آموزه های دینی و بهره وری نیروی انسانی
اصطلاح شناسی بهره وری
اصطلاح رایج و شایع (productivity)
در فرهنگ لغت فارسی، به معنای بهره برداری، کام یابی و با فایدگی است و در پژوهش ها به معنای راندمان، بازدهی، مولّدیت و باروری به کار می رود. البته تعریف اصطلاحی این واژه فراوان است و پیوسته جدیدتر و کامل تر هم می شود. برخی، بهره وری را در مفهوم اقتصادی آن در رابطه بین کمیت و کیفیت کالاها و خدمات تولید شده و مقدار منابع مصرف شده می دانند.
آژانس بهره وری اروپا (European Productivity Agency) بهره وری را چنین تعریف می کند: بهره وری در درجه اول یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را در حال حاضر موجود است، بهبود بخشد و مبتنی بر این عقیده است که انسان می تواند کارها و وظایفش را بهتر از روز قبل انجام دهد.
سازمان ملی بهره وری ایران هم بر این باور است که: بهره وری، یک نگرش عقلایی به کار و زندگی است که هدف آن، هوشمندانه تر کردن فعالیت ها برای دستیابی به زندگی بهتر و متعالی تر است.
آخرین و دقیق ترین تعریف بهره وری، مجموع اثربخشی و کارآیی است:
بهره وری = اثربخشی (اجرای کارهای درست) + کارآیی (اجرای درست کارها).
یعنی برای اینکه بتوانیم در کار خود اثربخش باشیم و به هدف برسیم، باید کارهای درست را انجام دهیم. پس از انتخاب درست ترین کار هم، باید کارآیی خود را با انجام کار به صورت شایسته بالا ببریم.
اگر چه هر کدام از این تعریف ها در جایگاه خود درست و کارآمد است، بهره وری می تواند بیشترین استفاده از کمترین امکانات و منابع مادی و معنوی در راه رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه زندگی انسان باشد.
منظور از امکانات و منابع مادی، فن آوری، مدیریت، نیروی انسانی و منابع طبیعی است. منظور از منابع معنوی هم ارزش ها، رفتارها، هنجارها، نگرش ها و اسلوب هایی است که قابل اندازه گیری نیستند، ولی می توانند نقش مهمی در بهبود بهره وری به طور مستقیم و غیر مستقیم ایفا کنند.
بهره وری در اسلام
با توجه به مفهوم لغوی و اصطلاحی بهره وری، مشخص می شود که جوهره این مفهوم نه تنها در جامعه دینی و اسلامی ما تازگی ندارد، بلکه جزو بدیهیات زندگی به شمار می آید. همچنین این مسئله همواره در کلام باری تعالی و معصومان متجلی است؛ چرا که فلسفه آفرینش انسان، به کمال رسیدن و هر روز بهتر از روز قبل شدن است و این همان معنای بهره وری است.
امام علی(ع) در گفتاری ارزشمند می فرماید: «کسی که امروز خود را اصلاح و کوتاهی های دیروز خود را جبران کند، رستگار می شود».
امام صادق(ع) هم می فرماید: «هرکس دو روزش یکسان باشد، فریب خورده است».
چو کس کار امروز خـود را درست رساند به انجام و چـالاک و چست
به جـبران دیـروز کـوشـد هـم او بـود رستـگار آن پسنـدیـده خو
بی شک، با توجه به دو منبع فیاض الهی (قرآن و سنت)، مفاهیم ارزشمند فراوانی از کلام باری تعالی و معصومان می توان یافت که انسان را به بهره گیری بهینه از نعمت ها، فرصت های ارزشمند عمر، دقت و اتقان در کار، نظم و مشارکت در امور، پیش گیری از اسراف و ده ها مفهوم ارزشی دیگر فرا می خوانند.
همه این موارد، انتظارهایی است که فرهنگ بهره وری امروز از انسان دارد. به یقین، هر تلاشی که در به فعلیت رساندن آن مفاهیم ارزشمند انجام پذیرد، کوششی در راه بهره ور ساختن خود و جامعه خواهد بود؛
چنان که علامه محمدتقی جعفری، بهره وری را «به فعلیت رساندن مفیدیت یک موضوع، اعم از انسانی و غیرانسانی برای رفع نیازهای اصلی و فرعی زندگی مادی و معنوی» می دانست.
نتیجه گیری
هر چند دیدگاه های گوناگونی درباره بهره وری وجود دارد و حتی گاه برداشت های نادرستی از آن می شود که بیشتر از ناآگاهی از مفهوم مورد بحث سرچشمه می گیرد، بهره وری، مفهومی بسیار گسترده است که مصداق های فراوانی دارد. از این رو، نباید آن را یک معیار اقتصادی و مالی صرف دانست.
بهتر است آن را فرهنگ و نگرش واقع گرایانه به زندگی بدانیم که در آن، انسان با تفکر و هوشمندی خود، کارهایش را با واقعیت منطبق می سازد تا بهترین نتیجه را در راه اهداف مادی و معنوی خود به دست آورد.
بهره وری چه نیست! بهره وری چه هست!
