامعه تغییرات عمده ای بوجود آمد و با ظهور این مصالح شهرنشینی وارد مرحله جدیدی شد .
متاسفانه موضوع مهم آپارتمان سازی اینک نه تنها در تهران که در مراکز استانها و اکثر شهرهای بزرگ بر حسب مقتضیات اقتصادی در حوزه ساخت و ساز مسکن به عنوان عملکرد غالب نقش محوری پیدا نموده است ، هنوز به عنوان یک نیاز ملی در سطح مراکز آموزشی راه نیافته است .لذا به عنوان مقصد و مستاصل در جواز مهندسین ساختمان به خیل مکعب سازان می پیوندند . از این رو علیرغم تولید انبوه مسکن آپارتمانی ، هنوز کمترین تجربه ای از آمیختگی فرهنگ و هنر ملی ( معماری بومی ) با تکنولوژی ساخت فراهم ننموده ایم.
. در این نوشتار سعی شده است مقرراتی که رعایت آنها ضروری بوده و در آیین نامه تملک آپارتمان ها بدان اشاره نشده است مطرح گردد.
نواختن وسایل موسیقی و هر گونه کاری، خصوصاً کارهای ساختمانی که ایجاد صدای ناهنجار می نماید، باید با هماهنگی مدیریت ساختمان انجام پذیرد
در مواردی که کف، سنگ، سرامیک و یا چوب می باشد و راه رفتن و کشیدن اجسام بر روی آنها ایجاد صدای ناهنجار در طبقه زیرین می نماید توصیه می شود حداقل ۷۵ درصد کف با قالی و یا موکت پوشانده شود
.پارکت های چوبی و کف پوشش های پلاستیکی را فقط می توان پولیش نمود و نباید با سنگ یا سرامیک و دیگر پوشش هایی که صدا را تشدید می نماید تعویض نمود مگر با موافقت مدیریت ساختمان و آپارتمان های طبقه زیرین. *
مدیران ساختمان می باید توجه نمایند ریختن مواد اسیدی حاصله از کف سابی به داخل فاضلاب ساختمان میشود که باید از این مشکلات جلوگیری شود*ساکنین هر واحد مسئول جبران خسارت وارده در اثر گرفتگی لوله های فاضلاب، سر رفتن آب وان و یا سینک می باشند
تعمیرات و تغییرات داخلی و خارجی که موجب صدمه به اسکلت ساختمان می شود به هیچ وجه مجاز نمی باشد. دیگر تعمیرات و تغییرات داخلی آپارتمان ها و بخش های اختصاصی مانند انبار می باید با اجازه کتبی مالک و تایید مدیریت ساختمان در حد معقول انجام شود
هیچ گونه سایبان، نرده حفاظ، بند برای آویزان نمودن لباس که از بیرون ساختمان قابل رویت باشد، کولر و وسیله دیگری نباید در بالکن ها نصب و یا آویزان گردد مگر با اجازه کتبی مدیریت وحسب ضرورت.
نصب هر گونه آنتن قابل رویت بر روی نما و یا در بالکن ساختمان بدون اجازه مدیریت ساختمان قدغن می باشد.
* هیچ گونه وسیله شخصی نباید بیرون از پنجره، در پاگرد هال عمومی، پاسیو، جلوی درب ورودی آپارتمان ها، در محوطه و در پارکینگ قرار داده شود. بخصوص ساکنین طبقه همکف که معمولاً فقط به پاسیو دسترسی دارند از گذاشتن مواد آتش زا، ماشین لباسشویی و دیگر تجهیزات، قفس پرنده و هرگونه جسم خطرناک که موجد سروصدا است، خودداری نمایند.
آپارتمان قالب کوچک یک کشور
شاید بتوان آپارتمان نشینی را مقیاس کوچکی از یک کشور یا شهر در نظر گرفت که وضع قوانین و مقررات در ایجاد نظم و هماهنگی در آن نقش بسیار مهم و اساسی را ایفا می کند. اگر برای اداره شهر یا کشور نیاز به حضور مدیر یا مدیرانی در راس امور است، اداره آپارتمان نیز نیازمند حضور مدیر یا مدیرانی از داخل خود مجموعه است تا بتوانند قوانین و مقرراتی را برای اداره، کنترل و حتی هماهنگ کردن خانواده های ساکن در آپارتمان وضع کنند و به اجرا درآورند که این مهم در آیین نامه اجرایی قانون آپارتمان وضع شده است.
