1
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
3
پرسش
تعریف رفتار سازمانی :
عبارت است از مطالعه عملیات ، اقدامات ، کارها و نگرشهای افرادی که سازمان را تشکیل می د هند.
ماهیت ( اساس ) رفتار سازمانی :
پاسخ به سوالات متعددی در مورد چرایی و علت رفتارهای متفاوت کارکنان، مدیران و کل سازمان و نیز دلایل کسب نتایج متفاوت، ماهیت و اساس این علم می باشد .
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
امروزه یکی از مباحث مهم در حوزه رفتار سازمانی بروز تعارض در سطوح مختلف سازمان و چگونگی مدیریت آن میباشد. دانشمندان دیدگاه های مختلفی نسبت به تعارض دارند و هر کدام بر اساس نگاه خود به تعارض، شیوه هایی را برای مدیریت آن ارائه کرده اند.
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
سازمانهای اسلامی به دلیل تفاوت زمینه های فکری و فرهنگی با سازمانهای غیر اسلامی، نیازمند شیوه های مدیریت تعارض منحصر به خود می باشند.
از این رو در مدیریت اسلامی باید بر اساس مبانی فکری و ارزشی اسلامی، شیوه های مدیریت تعارض را جستجو نمود.
قرآن کریم، سیره پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) به عنوان منابع اسلامی کاربردی می تواند راهگشای موثر در این زمینه باشد.
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
7
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
به نظر شما مفهوم تعارض چیست؟
در فرهنگ لغت فارسی تعارض به معنی متعرض و مزاحم یکدیگر شدن است یا با هم اختلاف داشتن .
به طور کلی تعارض زمانی رخ میدهد که در یک وضعیت اجتماعی بر سر مسائل اساسی عدم توافق وجود دارد و یا ضدیتهای احساسی باعث ایجاد اصطکاک بین افراد یا گروهها میشود .
تعریف و مفهوم تعارضConflict. :
8
"تعارض فرایندی است که در آن، شخص الف به طور عمدی می کوشد تا به گونه ای سبب ناکامی شخص ب در رسیدن به علایق و اهدافش گردد.”
کوتاهترین تعریف از تعارض عدم توافق بین دو یا چند گروه است .
9
1- مذاکره :
یکی از فنون حل تعارض است که در آن طرفین تعارض راه حلهای مختلف را به منظور حل تعارض بررسی می کنند تا به راه حلی که برای هر دو قابل قبول است دست یابند.
فنون و راهبردهای حل تعارض
10
2-میانجیگری :
در این روش شخص ثالث بی طرف به عنوان میانجی سعی می کند که به طرفین در یافتن راه حلی برای حل مشکلات کمک کند.
فنون و راهبردهای حل تعارض
11
3-داوری :
اگر در فرایند میانجیگری طرفین قادر نباشند که از طریق میانجیگری به راه حلی برسند آنگاه میانجی گری تبدیل به داوری می شود و فرایند میانجیگری به داوری تغییر می یابد و این شخص ثالث بی طرف است که راه حل ارائه می دهد. باید سعی بر آن داشت بی طرف بود و عادلانه راه حلی برای حل تعارض ارائه داد.
12
فنون و راهبردهای حل تعارض
13
پیامدهای سازنده و زیان بار تعارض
تعارض نتایج مثبت و سازنده ای به شرح زیر به دنبال دارد:
تعارض، ایده ها و نظرات بهتر و سازنده تری را خلق می کند.
افراد وادار به جستجوی شیوه های نوین می شوند.
مسائلی که مدتها راکد و پشت پرده مانده بود رو می شوند و چون در معرض دید هستند حمل می شوند.
دیدگاهها و نظرات هر یک از افراد در مورد مسائل مختلف روشن می شود.
علایق و تمایلات و خلاقیت ها برانگیخته میشوند.
فرصتی برای افراد به وجود می آید تا توانایی ها و استعدادهای خود را مورد ارزیابی قرار دهند.
پیامدهای سازنده تعارض
14
خلاصه ای از این پیامدها را بیان می کند:
تعارض و مخالفت مهار نشده موجبات نارضایتی افراد را فراهم می آورد.
تعارض باعث ازهم گسیختن پیوندها و بستگیهای مشترک اعضای گروه شده و ممکن است به انهدام و متلاشی شدن گروه بیانجامد.
تعارض می تواند موجب کاهش اثربخشی گروه شود و در حالت افراطی می تواند عملیات گروه را متوقف کند.
تعارض و نزاع میان افراد ممکن است از چنان اولویت و اهمیتی برخوردار شود که اهداف اصلی گروه به فراموشی سپرده شده یا در مرتبه دوم اهمیت قرار گیرد.
پیامدهای زیان بار تعارض
15
چارچوب مفهومی
دیدگاه اسلام نسبت به تعارض
اسلام نیز مانند تعامل گرایان، تعارض را در شرایطی مثبت و در شرایط دیگر منفی می داند.
این دو دیدگاه، تفاوت عمده ای نیز با هم دارند:
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
چارچوب مفهومی
نظریه تعامل
در حال حاضر مهم ترین تئوری تعارض را نظریه تعامل می نامند.
در نظریه تعامل بدین سبب پدیده تعارض مورد تایید قرار می گیرند که یک گروه هماهنگ، آرام و بی دغدغه، مستعد این است که احساس خود را از دست بدهد، تنبلی و سستی پیشه کند و در برابر پدیده تغییر، تحول و نوآوری هیچ واکنشی از خود نشان ندهد.
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
چارچوب مفهومی
نظریه تعامل :
نقش اصلی این شیوه تفکر درباره تعارض این است که این پدیده مدیران سازمان ها را وادار می کند که در حفظ سطحی معینی از تعارض بکوشند و مقدار تعارض را تا حدی نگه دارند که سازمان را زنده، با تحرک، خلاق و منتقد به خود نگه دارد.