صرفاً معیاری اقتصادی و مالی نگرشی برای عقلایی کردن فعالیت ها
الزاماً کار بیشتر جلوگیری از کارهای بیهوده
کم مصرف کردن درست و بجا مصرف کردن
زندگی برای کار کردن استفاده صحیح از عمر برای زندگی بهتر و متعالی تر
تجمل گرایی ایجاد محیطی دل پذیر و شاداب در حد امکانات
صرفاً تولید بیشتر هماهنگ کردن کیفیت وکمیت و هزینه و رقابت
منفعت طلبی فردی یا چشم پوشی از حاصل فعالیت قرار گرفتن در جایگاه خود در جامعه
استثمار و بهره کشی از زیردستان همکاری و مشارکت برای منافع مشترک
بهره ورى و نماز :
چون نماز خیر العمل است، پس مىتواند الگوى تمام کارها باشد اگر آداب نماز انجام شود و به اسرار نماز توجه شود، علاوه بر برکات معنوى به طور طبیعى در زندگى روزمره و روابط اجتماعى و اقتصادى ما آثار مثبت خواهد داشت.
در اسلام عبادت یک کار شمرده شده و کار عبادت خوانده شده.
امام باقر علیه السلام، فرمود: دوست دارم در حال کار کردن بمیرم.
نماز کارى لازم، مفید، مقدس، با طرح و برنامه، در وقت معین با آموزش قبلى.
نماز محور تربیت در اسلام است:
نماز:
جهت گیرى – بایکوت – اجتماع – رهبرى – نظم – حق الناس – طبیعت – نظافت – وقف – لقمه حلال – دوستگیرى – وسیله گزینش و شناخت – تعبد – اصالت تقوى و عدالت و امانت – تفقد از دیگران – انفاق – علم – قرآن
نماز یک آزمایش عملى براى مقدار تعهد آنهاست. نماز تمرینى است که بعضى کارها تعطیل بردار نیست. نماز جماعت، همکارى و همگامى در مردم بودن، با مردم بودن، از مردم بودن، را در انسان زنده مىکند.
نماز نشانه: روحیه شکر گزارى – وظیفهشناسى – آمادگى – اطاعت – انضباط – رشد و علاقه است.
1- نظم وترتیب:
نظم عامل بسیار مهمى در بهره ورى است . همه کارشناسان بهره ورى نظم را از مهمترین عوامل دانستهاند. بى نظمى به هر مقدار که باشد، افت مىآورد. اگر در یک کارگاه هر چیز به جاى خودش نباشد، هر کس کار خودش را انجام ندهد، کارها مختل مىشود.
در فرهنگ نماز، نظم و ترتیب را مىآموزیم. هر کارى در وقت خود: اول اذان، بعد اقامه.
اول حمد بعد سوره.
اول رکوع بعد سجده.
اول نماز ظهر بعد عصر.
ترتیب یکى از واجبات نماز است و اگر مراعات نشود، نماز باطل است. هر چیزى بجاى خود، هر کارى در وقت خود، کارها به ترتیب و اولویت. در نماز ترتیب و موالات شرط است. نمىشود ذکر سجده را در رکوع گفت. نمىشود به جاى 34 مرتبه الله اکبر 50 مرتبه گفت. نمىشود بیش از یک رکوع و دو سجده انجام داد. حمد قبل از سوره – رکوع قبل از سجده – قنوت قبل از رکوع.
2- وقت شناسى:
از عوامل مهم بهر ورى وقتشناسى کارگر و کارمند است، دیر آمدن سر کار و تاخیرهاى مکرر باعث افت بهره ورى مىشود.
– در فرهنگ نماز با اوقات نماز و حساسیت نماز اول وقت، آشنا مىشویم.
– تاخیر نماز از اول وقت بدون عذر موجب عقوبت است: «عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ »فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ. قَالَ تَاْخِیرُ الصَّلَاهِ عَنْ اَوَّلِ وَقْتِهَا لِغَیْرِ عُذْرٍ» (وسائلالشیعه، ج4، ص 124).
اگر ما با فرهنگ نماز خو بگیریم، دیر آمدن معلم به کلاس، دیر آمدن شاگردان و دانشجویان، دیر آمدن کارگران و کارمندان، دیر آمدن مسئولان و مدیران را یک تخلف حساب مىکنیم. نماز قبل از وقت، باطل و نماز بعد از وقت قضا و گناه است. نماز گزار، همیشه دل واپس وقت نماز است و به ساعت نگاه مىکند. کار باید در وقت خود انجام شود.
کارگر باید اول دقت در کارگاه حاضر باشد. کار قبل از وقت مقرر و بعد از وقت مشکل آفرین و بهرهورى را کم مىکند. کارگر و معلم نباید از ساعت کار بدزدد.
وقت از عناصر اصلى نماز است. نمازها وقت معینى دارند. نماز قبل از وقت باطل و تاخیر انداختن به آخر وقت گناه و نماز بعد از وقت ناقص است. بهترین نماز، نماز اول وقت است. طبق روایت تاخیر انداختن نماز سرقت است.
3- آموزش قبل از کار:
از عوامل بسیار مهم در بهره ورى آموزش دیدن کارگران است. اگر آموزش نبیند، تولید ضعیف وسایل و ابراز کار خراب و کار، کند پیش مىرود. دنیاى امروز بودجه هنگفتى خرج آموزش نیروها مىکند.
