پاورپوینت شهر ها در دوره قاجار

بسم الله الرحمن الرحیم
دانشجو : افشین رنج پیشه
استاد : دکتر فلاح

شهر ها در دوره قاجار
دوران معاصر 
 دوران قاجار (1299 – 1165 )
* در این دوران همانند دوران صفویه بازار نقش ستون فقرات شهر را بعنوان نقش اقتصادی – تجاری – اجتماعی – فرهنگی برعهده دارد.
* دوره ی قاجار مترادف است با تغیرات عمده اقتصادی – اجتماعی و سیاسی در جهان
* در زمان حکومت فتحعلی شاه تهران به عنوان پایتخت انتخاب شد.
* در این دوره فضاهای جدید مانند : دارالفنون – تکیه دولت – خیابان های جدید و میدان به کالبد شهر اضافه شد.

* در دوران فتح علی شاه نطفه ی سبک تهران بسته شد و در دوران ناصرالدین شاه سبک تهران متولد شد.
* تهران از اغاز پایتخت شدنش و بخصوص از آغاز سده نوزدهم با شروع حکومت فتحعلی شاه بستر تغییرات و تغییرات کالبدی فضایی می شود که یک پایتخت بدان نیاز دارد .
در دوران قاجار برای شهر تهران دو نقشه داریم : اولی تحت عنوان دارالخلافه ی تهران مربوط به سال 1233 با مشخصات کامل سبک اصفهان می باشد. که شامل میدان اصلی شهر (سبزه میدان ) و در اطراف آن مسجد جامع و بازار و دارالخلافه  را می بینیم که توسط دیوارهای محاصره شده که از دوران صفویه برگرفته شده است.

نقشه ی دوم تحت عنوان دارالخلافه ی ناصری مربوط به سال 1256 که به دنبال اولین سرشماری نفوس و مسکن در سال 1248 صورت گرفت که توسط مسیو بهلر فرانسوی طرح شد. در این نقشه یک عنصر جدید را می بینیم تحت عنوان راه آهن با دروازه ی مجزا خود .
در این طرح دیواره های اطراف شهر قدیمی را نداریم و شهر در حال گسترش به اطراف می باشد که شهر در این نقشه دارای دوازده دروازه می باشد. و باروی شهر بصورت هشت ضلعی می باشد. که شکلی از دیوار های دوران رنسانس و سیک باروک را در خود دارد.

در این دوره (زمان نقشه ی دوم ) مرکز شهر از سبزه میدان به میدان توپخانه منتقل می شود.
** در دوه قاجار و بخصوص دوران حکومت ناصر الدین شاه با زبان و سبک و ارزش های فضایی جدیدی روبرو می شویم که به یک کلام شاید بتوان بر آن نام سبکی تازه نهاد و از دوره ای با نام و یا خاطره سبک تهران سخن گفت . برج ساعت در این دوره به عنوان وقت شناسی و عمارت تکیه دولت تقلیدی زیبا از ساختمان اپرا می باشد.**
** میدان توپخانه به عنوان میدان اصلی شهر به شکل مستطیل به ابعاد 220* 110 متر می باشد که از تناسبات دوران باروک و رنسانس پیروی می کند..**

**  در سبک تهران ، ترکیبات میدان در سبک اصفهان از جمله: مسجد – بازار- کاخ حکومتی- مدرسه و … جای خود را به عمارت های : تلگراف خانه (شاخص ارتباطات ) – بانک (شاخص روابط بازرگانی ) –عمارت بلدیه (شاخص ساختمان حکومتی) – عمارت نظمیه ( شاخص عنصر نظامی) در سبک تهران می دهد.
# خیابان جباخانه (بوذر جمهری قدیم و پانزده خرداد کنونی) – میدان ارگ که نقش تشریفاتی دارد.
# میدان بهارستان نقش سیاسی دارد. میدان حسن آباد در انتهای خیابان مریض خانه (سپه قدیم و امام خمینی کنونی که نقش تجاری دارد.) نقش کاملا اجتماعی و فرهنگی دارد.
# میدان امین سلطان نقشی کاملا اقتصادی دارد.

