به نام خدا موضوع :ملاحظات طراحی شهری استاد : دکتر محمد امیدواریان دانشجو : کوثر حاجلو
تعریف طراحی شهری
.
2
دانش طراحی شهری طی سه دهه اخیر از بنیاد متحول شده است. این دانش در جوامع مختلف بر حسب جایگاه و مشارکت فعال یا غیر فعال شهروندان در شکل دهی به توسعه شهری ، تعابیری متفاوت یافته است.
مدنی پور در بررسی همه جانبه مفهوم ، محتوا و ابهامات طراحی شهری و جهت دستیابی به عملکرد مطلوب آن ، هفت سوال بنیادین طرح می کند :
هفت سوال بنیادین که مدنی پور مطرح کرده
3
آیا طراحی شهری صرفاً در مقیاس های سطوح خاصی مطرح می شود ؟
حوزه تمرکز طراحی شهری صرفاً کیفیت های بصری محیط شهری است یا سازماندهی و مدیریت فضایی آن ؟
آیا طراحی شهری صرفا معطوف به ایجاد دگرگونی در ترتیبات فضایی یا روابط عمیق تر اجتماعی و فرهنگی بین فضاها و جامعه را نیز در بر می گیرد ؟
کانون توجه طراحی شهری باید محصول آن _محیط شهری_ باشد یا فرآیندی که محصول را به وجود می آورد ؟
طراحی شهری در قلمرو کاری کدام حرفه است معماران برنامه ریزان دریا معماران منظر ؟
طراحی شهری باید فعالیت عمومی باشد یا خصوصی؟
طراحی شهری را باید فرهنگ عینی _عقلایی( علمی )دیدی یا فرایندی بیانگر _حسی (هنری)؟
.
4
به نظر مدنی پور اغلب ابهامات فوق به نکته اصولی اشاره دارد. مجموعه موضوعاتی که او در خصوص مفهوم و ماهیت طراحی شهری مطرح می سازد حاکی از تغییراتی است که در محتوای این دانش در سال های اخیر رخ داده و شامل تغییرات در محتوای فرایندی و مفهومی ،تغییر در جزء نگری و کل نگری ،تغییر در مقیاس ظهور مفاهیم سازماندهی و مدیریت در طراحی شهری و جایگاه مفاهیم و معانی اجتماعی است .در مواجه با این موضوعات کرمونا معتقد است ابهامات در سه سوال نخست در حیطه محصولات طراحی شهری ایجاد می شود و پرسش های بعدی به مباحث فرایندی مربوطه ایت. از دیدگاه کرمونا ،طراحی شهری پایدار ضمن آن که تاکید بر فرآیند دارد نمی تواند نسبت به محصول کار بی اعتنا باشد و به روش های مختلف در مراحلی همچون تدوین چشم انداز و راهنمای طراحی به صورت ضمنی مطرح می گردد
طراحی شهری موفق مستلزم چیست ؟
.
5
طراحی شهری ،موفق مستلزم درک کامل از شرایطی است که تصمیم گیری بر اساس آن انجام و در نهایت توسعه نیز بر اساس آن محقق می شود. عوامل بسیار زیادی ، نتیجه فرآیند طراحی و نوع مکانی که ما می سازیم را تعیین می کند و یا بر آن تاثیر می گذارند. طراحی شهری، عاملی بنیادین در تحقق توسعه پایداری است و شرایط لازم را برای یک زندگی اقتصادی و پررونق ، استفاده مدبرانه از منابع طبیعی و پیشرفت اجتماعی فراهم می سازد. طراحی مطلوب می تواند به خلق فضاهای زنده و هویت مند ، خیابان ها و فضاهای عمومی ایمن ، قابل دسترس ، خوشایند و انسان مدار کمک نماید و همچنین در خلق مکان هایی صحیح باشد که به واسطه تفکر خلاق و میزان حساسیت طراحان شان الهام بخش هستند
جامع ترین تعریف دانش تحول یافته طراحی شهری
6
طراحی شهری هنر ایجاد فضا ها و مکان ها برای مردم است و شامل نحوه عملکرد و اهمیت مکان ها است؛ مثلاً اینکه اجتماع محلی چگونه به نظر می آید یا امنیت آن چگونه تامین میشود. طراحی شهری در برگیرنده نحوه ارتباط مردم با مکان ها، حرکت و فرم شهری ،بافت مصنوعی و طبیعی، و فرآیندهای متضمن شکل گیری شهر ها و مکان های موفق است.