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
چارچوب مفهومی
تفاوت عمده دیدگاه اسلام با دیدگاه تعامل گرایان
براساس نظریه تعامل، هدف از ایجاد تعارض، افزایش عملکرد سازمان است.
ولی طبق منابع اسلامی، هدف از این کار، رشد افکار و اندیشه های افراد، کسب کمالات و تواناییها، سالم سازی سازمان از فسق و فجور که مانع رشد معنوی افراد می شوند، و پیشرفت جامعه و نظام اسلامی است. بنابراین اصل اولیه در اسلام، همکاری است.
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
چارچوب مفهومی
بر اساس دیدگاه اسلام، اگر تعارض در شکل های تضارب آراء، مجادله احسن، انتقاد سازنده و رقابت سالم، و … ظاهر شود، مثبت و سازنده است
و اگر در شکل، نزاع و خصومت، انتقاد مخرب، رقابت ناسالم، نزاع و خصومت، درگیری و … باشد، منفی محسوب می شود.
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
مدیریت تعارض در اسلام
دیدگاه اسلام نسبت به تعارض
عوامل بروز تعارض از دیدگاه قرآن
اقدامات پیامبر (ص) در مواجهه با تعارض
اقدامات امامان معصوم (ع) در مواجهه با تعارض
در حدیث نبوی قال رسول الله :
انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق
در یک کلام کوتاه نبی اکرم هدف از بعثت را تکمیل مکارم اخلاقی بیان می دارد.23سال دعوت…
(انک لعلی خلق عظیم)
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
در قرآن ودر توصیف منافقان می خوانیم فی قلوبهم مرض …همانگونه که برای محافظت از جسم وبدن روشهای درمانی لازم است برای حفظ سلامتی روح هم آشنایی با ویژگیهای روح سالم بیماریهای روح ونفس وراههای درمان آنها لازم است.
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
آرامش انسان در زندگی در گرو سلامتی روح اوست.
بیماریهای روحی مثل حسادت، تکبر،کینه توزی ،کفر به خدا، بخل و…آرامش را از انسان میگیرند .
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
نشاط وشادابی زندگی فردی واجتماعی در گرو اخلاقی زیستن است .
سعادت فردی و اجتماعی در گرو تخلق به فضیلت های انسانی و پاک بودن نفس از رذیلتهای اخلاقی است.
چقدر درآرامش وآسایش اند کسانی که دارای خلقهای پسندیدای مثل نوع…
رفتار سازمانی مبتنی بر آموزه های دینی
همه مردم، مثل هم هستند. این تنها عادت هاواخلاقهای آنهاست که موجب تفاوت میان آنها می شود.
کنفوسیوس
اخلاق
ملکهاى است پایدار در نفس آدمى که سبب مىشود، کارها به آسانى انجام پذیرد بدون نیاز به اندیشه و نگرش .
اخلاق: حالات درونی انسان است که در کردار و رفتار تجلی می یابند.
انواع اخلاق :
1- اخلاق فطری و طبیعی :
صفات فطری ، غرایز و احساسات و استعدادهایی است که در طبیعت انسان آفریده شده و اختیار و عمل در تحصیل آن هیچ گونه دخالتی ندارد. مانند حس خداجویی، کنجکاوی، عدالتخواهی و حبّ کمال و . . .
2- اخلاق اکتسابی و اختیاری :
صفات اکتسابی آن گونه صفاتی را گویند که در مقام عمل و اختیار به تدریج برای انسان حاصل می شود. چنانچه از استعدادها و صفات خدا داده خوب بهره برداری نشود، صفات اکتسابی بد خواهد شد. در این مرحله ، صفات و ملکات خوب را فضایل و مکارم اخلاق و صفات وملکات بد را رذایل اخلاق می نامند.
اخلاق اکتسابی و اختیاری است که انسان می تواند با توجه به تلاشهای معنوی، آن را اصلاح کرده و بهبود بخشد.
اخلاق کارگزاران
اخلاق کارگزاران :
یکی از زوایای مهم اخلاقی که درسطح جامعه به منظور ایجاد ارتباط منطقی و صحیح میان مردم و مسئولین و در جهت نیل به اهداف نظام مردمسالاری دینی مورد توجه بوده و هر کدام از اقشار جامعه بنا به فرموده رسول اکرم (ص) کُلُّکُم راعٍ وَکُلُّکُم مَسئوُلٌ عَن رَعِیَّتِه، موظف به رعایت آن هستند ، بحث اخلاق کارگزاران می باشد.
فضایل و رذایل اخلاقی
فضایل اخلاق سرمایه نجات و رستگاری انسان و رساننده او به سعادت جاوید است، و رذایل اخلاق مایه بدبختی و شقاوت همیشگی وی است.
پس پاک ساختن نفس از رزایل و آراستن آن به فضایل از مهمترین واجبات است، و بدون آن دست یافتن به زندگانی حقیقی محال است.
آدمی تا از صفات و اخلاق رذیله پاک نشود به صفات و اخلاق فاضله آراسته نخواهد شد و نفس، آماده درک فیوضات و بهره های قدسی نخواهد گشت.
خوشخویى
خوشخویى
از رموز موفقیتحضرت رسول(ص) در دعوت و رسالتخویش، اخلاق نیکو و برخورد شایسته و جذاب با مردم بود.
«حسنخلق» آن حضرت، امتیاز بارز آن مظهر رافت و رحمتبود. با همین«اکسیر اعظم» دلها را جذب مىکرد، دشمنان را دوست مىساخت، کینههارا به مهربانى مبدل مىکرد، الفت مىآفرید و پیوند مىداد، دلها را با دلها،دستها را با دستها! و به همین سبب مدال «وَاِنَّکَ لَعَلَى خُلُق عَظِیم» از خداىعظیم دریافت کرد.
کلام نرم، رفتار شایسته، گفتار مودبانه و جاذبهدار، تحمل فراوان وحلم و بردبارى و چهره گشاده و بشاش، از مظاهر و جلوههاى «حسنخلق» است.
