cancer
سرطان
تعریف
به زبان ساده , سرطان نوعی بیماری است که در آن سلول های طبیعی در اثر تغییرات ژنتیکی , تبدیل به سلول های غیر طبیعی می شوند . گاهی این تغییرات ژنتیکی ارثی اند ولی غالبا در اثر عوامل محیطی ایجاد می شوند , مثل قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سرطان زا ,خوراکی و تنفسی، پرتو ها و یا انواع خاصی از ویروس ها و باکتری ها سرطان یعنی رشد ، تکثیر و گاهی انتشار غیر طبیعی سلولهای بدن.
جسم انسان از میلیونها میلیون سلول تشکیل شده است که در کنار هم ، بافتهایی مانند ماهیچه ها ، استخوان و پوست را می سازند. اغلب سلولهای طبیعی بدن در پاسخ به تحریکاتی که از داخل و خارج بدن به آنها وارد می شود، رشد و تولید مثل می کنند و در نهایت می میرند. اگر این فرآیند در مسیر تعادل و صحیح خود اتفاق بیفتد ، بدن سالم می ماند و عملکرد طبیعی خود را حفظ می کند. اما مشکلات زمانی شروع می شود که سلول های طبیعی دچار " جهش " و یا تغییر سریع شده و به سلول سرطانی تبدیل می شوند. ((mutation
دید کلی
89/10/06
4
اهمیت سرطان ها
سومین علت مرگ و میر در ایران و دومین در دنیا
دومین گروه بزرگ از بیماری های مزمن و غیر قابل انتقال عادات زندگی جدید ، افزایش مصرف دخانیات ، افزایش جمعیت و مسن شدن ترکیب سنی ، کنترل بیماری های عفونی
و الگوهای زیست محیطی
پیشگیری از بسیاری از سرطان ها ( 1/3 موارد ) مقدور
می باشد .
علائم هشدار دهنده سرطان
خونریزی غیر طبیعی در هر نقطه از بدن.
پیدایش هرگونه توده سفت سلولی در زیر پوست، مثلا در سینه یا نقاط دیگر.
پیدایش زخمی که به آسانی بهبود نمی یابد (بویژه در اطراف زبان ، دهان و لب ها).
سوء هاضمه دائمی
تغییراتی در وضع خالها یا زگیل از قبیل تغییر رنگ ، بزرگ شدن ، خارش ، درد ناک شدن و یا خونریزی از آنها که به مدت طولانی ادامه یابد.
پیدایش آشفتگی در اعمال روده ها یا مثانه که با درمانهای عادی قابل بهبودی نیست.
سرفه ، گرفتگی صدا و یا مشکل شدن عمل بلع به مدت طولانی.
اگر هر یک از علائم فوق بیش از دو هفته ادامه یابد، باید بیمار تحت بررسی تخصصی قرار گیرد. البته در اغلب موارد این علائم حاکی از وجود سرطان نیستند.
برخی سرطان های رایج و عوامل آن ها
سرطان ریه
سرطان ریه مهمترین علت مرگ در بین سرطان هابوده و شایعترین سرطان در سرتاسر جهان است .
سرطان ریه در مردان یک نیم مرتبه بیشتر از زنان است .
این نوع سرطان دربین افراد با وضع اقتصادی – اجتماعی پایین شیوع بیشتری دارد.
مهمترین عامل این بیماری استعمال دخانیات میباشد.
این نوع سرطان با شغل و حرفه ارتباط مستقیم دارد.
سرطان مری
نهمین سرطان شایع در جهان سرطان مری است.
این نوع سرطان به شدت کشنده میباشد.
با افزایش سن میزان بروز این سرطان افزایش می یابد .
مصرف توتون، الکل و تریاک یکی از عوامل اصلی افزایش سرطان مری میباشد.
مصرف مواد غذایی نیتروزآمین دار ، نوشیدنی های داغ عامل این سرطان است.
موثربودن عوامل اقتصادی و اجتماعی
عوامل خارجی (سوختگی های شیمیایی)
عوامل ژنتیکی
این سه عامل نیز در گسترش سرطان مری نیز سهم بسزایی دارند.
سرطان پستان
سرطان پستان شایعترین سرطان در زنان است.
سرطان پستان سومین سرطان در جهان است.
این نوع سرطان در مردان به ندرت رخ می دهد.
از هر 9 زن یک نفر در طول عمر به این نوع سرطان مبتلا می شود .
افراد با وضع اقتصادی و اجتماعی بهتر در خطر بیشتر ابتلا هستند . ( شیردهی یک عامل پیشگیری کننده مهم میباشد)****
سن قاعدگی زودرس و سن یائسگی دیر رس خطر آن را زیاد می کند .
عوامل موثر در بروز سرطان ها
عوامل شیمیایی : مواد شیمیایی سرطان زا به طرق مختلف
می توانند ایجاد سرطان نمایند مثل سدیم ساخارین که جزو مواد promoter می باشد و از طریق افزایش سیکل سلولی ایجاد بیماری می کند.
