نقش تغذیه درپیشگیری و کنترل
چاقی کودکان
تعریف
اضافه وزن شرایطی است که در آن وزن فرد از مقدار استاندارد آن بر طبق قد تجاوز کند .
چاقی حالتی است که چربی ذخیره در بدن به حد بالایی برسد . که نتیجه آن زیاد شدن وزن بدن میباشد.
چاقی کودکی و نوجوانی
اهمیت شناسایی به موقع کودکان دارای اضافه وزن
آنچه آمار ها از چاقی کودکان نشان میدهند:
براساس آمار سازمان جهانی بهداشت:
در سال 2002-1992 میزان چاقی کودکان=16%
در معرض بروز چاقی=31%
در حال حاضر میزان چاقی کودکان جهان=بیش از 20%
براساس پیش بینیهای انجام شده، شیوع چاقی در آمریکا در سال 2025 معادل 50-45%، در استرالیا و انگلستان معادل 40-30% و در برزیل بیش از 20% می گردد.
شیوع
شیوع
شیوع چاقی در کودکان در سراسر جهان به سرعت در حال افزایش است.
مطالعه ای که در طی سالهای 1993 تا 1997 در شهر اصفهان انجام شده است، دو برابر شدن شیوع چاقی در کودکان ایرانی را در طی مدت ذکر شده، نشان می دهد
مطالعه ای در سطح کشوری در 23 مرکز استان ایران در فاصله سالهای 2004- 2003 ، نشان داد که شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان دبستانی به ترتیب 8/9٪ و 4/4٪ بود .
طور کلی درصد چاقی در کشور ایران 15 درصد بیان شده است.
علل شیوع چاقی
علل شیوع چاقی
علل ژنتیکی
اگر چه ژن در کل تعیین کننده ی این نیست که مولودی که والدینش چاق هستند، حتما اضافه وزن داشته باشد؛ اما با اینحال ممکن است فرزندی استعداد چاقی را از پدر یا مادرش به ارث ببرد. تحقیقات نشان داده اند که 6٪ تا 85٪ جمعیت بر اساس ژن هایشان در خطر بدست آوردن اضافه وزن می باشند
علل ژنتیکی
ژن درباره عادات غذایی فرد و میزان سوخت و ساز بدنش تعین تکلیف می کند. هنگامی که این ژن ها هورمون های نامتعادلی را آزاد می کنند، این احتمال وجود دارد که به نسل بعدی نیز منتقل شوند.
عوامل هورمونی
از عوامل هورمونی چاقی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کمبود هورمون رشد : کاهش حجم توده بدون چربی و افزایش حجم توده چربی
کمبود هورمون تیروئید: در موارد شدیدتر باعث کاهش متابولیسم حتی تا3-2 کیلواضافه تر
افزایش کورتیزول: باعث کندی متابولیسم می شود
کاهش سطح لپتین: باعث افزایش سطح چربی میشود
افزایش هورمون گریلین : باعث افزایش جذب غذا و افزایش وزن میشود
عوامل عصبی
شامل موارد زیر است:
آسیب های جدی مغز
تومورهای مغزی
تشعشعاتی که با جمجمه برخورد میکند
بیش فعالی
عوامل غذایی
چاقی ریشه در عدم تعادل انرژی دارد. اگر بزرگسالان از نظر انرژی در تعادل باشند، نه وزنشان اضافه می شود و نه کم
در کودکان، چاقی فقط در صورتی امکان پذیر خواهد بود که دریافت انرژی از غذا و نوشیدنی ها از مصرف انرژی که صرف رشد و متابولیسم می شود بیشتر شود.
زود شروع کردن غذای سفت و پرکالری
تشویق جهت دریافت بیشتر غذا
و…..
عوامل دارویی
داروهای مختلفی در افزایش وزن نقش دارند.به عنوان مثال:
گلوکوکوتیکوییدها:باعث تراکم چربی احشایی شده زمینه ساز بیماری قلبی عروقی شود.
Cyproheptadine(افزایش اشتها)
Valproate(داروی ضد صرع) زمینه ای در افزایش وزن دارند
Progestins(پروژسترون)
بعضی داروهای جدید آنتی سایکوتیک میتواند باعث افزایش وزن فرد شود.