خیابان در مفهوم جدید خود از دو الگو تبعیت می کند : الگوی نخست چهره و سازمان فضایی خویش را از خیابان مکتب اصفهان می گیرد محوری با درختکاری در دو سوی نهر های آب در طرفین و تک بنا هایی که نسبت به خیابان عقب می نشینندو در اطراف خود باغ و بستان دارند . الگوی دوم خیابان هایی هستند دارای بدنه های ساخته شده در طرفین که رو به خیابان دارند و سازمان کالبدی فضایی ممتدی را تشکیلی می دهند .
در این دوران نیز خیابان مریض خانه (سپه جدید) بهترین و مهمترین خیابان است. میدان توپ خانه و باغ ملی محل تفریح است. خیابان لاله زار به کلی رنگ اروپای دارد. خیابان علاء الدوله (فردوسی کنونی) محل سفارت خانه ها می باشد. و خیابان اسلامبول محل تجارت است.
** در سال 1305 ثبت اسناد و املاک تاسیس شد.** 

** در سال 1310 به تبعیت از نقشه ی تهران برای همدان نقشه ای تحت همان عنوان تهیه شد.
** اولین قانون شهرسازی مربوط به قانون تعریض و توسعه ی معابر و خیابانها در سال 1312 می باشد.
** توسعه ی روزافزون شهر تهران در این دوره سبب شد که در سال 1308 تهران بیش از 24 کیلومتر وسعت می یابد. که چیزی در حدود 6 برابر تهران دوره ی فتحعلی شاه و 6 کیلومتر بزرگتر از تهران دوره ی ناصری (1256) و در سال 1313 چیزی حدود 46 کیلومتر بود.

** در سال 1316 اولین نقشه ی شهرسازی برای تهران تهیه شد که متاثر از جنبش معماری و شهرسازی مدرن است.
**با توجه به نقشه ی تهران سال 1316 که در آن به ایجاد مناطق اداری – نظامی – اقتصادی – در دل شهر کهن می پردازد باعث تخریب کامل منطقه و محله قدیمی ارگ و کاخ ها آن می شود. که تنها سه کاخ –گلستان – شمس العماره – تکیه دولت باقی ماندند. و تکیه دولت در سال 1340 به کلی از بین رفت.
** محله قدیمی سنگلج تهران که یکی از محلات قدیمی می باشد برای ایجاد بنای بورس تخریب مسی شود. ولی بنای بورس به هیچ وجه ساخته نشد. و در سال 1329 در خرابه های آن اولین درخت برای تاسیس پارک شهر کاشته شد.

* در سبک تهران با توجه به تقابل کهنه و نو چهار روش و الگوی معماری به کار گرفته شد:
-معماری مبتنی بر ادامه سبک تهران در دوره قاجار که از سوی اقشار میانه سال بکار گرفته شد.
– معماری مبتنی بر یادآوری شکوه گذشته (شهر-نماد) که نمونه های آن را می توان در ساختمان شهربانی –بانک ملی- موزه ی ایران باستان – دید.
– معماری مبتنی بر سبک بین الملل که متاثر از معماری آوانگارد در اروپا می باشد. که نمونه ی بارز آن را می توان در ساختمان دانشگاه تهران (1313) ایستگاه راه آهن – ژاندارمری کل کشور و کاخ دادگستری دید.
– معماری مبتنی بر سبک کلاسیک اروپا که متاثر از معماری قرن نوزدهم می باشد که این معماری اکثرا در آرایش میادین جدید الحداث – چهار راه ها – تقاطع خیابانها که نمونه ی آن را می توان در چهار راه لاله زار – خیابان اسلامبول – میدان حسن آباد- میدان فردوسی و .. دید.
 

تقویم تاریخی دوران قاجار
1165-1176 ه-ش حکوکت آقا محمد خان قاجار – پایتخت شدن تهران
1176-1214 ه- ش حکومت فتحعلی شاه – شروع قرن نوزدهم
1207 ه- ش قرارداد ترکمن چای بین ایران و روسیه
1214-1226 ه – ش حکومت محمد شاه قاجار . قرار داد هرات . جداشدن افغانستان از ایران
1256 ه – ش تهیه نقشه شهر جدید تهران . دارالخلافه ناصری
1286 -1275 حکومت مظفر الدین شاه
1297 ه- ش پایان جنگ جهانی اول

با تشکر از توجه شما
پایان