هدف بعثت پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم)
پیامبر اسلام هدف بعثت خود را کامل کردن ارزش هاى اخلاقى اعلام کردند :
انَّما بُعِثْتُ لاُِتَمِّمَ مَکارِمَ الاخلاَقِ .
من فقط براى کامل کردن مکرمت ها و ارزش هاى اخلاقى به پیامبرى برانگیخته شده ام .
حسن خلق
حسن خلق
پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) که خود داراى حسن خلق بود و به شدت از بداخلاقى و مفاسد نفسى و زشتى حالات نفرت داشت ، در روایاتى در رابطه با اخلاق نیک و اخلاق زشت مى فرماید :
اوّلُ مَا یُوضَعُ فى میزانِ العَبدِ یَومَ القِیامَهِ حُسنُ خُلقِهِ(1) .
اول چیزى که روز قیامت در ترازوى عبد مى نهند حسن خلق اوست.
حسن خلق
پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود :
مَا مِن شَىء فِى المِیزانِ اَثْقَلُ مِن حُسنِ الخُلقِ .
چیزى در ترازوى سنجش سنگین تر از حسن خلق نیست .
عَلَیکُم بِحُسْنِ الخُلْقِ ; فَانَّ حُسنَ الخُلْقِ فِى الجَنَّهِ لاَ محالَهَ . وایّاکُم وَسُوءَ الخُلْقِ ; فَانّ سوءَ الخُلْقِ فِى النّارِ لاَ مَحالَهَ .
بر شما باد به حسن خلق زیرا حسن خلق ناگزیر در بهشت است . و از سوء خلق حذر کنید زیرا سوء خلق بناچار در دوزخ است .
حضرت صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه ى شریفه ى
( رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَفِی .. مى فرماید : مراد از حسنه ى آخرت رضا و خشنودى خدا و بهشت است . و مراد از حسنه ى دنیا فراخى رزق و معاش و حسن خلق است .
حضرت على (علیه السلام) به یکى از یارانش به نام نوف فرمود :
صِل رَحِمَک یزیدُ اللهُ فِى عُمرِکَ ، وحَسِّن خُلقِک یُخفِّفُ اللهَ حِسابَ .
صله ى رحم کن تا خدا به عمرت بیفزاید و اخلاقت را نیکو گردان تا خدا حسابت را بر تو آسان گیرد .
مصادیق حسن خلق
آیات قرآن و روایات این حقایق را از مکارم اخلاق و ارزش هاى رفتارى و از مصادیق حسن خلق دانسته اند : راستى در گفتار ، بذل و بخشش به تهی دست ، تلافى کردن خوبى دیگران ، حفظ امانت ، صله ى رحم ، حفظ عهد و امان و ضمان و حرمت و حق همسایه و رفیق ، حیا ، شجاعت ، صبر ، مهماندارى ، وفاى به عهد ، نرمى ، مدارا ، ملاطفت ، حفظ آبروى مردم ، گذشت از کسانى که به انسان ستم روا داشته اند ، انس و الفت با مردم ، آسان گرفتن به دیگران ، انصاف ، عدالت ، قناعت ، احترام به بزرگ تر ، ترحّم به کوچک تر ، رعایت ایتام ، خیرخواهى ، دور بودن از حسد و تجاوز و حرص و تکبر و ریا و خشم و سخت دلى و . . . .
خوش رویى
خوش رویى
از خصلت هاى بسیار زیبا که غم و اندوه را از دل دیگران مى زداید نشان دادن خوش رویى است ، کارى که براى انسان هیچ هزینه اى ندارد .
چقدر شایسته است انسان هنگامى که مى خواهد با زن و فرزند ، پدر و مادر ، اقوام و خویشان و همه ى مردم برخورد کند همه ى غم و اندوهش را در پس پرده ى باطن پنهان نماید و همه ى نشاط و سرسبزى و خرمى اش را در چهره ظاهر کند و با خوش رویى کامل با همگان دیدار کند .
انواع اخلاق
فردی
خانوادگی
اداری
اجتماعی
رابطه اخلاق فردی،خانوادگی،اداری و اجتماعی
اخلاق مثبت کارگزاران
1 – گذشت
2 – تهذیب نفس
3 – مردم داری
4 – جلوگیری از تملق و پرهیز از منش جباران
5 – رازداری
6 – پرهیز از خشم
7 – پرهیز از تکبر
8 – سعه صدر
9 – مدارا
10 – حلم و خویشتن داری
11 – عدالت
اخلاق منفی گارگزاران
– تبعیض و بی عدالتی
– تکبر و تفاخر
– عجب و خود پسندی
-ریاست طلبی
– افزون طلبی
– حیف و میل بیت المال
– رشوه
– رانت خواری
ویژگی های رفتاری در ارتباطات از دیدگاه اسلام
ویژگی های رفتاری در ارتباطات رئیس با مرئوس
ویژگی های ثبوتی:
وفق و مدارا و رفتار ملایم
مشورت
انتقادپذیری
قاطعیت
عفو و اغماض
ویژگی های سلبی:
تکبر و ریاست طلبی
استبداد
دروغگویی
خشم و غضب
بی تفاوتی
ویژگی های رفتاری در ارتباطات از دیدگاه اسلام
ویژگی های رفتاری در ارتباطات مرئوس با رئیس
ویژگی های ثبوتی:
رعایت سلسله مراتب
حیا
انتقاد و پیشنهاد
ویژگی های سلبی:
نافرمانی
تملق
ویژگی های رفتاری در ارتباطات از دیدگاه اسلام
ویژگی های رفتاری ارتباطات کارکنان و کارمندان هم سطح با یکدیگر
ویژگی های ثبوتی:
محبت و الفت
اعتماد متقابل و حسن ظن به یکدیگر
حرمت نگه داشتن
اگر به معروف و نهی از منکر
تعاون
تواصی
سبقت در خیات
ویژگی های سلبی:
نفاق
عیب جویی
حسد
ویژگی های رفتاری در ارتباطات از دیدگاه اسلام
ویژگی های رفتاری در ارتباطات کارکنان با ارباب رجوع
ویژگی های ثبوتی:
خدمت به مراجعان را نعمت تلقی کردن
رعایت حسن خلق
رعایت انصاف
وفای به عهد
خویشتن داری در برابر درشتی
رسیدگی و اولویت به امور ضعفا و محرومان
ویژگی های سلبی:
احتجاب
تغافل از خطا
منت گذاشتن
تبلیغات دروغین
تبعیض
جمود و خشکی بر مقررات
پندار تبدیل به گفتار می شود
گفتار تبدیل به کردار می شود
کردار تبدیل به عادت می شود
عادت شخصیت ما را می سازد
و شخصیت آینده را می سازد.