با این حال دیگر دوره سکونت در خانه های وسیع و باغ های بزرگ گذشته و ضرورت های زندگی شهرنشینی و تمرکز امکانات و منابع ما را وادار کرده است تا در محیطی تنگ و فشرده زندگی کنیم. پس طبیعی است که هرچه مکان های زندگی انسان ها فشرده تر شود، خواسته های شخصی بیشتر با هم برخورد می کند. در این شرایط افراد برای برخورداری از یک زندگی آرام، ناگزیرند از برخی آزادی های خود صرف نظر کرده و در ازای حقوقی که پیدا می کنند، تکالیفی در مقابل یکدیگر بپذیرند. نکته ای که شاید از زیر چشم بسیاری از آپارتمان نشین ها دور مانده است.
آپارتمان نشینی ، مسئولیت پذیری وآرامش
امروزه در کشور ایران ، روز به روز به تعداد کسانی که آپارتمان نشین می شوند ، اضافه می شود و متاسفانه آموزش های لازم جهت زندگی جمعی به مردم ارائه نمی شود .لذا بسیاری از موارد شاهد وقوع مشکلات فراوان در مجتمع های مسکونی هستیم که یکی از مهمترین آنها بی تفاوتی افراد در مشارکت نمودن و پذیرش مسوولیت در زندگی جمعی در آپارتمان هاست که مهمترین عوارض ناشی از آن به شرح زیر می باشد:
1- بی تفاوتی افراد نسبت به سرنوشت یکدیگر سبب عواقب ناخواسته ای می شود که می توان خبرهای مختلفی را که در روزنامه ها انتشار می یابد مطالعه کرده و به آنها پی برد ، نظیر وقوع فوت افراد در آپارتمان ها و گذشت چندین روز و بی اطلاعی ساکنین ، وقوع انفجار و آتش سوزی ، نشت آب و تخریب منازل ، وقوع ناراحتی و بیماریهای حاد نظیر سکته و …. که نیازمند کمک فوری اطرافیان است که به علت بی تفاوتی در کمک رسانی ،فرد مصدوم جان سپرده است ، برخورد و نزاع میان افراد که سبب سلب آسایش همگان می شود و از طرفی درهم ریختگی و ایجاد یک محیط نازیبا و آزار دهنده
3-آپارتمان هایی که فاقد مقررات و قوانین بوده و ظاهری نازیبا دارند سبب می شود که افراد با فرهنگ و منضبط با اولین نگاه از ساکن شدن در این گونه آپارتمان ها خود داری نموده و لذا چنین مکان هایی مستعد آن دسته از افرادی می شود که زیر بار هیچ گونه نظم و انضباطی نمی روند که در نهایت چنین آپارتمان هایی تبدیل به مکان های بسیار آزار دهنده ای برای زندگی می شوند.
2- بی تفاوتی افراد در محیط های زندگی جمعی سبب می شود که به مرور قوانین و مقررات و نظم و انضباط در آپارتمان از میان رفته و لذا بهترین محیط برای زندگی آن دسته از افرادی می شود که به دنبال محیط های در هم ریخته هستند نظیر معتادان ، سارقان و افراد دارای مشکلات اخلاقی ، زیرا این افراد با خیال راحت و بدون مزاحمت می توانند در این مکانها زندگی کنند و شرایط را برای دیگر خانواده ها ، عذاب آور و نا ایمن نمایند
4-وقتی مهمانان به یک مجتمع مسکونی مراجعه می کنند که بسیار تمیز و منظم بوده و دارای قوانین و مقررات مکتوب می باشد ، تحت تاثیر قرار گرفته و سعی می کنند که خود را با شرایط آنجا مطابقت دهند و برعکس وقتی در محیط های درهم ریخته و کثیف وارد می شوند علاوه بر نگاه تحقیر آمیز به ساکنین ، تقیدی به رعایت نظم و انضباط و مقررات از خود نشان نمی دهند و لذا این موضوع خود به یک مشکل مهم برای ساکنین تبدیل می شود که گهگاه منجر به نزاع و درگیری با مهمانان می شود که در نهایت رابطه ساکنین را بهم ریخته و سبب دشمنی و عداوت و کینه جویی در بین آنان می شود .