اسلام مىگوید: قبل از اینکه دختر و پسر به تکلیف برسند بر والدین لازم است آنها را آموزش بدهند، دختر از سنین 6 و 7 سالگى باید نماز را آموزش ببیند.
4- جبران کار:
به دلایلى کسى که کار مىکند کوتاهىهایى در کار دارد. تکلیف را درست انجام نداده یا اصلا انجام نداده در ساعات یا روزهایى غیبت کرده، اگر اصول کار بر جبران باشد، بهرهورى بالا مىرود. اگر دبیر و کارگر و کارمند بدانند که باید جبران ضعفها را بکنند، بهرهورى بالا مىرود.
در نماز اگر ترک کرده، واجب است قضا کند. اگر نادرست خوانده و نمازش باطل است، باید قضا کند. اگر ناقص خوانده با نماز احتیاط و سجده سهو جبران کند. حتى اگر از دنیا رفته، پس از مرگش پسر بزرگ او باید کوتاهىها را جبران کند؛ وارثها باید قضاى نماز او را انجام دهند.
5- نظافت:
یکى از مهمترین عوامل بهره ورى نظافت محیط کار و لباس کار است. اگر محل کار شلوغ و درهم و برهم و کثیف، لباس کار پاره و کثیف باشد، در روحیه انسان اثر مىگذارد.
در نماز شروع با نظافت است: وضو – غسل.
لباس باید نظیف باشد. مکان باید نظیف باشد. مسجد باید پاک باشد. بدن باید پاک باشد. اگر محل کار کثیف و نامرتب باشد، انسان رغبت ندارد، نشاط ندارد، مرتب بودن کارگاه و اطاق کار و لباس کار، عامل مهمى در بهرهورى است.
در نماز لباس نماز گزار، مکان و فرش، مسجد و سجاده، باید نظیف و مطبوع باشد. وضو و غسل یک نماز گزار را همیشه پاکیزه نگه مىدارد.
6- تمرکز:
اگر کارگر و کارمند و دکتر و مهندس تمرکز نداشته باشد و حواس او به مسائل خانواده و زن و همسر و قرض و مریضى و… باشد بهره ورى پائین مىآید.
عامل باید دل به کار بدهد تا کار نتیجه بدهد.
در نماز با گفتن تکبیره الاحرام، از غیر خدا بریده و با نیت تا پایان نماز فقط قلب خود را به خدا پیوند مىزنیم.
7- دقت در کار:
یکى از مشکلات بزرگ کارخانههاى تولیدى و صنایع هر کشور بى دقتى و سرهم بندى است. در نماز با کمال دقت، افعال – اذکار باید انجام شود.
چرا باید بگویند جنس ایرانى قابل اعتماد نیست؟ چرا باید در کار بى دقتى کنیم؟ دقت در کار عامل مهمى در بهره ورى است. در نماز، با دقت باید وضو بگیریم حتى اگر به اندازه سر سوزنى خشک باشد، باطل است.
اگر حروف و کلمات غلط خوانده شود، نماز باطل است. اگر رکوع و سجود با دقت انجام نشود، اگر در رکوع توقف نکند. اگر بعد از رکوع در حال ایستادن توقف نکنیم باطل است.
8- آشنایى با اعداد و ارقام و حساب و کتاب دانستن:
اگر مکانیک حساب آچارها و وسایل خود را داشته باشد، اگر خانم خانه دار حساب موجودى آشپزخانه خود را داشته باشد، اگر بدانیم چه چیزى و به چه اندازهاى براى کار لازم است، بهره ورى بالا مىرود.
نماز گزار به طور طبیعى، با اعداد و ارقام، آشنا مىشود. تعداد رکعتهاى نمازها، 2 :17 و 4 و 4 و 3 و 4.
در اذان و اقامه، عددهاى 4 و 2 و 1 هست.
در نماز رکوع و سجده و تسبیحات، اعداد خاصى دارد. بعد از نماز تسبیحات حضرت فاطمه )سلام الله علیها(: 34 و 33 و 33.
9- کار دسته جمعى:
موفقترین کارها کارهاى دسته جمعى است که با تعاون همبستگى و شکوفایى استعدادها همراه است و اصل در نماز، نماز جماعت است.
رسول خدا حتى در روزهاى اول نماز را با دو نفرحضرت على (ع) و خدیجه(س) اقامه کرد.
پاداش نماز جماعت از محاسبه بیرون است. در نماز جماعت، برکات زیادى است: انتخاب دوست، کشف استعدادها، کمک به همنوعان، مرکز مشورت و… کار دسته جمعى، نشاط آور و قدرت آور است.
در سایه کار دسته جمعى، مشورت هست. در کار دسته جمعى، خلاها، پر مىشود، نقصها کامل مىشود و… در اسلام نسبت به کسى که جماعت را ترک مىکند، هشدار داده شده.
10- ضرر رسانى ممنوع:
کار نباید طورى باشد که عامل به خود یا دیگران یا دستگاهها ضرر بزند.
در نماز که خیر العمل است، ضرر به خود، ممنوع است. مثل: نگهداشتن بول.
ضرر به دیگران ممنوع است. مثل: لباس و مکان غصبى، اذان با صداى بد ممنوع، نماز با لقمه حرام، باطل.
11- داشتن طرح و برنامه:
داشتن طرح و برنامه و دانستنىهاى لازم باعث بالا رفتن بهره ورى است.
