آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی
درس دهم :
چه عواملی موجب گسترش علوم و فنون در
دوره ی اسلامی شد؟
چه عواملی موجب گسترش علوم و فنون در دوره ی اسلامی شد؟
مهم ترین علّت پیشرفت علمی مسلمانان ، تعالیم دین اسلام بود . آیات قرآن کریم انسان ها را به تفکّر درباره ی آفرینش جهان ، حرکت ستارگان و سیارات ، زندگی جانوران و گیاهان و نظایر آن ، دعوت می کند .
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند : به دنبال کسب علم باشید ؛ حتّی اگرمجبور شوید تا چین بروید . امامان ، عالمان بزرگی بودند و مردم برای یافتن پاسخ های علمی نزد آنها می رفتند . امام محمّد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) کلاس های درس داشتند و شاگردان زیادی در کلاس های آنها حاضر می شدند .
مسلمانان برای کارهایی چون تعیین قبله ( جهت رو به خانه ی کعبه ) پی بردن به ساعت طلوع و غروب خورشید و تقویم و برای انجام دادن عبادت ها ، کشتیرانی در دریا و نظایر آن به علم ریاضیات و ستاره شناسی نیاز داشتند . آنها با اسطرلاب ، موقعیت ستاره ها را مطالعه می کردند . مسلمانان در ساختن و هدایت کشتی ها مهارت داشتند و با توجّه به جهت ستاره قطبی در آسمان ، مسیر خودشان را در دریا پیدا می کردند .
اسطرلاب
وقتی مسلمانان ، سرزمین های پهناور آن روز را فتح کردند ، علوم و فنون این سرزمین ها در اختیار آنها قرار گرفت .
آنها آثار علمی ملّت های دیگر چون ایران و یونان را از زبان فارسی ( پهلوی ) و یونانی به زبان عربی ترجمه کردند تا از آنها استفاده کنند . در آن دوره حتّی مراکزی برای ترجمه ی کتاب ها به وجود آمده بود .
بعضی از فرمانروایان از دانشمندان و هنرمندان حمایت می کردند و خودشان برای ایجاد کتابخانه ، مدارس و مراکز علمی پیشقدم می شدند .
بازرگانان در سراسر سرزمین های اسلامی ، کالاها را از جایی به جای دیگر حمل می کردند .
تجارت و بازرگانی هم از طریق راه های خشکی و هم راه های دریایی رونق داشت . در این سفرها و آمد و رفت ها ، علوم و فنون نیز از جایی به جای دیگر منتقل می شد .
مسلمانان فنّ کاغذسازی را از چینی ها آموخته بودند و آن را گسترش دادند و کامل کردند . در آن دوره ، صدها مغازه ی کتاب فروشی در شهرهایی چون بغداد ، نیشابور ، بخارا و … وجود داشت .
مراکز علمی جهان اسلام
یکی از مهم ترین مراکز علمی آن دوره ، دانشگاه جندی شاپور بود . دانشگاه جندی شاپور در اهواز در زمان ساسانیان تاسیس شده بود امّا تا سیصد سال بعد از ورود اسلام به ایران به کار خود ادامه داد .
در بسیاری از شهرهای اسلامی ، کتابخانه های بزرگی وجود داشت ؛ برای مثال سامانیان در بخارا کتابخانه ی عظیمی داشتند که ابن سینا سال ها در آنجا مشغول تحقیق و مطالعه بود .
نظامیه ها مدارسی بودند که عدّه ی زیادی از افراد در آنها علم می آموختند و همان جا زندگی می کردند و حکومت ، خرج تحصیل و زندگی آنها را می داد .
یکی از وزیران معروف ایرانی به نام خواجه نظام الملک ، این نوع مدرسه را تاسیس کرده بود . نظامیه های نیشابور و بغداد معروف بودند . دانشگاه های امروز جهان تقلیدی از مدارس نظامیه است .
رصد خانه ها محل تحقیق درباره ی ستارگان بودند . شهرهایی چون بغداد ، اصفهان و ری رصدخانه داشتند .
رصدخانه مراغه
نخستین بیمارستانی که از آن اطّلاعی در دست است ، بیمارستان و مدرسه ی پزشکی دانشگاه جندی شاپور است . معروف ترین بیمارستان دوره ی اسلامی ، بیمارستانی بود که عضدالدوله دیلمی در بغداد بنا کرده بود که داروخانه ای نیز داشت .
در دوره ای که مسلمانان به پیشرفت های علمی بزرگ دست یافته بودند و ده ها کتابخانه و دانشگاه و مرکز علمی در سرزمین های اسلامی وجود داشت ، مردم اروپا در جهل و خرافات زندگی می کردند و از پیشرفت های علمی در آنجا خبری نبود . این دوره به « عصر تاریکی » اروپا معروف است . اروپاییان با حسرت به مسلمانان نگاه می کردند . بعدها به تدریج اروپاییان آثار علمی مسلمانان را ترجمه کردند و با آنها آشنا شدند و علوم و فنون از سرزمین های اسلامی به اروپا انتقال یافت .
