به نام خدا
خلاقیت و نوآوری در رفتار سازمانی
چرا خلاقیت و نوآوری در سازمان
دنیای کسب و کارامروز به قدری پیچیده ، پویا و نامطمئن است که ما مجبوریم برای رشد، پیشرفت و حتّی بقای سازمانمان هر لحظه مشکل جدیدی را حل کنیم.
مقدمه
امروزه تلاش های وسیعی به وسیله بسیاری از سازمان ها برای ترغیب افراد به خلاقیت و نوآوری انجام می شود. موسسات و سازمان های تولیدی و خدماتی این امر مهم را تشخیص داده و به طور مداوم، ایده ها و کالاها و خدمات جدید را ارائه می دهند، و در جهت بهبود سازمانی می کوشند.
1.1. خلاقیت
تولید ایده ای هم نوین (اصیل و غیر منتظره) و هم کاربردی
1-2. نو آوری
پروسه ی توسعه و اجرای ایده ها ی نوین
innovation is the result of creative thinking
آستانه خلاقیت : ضریب هوشی 125
عدم وجود رابطه خلاقیت با هوش بعد ازنمره 125
1.تعاریف
اختراع و نوآوری، تغییری را پدید می آورد که می تواند به نوبه خود فرصتی را برای افراد و سازمان های خلاق و هوشمند به وجود آورد که بتوانند از این فرصت استفاده بهینه داشته باشند.
3. ویژگیهای افراد خلاق
سازش ناپذیری در مواردی که برایشان مهم-است
انتخاب تفریحاتی که شامل خلاقیت و – توانایی حل مسئله است
میل به کمال گرایی-
ظرفیت خارق العاده برای خود سازی-
-انعطاف پذیری و تحمل بالا در موارد پیچیده
-انگیزه ی بالا
– پشتکار غیر معمول
– توانایی تمرکز خارق العاده
– توسعه مداوم دانش
– گریز از نظارت و مرئوس بودن
– غرق شدن شدید در کار
اعتماد به نفس بالا، حتی گاه تا حد غرور-
اشتیاق به کار بالا-
خوشبینی-
آزمودن مسائل به روش تجربی و شهودی-
جاه طلبی-
پویایی-
علاقه مندیهای متنوع-
صداقت با خود-
عدم رضایت و خشنودی از خود-
-عدم ترس از پرسید سوالهایی که ممکن است -نشانه ی غرور تلقی شوند
عدم ترس ازاشتباه و ریسک پذیری-
عدم توقع تایید از دیگران و جامعه-
هوش بالاتر از نرما ل-
تعریف خلاقیت
خلاقیت برای افراد دارای معانی مختلف است ولی عوامل مشترک در تمام این معانی این است که خلاقیت همیشه عبارت از پرداختن به عوامل قبلی با رویکرد ترکیب این عوامل در الگویی جدید و یا پرداختن به عوامل جدیدی با رویکرد خلاقانه به منظور ایجاد الگوها و ایده های کاربردی جدید است.
تلاش های خلاقیت وسیله ای برای نوآوری است. خلاقیت بیشتر یک فعالیت فکری و ذهنی است و نوآوری بیشتر جنبه عملی داشته و در حقیقت محصول نهایی عمل خلاقیت است.
تعریف های بسیاری از از سوی صاحبنظران در خصوص خلاقیت شده است، در این بخش برخی از این تعاریف را بررسی می کنیم:
o طبق نظر گیلفورد خلاقیت به معنای حل یک مشکل یا سلسله ای از مسائل کوچک و بزرگ است.
o به نظر راجرز خلاقیت اظهار وجود و استقلال طلبی و حفظ شخصیت انسان است.
o پاپالیا خلاقیت را توانائی دیدن چیزها در یک نظر نو و معمولی، دیدن مشکلاتی که هیچکس دیگر، امکان تشخیص موجود بودن آنها را نمی دهد و سپس ارائه رهیافت های جدید، غیرمعمولی و اثربخش می داند.
o لوتانز استاد رفتار سازمانی، خلاقیت را به وجود آوردن تلفیقی از اندیشه ها و رهیافت های افراد و یا گروه ها در یک روش جدید، تعریف کرده است.