جورج واردی در ارائه توصیف رویه ای خوداز طراحی شهری و تمایز مقیاس طراحی معماری و شهری، معتقد است که دانش متاخر طراحی شهری قدم از طراحی مستقیم فاصله گرفته و جایگاه نوینی یافته است . در این خصوص وارکی از واژگان طراحی مستقیم و طراحی غیر مستقیم استفاده می نماید، و معتقد از طراحی شهری به گونه ای غیر مستقیم در طراحی وارد میشود لیکن طراح معماری جایگاه مستقیم در طراحی محیط دارد . به عبارت دیگر سیاست های طراحی که ابزار راهبری طراحی شهری بالغ و طراحی شهری سیاست گذار است، غیر مستقیم در شکل گیری محیط مصنوع نقش دارد.
رویکرد نوین به طراحی شهری
رویکرد نوین به طراحی شهری
8
رویکرد فرآیند گرا به طراحی شهری
روش تشخیص کیفیت و هویت در طراحی شهری
رویکرد فراگیر و کلی نگر به طراحی شهری
ابعاد کیفی طراحی شهری
رویکرد پازیتیو (طراحی شهری سیاست گذار)
جان لنگ معتقد است که رویکرد ماهوی به طراحی شهری به منزله آن است که در فرایند تصمیم سازی، به ویژه مراحل مختلف شناخت و سنجش وضعیت ،مباحث کیفی از طریق تجزیه به ابعاد مختلف، ساده شود تا ذهن بتواند ساختاری جهت انتظام بخشی به تصمیمات ایجاد نماید.سپس مثال می آورد که این ابعاد شامل موضوعات اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، جغرافیایی و غیره می گردد.
نظر جان لنگ در موردرویکرد فراگیر و کلی نگر به طراحی شهری
. متیو کرمونا ضمن تاکید بر لزوم تجزیه موضوعات در فرآیند تصمیم سازی، ۶ بعد را در طراحی شهری معرفی می نماید و معتقد است که رویکرد جامعه نگر به طراحی شهری به منزله آن است که کلیه ابعاد و ملاحظات طراحی در فرآیند تصمیم سازی و در نظر قرار گیرد همزمان تاثیر لایه ها و ابعاد مختلف بر روی یکدیگر نیز ملاک عمل واقع گردد. این ابعاد شامل بود ریخت شناسی ،ادراکی، اجتماعی ،بصری، کارکردی و زمانی است
نظر متیو کرمونا در موردرویکرد فراگیر و کلی نگر به طراحی شهری
رویکرد فرآیند گرا به طراحی شهری
طراحی شهری به مثابه فرایندی تلقی می شود که مجموع آن تکرار شونده دارد.طی این فرایند چهار زمینه طراحی ( محلی، جهانی، بازار و تقنینی ) با شش بعد طراحی- ریخت شناسی ،ادراکی ،اجتماعی ،بصری، کارکردی و زمانی- مرتبط میشود.
رویکرد فرآیند گرا به طراحی شهری
فرایند های طراحی شهری در مقیاس کلان شهری در دو رده متفاوت جای می گیرند
13
1- طراحی ناخودآگاه :در این روش که توسعه بسیاری از شهرها را می توان محصول آن دانست راهی به معنای انباشت جاری تصمیمات و مداخلات( ذره ذره و تدریجی ) و اغلب همراه با آزمون و خطا است. این شهرها هرگز به صورت یک کل واحد طراحی نشدند و باعث که درگیر فرایند رشد دائم هستند. فضاهای روزگار گذشته که امروز باقی مانده و بسیاری ارزشمند هستند در قالب چنین فرآیندی شکل گرفتند. در این شیوه چون آهنگ تغییرات نسبتاً کنداست، در نوع خود به خوبی عمل میکند . خوب یا بد، بهتر از محیط های شهری محسن نیز به این شیوه بدون برنامه ریزی قبلی یا طراحی آشکار ،تدریجاً حادث می شوند.
.2- طراحی شهری خودآگاه : فرایندی است آگاهانه که طی آن گرایش های مختلف از طریق پیشنهاد های ساخت و ساز و طراحی شناسایی می شود ، طرح ها و سیاست ها شکل می گیرد، و مسائل تعدیل و کنترل می شوند.