اخلاق حر فه ای
و السلام
مدل تحلیل یافته ها
معیارهای تشخیص اعتبار داده های تاریخی
معیارهای سندی
معیارهای فراسندی
جامع نگری
سازگاری با شخصیت پیامبر (ص)
تطبیق با معیارهای عقلانی
موافقت با قرآن
عدم مخالفت با واقعیات محسوس و امور بدیهی
امکان تاریخی
عدم تناقض
…
روش گردآوری داده ها و روش تحلیل
روش گردآوری اطلاعات این تحقیق، از نوع کتابخانه ای و فیش برداری از کتب، پایان نامه ها و مقالات است.
روش تحلیل اطلاعات، متمرکز بر تحلیلی – تفسیری است. گرچه از روش اجتهادی، توصیفی، تحلیل محتوا و … نیز استفاده شده است.
در این تحقیق پس از تنقیح مفهوم تعارض در ذهن محقق و تعیین کلید واژه ها، به طور استقرایی شواهد در سیره جمع آوری شده پس از اطمینان از صحت آن، مورد تفسیر قرار گرفته است.
معرفی باورها و اهداف مشترک
معرفی دین اسلام به عنوان هدف مشترک اوس و خزرج و جلوگیری از تعارض آنان در موارد مختلف
معرفی اهداف مشترک در اولین پیمان خود با مردم مدینه
اشاره و تاکید بر باورهای مشترک در نامه خود به نجاشی
بیان باورهای مشترک در نامه به هرقل پادشاه روم، و مقوقس فرمانروای قبط
استفاده از شعار « جئت بالحنفیه دین ابراهیم»
بیان شفاف اهداف، برنامه ها و وظایف
توجیه افراد قبل از ماموریت و بیان اهداف خود و وظایف آنان
روشن ساختن مقصد رسالت خود و بیان شفاف مسئله رهبری و جانشینی از ابتدای دعوت
بیان شفاف دو معیار اساسی به منظور عدم اختلاف مردم (کتاب و عترت)
روشن ساختن دلیل انتخاب دوازده نقیب از میان مردم مدینه در پیمان عقبه
شفاف سازی هدف خود پس از فتح مکه مبنی بر عدم ترک انصار
بیان دلیل تقسیم غنائم جنگ حنین میان افراد تازه مسلمان
تبیین شفاف وظایف مامورین محافظ در جنگ احد به منظور عدم اختلاف در تفسیر وظایف
آگاهی دادن از پیامدهای تعارض منفی
بیان آثار تفرقه و اختلاف (عذاب الهی، خروج از جرگه مسلمین، مرگ جاهلیت)
معرفی ضعف عملکرد و ناتوانی، و نارضایتی خداوند به عنوان عاقبت تعارض، قبل از جنگ احد
معرفی ضعف و ناتوانی به عنوان آثار تعارض، قبل از اعزام سپاه اسامه
مبارزه با آداب و سنتهای جاهلی اختلاف انگیز
تغییر نامهایی که یادآور اختلافات قبلی بود و یا نفرت آور و توهین آمیز بود.
نفی عصبیت و قبیله گرایی با تشریح عواقب عصبیت، نفی تفاخر، معرفی معیار کرامت، و …
برخورد با جوان ایرانی که در جنگ احد پای تفاخر نژادی را به میان کشید.
تغییر انگیزه و هدف از جنگ در افراد و معرفی دفاع از دین و عقیده، نشر دین و مقابله با تجاوزگران، به عنوان انگیزه جنگ بجای امیال شخصی و قبیله ای
تحریم ربا و انتقام جویی جاهلی
نشر و توسعه ارزشهای اخلاقی
ترویج وفای به عهد و پیمان:
پایبندی خودشان نسبت به عهد و پیمان: التزام به پیمان با مشرکین در عمره قضا، سه روز در انتظار در زیر آفتاب، وفای به عهد خود در مورد سراقه بن مالک، و …
سفارش فرماندهان به وفای به عهد و توصیه مردم به این ارزش در موقعیت های مختلف
نشر و توسعه ارزشهای اخلاقی
محبت و دوستی:
محبت و دوستی مردم، عامل موفقیت پیامبر (ص) در جذب مردم
بر اساس روایات، خود حضرت با محبت ترین فرد نسبت به مردم بود.
معرفی محبت مردم به عنوان اساس دین خود، و تشویق مردم به مهربانی و محبت در موارد مختلف
نشر و توسعه ارزشهای اخلاقی
انصاف:
براساس روایات، انصاف دلهای مردم را پیوند می دهد. پیامبر (ص) مردم را در موارد متعددی به رعایت انصاف دعوت می کند.
عفو و گذشت:
تشویق مردم و زمامداران به عفو و گذشت
بیان آثار این ارزش
در شرایطی که فقدان یا کمرنگ شدن این ارزش ها موجب بروز تعارضات احساسی و عاطفی در جامعه و سازمان می شود.
ایجاد پیوند معنوی میان افراد و گروهها
ایجاد پیوند برادری میان مهاجرین قبل هجرت و میان انصار و مهاجر بعد از هجرت، و میان گروه ها و افراد دیگر در موقعیت های مختلف؛ این امر چنان انگیزه در افراد بوجود آورد که علاوه پرهیز از اختلاف حتی نسبت به برادر ایمانی خود وصیت می کردند.