کسى که طرح ندارد، برنامه برایش مبهم است. کاهش بهره ورى دارد.
باید معلوم باشد: شروع از کجا؟ پایان به چه؟ قیام کجا؟ قعود کجا؟ در نماز طرح است. تمام اعمال از اول تا پایان روشن است.
12- کار باید با علم همراه باشد:
بدون دانش فنى کاهش بهره ورى داریم. کارگر با سواد، بهره ورى را بالا مىبرد. نماز آگاهانه و نماز از عالم مورد قبول است: «حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ» (نساء،43.)
13- کار فرعى نباید مزاحم کار اصلى شود:
نماز، مستحب نباید مزاحم واجبات شود.
14- انگیزه:
عامل باید انگیزه داشته باشد، به کار عشق بورزد، تا بهره ورى بالا رود.
در نماز، نیت و قصد قربت از ارکان است.
15- شتاب و نشاط:
از عوامل بسیار مهم بهره ورى، هجوم آوردن به کار است. تنبلى و سستى، بى حالى و بى نشاطى، بهره ورى را پائین مىآورد.
در نماز که خیر العمل است: «حَیَّ»، «فَاسْعَوْا»، دارد.
16- ابتکار:
سرپرست و کارفرما، باید فرصت هایى را براى ابتکار عمل عامل بگذارند تا او با استفاده از استعداد و انتخاب خودش ابتکار به خرج دهد.
در نماز قسمتهایى بر عهده خود نماز گزار گذاشته شده؛ مثل انتخاب سوره و دعا در قنوت.
17- اضافه کار:
کار فرما، باید زمینه را براى اضافه کارى فرهام کند تا بهره ورى بالا رود.
در اسلام بیش از سیصد نوع نماز مستحبى داریم تا داوطلبان از فرصت استفاده کنند.
18- توجه به مسائل بیرونى:
هیچ کارگاهى و کارخانهاى و ادارهاى نباید از مسائل مهم بیرونى خود غافل شود. ضمن توجه به مسائل داخلى باید به مسائل اساسى و کلان توجه داشته باشد.
در نماز باید نماز گزاران، هفتهاى یک بار در نماز جمعه به مسائل شهر و سالى یک بار به مسائل جهانى اسلام توجه کنند. مسائل اقتصادى و علمى نباید مانع از رسیدن به مسائل معنوى و انقلابى شود.
کارهاى فردى نباید شما را از مانورها و بسیج عمومى باز دارد.
نماز عیدین.
19- کم کارى و در رفتن ممنوع:
عامل باید طورى تربیت شود که کم کارى نکند، خراب کارى نکند، کم نگذارد، در نرود:
قَالَ عَلِیٌّ )ع(: »اِنَّ اَسْرَقَ النَّاسِ مَنْ سَرَقَ صَلَاتَهُ« وسائلالشیعه، ج4، ص36.
»عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ«ماعون،ص 5.
20- کار نباید تعطیل شود:
بهترین کارگاه و اداره آن است که کارش تعطیل نشود. اگر کار مستمر و بدون تعطیلى باشد، بهره ورى، جهش مىکند.
یکى از عوامل بهره ورى، اتمام و اکمال کار است. ناتمام رها کردن کار خسارت آفرین است. متاسفانه بعضى از کارگران و کارمندان قبل از پایان کار، جیم مىشوند.
در فرهنگ نماز، نماز گزاران به هیچ وجه اجازه ندارد نماز را بشکند و به کار دیگرى بپردازد؛ مگر موارد اضطرارى و ویژه. بر عکس سفارش شده وقتى نماز تمام شد، با نافله و تعقیبات کاستىهاى حین کار را جبران کنید. نماز، به هیچ قیمتى تعطیل نمىشود؛ تخفیف داده مىشود ولى تعطیل، هرگز.
21- قبل از کار دستمزد ممنوع:
دستمزد یا پایان کار یا اواسط کار.
انتظار دستمزد در اول کار انتظار ى بجا نیست.
در نماز در خواستها یا در قنوت است یا در تعقیبات.
22- آگاهى:
آگاهى بر کار از عوامل مهم بهره ورى است. این کارگران بى اطلاع هستند که دستگاهها را خراب مىکنند و به دلیل نا آگاهى نمىتوانند از زمین و زمان و وسایل و ابزار، خوب استفاده کنند.
قرآن مىفرماید: «لا تَقْرَبُوا الصَّلاهَ وَ اَنْتُمْ سُکارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ» ( نساء،43.)
در حدیث مىخوانیم: یک رکعت نماز عالم از هفتاد رکعت نماز جاهل بالاتر است.
در رساله مىخوانیم: مستحب است نماز گزارا به معناى اذکار آگاهى و توجه داشته باشد. «کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ» (نور،41.)
23- مکان شناسى:
انتخاب محل مناسب براى کار عامل ارتقاء بهره ورى است، محل تمیز – آرام – روشن – رغبت انگیز – بدون مزاحم. در نماز مکان باید مباح باشد.
حق نداریم به قیمت نماز خواندن حقوق مردم را پایمال کنیم. زمین، تخت، فرش و…، باید مباح باشد.
