آموزش کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم
درس بیست و یکم : استعمار چیست ؟
استعمار چیست ؟
تغییر و تحول در اروپا
در درس های گذشته خواندید در دوره ای که مسلمانان در عصر شکوفایی علم و فرهنگ زندگی می کردند ، اروپاییان در عصر تاریکی به سر می بردند . به تدریج تغییر و تحوّلاتی در اروپا به وجود آمد و اروپاییان قدرتمند شدند . راستی چه عواملی موجب قدرتمندی آنها شد ؟
عصر تاریکی اروپا
عصر شکوفایی علمی مسلمانان
1- علوم و فنون از جهان اسلام به اروپا انتقال یافت .
حدود چهار قرن پیش ، تجارت و داد و ستد میان اروپاییان و مسلمانان گسترش یافته بود . اروپاییان از طریق دریای مدیترانه و شمال آفریقا ، محصولاتی نظیر شکر ، قهوه ، کاغذ ، قطب نما ، داروی گیاهی و ادویه را از مسلمانان خریداری می کردند . در این رفت و آمدها ، علوم و فنون مسلمانان مورد توجّه آنها قرار می گرفت . اروپاییان کتاب های پزشکی جهان اسلام و بسیاری کتاب های دیگر علوم اسلامی را به زبان خودشان ترجمه کردند و توانستند از این علوم استفاده کنند . به تدریج علوم و فنون مسلمانان به شیوه های مختلف به اروپا انتقال یافت .
کتابی دربارهٔ علم طب از محمد زکریای رازی که در میانه دوم قرن سیزدهم میلادی به زبان ایتالیایی ترجمه شده است
ورق کتابی از دوران طلایی اسلام که آماده سازی نوعی دارو را نمایش می دهد. متعلق به قرن سیزده میلادی
2- تجارت و بازرگانی در اروپا رونق یافت .
تجارت موجب شد ثروت اروپاییان بیشتر شود . شهر و شهرنشینی رشد کرد و شکل زندگی مردم را تغییر داد . به تدریج کارگاه های صنعتی افزایش یافت .
ساختن شهرها در اروپا
3- اروپاییان در علم و هنر پیشرفت کردند .
اروپاییان در علوم و فنون پیشرفت هایی کردند . اختراع دستگاه چاپ به وسیله گوتنبرگ و تلسکوپ به وسیله گالیله ، نمونه هایی از اختراعات آن دوره است .
از بین علومی که در آن دوره مورد بسیارعلاقه ی اروپاییان قرار گرفت ، جغرافیا و ستاره شناسی (نجوم) بود .
این دو علم به شناخت سرزمین ها و راه های دریایی و تجارت کمک می کرد .
تلسکوپ گالیله
چاپ اولین کتاب با دستگاه چاپ گوتنبرگ
بشر امروز می داند که زمین کروی است . او همه ی قارّ ه ها و سرزمین های کره ی زمین را می شناسد و می تواند به راحتی به همه جا سفر کند ؛ امّا چهارصد سال پیش چنین چیزی نبود . انسان ها از سایر مناطق کره ی زمین اطّلاع اندکی داشتند . در آن زمان اروپاییان از نقشه هایی که جغرافیدانان مسلمان از جهان ترسیم کرده بودند ، قطب نما و شیوه های کشتی سازی آنها استفاده کردند و توانستند کشتی های محکم ترو پرسرعت تری بسازند و در دریانوردی مهارت پیدا کنند . آنها به این فکر افتادند که سرزمین های جدیدی را کشف کنند .
4- اروپاییان با اکتشافات جغرافیایی ، استعمارگری را آغاز کردند .
اسطرلاب اختراع مسلمانان برای جهت یابی در کشتی ها
کشتی های بادبانی
پرتغالی ها و اسپانیایی ها پیشگام بودند . آنها توانستند طیّ سال ها با کشتی های متعدّد ، قارّه ی آفریقا را دور بزنند . به شرق آسیا بروند و بعد قارّه ی آمریکا را نیز کشف کنند .
وقتی دریانوردان ، سرزمین های جدید را کشف می کردند ، راه برای هجوم دولت های قدرتمند اروپایی به آن سرزمین ها باز می شد . آنها این سرزمین ها را میان خود تقسیم می کردند . ساکنان بومی آنها را می کشتند یا به صورت برده در می آوردند و منابع و ثروت های آنها را غارت می کردند ؛ بدین ترتیب استعمارگری آغاز شد .