سیگار و دخانیات : دود سیگار به خاطر داشتن هیدرو کربن، پلی سایکلیک و نیز نیکوتین ( تولید کننده ی نیتروزامین ) باعث ایجاد سرطان ریه ، حنجره ، حلق ، مری ، پروستات و … می شود .
الکل : در تعامل با سیگار موجب بروز سرطان های دهان ومری وسرطان کبد میشود.
مواد غذایی : ارتباط مستقیم سرطان های معده و مری با نیترات و نمک مواد غذایی نگهداری شده باعث ایجاد سرطان میشود.
عوامل زیست شناختی : حدود 15درصد از مجموع سرطان ها مربوط به بیماری های عفونی می باشند که می توان از آن میان به سرطان ناشی از هپاتیت C و B نام برد که هپاتیت ناشی از آن ها به سرطان کبد منتهی می گردند .
پیشگیری و کنترل ( پیشگیری اولیه )
راه های پیشگیری از سرطان یا پیشگیری اولیه:
عدم مصرف دخانیات
واکسیناسیون
امتناع از نوشیدن الکل
اصلاح عادات غذایی
رعایت دستورهای ایمنی محیط کار
حفاظت موثر در برابر نور خورشید
پیشگیری و کنترل ( پیشگیری ثانویه )
راه های ابتدایی مقابله با آن:
تشخیص زود رس و به موقع
غربالگری : تشخیص زودرس سرطان های خاص و ضایعه های پیش سرطانی در افراد بدون علامت
خود آزمایی پستان
پاپ اسمیر****
آزمایش خون مخفی در مدفوع
آزمایش پروستات ( ( PSA
ماموگرافی
پیشگیری و کنترل ( پیشگیری ثالثیه )
راه های درمان سرطان:
جراحی
شیمی درمانی
پرتو درمانی
ژن درمانی ، هیپرترمی**** ، ایمنوتراپی****
مکانیسم عمل داروهای ضد سرطان
تمام عوامل بکار رفته در شیمی درمانی از طریق دخالت در تقسیم سلولی عمل می کنند. آنتی متابولیت هایی که به صورت آنالوگهای تقلبی موارد فیزیولوژیک حیاتی عمل می کنند باعث مهار تولید DNA یا واحدهای ساختمانی آن یعنی نوکلئوتیدها می شوند. از این داروها می توان به متوترکسات ، سیتوزین آرابینوزید و 6- مرکاپتوپورین اشاره کرد.
داروهای آلکیله کننده مانند سیکلوفسفامید با روش شیمیایی با DNA واکنش می دهند. این مواد باعث شکستن DNA می شوند. بسیاری از آنتی بیوتیکهای ضد تومور مانند آنتراسیکلین ها ، دانومایسین و دوکسوروبیسین خود را بین رشته های مارپیچ دوگانه DNA جای می دهند و از این طریق سبب مهار تولید DNA ، RNAA و نهایتا پروتئین می شوند.آلکالوئیدهای وینکا محصولاتی گیاهی هستند که سلولها را در مرحله متافاز میتوز متوقف می کنند.
بدخیم شدن سرطان
وقتی سلول " جهش یافته " تقسیم می شود ، به 2 سلول جدید " جهش یافته " تبدیل می گردد و این فرآیند به همین ترتیب ادامه می یابد تا همان یک سلول موذی به توده ای از سلولها که تومور نامیده می شود، تبدیل می گردد. گاهی این تومورها ، خوش خیم بوده و رشد نمی کنند. ولی در صورتی که سلولهای تومور رشد کنند و تقسیم شوند و سلولهای طبیعی اطراف خود را از بین ببرند و به نقاط دیگر بدن هم دست اندازی کنند، تومور بدخیم محسوب می شود. بزرگترین خطر تومورهای بد خیم ، توانایی آنها در حمله به بافتهای سالم و پخش شدن در بدن است و این همان متاستاز سرطان است. هر چه تومورها رشد کنند و بزرگتر شوند، جلوی رسیدن مواد غذایی و اکسیژن را به سلولهای سالم می گیرند و با پیشرفت سرطان ، سلولهای سالم می میرند و عملکرد و سلامت بیمار از بین می رود. اگر جلوی این فرآیند گرفته نشود، سرطان به مرگ می انجامد.
عوارض شیمی درمانی
عوارضی مانند ریزش مو و احساس خستگی معمولا در هفته های اول دوره درمان آغاز می شود و تا آخر آن ادامه دارد. موارد دیگر از قبیل تهوع و استفراغ معمولا یکی دو ساعت پس از تزریق شروع می شود و حداکثر تا 48 ساعت بعد ادامه پیدا می کند. عموما اکثرا این گونه عوارض پس از قطع دارو کم کم از بین خواهد رفت. بی شک عوارض جانبی چیزهای چندان خوشایندی نیستند اما اگر آنها را دریک کفه ترازو بگذارید و سلامتی را درکفه دیگر، آن وقت مشاهده خواهید کرد که این موضوع به سهولت قابل تحمل کردن است در طول درمان کم کم از پاره ای عوارض جانبی کاسته می شود و این حاصل سازگاری بدن با داروست. –
آلکیل کننده ها
آلکیل کننده ها
معرف های آلکیل کننده قدیمی ترین روش در درمان شیمی درمانی است که امروزه نیز مورد استفاده قرار میگیردکه این روش ها در واقع از گاز خزدل که در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار میگرفته نشات گرفته است.