عدم تحرک به دلیل
افزایش دسترسی به وسایل نقلیه
ماشینی شدن انجام امور منزل
غیرمعمول بودن ورزش در برنامه روزمره زندگی
افزایش سرگرمی های غیرفعال مثل تماشای تلویزیون و …
عوامل فیزیکی
عوامل محیطی
استرس زیاد
نبود تحصیلات مناسب والدین
کمبود اعتماد به نفس
وضعیت اجتماعی اقتصادی نامناسب
افزایش مصرف چربی، شکر، غذاهای فوری و تنقلات (Snak)
کاهش مصرف سبزیجات
افزایش تامین انرژی از چربی
فرهنگ مردم از نظر مهمان نوازی و دور هم غذاخوردن
عوامل مستعد کننده چاقی در ایران
عوارض چاقی
دیابت
کودک چاق میزان قند خون بالا لوزالمعده انسولین ترشح میکند مداومی بودن این روند لوزالمعده در اثر کارکرد زیاد عملکرد کافی نداشته باشد مقاومت به انسولین ایجاد شود واحتمال دیابت نوع 2 زیاد شود
کودکان چاق معمولا بدون آنکه والدین مطلع باشند مشکل فشارخون هم دارند. در نهایت پروفایل لیپیدی یا چربی خون، کلسترول و گلیسیرید خون این کودکان بالا بوده و دور کمر بزرگی دارند.
هر چه اندازه دور کمر این کودکان بیش تر باشد میزان مقاومت به انسولین در آن ها بیش تر است. هر چه میزان مقاومت به انسولین در آن ها بیش تر باشد احتمال ابتلا به دیابت نیز افزایش می یابد.
راهکار
بیماری های قلبی -عروقی
بروز مشکلات قلبی و عروقی دو برابر
چربی بصورت بار اضافی برای قلب وکار اضافه قلب را زودتر از حد معمول فرسوده می کند.
بافت چربی در داخل شکم و دور قلب اجازه باز شدن به ریه ها و قلب را نمی دهد و بدن در حالت کم تنفسی دائمی و کم اکسیژنی بسر می برد که منجر به خستگی دایمی می شود.
چاقی در ناحیه گردنی با فشار به راه های هوایی منجر به خرخر شود که می تواند در طول شب به آپنه یا توقف متناوب تنفس منجر شود وشانس سکته قلبی چند برابر می شود
سندروم متابولیک
در تحقیقات انجام شده دیده شده که بیشترین سن شیوع سندرم متابولیک 19-12 سال است.
سندرم متابولیک:مجموعه ای از فاکتورهای خطری مثل چاقی شکمی،دیس لیپیدمی،پرفشاری خون،مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2 میباشد.که در کودکان چاقی از شایعترین علت سندرم متابولیک است.
مشکلات روانی
کودکان چاق به طور معمول دوستان زیادی ندارند و به همین علت از جامعه سنی طرد و در سنین نوجوانی دچار افسردگی می شوند.
کودکان چاق دچار ضعف اعتماد به نفس.کم شدن اعتماد به نفس و رفتارهای اجتماعی دیگر کودکان سبب میشود کودکان چاق مخصوصا دختران نتوانند در تحصیل خود پیشرفت کنند.
مشکلات گوارشی
در دختران چاق ترشح کلسترول در صفرا مخصوصا بعد از سن 13 سالگی افزایش می یابد و در نتیجه در سن 30-17 سالگی منجر به تشکیل سنگ کیسه صفرا می گردد.احتمال تشکیل سنگ کیسه صفرا در دختران 20-14 سال 4 برابر جوانان غیر چاق است.
برگشت مواد غذایی از معده به مری و اختلال در تخلیه معده ممکن است در تعدادی از کودکان چاق دیده شود که علت آن نیز تجمع چربی در شکم و ایجاد افزایش فشار داخل شکم است.
کبد چرب
از جمله شایعترین مشکل چاقی کودکان کبد چرب است،که معمولا درنتیجه تجمع چربی در کبد به میزان بیش از 5% وزن کبد ، ایجادمی شود.