آغاز استعمارگری پرتغالی ها و اسپانیایی ها
نقشه مسیرهای اکتشافات جغرافیایی
کشف قاره جدید آمریکا توسط کریستف کلمب
کشتار مردم بومی سرزمین های کشف شده به دست استعمارگران
خشونت و مرگ هدیه استعمارگران به مردم بومی سرزمین های اشغال شده
کوچ اجباری بومیان از سرزمین هایشان
کلمه ی استعمار به معنی آباد کردن است ؛ امّا اگر کشوری به بهانه ی آباد کردن در کشورهای دیگر دخالت و نفوذ کند تا منابع و ثروت آن کشور را غارت کند به آن کشور استعمارگر می گویند .
به سرزمین هایی که استقلال سیاسی و اقتصادی نداشته باشند و تابع حکومت استعمارگر باشند ، مستعمره می گویند .
نقشه کشورهایی از جهان که زمانی مستعمره استعمار انگلیس بودند ! رنگ آبی پررنگ کشورهایی که زبان مادری مردم آنجا انگلیسی است و آبی کم رنگ کشورهایی که انگلیسی زبان غالب مردم است .
نقشه کشورهای مستعمره فرانسه در سال 1938 میلادی
نقشه کشورها و مناطقی از جهان که روزگاری تحت استعمار پرتغال بودند .
مناطق مشخص شده در حال حاضر قلمرو سرزمینی ایالات متحده آمریکا محسوب می شود .
نفوذ استعمار در ایران
از آن زمان تاکنون استعمارگران در کشورهای دیگر از راه های مختلف نفوذ کرده اند :
آنها گاهی به سرزمین های دیگر حمله ی نظامی ، و آنها را اشغال کرده اند ؛ سپس گفته اند که هدفشان آباد کردن این کشورها است در حالی که هدف اصلی آنها غارت منابع این کشورها است .
گاهی نیز سعی کرده اند از کشورهای دیگر امتیازاتی بگیرند یا روابطی با آنها برقرار کنند که به نفع خودشان باشد ؛ به عبارت دیگر در آن کشورها نفوذ کنند .
آیا استعمارگران به کشور ما هم نفوذ کردند ؟
بچه ها ، تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ، استعمارگران به شیوه های مختلف در کشور ما نفوذ کرده بودند . انقلاب اسلامی دست بیگانگان را از کشور کوتاه کرد .
بیشترین نفوذ و دخالت بیگانگان در کشور ما در دوره حکومت های قاجاریه و پهلوی بوده است .
* طبق عهدنامه های گلستان و ترکمانچای ، بخش هایی از شمال کشور ایران جدا و به روس ها داده شد ؛ برای مثال : باکو ، شیروان ، نخجوان و قفقاز .
نمونه هایی از امتیازات و دخالت های بیگانگان در کشور ما در دوره قاجاریه و پهلوی
عهدنامه گلستان
* طبق قرارداد رویترز حقّ احداث راه آهن و بهره برداری از معادن و منابع جنگل ها و قنات های ایران به مدّت 70 سال به انگلیسی ها داده شد .
تصویر قرارداد رویترز
* طبق یک قرار داد ، روسیه و انگلیس ایران را بین خود تقسیم کردند . مناطق شمال تا مرکز ایران تحت نفوذ روسیه و مناطق جنوبی تحت نفوذ انگلیس قرار گرفت .
قرارداد 1907 و تقسیم ایران
انگلیسی ها رضا خان را به قدرت رساندند و او را شاه کردند تا دست نشانده ی آنها باشد و هر کاری به او بگویند ، انجام دهد .
طبق قراردادهایی با دولت انگلیس ، این کشور از نفت ایران بهره می برد و نفت متعلّق به خود ما نبود .
رضا خان
قرار داد 1933 واگذاری امتیاز استخراج و فروش نفت ایران
* آمریکا ، محمّد رضا شاه پهلوی را به قدرت رساند تا او برنامه هایی را که آمریکا می خواست در ایران اجرا کند .
سئوالات متن درس بیست و یکم ( استعمار چیست ؟ )
1- در چهار قرن پیش اروپائیان از چه طریقی و کدام محصولات را از مسلمانان خریداری می کردند ؟
از طریق دریای مدیترانه و شمال آفریقا ، محصولاتی نظیر شکر ، قهوه ، کاغذ ، قطب نما ، داروی گیاهی و ادویه را از مسلمانان خریداری می کردند.