مکان نماز، باید بدون حرکت و مسطح و بدون سرازیرى و سربلند مىباشد. مکان نماز نباید سقفش آن قدر کوتاه باشد که نتواند بایستد. بهترین و مناسبترین مکان براى نماز مسجد است.
حدیث: خوب است در خانه هم مکان خاصى براى نماز داشته باشیم.
حدیث: خوب است نماز گزار سجادهاى براى خود داشته باشد.
نماز خواندن در راه آشپزخانه، مقابل تصویر و مجسمه، مقابل انسان مکروه است.
24- لباس کار:
هر کارى لباس مخصوصى دارد: کشاورزى – صنعت گرى – پزشکى – جراحى و… و لباس کار در سرعت عمل و بهره ورى بسیار موثر است.
نماز گزار باید لباس خاصى داشته باشد؛ لباسى نظیف، ساده، مباح.
25- جهتگیرى در کار:
در هر کارى اگر جهتگیرى و هدفمندى باشد، دوام و بقاء و نشاط نخواهد بود. در نماز مسئله بسیار مهم قبله مطرح است که با سعى و تلاش قبل از نماز، باید جهت را پیدا کرد.
اگر در بیابانى گرفتار شد، از چهار طرف مسافتى را برود، اگر پیدا نکرد، براى اینکه مطمئن شود جهت را مراعات کرده به چند طرف نماز بخواند. اگر بعد از نماز بفهمد خلاف جهت نماز خوانده، باطل است.
جهت و هدف هم باید مقدس باشد: کعبه. جهت و هدف نقطه مشترک همه باشد: همه به یک سو.
اگر تولید کنندگان ما جهت دینى داشته باشند، اینهمه پوشاک و محصولات با صبغه خارجى و با مارک خارجى و… وارد بازار نمىشود.
26- احترام به حقوق دیگران:
یکى از عوامل ارتقاء بهره ورى حفظ حقوق مردم است. اگر همه احساس کنند در این محیط حقى پایمال نمىشود، با کمال صفا و سوز کار مىکنند. امانت دارى کارگر از صفات بارز اوست.
در فرهنگ نماز، بارها به حفظ حقوق دیگران توجه شده. آب وضو، آب غسل، خاک تیمم، باید مباح باشد. مکان نماز، لباس نماز باید مباح باشد.
حتى اگر جاى نماز کسى در جمعه و جماعت اشغال شود، نماز باطل است.
حتى اگر یک دکمه غصبى باشد، نماز باطل است. غسل کند بقصدى که پول حمامى را ندهد، نماز باطل است.
27- احساس مسئولیت در حفظ محل کار:
مسجد الگوى یک کارگاه ایده آل است. همه مردم با سوز و شوق در ساختن مسجد همکارى مىکنند. همه با هم در تنظیف و غبار روبى مسجد همگامى مىکنند.
در آموزه های آسمانی اسلام (آیات و روایات) و همچنین از زبان مشاهیر ملی و بین المللی، سخنان دل نشین و ارزشمندی درباره بهره وری وجود دارد: که از آنها می توان بهره گرفت.
نمونه هایی از این گفتارها در سه بخش پیام معصومان(ع) ، پیام نگارنده و پیام اندیشمندان ارائه می شود.
یک ـ پیام معصومان رسول خدا(ص) :
بهترین مردم، کسی است که برای مردم سودمندتر است. (نهج الفصاحه، ص585)
2. بهترین مردم، کسی است که همه کوشش خود را به کار بندد. (همان)
3. بهترین کارها، کسب حلال است. (همان، ص479)
4. بهترین اعمال، آن است که سودمند باشد. (همان، ص481)
5. کار اندکِ آگاهانه سودمند افتد و عمل بسیارِ جاهلانه سودی نبخشد. (همان، ص180)
6. کار را به تدبیر بنگر؛ اگر در سرانجام آن چیزی هست، قدم بگذار و اگر از عاقبت آن بیم داری، دست نگه دار. (همان، ص138)
7. محبوب ترین کارها نزد خدا کاری است که دوام آن بیشتر باشد. (همان)
8. کارهای خویش را برای خدا از روی اخلاص انجام دهید. (همان)
9. خدا دوست دارد وقتی کسی کاری می کند، آن را محکم و کامل انجام دهد. (همان، ص480)
10. بهترین کارها، آن است که به اعتدال نزدیک تر باشد. (همان، ص537)
11. کاری را برای فردا مگذار که هر روز، تکلیف ویژه دارد. (همان)
12. اعتبار کار به سرانجام آن است. (همان)
13. هر که ندانسته کاری انجام دهد، خراب کردنش از درست کردنش بیشتر است. (اصول کافی، ج1، ص55).
14. هر گاه یکی از شما کاری انجام داد، باید آن را محکم و با اتقان انجام دهد. (همان، ج3، ص55)
15. به عمرت از پول و ثروت حریص تر باش. (امالی، ص527)
16. هر گاه قصد کاری داشتی، آن را با دانش، درایت و تخصص انجام بده. (مکارم الاخلاق، ص458)
17. از فقر و تنگ دستی بیم ندارم، ولی از سوء مدیریت هراسانم. (عوالی الئالی، ج4، ح132)
18. کار نیک انجام دهید که از سقوط های بد جلوگیری می کند. (نهج الفصاحه، ص481)
امام علی(ع) :
فرصت ها، غنیمت است. (ترجمه و شرح غررالحکم و دررالکلم آمدی، ج2، ص273)
2. تضییع فرصت، غصه است. (همان، ص273)
3. به سوی فرصت بشتاب پیش از آنکه به صورت غصه در آید. (همان، ص274)
4. رباینده فرصت از غصه ها ایمن گردد. (همان، ص275)
5. همانا که فرصت ها همانند گذران ابر می گذرد. (همان، ج2، ص276).