خلاقیت را می توان تولید ایده ها، رهیافت ها و مفاهیم اصیل، بدیع و جدیدی همراه با رفتارهای انطباق پذیر دانست.
ویژگی های افراد خلاق
روانشناسان سعی داشته اند تا مشخصات افرادی که دارای سطح بالایی از خلاقیت هستند را مشخص کنند.
«استیز» مشخصات زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است:
o سلامت روانی و ادراکی: توانایی ایجاد تعداد زیادی ایده به طور سریع
o انعطاف پذیری ادراک: توانایی دست کشیدن از یک قاعده و چهارچوب ذهنی ثابت
o ابتکار: توانایی در ایجاد و ارائه پیشنهادهای جدید
o ترجیح دادن پیچیدگی نسبت به سادگی: توجه کردن و در نظر گرفتن چالش های جدید مسائل پیچیده
o استقلال رای و داوری: متفاوت بودن از همکاران در ارائه نظرات و اندیشه های نو
ویژگی های سازمانهای خلاق
برخی از ویژگی های سازمان های خلاق عبارتند از:
o رقابت کامل و فشرده: در یک سازمان در صورتی خلاقیت صورت می پذیرد که رقابت کامل در آن حاکم باشد.
o فرهنگ: بر پایه یک فرهنگ خوب، بستر مناسبی جهت رقابت، خلاقیت یا سازمان های پویا بهتر شکل می گیرد.
o دسترسی به مدیران: در سازمان های خلاق مدیران به راحتی می توانند افکار و نظرات دیگران را مستقیم و بدون واسطه دریافت کنند.
o احترام به افراد: ویژگی دیگر سازمان خلاق احترام به افراد است. آنها باور دارندکه می توانند همگام با نیازهای سازمان، رشد کنند.
o ارائه خدمات مردمی: هدف نهایی در این سازمان ها توجه به نیازمندی های اجتماع و جلب رضایت آحاد مردم است.
o تخصص: در سازمان های خلاق افراد دارای یک تخصص ویژه نیستند، بلکه این امکان وجود دارد که برای قرار گرفتن در جایگاه مناسب گردش شغلی داشته باشند.
o کارگروهی: توانایی تشکیل تیم های کاری و حرکت درقالب تیمی (و نه گروهی) از مشخصات سازمان های خلاق و نو آور است.
o رابطه کارکنان با سازمان: روابط دائمی و بلندمدت کارکنان با این نوع سازمان ها و در نتیجه برخورداری آنها از امنیت شغلی از دیگر ویژگی های این سازمان هاست.
o استقبال مدیران از عامل تغییر: در سازمان های خلاق تمامی مدیران، مسئله تغییر را به عنوان تنها عامل ثابت و گریزناپذیر می دانند و با خشنودی آن را پذیرفته و در برابر آن مقاومت نمی کنند.
فرایند خلاقیت
مراحل مختلف فرایند خلاقیت عبارتند از:
۱. آمادگی: شامل توجه دقیق و متمرکز بر روی مسئله تحت بررسی و شاخص های مختلف به منظور حل مسئله است.
۲. نهفتگی: عبارت است از زمان تفکر و دانش و به طو رکلی دوره ای است که ضمیر ناخودآگاه از تمرکز بر روی مسئله مورد نظر دور می شود. بعضی مواقع ایده های اساسی نتیجه تفکر ضمیر ناخود آگاه است و وقتی فرد به مسئله فکر می کند در ذهن ایجاد می شود.
۳. اصرار و پا فشاری: دوره نهفتگی الزاما منجر به خلاقیت نمی شود، بعضی اوقات تلاش های مصرانه مورد نیاز است که در این مرحله تلاش ها بیشتر شده و اطلاعات جدید افزوده می شود و یا مسئله دوباره تعریف می شود تا نتایج جدید به وجود آید.
۴. بینش و بصیرت: بصیرت به عنوان نقطه واقعی مسئله نتیجه مرحله آمادگی و نهفتگی است و همچنین حاصل تلاش بی وقفه در جهت یافتن راه حل منحصر به فرد برای مسئله است.
۵. رسیدگی و تحقق: اکنون ایده یا بینش جدید برای اطمینان از این که معتبر و مناسب است مورد آزمون قرار می گیرند.
