بسم الله الرحمن الرحیم
گردآورنده: استاد مربوطه:
موضوع: صنعت پتروشیمی
تاریخچه: اقوام متمدن دوران باستان،بویژه سومری ها و آشوری ها و بابلی ها،در حدود چهار هزار و پانصد سال پیش در سرزمین بین النهرین) محل عراق کنونی) با برخی از مواد نفتی آشنایی داشتند. آنان از خود قیر به عنوان ماده غیر قابل نفوذ،استفاده می کردند. رومی ها و یونانی ها نیز مواد قیری را برای غیر قابل نفوذ کردن بدنه کشتیها بکار می بردند. همچنین برای روشنایی و گرم کردن نیز از آن بهره می جستند.
با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی،جهش حیرت آوری بوجود آمد. بطوری که امروزه صنایع پتروشیمی نقش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.
صنایع پتروشیمی(Petrochemical industry) ، بخشی از صنایع شیمیایی است که فرآورده های شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید می کند. تا پیش از وارد شدن نفت به مفهوم امروزی در زندگی انسان،مواد شیمیایی مورد نیاز،بر اثر تغییر و تبدیل صنایع گیاهی و حیوانی بدست می آمد. اما در اوایل قرن بیستم نفت خام و گاز طبیعی به عنوان ماده اولیه برای تهیه بسیاری از ترکیبات مورد نیاز انسان،اهمیت حیاتی و روز افزونی پیدا کرده است.
بطور کلی محصولات پتروشیمی در ساخت موادی نظیر لاستیکها، پلاستیکها، شوینده ها، کودها،چسبها،اسیدها،رنگها، سموم و الیاف مصنوعی که هر کدام ماده اولیه صدها مواد دیگر هستند،مورد استفاده قرار می گیرند.
صنایع گوناگون پتروشیمی نفت و مشتقات آن نه تنها در برآوردن نیازهای انسان در زمینه سوخت ، انرژی و الیاف نقشی بنیادی دارد، بلکه پیدایش و تکامل صنایع گوناگون مهمی را موجب شد که به پاره ای از آنها اشاره می شود.
– همزمان با پالایش نفت خام ، کاربرد موتورهای درون سوز جنبه عمومی به خود گرفت و میلیونها ماشین بنزین سوز به بازار عرضه شد. -امروزه فرآورده های نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسایل نقلیه ، روغن موتور و غیره ، در تهیه بسیاری از قطعات مورد نیاز ساخت وسایط نقلیه ، نقش ارزنده ای دارد و تلاش بر این است تا بدنه اتومبیل را از مواد پلاستیکی که آنها را ازپلیمریزاسیون ترکیبات نفتی می توان بدست آورد، بسازند. -فرآورده های نفتی در تهیه سوخت موشکهای هدایت کننده سفینه های فضایی و ماهواره ها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آنها کاربرد اساسی دارد. -ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتی بیوتیکها از ترکیبات نفتی مشتق می شود. بویژه تقریبا تمام مواد پاک کننده ، باکتری کشها و غیره ، از مشتقات نفتی و محصولات پتروشیمی می باشد.
محصولات صنایع پتروشیمی ایران محصولات عمده ای که توسط واحدهای صنایع پتروشیمی ایران تولید می شوند عمدتا عبارتند از: کودهای شیمیایی ، اوره ، فسفات دی آمونیم ، کودهای مخلوط نیترات آمونیم ، مواد اولیه پلاستیک ، پی ـ وی ـ سی و دی ـ او ـ پی ، مواد شیمیایی نظیر اسید سولفوریک ، اسید کلریدریک ، آمونیاک ، گوگرد ، دوده و …. با این حال ، این محصولات در مقایسه با دهها هزار مشتقی که از نفت و گازهای طبیعی به کمک تکنولوژی پیشرفته پتروشیمیایی بدست می آید، بسیار اندک بوده، نشان می دهد که باید همت و تلاش بیشتری در این زمینه بکار برد تا به واقعیت نزدیکتر شد.
مواد اولیه مصرفی در پالایشگاه: 1- نفت خام(مواد خام پایه پالایشگاهها نفت خام است ( 2- گاز 3- خاک فسفات از کشورهایی نظیر مراکش، توگو، اردن تامین میشود. منابع موجود خاک فسفات در اطراف بافق یزد از جهت کمیت و کیفیت پاسخگو نمی باشد. 4- آب 5- هوا(در تولید کود شیمیایی ازت کاربرد دارد)
نفت خام حاصل از چاه دارای مواد نا خواسته از قبیل آب و جامداتی مانند شن ، قیر و گازهای متان و اتان می باشد. برای جداسازی اینگونه عوامل ، آنرا وارد مخازنی می کنند تا جامدات موجود در آن ته نشین شده و گازهای آن خارج شود. سپس وارد جداساز سانتریفوژی شده که نقش آن جدا کردن تتمه آب ، گاز و جامدات معلق در آن می باشد. برای حذف نمکهای معدنی ، نفت را با آب ولرم می شویند. آنگاه قسمتی از نفت توسط لوله به پالایشگاه فرستاده شده و قسمتی جهت صدور به بنادر تلمبه می شود.