2- علوم و فنون مسلمانان چگونه به اروپا انتقال یافت ؟
در حدود چهار قرن پیش در رفت و آمدهای تجاری ، علوم و فنون مسلمانان مورد توجّه اروپاییان قرار گرفت . آن ها کتاب های پزشکی جهان اسلام و بسیاری کتابهای دیگر علوم اسلامی را به زبان خودشان ترجمه کردند و توانستند از این علوم استفاده کنند.
3- دو نمونه از اختراعات دوره ی تحوّلات علمی و هنری در اروپا را نام برده و مخترعان آن ها را ذکر کنید.
دستگاه چاپ به وسیله گوتنبرگ و تلسکوپ به وسیله گالیله اختراع شد.
4- دو علم جغرافیا و ستاره شناسی ( نجوم ) چه کمکی به اروپاییان نمود ؟
این دو علم به شناخت سرزمین ها و راههای دریایی و تجارت کمک کرد.
5- اروپائیان با استفاده از کدام پیشرفت های مسلمانان در علوم و فنون توانستند کشتی های محکم تر ساخته و در دریانوردی مهارت پیدا کنند؟
در آن زمان اروپائیان با استفاده از نقشه هایی که جغرافی دانان مسلمان از جهان ترسیم کرده بودند ، قطب نما و شیوه های کشتی سازی آن ها ، به این پیشرفت ها دست یافتند.
6- اروپائیان با پیشرفت در دریانوردی و کشتی سازی به چه فکری افتادند ؟
به فکر افتادند که سرزمین های جدیدی را کشف کنند.
7- مردم کدام کشورهای اروپایی پیشگامان کشف سرزمین های جدید بودند و در این زمینه چه کارهایی انجام دادند ؟
پرتغالی ها و اسپانیایی ها پیشگام بودند و توانستند در طی سال ها با کشتی های متعدّد قارّه ی آفریقا را دور بزنند ، به شرق آسیا بروند و بعد قارّه های آمریکا را نیز کشف کنند.
8- پس از کشف سرزمین های جدید به وسیله ی دریانوردان اروپایی ، چه اتفاقاتی در این سرزمین های رخ می داد ؟
با کشف این سرزمین ها راه برای هجوم دولت های قدرتمند اروپایی باز می شد و آن ها این سرزمین ها را میان خود تقسیم می کردند ، ساکنان بومی آن ها را می کشتند یا به صورت برده در می آوردند و منابع و ثروت های آن ها را غارت می کردند.
9- استعمار چیست ؟
کلمه استعمار به معنی آباد کردن است. اما اگر کشوری به بهانه ی آباد کردن در کشورهای دیگر دخالت و نفوذ کند تا منابع و ثروت آن کشور را غارت کند ، به آن استعمارگر می گویند.
10- به چه کشورهایی مستعمره می گویند ؟
به سرزمین هایی که استقلال سیاسی و اقتصادی نداشته باشند و تابع حکومت استعمارگر باشند ، مستعمره می گویند.
11- دو راه نفوذ استعمار گران در کشورهای دیگر را توضیح دهید.
آن ها گاهی به سرزمین های دیگر حمله نظامی کرده و آن ها را اشغال کرده و منابع این کشورها را غارت کرده اند . گاهی نیز سعی کرده اند از کشورهای دیگر امتیازاتی بگیرند یا روابطی با آن ها برقرار کنند که به نفع خودشان باشد.
12- حدود چهار قرن پیش … تجارت ( دادو ستد ) … مسلمانان گسترش یافته بود.
13- رونق … تجارت … موجب رشد شهرها و شهرنشینی در اروپا شد و شکل زندگی آن ها را تغییر داد.
14- علومی که در دوره ی تحوّلات علمی بسیار مورد علاقه اورپاییان قرار گرفت … جغرافیا … و … ستاره شناسی ( نجوم) … بود.
15- هدف اصلی استعمار گران … غارت منابع … کشورهای دیگر است .
16- آن چه دست بیگانگان را از کشور ما کوتاه کرد … انقلاب اسلامی … بود.
17- بیش ترین نفوذ و دخالت بیگانگان در کشور ما در دوره ی حکومت های … قاجاریه … و … پهلوی … بوده است.
موفق باشید