روشهای ارزیابی چاقی در گروه های مختلف
برای تعیین اینکه آیا فردی چاق محسوب میشود یا نه باید مقدار چربی بدن او را اندازه گیری نمود.
برای تعیین مقدار چربی بدن روشهای علمی متعددی وجود دارد که عموما گرانقیمت و پیچیده بوده استفاده از آنها نیاز به تخصص بالا دارد.
هنوز در علم تغذیه مقدار دقیقی برای میزان چربی بدن تعیین نشده تا بر اساس آن بتوان تعیین کرد که هر فرد با داشتن چه مقدار چربی در بدنش چاق محسوب میشود.
برای تعیین وضعیت فرد از نظر ابتلا به چاقی از روشهای ساده تر مانند مقایسه BMI فرد بزرگسال با اعداد ۲۵ و ۳۰ و کودکان با صدکهای استاندارد (معمولا صدک ٩۵) استفاده میشود.
تعیین چاقی
پتاسیم بیشتر در محیط آبی وجود دارد و مقدارش بطور طبیعی متناسب با مقدار پروتئین بدن است.
مقدار کل پتاسیم بدن را می توان با قراردادن فرد در شمارنده و اندازه گیری پرتوهای اشعه گامای ناشی از پتاسیم رادیوایزوتوپ K٤٠ (که به میزان ٠١٢/٠%مخلوط با پتاسیم K٣٩ است)، در کل بدن اندازه گیری نمود.
چگالی بدن: چگالی بخش چربی و توده بدون چربی بدن به ترتیب ٩/٠ و١/١ است. نسبت چربی بدن را می توان با اندازه گیری وزن بیرون و درون آب، محاسبه کرد.
ضمنا با اندازه گیری حجم هوای جابجا شده در اتاقک مخصوص نیز چگالی بدن قابل محاسبه است.
اندازه گیری مقدار کل آب بدن به وسیله رقیق سازی با دوتریوم؛ آب بدن در بافت بدون چربی جای گرفته نه در بافت چربی.
روشهای برآورد مقدار کل چربی بدن
روش های تعیین مقدار چربی باقابلیت دسترسی بیشتر و دقت کمتر
مقاومت بیوالکتریکی: قابلیت هدایت الکتریکی توده بدون چربی بدن نسبت به بافت چربی بیشتر است. مقدار عبور جریان ضعیفی که از قوزک پابه دست منتقل می شود را اندازه می گیرند این وسیله قابل حمل و نسبتا ارزان است.
روش های تصویربرداری از قبیل DEXA (جذب سنجی اشعه X مضاعف) برای برآورد مقدار چربی و توده بدون چربی بدن.
مقدار کل چربی بدن را می توان به طور تقریبی با به کارگیری یک فرمول از روی حاصل جمع چهار چین پوستی برآورد کرد.
کالیپر و دستگاه بیوامپدانس
ارزیابی وضع تغذیه درمطالعات اپیدمیولوژیک
روشهای بالینی که دقت کمی داشته و از روی علائم بیماری ناشی از کمبودهای غذایی وضعیت تغذیه فرد را ارزیابی می کنند.
روشهای آزمایشگاهی (شیمیایی، بیوشیمیایی و فیزیکی)
بررسی دریافت غذایی
روشهای تن سنجی
اندازه گیریهای ساده تن سنجی در کودکان
اندازه وزن و اندازه قد که مقایسه وزن و قد کودکان در سنین رشد با استانداردهای جهانی (بازای سن و جنس مشخص) میتواند نشان دهد که کودک در مدت زمان کوتاه تا طولانی دچار سوء تغذیه بوده است.
اندازه دور سر که در مقایسه با استانداردهای جهانی (بازای سن و جنس مشخص) می تواند نشان دهد که کودک در از نظر دریافت یا جذب مواد غذایی دچار سوء تغذیه بوده که موجب کاهش دور سرش گردیده است.
نسبت وزن به قد که بهترین این نسبت ها BMI است و مهمترین عامل افزایش BMI چربی اضافی بدن است. در بزرگسالان داشتن BMI کمتر از ٢٠ را لاغری، بیش از ٢٥ را اضافه وزن، و بیش از ٣٠ را چاقی محسوب می کنند. در کودکان استانداردهای مختلف برای تعیین وضع تغذیه بر اساس BMI وجود دارد.
تغییرات BMI کودکان با افزایش سن
تغییرات BMI همراه با سن برای هر دو جنس شبیه است. BMI بین زمان تولد تا ٩ ماهگی بالا می رود و سپس کاهش می یابد و تقریبا" در ٥-٤ سالگی به پایین ترین حد می رسد.
سپس BMI در این زمان دوباره بالا می رود.
نقطه ای که BMI در آن شروع به افزایش می کند (بعد از پایین ترین نقطه)، به عنوان adiposity Rebound یا جهش چربی شناخته شده است.
اندازه های BMI در بزرگسالی
اغلب مطالعات داشتن BMI بیش از ٢٥ را بعنوان اضافه وزن و بیش از ٣٠ را بعنوان چاقی اعلام کرده اند.
مطالعه حدائق و همکاران (٢٠٠٩) داشتن مقدار بیش از ٢٧ برای مردان و بیش از ٢٩ برای زنان را بعنوان عامل خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی عروقی در ایرانیان اعلام نموده است.