کبدچرب یکی از اختلالات مزمن کبدی است که همراه با تجمع لیپید در هپاتوسیتها می باشد. این اختلال از یک شکل استئاتوز(کبد چرب ساده ) تا استئاتو هپاتیت غیر الکلی (نوعی کبد چرب که در آن تغییرات چربی همراه با التهاب و صدمه و فیبروز بافت کبدی دیده می شود) و در نهایت فیبروز پیشرفته و سیروز متغیرمیباشد.
مشکلات تنفسی
حدود 30%کودکان چاق دچار آسم میشوند.
میزان کارایی ریه کمتر است به طوریکه حتی خس خس و تنگی نفس در این افراد زیاد دیده شده.
مرگ ناگهانی در خواب که به صورت قطع تنفس در خواب است در یک سوم کودکانی که زیاد چاق هستند شایع است.
مقدار اکسیژن خون کودکان چاق در هنگام خواب کمتر بوده که موجب کاهش قدرت یادگیری و حافظه آنها میشود.
مشکلات هورمونی
چاقی در کودکان مخصوصا در دختران نوجوان با ترشح آندروژن و مقاومت به انسولین همراه بوده که با افزایش کلسترول،تری گلیسرید و LDL و همچنین ابتلا به دیابت نوع2 همراه میباشد.
اختلالات قاعدگی در دختران جوان چاق شایع و معمولا در سن 10 سالگی اتفاق می افتد.
ازدیاد ترشح آندروژن و انسولین موجب پیدایش مو در صورت و اختلالات قاعدگی در نوجوانان میشود.
بلوغ زودرس و افزایش قد
با تجمع چربی، ترشح هورمون لپتین هم آغاز می شود وسبب ترشح هورمون های جنسی شده و در نهایت بر اندام های تناسلی اثر گذاشته و سبب ترشح هورمون هایی جنسی می شودکه سبب بلوغ زودرس در کودکان می شود
هورمون های جنسی می توانند بر صفحات رشد استخوانی اثر کرده و سبب بسته شدن رشد این صفحات شوند، در نتیجه رشد قدی متوقف شده و فرد کوتاه قد می ماند.
مشکلات عصبی
افزایش فشار داخل جمجمه که علائمی از قبیل سردرد،استفراغ و تاری دید و دوبینی است در دختران چاق مخصوصا در سنین 20 سالگی به بعد دیده میشود.
این عارضه نتیجه تجمع چربی در شکم میباشد که سبب افزایش فشار شکم و پرده های جنبی شده و منجر به کاهش بازگشت خون از مغز به قلب و در نتیجه افزایش فشار داخل مغز میشود.
مشکلات ارتوپدی
در کودکان چاق نچسبیدن صفحه رشد استخوان و نرم بودن استخوان های غضروفی سبب میشود که کودک چاق دچار مشکلات استخوانی مفصلی گردد.در حدود 50 تا 70 درصد کودکانی که دچار لغزندگی سر استخوان ران هستند،چاق میباشند.
بیماری بلونت (پرانتزی بودن و پیچیدگی ساق پا)که در کودکان چاق دیده میشود،در نتیجه وزن زیاد کودک است.
مشکلات پوستی
ضایعات پوستی از قبیل موارد زیر در جوانان چاق زیاد دیده میشود:
Hyperpigmented
Hyperkeratotic
پلاک های مخملی در سطح پشتی گردن ،زیرگردن،اطراف مفاصل
تغییرات شدید پوستی با سطح انسولین سرم مرتبط است و با کاهش وزن به طور موثری میتواند بهبود یابد.
تغذیه مناسب در دوران بارداری
آشنا کردن کودک با مزه های مختلف بعد از شیرخواری
مصرف میوه و سبزیجات از ابتدای زندگی
فعالیت بدنی مستمر از دوران کودکی
راهکار
راهکار
افزایش وعده های غذایی تاحد ممکن
نوع غذا خیلی مهمتراز مقدار آن (غذاهای متنوع و شامل انواع گوناگون موادغذائی)
مصرف حداقل 1 واحد میوه و 3 سبزی
شیر و لبنیات کم چرب انتخاب شود.