استعمال لفظ «برادر» در سفارشات خود؛ این امر موجب می شد مردم، دیگران را بر خود مقدم دارند.
افزایش ارتباطات
تاسیس مسجد جامع و دور هم جمع کردن افراد
برخی از مورخان دلیل هجرت به حبشه را ایجاد وحدت و همکاری میان مسلمانان و مردم حبشه در جهت توسعه قلمرو نظام اسلامی دانسته اند.
سفارش به همکاری و تشویق آن
سفارش به معاذ بن جبل هنگام فرستادن آن به عنوان فرماندار یمن
سفارش به عبیده بن جراح وقتی که وی را به عنوان نیروی کمکی به سریه عمرو عاص می فرستاد که این سفارش موجب پیشگیری از اختلاف شد.
در موقع کندن خندق سفارش نمود که کسی از حرفهای دیگری ناراحت نشود.
روایات زیادی از آن حضرت در زمینه تشویق مردم به همکاری و عدم اختلاف وجود دارد.
تنبیه نیروهای تنش زا
عزل سعد بن معاذ از فرماندهی در فتح مکه که می خواست تنش ایجاد کند.
اخراج منافقین از مسجد؛ که قصد ایجاد تفرقه داشتند.
اعدام حارث بن سوید که فردی از خزرج را به طور مخفی کشته بود.
ابلاغ و تبیین قوانین و مقررات
تدوین منشور مدینه در سال اول هجرت و تعیین حقوق و وظایف گروه های مختلف و ممنوع شدن اموری که موجب اختلاف و تفرقه می شوند.
وضع مقررات در مورد زنان و تحریم فعالیت های اختلاف انگیز از قبیل دزدی، خیانت و …
شرایط
فقدان قانون
جایی که تمایز و تشتت مقررات گروه ها باعث بروز اختلاف می شود و قانون جامع و عمومی نیاز است.
در شرایط فقدان شرح وظایف و مشخص نبودن حقوق و مسئولیتهای افراد
انتصاب مسئول مورد پذیرش افراد و گروهها
ابقاء باذان بن ساسان در یمن و همکاری وی با پیامبر (ص) و همکاری مردم یمن با ایشان و کمک به اسلام
انتصاب منذر بن ساوی به عنوان حاکم بحرین که مردم وی را قبول داشتند و با ایشان همکاری کردند.
واگذاری انتخاب ریاست قبیله سعد بن هذیم، به خود آنان
انتخاب مصعب بن عمیر به امامت جماعت مدینه؛ زیرا اوس و خزرج همدیگر را قبول نداشتند.
مشارکت دادن نیروها در تصمیم گیری
مشارکت دادن نیروها در تصمیم گیری در مورد اصل جنگ، تعیین محل جنگ بدر، درباره اسیران، و اصرار بر اعلام نظر انصار به منظور جلب همکاری آنان.
سفارش به امیر المومنین هنگام اعزام به یمن
شرایط
موضوع تصمیم گیری مربوط به نیروهاست و قرار است کار توسط آنان انجام گیرد و همکاری کامل آنان نیاز است موضوعاتی که مهم و استراتژیک است
جایی که دستور الهی و دستورالعمل وجود نداشت.
رعایت اشتراکات نیروهای همکار
رعایت اشتراکات اجتماعی و شخصیتی افراد در پیمان برادری و ملاحظه اشتراک تخصص افراد در این پیمان؛ ملاحظه روحیه نظامی افراد، تجارت پیشه بودن، عبد و آزاد بودن، سطح سواد
شرایط
هنگام تشکیل سازمان یا گروه که قرار است افراد همکاری داشته باشند.
تفاوت های فرهنگی افراد و تفاوت در تخصصها ممکن است عدم سازگاری و بروز تعارض را به دنبال داشته باشد. هدف پیامبر (ص) به حداقل رساندن تفاوتهای فرهنگی بود.
ادغام گروه ها
ادغام گروه های مدینه و تشکیل گروه گروه انصار و ادغام مسلمانان مکه و تشکیل مهاجر و اختصاص دو پرچم برای آنان؛ در حالی که در جاهلیت بر اساس تعداد افراد، پرچم تعلق می گرفت.
در شرایطی که تفکیک زیاد عامل بروز تعارض می شود و هدف مدیر ایجاد نگرش جامع و فراگروهی در افراد است.
استفاده از ساز و کار تدریج تغییر و تحول
رعایت تدریج در دعوت اسلامی ( اول اعتقادات بعد رفتار) و عدم اعلام برائت در ابتدای دعوت
رعایت تدریج در مبارزه با شراب خواری
شرایط
موضوع تغییر ارزشها و آداب رسوم افراد است.
موضوع تغییر فراگیر و ریشه دار است و مخالفت و مقاومت آنان قطعی است
ضعف اطاعت پذیری افراد و عدم استحکام موقعیت مدیر میان آنان
رعایت مساوات بین افراد و گروه ها
تقسیم مساوی غنائم در جنگ بدر و تخصیص سهم مساوی برای غائبین، و تقسیم مساوی غنائم در جنگها
رعایت مساوات میان انصار و مهاجر حتی در واگذاری مسئولیتها
رعایت مساوات در اعطای امتیاز به دو گروه اوس و خزرج
مساوات در رفتار و نگاه کردن نسبت به افراد
قطع ارتباط نیروها با عوامل خارجی
ممنوع کردن حلف گروه های مسلمان با یهودیان (اعلام نارضایتی از این کار در عقبه اولی و دستور قطع این نوع ارتباط در مدینه)
قطع وابستگی و ارتباط فرهنگی با یهود (حتی دستور به تغییر رنگ مو)
احقاق حق ضایع شده
اخذ دیه از قبیله اقرع بن حابس و حل تعارض آنان با قبیله غطفان
حل اختلاف طایفه عبد الله بن سهل با یهودیان با پرداخت دیه عبد الله
حل اختلاف افراد سریه عبد الله بن عتیک و صدور حکم به نفع عبد الله بن انیس
شرایط
قدرت و توان داوری مدیر و پذیرش طرفین به عنوان داور
حقی ضایع شده و یا در حال از بین رفتن است و حق متعلق به یکی از طرفین است.
