1
دوپینگ ژنتیکی و ملاحظات اخلاقی
دکترعلی حسین نژاد
دکتری تخصصی مدیریت ورزشی دانشگاه تهران
3
مقاله مذکور ابتدا در صدد برآمده تا تعاریفی از دوپینگ ژنتیکی را داشته باشد
وسپس مباحث اخلاقی اخلاقی مربوط به استفاده از آن و همچنین به قوانین مدون
کمیته جهانی مبازه با دوپینگ (وادا) وچالش های پیش روی آن بپردازد.
4
رده جدیدی از دوپینگ به نام دوپینگ ژنی در جوامع ورزشی شیوع پیدا کرده است.
با کشف تعداد زیادی از ژنها ، زمینه درمان بسیاری از بیماریهای بی درمان با استفاده
از فناوری ژن درمانی به وجود آمده است ولی در کنار پیشرفت های صورت گرفته ،
چالش های اخلاقی متعددی نیز پیدا شده است .
ازجمله این چالش های اخلاقی می توان تولید نوزادان تغییر یافته ژنتیکی ،
تغییر ژنتیکی ورزشکاران و دوپینگ ژنی را نام برد که هرکدام از این موارد ،
جدال اخلاقی زیادی را در پی داشته اند.
تعریف دوپینگ ژنی
استفاده غیر درمانی از سلول ها، ژن ها ، اجزای ژنتیکی یا
تعدیل بیان ژنی که از طریق آنها ظرفیت ورزشکاران برای اجرای ورزشی افزایش یابد.
امروزه مشخص شده که ژن های متعددی با اجرای ورزشی مرتبط هستند. (90 ژن )
5
فناوری ژنی می تواند بهره های فراوانی عاید انسان ها کند ،مثلا درمان آسیب های ورزشی شدید که می تواند باعث کناره گیری ورزشکار از صحنه ورزشی شود
حال با این مزایا و معایب و همچنین سوالات اخلاقی متعدد پیش روی مجامع ورزشی ، این مقاله سعی در پاسخ به ابهامات و چالش های پیش رو دارد.
6
برخی از این سوالات :
آیا باید دستکاری ژنی در ورزشکاران مطلقا ممنوع شود؟
آیا باید استفاده از آن در ورزشکاران فقط برای بهبود جراحت یا بیماریهای خاص مجاز باشد؟
آیا با در نظر گرفتن کشف و تشخیص بسیار مشکل دوپینگ ژنی در آینده ، ماهیت و حقیقت ورزشی زیر سوال می رود ؟
– آیا باید ورزشکاران تغییر یافته از نظر ژنتیکی را از شرکت در رقابت های ورزشی محروم کرد یا برای آنها مسابقاتی جداگانه ترتیب داد؟
7
8
نظر شما چیست ؟
9
به سوالات مذکور تا به حال پاسخ روشنی ارائه نشده است و
چالش های پیش روی جهان ورزش می باشد و کمیته های اخلاقی
مربوطه می بایست در پی یافتن پاسخی برای آنها باشند که لازمه آن
تحقیقات در این حوزه می باشد.
تاریخچه دوپینگ ژنی :
در چند سال گذشته در کشور امریکا نوعی از دوپینگ با مصرف ماده غیر قابل
شناسایی به وجود آمده است که به رسوایی چند ورزشکار بزرگ انجامید.
یک شرکت آزمایشگاهی در کالیفرنیا با نام «بالکو» شروع به ساختن هورمونهای
استروئیدی طراحی شده ای برای ورزشکاران مطرح جهان کرد که در آزمایش های دوپینگ قابل شناسایی نبود.
دوپینگ ژنی یکی از روش هایی است که اخیرا به منظور افزایش قدرت و توانایی ورزشکاران به میادین ورزشی راه یافته است.
10
11
ژن درمانی زمینه آغاز دوپینگ ژنی
با ظهور تکنولوژی ژن درمانی امکان درمان هرگونه وضعیت خطرناک و یا کشنده
بالینی ، از طریق تولید ژن های مرتبط در بافت زنده درون بدن و انتقال مواد بیوشیمیایی ،
شامل پروتئین ها و هورمون ها به بافت آسیب دیده و معیوب ، ممکن شد .