درنوع دوم چهار مرحله کلیدی وجود دارد: پیش طرح، طراحی، اجرا و بازبینی بعد از اجرا
در هر یک از چهار مرحله اصلی توسعه – به ویژه مرحله طراحی -فرایندهای اندیشیدن طراح را می توان به یک رشته اقدامات تصمیم سازی تفکیک کرد :۱.تعیین اهداف ۲.تجزیه و تحلیل ۳.تدوین چشم انداز ۴.ترکیب و پیش بینی ۵.تصمیم گیری و۶.ارزیابی .
رویکرد پازیتیو (طراحی شهری سیاست گذار)
رویکرد پازیتیو به دانش طراحی شهری مستلزم برخورد متفاوت در تشخیص ارزش های محیطی است و شامل فرایندی تلفیقی از اقدامات در جهت تولید راه حل متناسب با مسئله می باشد.
بعد ماهوی ، به محتوا و کیفیت موضوعات تصمیم سازی مربوط می شود و بیان می دارد که طراحی شهری تصمیم سازی های خود را در حوزه ها ، ابعاد و نظم های مختلف جلو می برد. از دیدگاه جان لنگ این ابعاد شامل موضوعات اجتماعی، اقتصادی ،زیست محیطی، و غیره است. لیکن کرمونا ملاحظات طراحی شهری را در موضوعات کیفی هشتگانه شامل مباحث فضایی، بصری ،فرم شهری، زمینه ای ،ادراکی، اجتماعی، عملکردی و پایداری دسته بندی بحث قرار گرفته اند. به عبارت دیگر محتوا ملاحظات کیفی در طراحی شهری دارای تفاوتهایی با مباحث برنامه ریزی است که جوهر و ذات کیفیت در این محتوا را تشکیل می دهد. از دیدگاه لنگ این ابعاد شامل موضوعات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، عملکردی و غیره می باشد.
16
بعد رویه ای ،به عنوان بعدی از رویکرد پازیتیو به طراحی شهری سیاست گذار متمرکز بر اولویت بخشی مسائل در روند و فرآیند تصمیم سازی و محصول طراحی است، که طی آن سلسله مراتبی از اقدامات در خصوص تشخیص مسئله تحلیل مسئله و ارائه تسلسلی از تصمیمات و راه حل ها مطرح می گردد. بر این اساس، بعد رویه ای بازتابی از روش و فرآیند دستیابی به پاسخهای مناسب طراحی به مسائل شهری در قالب مراحل و اقدامات لازم است .بعد رویه ای علاوه بر تدوین روند اقدامات حیطه و سطح تصمیم سازی را نیز مدنظر قرار می دهد. این مهم حاوی تمایزاتی در نگاه به تشخیص کیفیت از لحاظ میزان، نوع وسط تفسیر برداشت اطلاعات و محتوای سطح تفصیلی و یا سطوح عمومی و کلان محصولات مورد انتظار می باشد
فرایند اقدامات در طراحی شهری شامل شش مرحله اساسی است
17
گام نخست، مطالعات رویکرد و روش شناسی
گام دوم شناخت وضعیت
گام سوم سنجش وضعیت
گام چهارم سیاست گذاری و تصمیم سازی
گام پنجم ،راه حل ها ، الگوها و پیشنهادات
گام ششم تحقیق پذیری
روش تشخیص کیفیت و هویت در طراحی شهری
18
چنانچه مشخص شود استفاده کننده فضا نمی تواند کیفیت های محیط را به درستی ادراک کند، طراح شهر وظیفه می یابد در فرایند تشخیص کیفیت عوامل موثر در این بین را بشناسد. لذا به منظور دریافت شرایط واقعی کیفیت همواره ضروری است این مهم توامان هم از حیث عینی در محیط خارجی و هم از منظر ذهنی و چگونگی ادراک بهره بردار دریافت مقایسه گردد.