اصرار طرفین بر خواسته خود
توسعه منافع و جلب رضایت طرفین
توسعه و تقسیم منافع در اختلاف قبایل بر سر نصب حجر الاسود
حل تعارض سه گروه انصار، مهاجر و بنی هاشم با توسعه امتیاز انتساب به پیامبر (ص)
شرایط
منابع کمیاب و امتیاز رقابتی، عامل تعارض و مهم بودن آن برای طرفین
اصرار طرفین بر تحقق هدف خود و تمایل طرفین به حل تعارض
هدف مدیر؛ جلب رضایت طرفین و همبستگی آنان، مطاع بودن مدیر میان طرفین
استفاده از اختیار رسمی
حل تعارض سمره بن جندب با مرد انصاری با صدور حکم قطع درخت وی
استفاده از اختیار خود در حل تعارض زنان انصار سر شیر دادن به ابراهیم فرزند پیامبر (ص)
استقامت بر تصمیم خود در صلح حدیبیه با وجود مخالفت اصحاب
حل اختلاف انصار و مهاجر با جمله « سلمان از ماست»
شرایط
غیر قابل اغماض و مهم بودن موضوع تعارض
قابل توسعه نبودن موضوع تعارض
ارجاع به ما فوق
تصویب ارجاع نزاع به پیامبر (ص در منشور مدینه
ارجاع حکم به خدا در تعارض میان جوانان و بزرگسالان در جنگ بدر
ارجاع حکم به خدا در جریان تعارض پیامبر (ص) با برخی از مسلمانان سر قضیه نوع سلام کردن
شرایط
نبود دستور العمل برای موضوع تعارض
تعارض میان خود مدیر و نیروها
عدم رضایت طرفین به حکم مدیر
استفاده از میانجی
انتخاب سعد بن معاذ به عنوان حکم پس از جنگ بنی قریظه موقع تعارض میان اوس و خزرج
انتخاب ابن صوریای یهودی به عنوان حکم در اختلاف میان دو گروه یهودی
شرایط
مخالف بودن طرفین درگیر با نظر مدیر و عدم پذیرش آن
راضی نگه داشتن طرفین هدف مدیر است
موضوع اهمیت زیادی برای سازمان ندارد
بصیرت دهی و آگاه سازی از عوامل بروز تعارض
آگاه سازی دو گروه اوس و خزرج نسبت به توطئه شاس بن قیس و تسکین آنان
شرایط
توطئه عوامل بیرونی عامل بروز تعارض احساسی و عدم اطلاع طرفین از آن
تغییر توجه طرفین از موضوع تعارض
دستور حرکت بی موقع در جنگ بنی المصطلق و خسته نمودن آنان به منظور تغییر توجه آنان از موضوع تعارضی که میان انصار و مهاجر پیش آمده بود.
شرایط
تعارض در حد مشاجرات لفظی در اثر تعصبات گروهی
پیگیری موضوع موجب شدت تعارض می شد.
چشم پوشی و مدارا
مدارا در صلح حدیبیه سر قضیه نوشتن نام خدا و رسول خدا (ص
چشم پوشی از خطاهای اهل مکه هنگام فتح
مدارا در منطقه جعرانه با مسلمانان و گذشت از سهم خود
مدارا با برخی از مسلمانان در جنگ طائف که با حضرت مخالفت کردند و قبول نظر آنان
شرایط
عدم مدارا در اصول و ارزشهای اسلامی
نبود دستور و حکم الهی
جزئی بودن موضوع تعارض
به صرفه نبودن استقامت بر خواسته خود
موعظه و اظهار ناخرسندی
موعظه زید بن حارثه در اختلاف با همسرش و حل موقت تعارض آنان
موعظه عایشه در مشاجره آن با ام شریک
موعظه و سرزنش مسلمانان در جریان حجه الوداع (در جریان مخالفت آنان با حکم شرعی)
شرایط
در تعارضات احساسی که عامل تعارض مسائل اخلاقی است
نفوذ معنوی مدیر و پذیرش آن به عنوان مرجع معنوی از طرف زیردستان
تصمیم گیری جمعی به منظور تضارب آراء
تصمیم گیری جمعی قبل جنگ احد و بروز اختلاف نظر
تصمیم گیری جمعی در جنگ خندق و بروز اختلاف نظر و انتخاب نظر سلمان فارسی
تصمیم گیری جمعی در طائف و انتخاب نظر سلمان فارسی مبنی بر استفاده از منجنیق
شرایط
هدف مدیر رشد افکار و قدرت تصمیم گیری در افراد، و یا پی بردن مردم به اشتباهات خود می باشد
جایی که خلاقیت و راه حل جدید نیاز است.
تحریک روانی
شواهد
تحریک روانی افراد به منظور ایجاد رقابت با شعار «کیست حق این شمشیر را ادا کند» در جنگ احد.
تحریک روانی در جنگ خندق؛ درخواست مبارز سه مرتبه برای عمرو بن عبدود
شرایط
اهمیت فوق العاده رقابت افراد برای تحقق اهداف مهم سازمان
شناساندن افراد شایسته
متمایز نمودن فعالیت ها
تفکیک دو گروه انصار و مهاجر، و اختصاص پرچم مستقل
جلسات مستقل انصار و مهاجر و حضور پیامبر (ص) در انجمن آنان
انتخاب شعار متمایز برای سه گروه مهاجر، اوس و خزرج (« یا بنی عبدالرحمن»، «یا بنی عبیدالله»، «یا بنی عبدالله») در برخی جنگ ها
واگذاری ماموریت مستقل و مشابه، به اوس و خزرج در کشتن دشمنان سرسخت اسلام
ندای مستقل انصار و مهاجر در رجزهای کندن خندق
استفاده از ساز و کارهای تشویقی
تعیین جایزه برای یک کار خاص؛ پیامبر (ص) در جنگ بدر اعلام کرد: هر کس سر فلانی را بیاورد، نزد ما پاداش دارد.