به دنبال این پیشرفت ها ، بحث در مورد دوپینگ ژنی در ژوئن سال 2001 آغاز شد.
12
کمیته بین المللی المپیک روش دوپینگ ژنی را در ژوئن 2003
در لیست طبقه بندی شده مواد و روش های ممنوعه خود قرار داد.
آژانس بین المللی ضد دوپینگ (وادا) هم در سال 2004 دوپینگ ژنی را در لیست ممنوعه اش قرار داد.
13
روش های کلی ژن درمانی یا دوپینگ ژنی
ژن درمانی را این طور میتوان تعریف کرد:
انتقال ماده ژنتیکی به سلولهای انسانی برای درمان یا پیشگیری از بیماریها یا ناهنجاری ها ، که این مواد می توانند شامل (دی ان ای) یا (آر ان ای ) و یا سلول های تغییر یافته از نظر ژنتیکی ، باشند.
ژن درمانی از سه طریق انجام می شود :
14
سه طریق روش ژن درمانی
1) تزریق دی ان آی به طور مستقیم به درون بدن : در این روش تعداد معدودی از
سلول های بدن به ویژه سلول های عضلانی قادرند به طور مستقیم دی ان آی را بگیرند یا جذب کنند.
2) وارد کردن سلول دستکاری شده به بدن : در این روش در ابتدا در آزمایشگاه ژن جدید را وارد سلول ها می کنند و بعد از آن سلول های تغییر یافته را به بدن وارد می کنند
3) با یک ویروس اصلاح شده عفونت ایجاد می شود و از آن طریق ژن جدید برداشت می شود.
15
پس از بررسی های گسترده، پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که در
حدود 90 ژن با توان ورزشی ورزشکاران ارتباط دارند با این حال تنها
برخی از این ژن ها مورد بررسی قرار گرفته اند که در این جا به شرح
مختصر برخی از آنها می پردازیم :
16
1) ژن بیان کننده هورمون اریتروپوئتین :
این ژن موجب افزایش سلول های قرمز خون افراد شود و از این طریق ظرفیت
انتقال اکسیژن فرد افزایش می یابد.
(25 تا 50 در صد بیشتر از ورزشکاران دیگر )
در مان بیمارانی که از کم خونی شدید رنج می برند
(بیماران ایدزی و سرطانی بعد از شیمی درمانی و بیمارانی که دچار نواقص حاد کلیوی هستند)
17
2) ژن بیان کننده اندروفین :
رهایی از درد می تواند به ورزشکاران در اجرای بهتر و یا طولانی تر
فعالیت ورزشی کمک کند. این ژن با مسدود کردن گیرنده های درد ،
سطح تحمل فرد را افزایش مداده و باعث تسکین درد می شود.
18
3) عامل رشد اندوتلیال عروق :
این عامل با گسترش شیکه عروق محیطی می تواند باعث افزایش خون رسانی به بافت ها، افزایش فراهمی اکسیژن و دیگر مواد مغذی ، بهتر کار کردن عضلات ، قلب، ریه و دیگر بخش های بدن و در نتیجه باعث تعویق خستگی و افزایش استقامت در فرد شود.
این عامل در بیماران دچار ایسکمی قلبی باعث ترمیم و گسترش عروق کرونری می شود و همچنین در افراد مسن که دچار بیماریهای عروق محیطی هستند ، کمک می کند.
19
4)عامل رشدی شبه انسولین
محققان در درمان برخی از بیماری ها، همچون دیستروفی های عضلانی مانند دوشن ، برخی از فاکتورهای ژنی رشد دهنده عضلات را کشف کرده اند.این ژن از کبد ، بافت عضلانی و مغز ترشح می شود و تزریق آن به عضله ( همراه با فعالیت ورزشی حدود 40 درصد ، بدون فعالیت ورزشی حدود 15 درصد ) باعث افزایش توده عضلانی می شود.