عصر تاریکی اروپا
عصر طلایی تمدن اسلامی
نمونه هایی از آثار علمی – ادبی ایرانیان (قرن سوم تا هفتم هجری )
سئوالات متن درس دهم : چه عواملی موجب گسترش علوم و فنون در دوره ی اسلامی شد؟
1- آیات قرآن انسان ها را به تفکّر درباره ی چه چیزهایی دعوت می کند ؟
به تفکّر درباره ی آفرینش جهان ، حرکت ستارگان و سیارات ، زندگی جانوران و گیاهان و نظایر آن دعوت می کند.
2- پیامبر گرامی اسلام درباره ی کسب علم چه فرموده اند ؟
به دنبال کسب علم باشید ، حتی اگر مجبور شدید تا چین بروید.
3- دو تن از امامان که کلاس درس داشتند و شاگردان زیادی را پرورش دادند ، نام ببرید.
امام محمّد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع)
4- مسلمانان به چه جهت به علم ریاضیات و ستاره شناسی نیاز داشتند ؟
برای تعیین جهت قبله ، پی بردن به ساعت طلوع و غروب خورشید و تقویم وانجام عبادت ها و کشتیرانی در دریا.
5- مسلمانان در کدام فنّ دریانوردی مهارت داشتند ؟
درساختن و هدایت کشتی مهارت داشتند و با توجه به جهت ستاره قطبی در آسمان ، مسیرشان را در دریا پیدا می کردند.
6- چگونه آثار عملی ملّت هایی چون ایران و یونان در اختیار مسلمانان قرار گرفت ؟
مسلمانان پس از فتح سرزمین هایی چون ایران و یونان آثار علمی آن ها را از زبان فارسی ( پهلوی ) و یونانی به زبان عربی ترجمه کردند تا از آن ها استفاده کنند.
7- فرمان روایان به چه شکل از دانشمندان اسلامی حمایت می کردند ؟
خودشان برای ایجاد کتابخانه ، مدارس و مراکز علمی پیش قدم می شدند.
8- چگونه علوم و فنون اسلامی انتقال پیدا کرد ؟
در سفرهایی که بازرگانان از طریق راه های دریایی و خشکی برای تجارت آمد و رفت می کردند ، این علوم و فنون از جایی به جای دیگر منتقل می شد.
9- چگونه می توان فهمید که مسلمانان فن کاغذسازی را گسترش دادند ؟
از صدها مغازه ی کتاب فروشی که در شهرهایی چون بغداد ، نیشابور و بخارا وجود داشت.
10- دانشگاه جدی شاپور چه زمانی و در کجا تاسیس شد ؟
در زمان ساسانیان در اهواز تاسیس شد امّا تا سیصد سال بعد از ورود اسلام به ایران به کار خود ادامه داد.
11- نظامیه ها چگونه مدارسی بودند ؟
مدارسی بودند که عدّه ی زیادی از افراد در آن ها علم می آموختند و همان جا زندگی می کردند و حکومت خرج تحصیل و زندگی آن ها را می داد.
12- نظامیّه های معروف را نام ببرید.
نظامیّه نیشابور و نظامیّه ی بغداد
13- دانشگاه امروزی جهان به تقلید از چیست ؟
مدارس نظامیّه
14- رصد خانه چگونه جایی بودند ؟
محلّ تحقیق درباره ی ستارگان بودند.
15- در کدام شهرها رصد خانه وجود داشت ؟
شهرهایی چون بغداد و اصفهان و ری رصد خانه داشتند.
16- نخستین بیمارستان و مدرسه پزشکی چه نام داشت ؟
بیمارستان و مدرسه ی پزشکی دانشگاه جندی شاپور.
17- عصر تاریکی اروپا به چه دوره ای گفته می شود ؟
دوره ای که مردم اروپا در جهل و خرافات زندگی می کردند و از پیشرفت های علمی در بین آنها خبری نبود و به پیشرفت های علمی مسلمانان با دیده ی حسرت نگاه می کردند.
18- مهم ترین علّت پیشرفت عملی مسلمانان … تعالیم دین اسلام … بود.
19- مسلمانان به کمک … اسطرلاب… موقعیت ستاره ها را مطالعه می کردند.
20- در سرزمین های اسلامی تجارت از طریق … راه خشکی … و … راه های دریایی … رونق داشت.
21- مسلمانان فن کاغذسازی را از … چینی ها … آموختند.
22- یکی از مهمترین مراکز علمی در دروه ی اسلامی … دانشگاه جدی شاپور … بود.
23- سامانیان در شهر … بخارا … کتابخانه ی عظیمی داشتند که دانشمند معروف … ابن سینا … سال ها در آن مشغول تحقیق و مطالعه بود.
24- یکی از وزیران معروف ایرانی … خواجه نظام الملک … بود که مدارس نظامیّه را تاسیس کرده بود.
25- معروف ترین بیمارستان دوره ی اسلامی را شخصی به نام … عضدالدوله دیلمی … در شهر … بغداد … بنا کرده بود که داروخانه نیز داشت.
موفق باشید