اندازه گیریهای ساده تن سنجی بزرگسالان
نسبت دور شکم به دور باسن (Waist to Hip Ration = WHR) که از تقسیم اندازه دور شکم به سانتیمتر به اندازه دور باسن به سانتی متر محاسبه می شود. چنانچه این نسبت برای مردان بیش از ۱.۰ و برای زنان بیش از ۰/۹ (برخی ۰/۸۵ هم گرفته اند) باشد، نشانه چاقی شکمی است.
نسبت دور شکم به قد (Waist to Height Ratio = WHTR) که از تقسیم اندازه دور شکم به سانتیمتر به اندازه قد به سانتیمتر بدست می آید. هرچه این نسبت از ۰/۵ بیشتر باشد نشانه چاقی شکمی است.
در باره چاقی شکمی
بافت چربی، به خصوص در نواحی دور شکم، موجب ترشح هورمون هایی می شود که تحریک کننده رشد سلول های بافت چربی و نیز اشتهای فرد است.
به این ترتیب، چاقی، آن هم چاقی دور شکم، باز هم به چاقی فرد دامن می زند.
بنابراین، مهم است بدانیم چاقی در کدام نقطه بدن متمرکز است؛ چون چاقی دور شکم و کمر، خطرناک تر است.
اندازه دور شکم و سکته قلبی
براساس مطالعات، اندازه دور شکم بالای ٨٠ سانتیمتر برای زنان و ٩٤ سانتی متر به بالا برای مردان، می تواند احتمال وقوع حمله قلبی را افزایش دهد.
مطالعه حدائق و همکاران (٢٠٠٩) مشخص کرد که اندازه دورکمر بزرگتر از ٥/٩٤ برای مردان و زنان ایرانی احتمال مرگ در اثر بیماری قلبی را افزایش می دهد.
بنابراین کسانی که وزن نسبت به قدشان در محدوده طبیعی بوده اما دور کمر بزرگتر دارند، احتمال بیشتری برای رسوب چربی در رگ ها و تصلب شرائین دارند.
نقش اندازه دور کمر در دیگر بیماریها
اگر اندازه دور کمر در مردان بالاتر از ١٠٢ سانتی متر و در زنان بالاتر از ٨٨ سانتی متر باشد، ریسک سکته مغزی بیش از ٤ برابر در مقایسه با دور کمر طبیعی بالامی رود.
دلاوری و همکاران (٢٠٠٩) داشتن دور کمر بیش از ٨٩ و ٩١ سانتی متر برای مردان و زنان را با افزایش خطر ابتلا به سندروم متابولیک مرتبط دانسته اند.
براساس تحقیقات انجام گرفته، اگر نسبت دور کمر به دور باسن (WHR) در مردان بالاتر از ٩٧/٠ و در زنان بالاتر از ٨٤/٠ باشد، خطر سکته مغزی در مقایسه با مردان و زنان با نسبت های کمتر از ٩٢/٠ و کمتر از ٧٨/٠ تا حدود ٨ برابر افزایش می یابد.
براساس مطالعه حدائق و همکاران اگر این نسبت از ٩٥/٠ برای مردان و ٩٠/٠ برای زنان بیشتر باشد، خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی افزایش می یابد.
استقامتی و همکاران (٢٠٠٩) نسبت ٩٠/٠ برای هر دو جنس را مرز خطر دانسته اند.
نسبت اندازه دور کمر به دور باسن
تلفیق روش ها
امروزه توصیه می شود در افراد دارای BMI بین ٢٥ و ٩/٣٤ ، اندازه دور کمر و شاخص WHR محاسبه گردد و بعد:
مردان و زنان با دورکمر بیش از ١٠٢ و ٨٨ سانتیمتر بعنوان افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری شناخته شوند.
در مورد نسبت WHR اعداد بیشتر از ١ در مردان و بیشتر از ٨٥/٠ در زنان ملاک باشد.
روش دیگر مورد استفاده
برخی معتقدند که مقایسه اندازه دور شکم با دور کمر (باسن) برای تعیین چاقی شکمی جندان مناسب نیست؛ زیرا دور کمر افراد با توجه به زمینه زنتیکی شان می تواند کوچک تر یا بزرکتر باشد.
لذا در سال های اخیر برای تعیین وضعیت چاقی شکمی، از نسبت دور شکم به قد (Waist to HeighT Ratio = WHTR) نیز استفاده شده است.
برخی مطالعات مردان و زنان با WHTR بیش از ٥/٠ بعنوان افراد دارای چاقی شکمی می شناسند. مطالعه حدائق و همکاران نسبت ٥٥/٠ و ٦٢/٠ را بعنوان خطر برای مردان و زنان ذکر کرده است.
تفاوت شهر و روستا
دو بررسی انجام شده در کامرون روی کروه سنی ٢٤ ساله ها در سالهای ١٩٩٤ و ٢٠٠٣ نشان داد که شیوع BMI بیش از ٢٥ تنها در جمعیت روستایی اتفاق افتاد (٥٤% در زنان و ٨٢% در مردان).
در حالی که افزایش شیوع چاقی شکمی تنها در جمعیت شهری (٣٢% در زنان و ١٩٠% در مردان) حادث شد.
نتایج بعد از ثابت کردن سن، نوشیدن الکل، مصرف سیکار و میزان سواد بدست امده و در سال ٢٠٠٨ منتشر شد.