مراحل مختلف پالایش: تقطیر برای تفکیک برش های متشکله نفت خام ، عملیات فیزیکی و شیمیایی چندی بر روی آن بعمل می آورند تا فرآورده های مورد نیاز جامعه امروزی را تولید نمایند. از مهمترین آنها تقطیر جزء به جزء نفت است که در برج تقطیر صورت می گیرد. تقطیر جزء به جزء عبارت است از یک سری تبخیر و تبرید که در سینی های یک برج استوانه ای صورت می گیرد. اولین پالایشگاه تاسیس شده در جهان ، در سال 1860 در ایالت پنسیلوانیای آمریکا بوده است. نفت خام ، از کوره های مبدل حرارتی عبور کرده، بعد از گرم شدن وارد برجهای تقطیر شده و تحت فشار و دما به دو صورت از برجها خارج می شود و محصولات بدست آمده خالص نیستند. انواع برجهای تقطیر در زیر توضیح داده می شوند.
تقطیر در فشار محیط: در این روش ، فرآیند تقطیر در فشار محیط صورت می گیرد. تقطیر با بخار آب: وقتی که تقطیر در مجاورت بخار ماده مخلوط نشدنی صورت می گیرد، فشار بخار یکی تحت تاثیر دیگری قرار نگرفته و مخلوط در دمایی که مجموع فشارهای جزئی آنها برابر فشار محیط گردد تقطیر می شود. تقطیر در خلا: در این روش ، فرآیند تقطیر در خلاء (در فشار 40 میلی متر جیوه) صورت می گیرد. تقطیر در خلاء و بخار: این روش با انتقال گرما توسط بخار آب و با استفاده همزمان از پمپ خلاء جهت کاهش فشار کلی صورت می گیرد. بطور کلی این روش دارای اشکالاتی بوده و از آن زیاد استفاده نمی شود. تقطیر در فشار: این روش برعکس تقطیر در خلاء بوده و باعث می شود که فرایند تقطیر ، در دمای بیشتری نسبت به آن در فشار محیط صورت گیرد و دمای بالاتر باعث گسسته شدن مولکولهای نفت گردیده و ترکیب آنها را تغییر می دهد. روشهای جدید تقطیر: این روشها شامل یک یا دو مرحله تقطیر در فشار محیط بوده که توسط تقطیر با بخار همراه می شود.
اهم وظایف و عملکرد واحد ایمنی در صنایع پتروشیمی 1) شناسایی وارزیابی ریسک های ناشی از فعالیتهای منطقه 2) نظارت بر فعالیتهای جاری سازمان از طریق بازدید های مستمر روزانه و موردی از فعالیتهای مجاز، همچنین بازدیدهای ماهیانه از واحدها و بخشهای مختلف سازمان وتکمیل چک لیست های مرتبط 3) بازدید در مواقع خاص قبل از شروع کارهای تعمیراتی و ارایه توصیه و راهکارهای مناسب 4) پیگیری جهت رفع موارد ناایمن و موارد عدم انطباقی که در بازدیدهای فوق مشاهده می گردد 5) تهیه و نصب بیلبوردهای ایمنی در سطح منطقه 6) بر گزاری سمینارو یا همایش ایمنی درسطح صنایع پتروشیمی 7) تهیه بروشورهای ایمنی و توزیع آنها بین کارکنان 8) انجام FMEA 9) اجرای HAZOP 10)حضور در صحنه حوادث و رویدادهای مهم سطح منطقه و بررسی وکشف علل ریشه ای وقوع آنها 11)تجزیه و تحلیل حوادث رخ داده جهت پیشگیری از تکرار مجدد آنها 12)تهیه آمار حوادث وارایه گزارشات ایمنی ومقایسه آن با ماههای قبل 13)اطلاع رسانی جهت بهبود سطح ایمنی و ارتقاء فرهنگ ایمنی کارکنان ازطریق نصب بیلبوردهای بزرگ و توزیع پوستر و …
امروزه نقش کلیدی صنعت پتروشیمی در توسعه اقتصادی کشورهای مختلف جهان بر کسی پوشیده نیست و نیاز روز افزون جوامع بشری به محصولات تولیدی آن، توجه کشورها را به ایجاد کارخانه های تولیدی و جلب سرمایه به سمت پتروشیمی معطوف داشته است. یکی از مهمترین ویژگیهای صنعت پتروشیمی ارزش افزوده بسیار بالای آن است. بدین معنی که با تغییرات شیمیایی و فیزیکی بر روی هیدروکربورهای نفتی و گازی می توان ارزش محصول را به میزان 10 تا 15 درصد افزایش داد. از ویژگیهای دیگر این صنعت، تنوع محصولات آن و تامین مواد اولیه هزاران کارگاه و کارخانه صنایع پایین دستی آن می باشد که از نظر اشتغال زایی و کسب درآمدهای ارزی و قطع وابستگی نقش بسیار موثری در اقتصاد کشور دارد. خوشبختانه به دلیل وجود منابع اولیه فراوان (نفت و گاز) و عوامل دیگر، تولید مواد پتروشیمی در ایران مورد توجه و عنایت خاصی قرار گرفته است. کشور ما پس از پشت سر گذاشتن سالهای دفاع مقدس، گسترش صنعت پتروشیمی را در نظر داشته و با پایان یافتن جنگ تحمیلی بلافاصله ترمیم و بازسازی کارخانه ها آغاز گردید و پروژه های بزرگی به تدریج به مرحله اجرا درآمدند .