همانطور که پیشتر اشاره شد، متیو کرمونا و موضوعات کیفی قابل توجه در طراحی شهری را در ۸ موضوع طبقه بندی می نماید، که شامل ابعاد فضایی ،کالبدی، زمینه ای ، بصری ،ادراکی، اجتماعی ،عملکردی، و پایداری است. کرمونا برای شفاف تر کردن این دیدگاه جدول کلید واژه های تشریحی از ابعاد هشتگانه فوق را ارائه می دهد که مواردی از موضوعات تحت پوشش حرکت ابعاد در آن آمده است
20
جدول1
21
آلن رولی در بخشی از مطالعات خود در خصوص مبحث کیفیت در طراحی شهری ،زمان طرح موضوع گروه های ذی نفع و ذی نفوذ در طراحی شهری موضوعات مطرح و تحت پوشش طراحی شهری را در چهار گروه طبقه بندی می نماید:
1- موضوعات محیط طبیعی و پایداری 2- موضوعات بصری ۳-موضوعات عملکردی و اجتماعی ۴-کیفیت های مربوط به تجربیات شهری
آلن رولی در بخشی از مطالعات خود در خصوص مبحث کیفیت در طراحی شهری ،زمان طرح موضوع گروه های ذی نفع و ذی نفوذ در طراحی شهری موضوعات مطرح و تحت پوشش طراحی شهری را در چهار گروه طبقه بندی می نماید:
1-معماری ۲-سیمای شهر ۳-فرم شهر 4- عرصه عمومی 5- سیمای زمین
پایه تئوریک تدوین سیاست های طراحی شهری
اصول کلیدی مرتبط با تدوین سیاست های طراحی شهری به ۵ زمینه اصلی تقسیم می شود:
23
استراتژی فضایی طراحی، برای استفاده عملی در مقیاس منطقه ؛سیمای شهری و ارتباط بصری شهر؛ ابعاد کالبدی و عرصه عمومی
به منظور تدوین یک ساختاربرای ارائه سیاست های طراحی شهری، عوامل کلیدی سیمای شهر ،عرصه عمومی و ادراک عمومی از شکل شهر به چهار جز کوچکتر خرد شده و نکات زیر را تشکیل داده اند:
موضوعاتی که جهت معرفی فرم شهروندان شده مربوط به انضباط توده و فضا در شهر ،چگونگی چیدمان در ابنیه به ویژه بستر طبیعی و اقلیمی شهر و چگونگی انطباق چیدمان کالبدی در آن به مباحث انرژی کارایی و نحوه دریافت انرژی های پاک ،فشردگی و نحوه توزیع تراکم و ابنیه و از همه مهمتر هویت کاربری و ریخت شناسی بافت شهری می باشد که برگرفته از مفاهیم فرهنگی و بوم شناسی است.
حوزه عملکرد سیاست های فرم شهر شامل بررسی نکات زیر است:
تراکم، توده احجام ،عرصه زندگی خصوصی، حریم ها ،نور و آفتاب گیری، استقرار ، اندازه قطعه ،خط آسمان ،سایه اندازی ،فاصله بین ساختمان ها ،میزان زیربنا، توسعه بیش از ظرفیت فضا ،ارتفاع ساختمان ها و تناسبات ،مقیاس شکل ساختمان ها، مورفولوژی و دانه بندی
فرم شهری
مفهوم سیمای شهر کیفیت های بصری محیط مصنوعی و طبیعی شهر است که استناد به تعاریف گردون کالن دارد. هویت بصری محیط برگرفته از ارزشهای بوم شناختی و فرهنگی محیط است که در این مفهوم جایگاه ویژه دارد. همچنین مفاهیم منظر شهری و فرآورده تشخیص حفاظت از آن به چشم اندازهای بدیع ،موضوعات تحت پوشش این به بعد از دانش طراحی شهری را تشکیل می دهد.
حوزه عملکرد سیاست های کیفیت دید ها شامل بررسی نکات زیر است:
۱- کیفیت کریدورهای دید۲- خط آسمان ۳-چشم اندازها ۴- کنترل احداث بنا های مرتفع.
سیمای شهری
پانتر و کرمونادر توصیه های خود در خصوص جایگاه بعد فضایی در تدوین سیاست های طراحی شهری به عنوان یکی از چهار مولفه پایه این دانش معتقدند (مدیریت عمران شهری باید یک چهار چوب شفاف راهبری را در قالب ساختار فضایی جهت هدایت حوزه تحت مدیریت خود تدوین نماید .)