اکنون گونه های مختلفی از گروه های الکیل کننده مورد استفاده قرار میگیرند.این گروه های مورد استفاده شده به دلیل قابلیت انها برای الکیل کردن ملکول های فراوانی مورد استفاده قرار میگیرند شامل پروتئین ها ،ِDNA، RNA .
توانایی گروه های آلکیل کننده برای پیوند بستن به DNA ازطریق گروه های الکیل کننده عامل اولیه برای تاثیر اثر ضد سرطانی ان ها می باشد.
DNA از دو رشته مجزا ساخته شده و ملکول ها میتوتنند دوباره با یکدیگر متصل شوند به یک رشته از DNA یا میتوانند یکباره به دوزنجیر متصل شوند . اگر سلول سعی کند که از طریق پیوند میانی DNA در زمان تقسیم سلول تکرار نماید و یا سعی نماید که رشته DNA را تکرار نماید ممکن است باعث پارگی گردد که این موضوع منجر به مرگ سلول میشود که به آن اپوتوسیس گویند
گروه های الکیل کننده در هر نقطه از چرخه سلولی میتوانند کار کنند و به عنوان یک داروی مستقل در چرخه سلولی شناخته شده اند و تاثیر ان ها بر روی سلول وابسته به مقدار دارو است
آرن اکساید
اگر سرعت نو آرایی آرن اکساید(areneoxid )سریع تر از حمله نوکلئوفیلی توسط DNA باشد آرن اکساید بی خطر است. از طرفی دیگر اگر سرعت حمله نوکلئوفیلی بیشتر از سرعت نو ارایی باشد آرن اکساید سرطانزا خواهد بود .
چون سرعت نوارایی آرن اکساید بستگی به پایداری کربوکاتیون تشکیل شده در اولین مرحله نو ارایی دارد ،پس احتمال سرطانزایی آرن اکساید به پایداری کربوکاتیون بستگی دارد.
اگر کربوکاتیون به طور نسبی پایدار باشد، نو ارایی نسبتا سریع اتفاق میفتد و آرن اکساید سرطانزا نخواهد بود. اگر کربوکاتیون ناپایدار باشد ، نو آرایی کند خواهد بود ودر نتیجه آرن اکساید سرطان زا میباشد این به این معنی است که هرچه آرن اکساید واکنش پذیر تر باشد ( هرچه آسانتر به کربو کاتیون تبدیل شود) امکان سرطانزا بودنش کمتر خواهد بود.
بنزو a پیرین یکی از سرطان زا ترین هیدرو-کربن های آروماتیک است. این هیدرو کربن زمانی تشکیل میشود که یک ترکیب آلی تحت سوختن ناقص قرار گیرد.برای مثال بنزوa پیرین در دود سیگار و دود ماشین که از لوله اگزوز بیرون می آید یافت میشود. تعداد زیادی آرن اکساید میتواند از بنزوa پیرین به وجود آید. دو ترکیب مضر از آن ها 4,5-oxid و 7,8-oxid است .اشاره شد که کسانی که به علت سیگار کشیدن سرطان ریه میگیرند احتمالا cytochrome p 450 در بافت ریه آن ها بیشتر از حد نرمال انتشار یافته است.
4,5-oxid مضر تر است زیرا کربو کاتیونی تشکیل میشود که نمیتواند با رزونانس بدون اینکه اروماتیسیته حلقه مجاور خود را ازبین ببرد پایدار گردد. به علت اینکه کربوکاتیون نسبتا ناپایدار است ، اپوکساید تمایلی به باز شدن تا زمانی که توسط نوکلئوفیل مورد قرار نگیرد ندارد.
7,8-oxid مضر است چون با اب واکنش میدهد تا دی ال ایجاد کند که بعد دی ال اپکساید شکل میدهد و دی ال اپکساید به راحتی تحت نو آرایی قرار نمیگیرد (راه بی خطر) زیرا آن به کربو کاتیونی که توسط گروه های الکترون کشنده OH باز میشود ناپایدار میگردد.
منابع:
آسیب شناسی اختصاصی رابینز، به نظارت و تدوین دکتر مسلم بهادری، انتشارات اندیشه ی رفیع، صص ۳۱۱ تا ۳۱۳
مشاوره ژنتیک در بیماریهای ارثی،محمد علی مولوی ،هوشنگ خاوری و لطف اله روزبهانی صص 314 تا 316
مبانی ژنتیک صص 456 تا 467
مرکز ملی سرطان آمریکا
مرکز تحقیقات سرطان انگلستان
پزشکان بدون مرز
ویکی پدیا
دانشگاه علوم پزشکی تهران
www.nano.ir
10. Chemotherapy 11. پاتولوژی رابینز 12.mahak.ir 13. Stem Cells Dummies .Lawrence S.B.Goldstein & Meg Schneider .Translation :Dr. H. 14.ORGANIC CHEMISTRY . PAULA YURKANIS BRUICE15 15.INORGANIC CHEMISTRY