در جنگ طائف نیز برای قطع درختان دشمنان (زمانی که عرصه بر سپاه اسلام تنگ شد) پاداش اعلام نمود.
استفاده از تنوع نیروها
انتخاب دو فرمانده (انصاری و مهاجر) برای محافظین خندق و انتخاب دو نفر نگهبان برای هر در که یکی از انصار و دیگری از مهاجر بود.
در غزوه ذات الرقاع نیز موقع استراحت یک نگهبان از انصار و دیگری از مهاجر انتخاب کرد.
برگزاری مسابقات رقابتی
برگزاری مسابقات تیراندازی، اسب سواری و شمشیربازی در موارد مختلف با تعیین جایزه یا بدون آن
مفهوم لغوی اخلاق : اخلاق جمع خلق به معنای سرشت باطنی انسان که تنها با دیده بصیرت وغیر ظاهر قابل درک است .
در مقابل خلق که به شکل،صورت،محسوس وقابل درک با چشم ظاهر اطلاق می شود. خلق وخلق اشاره به دو بعد روح وجسم انسان– نفس وجسم مادی ومعنوی
اخلاق اسلامی
شناسایی خُلقهای پسندیده و ناپسند
خَلق یا ظاهر یا صورت یعنی صفات مربوط به جسم. خُلق یا باطن یا سیرت یا عادت یا صفت یعنی صفات مربوط به روح
اخلاق اسلامی
خلق از نظر دوام دو نوع است: فضیله و رذیله. خُلق از نظر دوام دو نوع است: ملکه و حال
1- ملکه یعنی صفت مداوم و مستمر و دیر زوال ایجاد شده در نفس.
2- حال یعنی صفت نامداوم و نامستمر و زود زوال ایجاد شده در نفس.
اخلاق اسلامی
در حدیث نبوی قال رسول الله :
انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق
در یک کلام کوتاه نبی اکرم هدف از بعثت را تکمیل مکارم اخلاقی بیان می دارد.23سال دعوت…
(انک لعلی خلق عظیم)
اخلاق اسلامی
در قرآن ودر توصیف منافقان می خوانیم فی قلوبهم مرض …همانگونه که برای محافظت از جسم وبدن روشهای درمانی لازم است برای حفظ سلامتی روح هم آشنایی با ویژگیهای روح سالم بیماریهای روح ونفس وراههای درمان آنها لازم است.
اخلاق اسلامی
آرامش انسان در زندگی در گرو سلامتی روح اوست.
بیماریهای روحی مثل حسادت ،تکبر ،کینه توزی ،کفر به خدا ،گوشه گیری بخل و…آرامش را از انسان میگیرند .
اخلاق اسلامی
(ما در زندگی با کینه دیگران آرامش ونشاط را از خود می گیریم )امروزه ثابت شده است که بیماریهای روحی چه بسا موجب ایجاد بیماریهای جسمی نیز بشوند برای مثال افسردگی موجب زخم معده ،استرس موجب اختلال در گوارش و گرفتگی عضلات …..
اخلاق اسلامی
نشاط وشادابی زندگی فردی واجتماعی در گرو اخلاقی زیستن است .سعادت فردی واجتماعی در گرو تخلق به فضیلت های انسانی وپاک بودن نفس ازرذیلتهای اخلاقی است. چقدر درآرامش وآسایش اند کسانی که دارای خلقهای پسندیدای مثل نوع…
اخلاق اسلامی
اهداف مدیریت اسلامی
5- فراهم ساختن فرصت و امکان به فعل درآوردن توانایی های باالقوه افراد، و بروز قوه خلاقیت، سازندگی و ابتکار در افراد سازمان
6- هدایت، حمایت، تقویت، یاری و مساعدت به افراد سازمان به جای تفتیش، بازرسی و انتقاد جویی
اهداف مدیریت اسلامی
7- فراهم ساختن زمینه های شور، تبادل نظر، هم اندیشی، تعامل افکار و تعامل میان افراد سازمان
8- برقراری روحیه برادری و برابری افراد سازمان و برقراری روابط انسانی
9- حل مشکلات فردی، سازمانی و اجتماعی
10- تامین مصالح مادی و معنوی افراد و سازمان
ویژگی های مدیران اسلامی
بُعد جسمی
بُعد اجتماعی
بُعد ذهنی و عقلی
بُعد عاطفی
بُعد معنوی
بُعد شخصیتی
بُعد علمی و تخصصی در سطوح بالای مدیریت
بُعد جسمی
بُعد اجتماعی
بُعد ذهنی و عقلی
بُعد عاطفی
بُعد معنوی
بُعد شخصیتی
بُعد علمی و تخصصی در سطوح بالای مدیریت
آفات مدیریت در اسلام
1- ریاست طلبی
اگر دو گرگ درنده ای را در گله گوسفندان رها کنند، که چوپان آن در میان گله نباشد، ضرر و زیان این چنین حادثه ای کمتر از زیان روحیه ریاست طلبی نمی باشد
آفات مدیریت در اسلام
2- فزون خواهی و رفاه طلبی
حضرت علی (ع) می فرماید: «هر حاکمی که از حوایج مردم جلوگیری کند، خداوند روز قیامت از حوایج او ممانعت خواهد کرد؛و اگر هدیه بگیرد خیانت است؛ و اگر رشوه بگیرد مُشرک است
آفات مدیریت در اسلام
3- ریاکاری
حضرت علی (ع) می فرمایند: نباید گزینش ایشان (مجریان) براساس تیزهوشی و اطمینان و خوش بینی تو باشد؛ زیرا انسان ها با ظاهرسازی و خوش خدمتی، ذهن والیان را فریب می دهند، در حالی که در پی آن چیزی از خیرخواهی و امانت نیست.