روزانه حداقل یک ساعت فعالیت فیزیکی
خوردن با دیگر فعالیتها مثل تماشای تلویزیون یا بازیهای ویدیو همراه نباشد.
– تماشای تلویزیون برای 1 ساعت در روز محدود شود.
راهکار
آموزش مادران درتغذیه صحیح کودک و زدودن باورهای غلط
تحلیل برنامه های غذایی روزانه کودک و بررسی یادآمدهای تغذیه هفتگی کودکان و شناخت و تعیین اشتباهات ارائه توصیه های عملی و کاربردی.
تعدیل تدریجی و حذف کامل میان وعده های غذایی پرانرژی و فاقد مواد مغذی لازم (چیپس، پفک، هله و هوله، شربتها و نوشابه ها)
افزایش به کارگیری مقدار بیشتری از فیبرهای محلول و یا نامحلول
تعدیل تدریجی و حذف کامل شکلات، شیرینی، کیک و بستنی های روزمره و جایگزینی آنها با میوه جات فصل و دانه ها و مغزها ( آجیل شیرین و شور به صورت متعادل و متنوع)
راهکار
ایجاد نظم در ساعات خواب زود هنگام شبانه و رعایت وعده های اصلی و میان وعده ها و عدم حذف وعده صبحانه
تغذیه در محل مشخص و زمان معین و ظروف اختصاصی
خونسردی توام با قاطعیت در قبال تغذیه کودک
هر چه سن شروع چاقی پایین تر باشد، عوارض دراز مدت آن بیشتراست. لذا اقدام فوری جهت تاثیرگذاری در روند اضافه وزن کودکان و نوجوانان بسیار موثرتر واقع خواهد شد.
راهکار
مهرورزی و ابراز محبت معقول پدر و مادر به کودک از پرخوری های احتمالی و افسردگی های کودک جلوگیری می نماید.
عدم جبران قصور و یا بی توجهی ها یا تنبیه های بی مورد با خوارنیدن و یا خرید تنقلات رنگارنگ
عوامل محیطی در قبال فرزندان پدران و مادرانی که وزن متناسب به قدشان دارند احتمال چاقی فرزندان آنها 9% می باشد. در حالی که اگر یکی از والدین چاق و دیگری دارای وزن متناسبی باشد، این احتمال چاق شدن به 41% تا 50% و اگر هر دو چاق باشند، احتمال چاق و فربه شدن فرزند به 66% تا 86% افزایش خواهد یافت.
راهکار
کاهش استرس و اضطراب و دل نگرانی های کودکان و نوجوانان که به صورت پرخوری و ریزه خواری نمود پیدا کرده و به عنوان یک عامل تسکین شرطی در می آید و توجه و دقت در ایجاد نظم در ساعات خواب شبانه و جلوگیری از شب زنده داری
اصلاح تدریجی عادات غذایی غلط و خارج از چارچوب برنامه های مورد نیاز و ناخنک زدنها و ریزه خواری های مداوم
ناآگاهی مردم در مورد روش صحیح طبخ و سرخ کردن غذا
کمبود آموزشهای تغذیه در مدارس
نداشتن برنامه های صحیح تغذیه ای برای نهار و میان وعده کودکان در مدارس
روشن و یکنواخت نبودن توصیه های تغذیه ای که از سوی متخصصین ارایه می گردد.
عدم آگاهی والدین در مورد تغذیه سالم و صحیح کودکان در سنین مدرسه.
عدم آگاهی عموم از منافع فعالیت بدنی
عادی نبودن انجام فعالیت بدنی در برنامه زندگی روزانه.
در دسترس نبودن فضای مناسب برای فعالیت بدنی به ویژه بانوان
کاستی ها
رفتار درمانی
یادداشت کردن برنامه غذایی
یادداشت کردن برنامه فعالیت بدنی
آهسته تر غذا خوردن
محدود نمودن زمان و مکان غذا خوردن
استفاده از جایزه و تشویق برای رفتار مطلوب مورد نظر
سیب سبز سلامت
در سبد زندگیتان جاودانه باد.