سیاست های بعدی فضایی به عنوان سیاست های راهبردی در جایگاه کلان نگر برنامه توسعه کیفی ، الگوی استراتژیک توسعه فضای را ارائه می دهد که معرف از جامعه از عناصر استخوان بندی و فضایی کانون ها و فضاهای شهری و عرصه های عمومی محورهای فعالیت و عناصر نمادین شهر است
حوزه عمل سیاست ها و استراتژی های نظم فضایی شامل نکات زیر است:
۱- مکان های عمومی و فضاهای شهری ۲-چیدمان/ آرایش عرصه های عمومی۳- کانون های تمرکز فعالیت و عملکرد۴- الگوی شبکه معابر و خیابان های شهری۵- اندام های طبیعی و رودخانه ها و فضاهای سبز کلیدی۶_ انسجام و حمله به هم پیوندی۷_خوانایی محور ها و کانون های فعالیت و عملکرد ۸-نشانه های شهری در طرح های تعریف کننده پهنه های فعالیت.
بعد فضایی
منظور از عرصه عمومی ،فضاهای شهری و حیطه های خارج از عرصه های خصوصی است که به منظور بهره گیری عموم مردم و جهت مصارف و روابط جمعی تجهیز شده است. مصارفی همچون حمل و نقل ،دسترسی ،عملکرد و فعالیت، گذران اوقات فراغت، گردشگری شهری ،معاشرت و مراسم جمعی و……
حوزه عملکرد این سیاست ها شامل نکات زیر می باشد :
دسترسی ها ،سیما آرایی زمین، ایمنی، تسهیلات شهری،
بزهکاری، دسترسی معلولین، فضاهای همگانی ،هنر همگانی، شبکه فضاهای باز، نفوذپذیری ،عرصه عمومی
عرصه عمومی
فرانسیس تیبالدز همانند بسیاری از طراحان شهری به نقش طراحی در حل مشکلات ارتقاء فضاهای شهری اعتقاد دارد. اما علاوه بر این ، او نقش حیاتی مدیریت فضای عمومی را نیز تشخیص داده است .بنابراین توجه به محیط های شهری، نگهداری و مراقبت بعد از ساخت را نیز شامل می شود ؛مراقبت در برابر آلودگی ،نصب آگهی ها، توجه به محل پارک خودرو ها، نظافت خیابان ،نگهداری ،مراقبت و استحکام سطوح پیاده رو ،مبلمان خیابان، نمای ساختمان ها و درختان و گیاهان و….این امر نشان دهنده آن است که از نظر وی مدیریت بعد از ساخت و اندازه طراحی اهمیت دارد لیکن جایگاه و اهمیت دارد.
سازماندهی و مدیریت طرح محور
ویژگی های مدیریت طرح محور می توان به جستجو، شناسایی و بسترسازی فعالیت های حیات بخش و منعطف در عرصه عمومی در زمینه های متفاوت، اشاره کرد که جهت تحقق پذیری حضور و فعالیت در فضا، هزینه ها را توسط گروه های ذی نفع و بهره و ران مکان تامین می کند. از این فعالیت های حیات بخش و منعطف فضا می توان به هنر و اجرای عمومی، برگزاری مراسم رویدادهای فرهنگی، بازارهای هفتگی، پذیرایی و مدیریت کافه های خیابان و…….
شهر ها مدام در حال تغییر، تحول و توسعه هستند .در این راستا ارزش های محیطی تحت تاثیر این تحولات در معرض تهدید قرار دارند. وجود و وجود و مانایی کیفیت در محیط، امری اتفاقی نیست. در جوامع موفق این مهم با تلاش و مدیریت مستمر حفظ و تداوم یافته است. خصایص ویژه مکانها ،ابعاد کیفی و ماهوی محیط از مهمترین ملاحظات طراحی شهری سیاست گذار است. تشخیص کیفیت هویت و دستیابی به روش های حفظ و ارتقای آن ایجاد کیفیت های محیطی در فضاهایی که در حال تغییر خصلت و تبدیل شدن به مکان عمومی هستند ،جملگی و ماموریت های طراحی شهری محسوب می گردند
مفهوم سازماندهی و لزوم راهبری کیفیت
سازماندهی در بعدماهوی به مفهوم تشخیص کیفیت، تشخیص روند تغییرات و نیازها و مدیریت طرح محور است.
تشخیص به مفهوم تشخیص مسئله و شامل تشخیص کیفیت، چالش ها، روند تغییرات، نیازها، دریافت تمایلات و خواسته ها است. تشخیص کیفیت به معنای مفهوم سازی کیفیت و تجزیه آن به اجزای مختلف تعریف شده در مفهوم کیفیت است که اساس فرایند شناخت و سنجش را تشکیل می دهد.
پایداری کیفیت و سازماندهی
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Maecenas porttitor congue massa.
32