6. سرگرم شونده به کار کم اهمیت، از کارهای با اهمیت غافل خواهد شد. (همان، ص585)
کسی که امروز خود را اصلاح و کوتاه کاری های دیروز خود را
7. جبران کند، رستگار می شود. (همان، ص614)
8. ساعت ها، عمر را به غارت می برند. (همان، ص188)
9. همانا عمر (مفید)ت همان زمانی است که تو در آنی. (همان، ص199)
10. به راستی که نفس های تو اجزای عمرت هستند؛ پس آن را از بین مبر. (همان)
11. هر گاه دانستید، عمل کنید. (همان، ص206)
12. از روی علم عمل کنید تا نیک بخت شوید. (همان)
13. بر تو باد مداومت عمل در خوشحالی و بدحالی. (همان، ص213)
14. هر که بداند، عمل کند. (همان، ص217)
15. بهترین کارها، انجام چیزی است که لازم است. (همان، ص529)
16. پردازنده به کارهای گوناگون، خوار می شود و پیروز نمی گردد. (نهج البلاغه، حکمت 403)
17. تن دهنده به سستی، حقوق را پای مال می کند. (همان، حکمت 239)
18. کار هر روز را همان روز انجام بده؛ زیرا هر روز کاری مخصوص به خود دارد. (همان، نامه 53، ص58)
امام سجاد(ع):
دوست دارم کار را ادامه دهم، اگر چه کم باشد. (اصول کافی، ج3، ص130)
دوست دارم بر پروردگارم وارد شوم، در حالی که عملم برابر باشد و هر روز آن از روز پیش کمتر نباشد. (همان)
امام باقر (ع) : 1. بلا و مصیبتی همانند … رضایت انسان به وضعیت موجود نیست. (تحف العقول، ص294)
امام صادق(ع) :
1. کسی که دو روزش مساوی باشد، فریب خورده است. (میزان الحکمه، ج7، ذیل ع م ر)
2. علم با عمل هم دوش است؛ هر که بداند، باید عمل کند. (اصول کافی، ج1، ص55)
هر که بدون بصیرت عمل کند، مانند کسی است که به بیراهه می رود؛ هر قدر شتاب کند، از هدف دورتر می شود. (همان، ص54)
امام کاظم(ع) : کسی که هر روز به حسابش نرسد، از ما نیست. (همان، ج4، ص191)
امام جواد(ع) : بدان که در برابر دیده خدایی و مواظب باش که چگونه ای. (تحف العقول، ص478)
دو ـ پیام نگارنده:
بهره وری، ایده زیبایی برای زندگیِ ارزشمند است؛ بدان بیندیشیم.
2. انسان بهره ور، هوشمندانه تصمیم می گیرد و خردمندانه رفتار می کند.
3. انسان بهره ور، صیّاد لحظه هاست.
4. کار اندک به علم، بِهْ ز افزون به جهل.
5. از آدم جاهل به کار، انتظار بهره وری خطاست.
6. بهره ور، همواره در پی راه بهتری برای انجام کارهاست.
7. امروزِ بهره ور، بهتر از دیروز، و فردای او، بهتر از امروز است.
8. بهره وری در مصرف کم نیست؛ در استفاده درست است.
9. بهره وری فراتر از انجام بهتر امور، به انجام بهتر امور درست می اندیشد.
10. بهره وری فراتر از انجام بهتر امور، به انجام بهتر امور درست می اندیشد.
11. شرط بهره وری امکانات، استفاده بهینه آن است.
12. دستاورد شیرین بهره وری، هزینه کمتر و کیفیت برتر است.
13. پیش گیری از اتلاف و حذف ضایعات، دو رکن اساسی در بهره وری است.