حضرت امام صادق (ع) می فرماید: مردم را با رفتار خود، به حق رهبری کنید، نه با زبان خویش
آفات مدیریت در اسلام
4- روحیه چاپلوسی و تملق.
حضرت علی (ع) می فرمایند: «آنان را بیاموز و مجبور کن تو را بسیار نستایند… زیرا ستایش و تشویق بسیار، شخص را خودپسند و متکبر و مغرور و سرکش بار می آورد
آفات مدیریت در اسلام
5- استبداد و خشونت
حضرت علی (ع) می فرمایند: «خود را مامور و فرمانده نخوان و در این اندیشه، دیگران را ناگزیر به اطاعت از خویش مکن، زیرا این روش مغرورانه باعث فساد دل، سستی ایمان، نابودی الطاف و نعمات خداوند در وجود تو می شود.»
آفات مدیریت در اسلام
6- ظلم و تبعیض
حضرت علی (ع) می فرماید: عدل را به کار ببر، از بی انصافی و ظلم پرهیز کن، زیرا بی انصافی، ملت را آواره می کند؛ و ظلم، مردم را به قیام می کشاند
آفات مدیریت در اسلام
7- فاصله گرفتن از مردم
حضرت علی (ع) در خصوص معیار شناخت افراد در شرایط مختلف زندگی می فرماید: «انسان ها در سه حالت تغییر می کنند، نزدیکی به حاکمان، ریاست، و ثروتمندی بعد از تنگدستی. از این رو کسی که در این سه حالت تغییر نکرد، دارای عقلی استوار و اخلاقی صحیح است.»
آفات مدیریت در اسلام
حضرت علی (ع) خطاب به قثم بن عباس در خصوص لزوم ارتباط مستقیم با مردم می فرماید: «هر بامداد و عصر با آنان به صحبت بنشین … و باید در بین تو و مردم واسطه و سفیری جز زبانت و پرده ای جز چهره ات نباشد
برنامه ریزی: «ظرافت و دقت در برنامه ریزی، از امکانات بهتر است.» (حضرت علی ع)
سازماندهی: «بدان که جامعه تحت نظارت تو به طبقات مختلفی تقسیم شده اند و کار هیچ گروهی جز با گروه دیگری به کمال نمی رسد، و هیچ دسته ای از دسته ای دیگر بی نیاز نیست.» (حضرت علی ع(
اصول مدیریت در قرآن و احادیث
اصول مدیریت در قرآن و احادیث
مشورت و شورا: «هیچ پشتیبانی قوی تر از مشورت نیست و هیچ عقلی بهتر از تفکر و تدبیر نیست.» (پیامبر اکرم ص)
«با عاقل مشورت کنید و مخالفت با او موجب پشیمانی است.» (پیامبر اکرم ص)
«هرکس مشورت نکند پشیمان می شود.» (پیامبر اکرم ص)
اصول مدیریت در قرآن و احادیث
تصمیم گیری: در کارها مشورت نما، لیکن آنچه تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام ده؛ که خدا آنان را که به او اعتماد کنند دوست دارد؛ و یاوری کند. (آل عمران آیه 159)
اگر صبر پیشه کرده و پرهیز کار شوید ،البته پیروز خواهید شد، که آنها اسباب تصمیم گیری در کارهاست
اصول مدیریت در قرآن و احادیث
ارزشیابی: هرکس ایمان قوی و حُسن عمل دارد، آزمایش او شدیدتر است. و هرکس ایمانی ضعیف و عملی اندک دارد؛ آزمایش او ساده تر است. (پیامبر اکرم ص)
اصول مدیریت در قرآن و احادیث
کنترل و حسابرسی: پس کارهای کارگزارانت را تحت نظر بگیر، و بازرسانی مخفی از کسانی که اهل صدق و وفا هستند، بر آنان بگمار، چرا که زیرنظر داشتن امور کارگزاران به صورت پنهانی و مخفی، آنان را وادار به امانتداری و مدارا با رعیت می نماید. (حضرت علی ع)
اصول مدیریت در قرآن و احادیث
انگیزش کارکنان: «هرگز نیکوکار با بدکار نزد تو مساوی نباشد، زیرا چنین تسویه ای نیکوکاران را به انجام کارهای نیکو بی رغبت، و بدکاران را به کارهای زشت تحریک و تشویق می نماید، و هر گروه از نیکوکاران و بدکاران را به چیزی ملزم کن که خود را به آن ملتزم ساخته اند
ناظر بودن خداوند بر اعمال مدیران
. امام علی (ع) در حکمت 194 می فرمایند، «ای مردم، تقوی الهی پیشه کنید، اگر بگوئید، می شنود، اگر پنهان کنید، می داند»، (یعنی خداوند متعال ناظر و شاهد اعمال شماست)
ناظر بودن خداوند بر اعمال مدیران
خطبه 190 ص648 نهج البلاغه می فرمایند: «آنچه را بندگان در شب و روز انجام می دهند، بر خداوند سبحان پوشیده نیست واز آن آگاهی دقیق دارد، و عملش بر آن احاطه دارد. اعضای بدن شما گواهان او، و اندام شما سپاهیان او، و ضمایر شما جاسوسان او، و خلوت های شما عیان او است».
ناظر بودن خداوند بر اعمال مدیران
امام علی علیه السلام در حکمت 195 می فرمایند «اینکه کسی تو را به نیکی سپاس نمی گذارد، موجب بی رغبتی تو به نیکی کردن نشود، زیرا تو را بر کار نیک کسی سپاس می گذارد که از آن بهره ای نمی برد. در حقیقت اگر از اعمال شما قدردانی نشد، دلسرد نشوید، خداوند عمل شما را می بیند و ارج می نهد.