5- یک نکته مهم که باید بخاطر سپرده شود ، تاثیر گذاری محیط های پاکیزه و تمیز و با مقررات بر رشد شخصیتی کودکان و نوجوانان است ، در محیط های نازیبا و پرتنش ، کودکان و نوجوانان علاوه بر بدبین شدن نسبت به جامعه ، یاد می گیرند چگونه از مسوولیت ها فرار کنند و لذا شخصیت آنها به گونه ای تربیت می شود که هیچ گاه در زندگی و محیط های شغلی به موفقیت های قابل توجه دست نمی یابند و در کارهای گروهی شکست می خورند.
طراحی نامناسب راهروها و پارکینگ ها از موارد دیگری است که در سلب آسایش ساکنان موثر است
مورد اول قرار گیری درهای ورودی آپارتمان ها در کنارهم که مشکلات و مزاحمت هایی برای همسایگان ایجاد می کند
در ابتدا باید بگوییم که فرهنگ حاکم بر اندیشه ما فرهنگی اسلامی است و اسلام در تمام زمینه ها و به خصوص در برخورد با همسایه راهکارهای مناسبی ارائه شده است
علاوه بر مشکلات مختلف که ساکنین یک ساختمان میتوانند عامل اصلی آن باشند مهندسان و طراحان یک مجتمع مسکونی یا آپارتمان هم، در بوجود آوردن این مشکلات نقش بزرگی دارند که در این بحث چند مورد از آنها را به طور مختصر توضیح میدهیم
فرزندان برای بازی در یک ساختمان به فضایی نیاز دارند . در گذشته این فضا معمولا در حیاط خانه ها و یا کوچه ها انجام میشد اما اکنون با توجه به کوچک شدن ساختمانها و عمومیت یافتن بیش ازحد معابر و کوچه ها ، در ساختمان ایجاد یک فضای خاص با طراحی های مناسب برای کودکان انتظار میرود تا کودکان ساعت های مشخصی را در روز به بازی بپردازند و برای دیگران مزاحمت ایجاد نکنند.
برنامه زندگی هر خانواده و زمان استراحت آن ها با خانواده دیگر فرق می کند، بنابراین باید رعایت حال همسایه ها در هر ساعتی از شبانه روز در نظر گرفته شود
یکی دیگراز مشکلات آپارتمان نشین ها تغییرمکررهمسایه ها است اقشارکم درآمد اجاره نشین که هرسال ناگزیر به تغییر مکان هستند نمی توانند ارتباط مستمری را با همسایگان خود ایجاد کنند و درنتیجه مشکلاتی همچون انزوا،نبود ارتباط عاطفی و افسردگی همواره فرزندان آنها را تهدید می کند فضای فیزیکی آپارتمان ها ،اجازه مهمانی های بزرگ و مکرررا به افراد نمی دهد چرا که رفت و آمد زیاد به دلیل سلب آسایش از همسایگان مناسب نیست و ساکنان معمولا مجبورند که مهمانی ها و مراسم ویژه خودرا درخارج از منزل برگزارکنند البته محدودیت معاشرت ها ممکن است از بار هزینه خانواده ها بکاهد اما در عین حالت موجب کاهش میزان روابط دوستانه و خانوادگی می شود . اما در یک ساختمان با تعیین فضاهایی عمومی در اطراف ساختمان میتوانیم این بیگانگی را به میزان زیادی کاهش دهیم
انشار سر و صدای بی هنگام همسایگان که عامل اصلی آن در کنار هم قرار گرفتن فضاهایی است که در یک ساختمان تولید صدای بیشتری می نمایند از قبیل قرار گیری یک اشپزخانه در کنار اتاق خواب واحد دیگر ویا طراحی فضای بازی کودکان درجنب یک واحد مسکونی و مواردی از این قبیل….
منابع:
کتاب آشنایی با معماری مسکونی ایرانی(غلامحسین معماریان)
کتاب خانه نمادی از خود
مسکن حومه شهر / نوربرت شوئنوبر/ ترجمه : دکتر شهرام پور دیهیمی – تهران – روزنه / چاپ اول 1380
مجله مسکن حداقل / تدوین کننده : زهرا اهری / تهران / مرکز تحقیقات ومسکن / چاپ دوم بهمن 1370
پایان نامه مجموعه مسکونی چند منظوره ( چند عملکردی ) ، حسامی تکلو
مسکن وانقلاب(شماره های103.109.113.116 )
مجله انبوه سازان مسکن(شماره112)
مجله آبادی 23 و 28
پایگاه اطلاع رسانی وزارت مسکن
http://iranamlaak3.blogspot.com/2009/03/blog-post_26.html