انواع خلاقیت
۱. خلاقیت عینی: روشی است که در آنچه در واقعیت وجود دارد شک کرده و به فکر جایگزین های بهتر برای آن است.
۲. خلاقیت ذهنی: شامل توان ذهنی است که فرد را به ایده های جدید رهنمود می کند.
۳. خلاقیت هنری: این نوع خلاقیت نه تنها در هنرهایی مانند نقاشی، بلکه در طراحی صنعتی و فنی نیز به کارمی رود.
۴. خلاقیت غیر کلامی و تخیلی: در این نوع خلاقیت، ذهن انسان فرضیه های جدیدی را مطرح و الگوهای بدیعی را ارائه می کند.
فرآیند نوآوری
مراحل مختلف فرایند نوآوری عبارتند از:
۱. مشخص کردن ماموریت و رسالت سازمان: جهت و اهداف کلی متناسب با آن را مشخص می سازد و به نقش حیاتی مدیریت عالی در فرآیند نوآوری سازمان تاکید دارد.
۲. روشن کردن اهداف هر مرحله: اهداف به صورت روشن از سوی مدیران عالی مشخص می شوند.
۳. ارائه پروژه توسط فرد یا گروه: پس از روشن شدن اهداف هر مرحله، پروژه مناسب با آن تعریف می شود.
۴. آزمون و اجرای ایده: نمونه ای از ایده نو، ساخته و مورد آزمایش قرار می گیرد.
۵. ارزیابی نتیجه: پس از اجرای مراحل، میزان پیشرفت ارزیابی شده و اگر محصول یا فرآیند جدید به طور موفقیت آمیز تولید شد، فرآیند نوآوری نهایی می شود.
انواع نوآوری
۱. نوآوری اداری: یعنی تغییر در ساختار سازمان و فرآیندهای اداری مثل ارائه ایده های جدید برای سیاست تازه، تخصیص منابع و ساختار وظایف و…
۲. نوآوری تولید: جایگزین کردن محصولات در حال تولید، توسعه نوع محصول و…
۳. نوآوری فرآیند: بهبود انعطاف پذیری تولید، هزینه های پایین تر تولید و…
۴. نوآوری فناورانه: تلفیقی از نوآوری تولید و فرآیندی است به عبارت دیگر:
نوآوری فرآیند+ نوآوری تولید= نوآوری فناورانه
نقش مدیر در پرورش خلاقیت
نقش مدیریت درمجموعه هایی که خلاقیت و نوآوری ازضروریات وعامل اصلی بقاء سازمان است بسیار مهم وحساس می باشد. زیرا مدیریت می تواند توانایی و استعداد خلاقیت و نوآوری را در افراد ایجاد، ترویج و تشویق کند و یا اینکه رفتار و عملکرد او مانع بروز خلاقیت و نوآوری در سازمان گردد.
مدیران می توانند هر سه مولفه خلاقیت یعنی تخصص، مهارت های تفکر خلاق و انگیزش را تحت تاثیر قرار دهند. اما واقعیت آن است که تاثیرگذاری بر دو مولفه اول بسیار دشوارتر و وقت گیرتر از انگیزش است
تکنیک های نوین خلاقیت و نوآوری
برای این که در سازمان خلاقیت ایجاد و پرورش یابد باید فنون و تکنیک هایی رعایت شود.
مهم ترین این تکنیکها در این بخش بررسی می شود
۱. یورش فکری یا طوفان مغزی :(BRAIN STORMING)
این تکنیک را نخستین بار دکترالکس. اس. اسبورن مطرح کرد و چنان مورد استفاده و استقبال مردم و سازمان ها درکشورهای غربی قرار گرفته که جزئی از زندگی آنها شده است.
یورش فکری در واژه نامه بین المللی وبستر چنین تعریف شده است:
اجرای یک تکنیک گردهمایی که از طریق آن گروهی میکوشند راه حلی برای یک مسئله به خصوص با انباشتن تمام ایده هایی که به وسیله اعضاء ارائه می شود بیابند. یعنی هیچ انتقـادی از هیچ ایده ای جایز نیست. به هر ایدهای هرچند نامربوط، خوشامد گفته می شود.