چو کس کار امروز خود را درست رسـانـد به انجام چـالاک و چُست
به جبـران دیـروز کـوشـد هـم او بـود رستـگار آن پـسنـدیـده خـو
سه ـ پیام اندیشمندان
1. یک راه افزایش بهره وری، آموزش مدیران است. وورساید
2. فقط کیفیت برتر، موجب افزایش بهره وری است. منیگ
3. بهره وری یعنی انجام کارهایی که تاکنون قادر به انجام آن نبوده ایم. مانزی
4. برای زنده ماندن باید خود را تطبیق داد و برای تطبیق باید در خود تغییر ایجاد کرد. مانزی
5. میان موثر بودن (انجام کار درست) و کارآیی (انجام کار درست) تفاوت وجود دارد. پیتر دراکر
6. بهره گیری از فرصت ها، در متمرکز کردن منابع و تلاش ها برای انجام کار درست است. پیتر دراکر
7. بسیاری از مشکلات ما، در حیطه تجهیزات نیست، بلکه در حیطه انسان هاست. . بلانچارد
8. کارکنان، زمانی بهره وری خود را افزایش می دهند که احساس کنند با آنها منصفانه رفتار می شود. میس چکنه
9. یک راه برای افزایش بهره وری، انجام سریع تر کاری است که به آن مشغولیم. راه دیگری که وجود دارد این است: ماهیت کاری را که انجام می دهیم تغییر دهیم. .. گروو
10. مشکلات بهره وری ناشی از عملکرد بد کارکنان نیست، بلکه از عملکرد بد مدیریت سرچشمه می گیرد. مینگ
11. سخت کوشی، کسی را نکشته است؛ نگرانی انسان را از بین می برد. بیچر
12. در هر جا هستید و با هر چه در اختیار دارید، کاری بکنید. تئودور روزولت
13. انسان، مجموعه ای از آنچه دارد، نیست، بلکه مجموعه ای است از آنچه هنوز ندارد، ولی می تواند داشته باشد. ژان پل سارتر
14. باید لب فرو بست و بازو گشود، کار کرد و دم نزد و یقین کرد که کلمه طلایی کام یابی، کار و کوشش است. بزرگمهر
15. تا فرصت از دست نرفته بیدار شوید و در مقام تهذیب و تزکیه نفس و اصلاح خود برآیید. امام خمینی (ره)
بهره وری کار، زمانی پایین است که: مجبور به انتظار کشیدن باشیم – کاری را انجام دهیم که نباید انجام دهیم – کارهایی را انجام دهیم که نباید از سوی ما انجام گیرد – برنامه ریزیِ کاری نداشته باشیم – طوری کار انجام دهیم که منابع ضایع شوند؛ دکتر توردال (با اندکی تغییر)
با توجه به آنچه که ذکر شد برای بالا بردن سطح بهره وری نیروی انسانی در چهار حوزه می توان اقداماتی به شرح ذیل انجام داد: 1- حوزه اعتقادی :
همواره خدا را حاضر و ناظر بر اعمال خود ببینید و در جهت کسب خشنودی و رضای حق تعالی گام بردارید.ـ دستورات دینی و مذهبی خود را با لذت دقت و حضور قلب به انجام برسانید و به اصول اخلاقی و انسانی پایبند باشید ـ در مناسبت ها و مراسم فرهنگی ـ مذهبی سازمان خود حتی الامکان حضور فعال داشته و خود را تافته جدابافته ندانید ـ در خصوص مسائل شرعی و مذهبی خود به قدر لازم و کافی مطالعه و آگاهی داشته باشید ـ همواره نماز را اول وقت و در صورت امکان با جماعت بجای آورید تا موفقیت و برکت زندگی و نورانیت شما بیشتر و بیشتر شود ـ از غیبت تهمت . افترا شهادت نادرست و قسم نابجا پرهیز کنید ـ اطاعت از مافوق رزق حلال صبر و استقامت توکل و توسل مشورت و شورا تسلیم حق و عدالت بودن نکات سازنده و راهگشا هستند ـ به دنیا و آخرت خود توجه کنید و از ریاکاری چاپلوسی تملق کینه ورزی و حسادت دوری نمائید ـ از دروغ جدا پرهیز کنید و نسبت به دیگران رحم و عطوفت و مروت داشته باشید و منافع سازمانی را بر منافع شخصی ترجیح دهید ـ حفظ و حراست از بیت المال خیلی مهم است و در رعایت حق الناس دقیق باشید.
2- حوزه مدیریت و رهبری
کارکنان به تعبیری ابزار مدیریت و رهبری شما هستند . چنانچه از این ابزار بخوبی و در جای خود استفاده نشود آنان فرسوده شکسته و بی خاصیت و فاقد کارآیی می شوند ـ کارکنان با انگیزه شاداب رشد یافته و با وجدان حرفه ای هزینه های شما را کاهش داده و نیل به اهداف سازمانی را تسریع و تسهیل می نمایند ـ ماموریت هدف و راهبردها را برای کارکنان بخوبی مشخص نمائید تا حرکت به سوی آینده هموار و با سرعت و شتاب لازم صورت گیرد ـ به نیازهای عاطفی روحی جسمی و خانوادگی کارکنان بها بدهید و سنگ صبورشان باشید ـ نظام منطقی و مستمر همراه با عدالت و انصاف در تشویق و تنبیه را در میان کارکنان پیاده کنید ـ نیروهای دلسوز متخصص و دارای توانمندی ذهنی سرمایه های گرانبهای شما هستند آنان را سرخورده و دلسرد نکنید ـ لازم است شناخت مطلوبی از وضعیت اقتصادی جامعه عملکرد رقبا خواسته ها و نیازهای عموم کارکنان و همچنین وضعیت مالی و بودجه ای سازمان خود داشته باشید ـ سعی کنید از بروز تنش شایعات رواج روحیه تملق و چاپلوسی ریاکاری و بیکاری پنهان در سازمان به شدت پیشگیری و جلوگیری نمائید ـ جذب نیروی انسانی آسان است مهم نگهداری شایسته آنهاست ـ مدیران و رهبران فرهنگ ساز هستند . دقت کنید چه چیزهایی را در سازمان می خواهید به عنوان ارزش و فرهنگ جا بیاندازید.