20
5) میوستاتین بلاکرها
میوستاتین (تنظیم گر منفی رشد عضلانی ) عاملی است
که از رشد و توسعه بافت عضلانی جلوگیری می کند .
پژوهشگران دسته ای از مواد مسدود کننده میوستاتین را تولید کرده اند که از عمل این فاکتور ضد رشدی جلوگیری کرده و باعث افزایش بسیار زیاد بافت عضلانی می شود. ممکن است ورزشکاران این ماده را به عنوان دوپینگ ژنی مورد استفاده قرار دهند.
21
مشکلات برای تندرستی ورزشکاران
با توجه به بی اطلاعی اغلب ورزشکاران در مورد اثرات جانبی دوپینگ ژنی ، برخی از دولت ها ممکن است در آینده ای نه چندان دور پزشکان تیم ها را برای کسب نتیجه بهتر ، مجبور به استفاده از دوپینگ ژنی بر روی ورزشکاران کنند.
نمونه این خطرات را در مورد استفاده از استروئیدهای آنابولیک می توان به تجویز بیش از اندازه توسط پزشکان به تیم های زنان المان اشاره کرد که بسیاری از آنها دچار عوارض غیر قابل برگشتی همچون نازایی گردیدند ، به طوری که یکی از آنها به دلیل دوز مصرفی بسیار بالا و اثرات مردانه ای آن مجبور به تغییر جنسیت شد.
22
تشخیص دوپینگ ژنی و موضوعات اخلاقی مرتبط با آن
یکی از چالش های اخلاقی دوپینگ ژنی ،روش های تشخیص آن است که به اندازه کافی کارایی ندارند و بسیار مشکل هستند. از طرفی ، همواره پیشرفت فناوری داروها و روشهای افزایش دهنده اجرا جلوتر از روش های تشخیصی می باشند.
23
ادامه …. تشخیص دوپینگ ژنی و موضوعات اخلاقی مرتبط با آن
از ویژگی های مهمی که هر یک از روش های تشخیصی باید داشته باشند این است که بتواند بین ورزشکارانی که به علت ترکیب ژنتیکی تغییر یافته به علل طبیعی با ورزشکاران ترکیب ژنتیکی اصلاح شده با دخالت بشر تفاوت قائل شود .
24
ادامه …. تشخیص دوپینگ ژنی و موضوعات اخلاقی مرتبط با آن
همچنین روش های تشخیص باید غیر تهاجمی باشد و آسیبی به توان ورزشی وارد نکند( مثل نمونه برداری از بافت های عضلانی)
این روش های باید علاوه بر غیر تهاجمی بودن ، به آسانی در دسترس و نسبتا سریع و ایمن باشند.
25
نتیجه اینکه
با پیشرفت فناوری و کشف روش های مختلف دستکاری ژنتیکی ، دیر یا زود انواع مختلف دوپینگ ژنی را به میادین ورزشی وارد می کند . حتی ممکن است هم اکنون نیز این روش های دوپینگی در برخی از ورزش ها و در برخی از نقاط دنیا رواج داشته باشند و به دلیل تشخیص بسیار مشکل آن ، ما از آنها بی خبر باشیم.
برای جلوگیری از بروز این مشکلات باید از همین حالا راه حل هایی اندیشیده شود
26
و اما جواب سوالات ذیل :
آیا باید دستکاری ژنی در ورزشکاران مطلقا ممنوع شود؟
آیا باید استفاده از آن در ورزشکاران فقط برای بهبود جراحت یا بیماریهای خاص مجاز باشد؟
آیا با در نظر گرفتن کشف و تشخیص بسیار مشکل دوپینگ ژنی در آینده ، ماهیت و حقیقت ورزشی زیر سوال می رود ؟
– آیا باید ورزشکاران تغییر یافته از نظر ژنتیکی را از شرکت در رقابت های ورزشی محروم کرد یا برای آنها مسابقاتی جداگانه ترتیب داد؟
27
28
با تشکر از توجه شما