3- حوزه مدیریت زمان :
تفویض اختیار این امکان را به افراد و بویژه مدیران می دهد که بتوانند فرصت بیشتری را به تصمیم گیریهای گروهی معقولانه و اثربخش اختصاص داده و همچنین به امر برنامه ریزی و ارائه راهبردهای سازنده تر بپردازد ـ گذشت زمان یک مقوله برگشت ناپذیر است بنابر این قدر لحظه آن را باید دانست و در جهت شکوفایی پویایی و ارتقا منزلت سازمانی از آن بهره برد ـ در کوتاهترین زمان خواسته و مقصود خود را به دیگران منتقل کنید تا فرصت بیشتری برای رسیدگی به سایر کارها را داشته باشید ـ بی برنامگی و سر در گمی وقت بیشتری را از شما به هدر می دهند .
کارهای مهم روزانه خود را یادداشت و به ترتیب اولویت مسیر و محل آنها نقش و تاثیرشان آنها را انجام دهید ـ اینکه بدانید وقت روزانه شما صرف چه کارهایی می شود و باید صرف چه کارهایی بشود خیلی مهم است . ببینید در محیط کاری شما عوامل اتلاف وقت چه ها هستند. آنها را با هوشیاری برطرف کنید ـ صحبتهای تلفنی هدر دهنده شماره یک وقت و زمان هستند . مراقب باشید صحبتها و مکالمات تلفنی زمان شما را تلف نکند ـ هر وقت با کار و زندگی دیگران کاری دارید و در امور شخصی آنها دخالت نموده ویا می خواهید از احوال شخصی مردم سر درآورید بدانید که دارید با زمان نامهربانی می کنید و وقت خود را تلف می نمائید
اگر ندانید اهداف مورد نظر شما چه می باشند تیرهای شما به سنگ می خورد و زندگی و کار بدون هدف فرصتهای شما را به تهدیدها تبدیل می کنند ـ شفاف و قاطع باشید حسن تدبیر داشته باشید از یک منشی (مسئول دفتر) فهیم و دوراندیش و صبور استفاده کنید میز کار خود را مرتب کنید اتاق کارتان را تمیز و با نشاط کنید. اینها باعث صرفه جویی در زمان می شوند0 ـ کارهایی را انجام دهید که وظیفه شماست. کار امروز را به فردا نیاندازید ارتباطات غیر رسمی خود را کنترل کنید جلسات را در مواقعی تشکیل دهید که از هر جهت مناسب باشد مسئولیت بیش از حد قبول نکنید تمرکز فکری داشته باشید اینها می توانند زمان را برای شما مانند طلا با ارزش و کارساز و یا بالعکس فرصتها را از کف شما ببرند و متضرر شوید.
4- حوزه بهره وری :
بهره وری را در سازمان جدی بگیرید و شاخصهای مناسبی را برای آن تعیین کنید بیش از آنکه شعار بهره وری بدهید به بهره وری برسید و سازمان خود را سودآور و اثرگذار نمائید. بهره وری یک مقوله چند بعدی با شاخ و برگ فراوان است آن را کوچک نشمرید ـ بهره وری در مصرف انرژی خیلی مهم است . آب برق گاز تلفن اینترنت سوخت و… مقوله هایی هستند که اگر در مورد بهره وری آنها فکر اساسی داشته باشیم صرفه جویی بزرگی در کشور به طور منطقی خواهیم داشت- بهIT فناوری اطلاعات اهمیت خاص دهید.
این امر بهره وری را افزایش داده و راه رسیدن به مقصد را کوتاهتر می نماید ـ برخی افراد مفاهیم بهره وری کارآیی اثربخشی صرفه اقتصادی کارانه سودآوری و… را مترادف هم دیگر می گیرند حال آنکه اینها با ظرافتهای خاصی که دارند مقوله هایی متمایز و هر کدام در جای خود کاربرد ویژه ای دارند ـ بهره وری الزاما این نیست که پول و سرمایه و سود شما بیشتر شود بلکه یک جنبه مهم بهره وری نیروی انسانی و این سرمایه گرانبهاست . اینکه مدیران بدانند و درک داشته باشند که از نیروی انسانی به عنوان یک عامل سرنوشت ساز چگونه و چطور بخوبی استفاده نمایند به بهره وری لطف بزرگی کرده اند.
بهره وری در هر وضعیتی و هر کجا می تواند کاربرد و نمود داشته باشد . بهره وری تنها مختص حوزه صنعت و یا تولید نیست ـ بهره وری را ما باید اول با فکر خود بینش و نگرش خود بخواهیم و بشناسیم و آنرا باور کنیم در غیر این صورت بهره وری را به بازیچه گرفته ایم ـ مقایسه تطبیقی بهره وری ما در هر زمینه ای با سایر موسسات کشورها افراد و گروهها و شرکتها می تواند در ارتقا سطح بهره وری مان تاثیر داشته و نقاط قوت و ضعفمان را بیشتر بنمایاند ـ بهره وری باید در سطوح مختلف جامعه مورد توجه قرار گیرد نه اینکه یک شهر یا یک شرکت خاص . بهره وری بایستی از مهدکودک ها و دبستان ها وارد عرصه زندگی و شئونات افراد جامعه شود0 ـ رسیدن به بهره وری برنامه ریزی صبر و تحمل آزمایش و خطا دوراندیشی و باور می خواهد و باید در نظر داشت که رسیدن به بهره وری همه مطلب نیست حفظ و نهادینه کردن آن مهم تر است .