۲. الگوبرداری از طبیعت (BIONICS):
یکی از تکنیک های خلاقیت و نوآوری که در ابداعات فنی کاربرد گسترده و موفقی داشته تکنیک تقلید و الگوبرداری از طبیعت است. ابداعاتی که در زمینه علم ارتباطات و کنترل در دهه های اخیر شکل گرفته اند، مانند برنامه ریزی های رایانه ای و هوش مصنوعی همه با الگوبرداری و تقلید از فعالیت های مغز آدمی انجام شده اند و روند فعالیت ها به گونه ای است که در آینده با ادامه این کار، فنون و ابزارهای بدیع و جدیدی ساخته خواهد شد.
۳. تکنیک گروه اسمی (NOMINAL GROUPING):
گروه اسمی نام تکنیکی است که تا حدودی در صنعت رواج یافته است. در این تکنیک فرآیند تصمیم گیری متشکل از پنج مرحله است:
o اعضاء گروه در یک میز جمع می شوند و موضوع تصمیم گیری به صورت کتبی به هریک از اعضاء داده می شود و آنها چگونگی حل مسئله را می نویسند؛
o هریک از اعضاء به نوبت، یک عقیده را به گروه ارائه می دهد؛
o عقاید ثبت شده در گروه به بحث گذاشته می شود تا مفاهیم برای ارزیابی روشن تر و کامل تر شود؛
o هر یک از اعضاء مستقلاً و مخفیانه عقاید را درجه بندی می کنند؛
o تصمیم گروهی آن تصمیمی خواهد بود که در مجموع بیشترین امتیاز را به دست آورده باشد.
۴. تکنیک خلاقیت ۶ کلاه تفکر:
ادوارد دوبونو پدر تفکر خلاق در کتاب «شش کلاه تفکر» یک روش خلاقانه ارائه می کند و از طریق آن می کوشد نشست افراد به دور یکدیگر را به اقدامی ثمربخش و کارا تبدیل کند. «دوبونو» سعی می کند به کسانی که به دورهم جمع می شوند، بیاموزد که به تفکر خود نظم دهند و آنگاه در این میان به راه های خلاقانه بیندیشند و با یک هماهنگی مدبرانه نتایج را طبقه بندی و اولویت بندی کرده و در تصمیم گیری ها از آن استفاده کنند
۵. گردش تخیلی( تهییج ذهنی یا تکنیک گوردون
تهییج ذهنی یا تکنیک گوردون روشی بسیار مناسب جهت یافتن راه حل های جدید برای مسئله و نیز برای اکتشافات علمی و فنی است. این روش فرآیندی خاص و منحصر به فرد و در عین حال موثر دارد. واژه Synectics یک واژه یونانی بوده و مفهوم آن پیوند اجزای متفاوت و ظاهراً بی ارتباط به یکدیگر است.
فرایند بکارگیری این رویکرد عبارت است از:
o شناسایی و تجزیه و تحلیل مشکل به منظور رسیدن به ماهیت و جوهره آن
o کشف راه حل هایی برای آن جوهره از طریق دیدگاه غیر مرتبط با موضوع
o تلاش برای تبدیل راه حل های به دست آمده به راه حل نهایی
۶. تفکر موازی:
واضع این شیوه ادوارد دوبونو، روش معمول تفکر را همانندحفر گودالی توصیف می کند که با افزایش اطلاعات فرد همان گودال را عمیق تر می سازد و از دیدن جاهای دیگر برای حفر کردن بازمی ماند در حالی که تفکر موازی نگاه فرد را به نقاط جدید معطوف می سازد و اطلاعات و تجربه های جدید صرفاً به اندیشه های قبلی افزوده نمی شود، بلکه آنها را تغییرداده و الگو وساختار جدیدی را ایجاد می کند. یکی از راه های تحقق تفکر موازی، ایجاد یک اندیشه واسطه غیرممکن است. این اندیشه موجب طیران فکر و ذهن شده و با تعدیل آن می توان به اندیشه نو و عملی دست یافت.
راه دیگر در تفکر موازی پیوند تصادفی است. فرض کنید کتاب فرهنگ لغت را می گشایید و لغاتی را می خوانید و می کوشید تا آن را با موضوع مورد نظر پیوند داده و به نتیجه ای برسید. در این کار شما از روش پیوند تصادفی استفاده کرده اید.
۷. ارتباط اجباری:
یکی دیگر از شیوه های آشکار ساختن خلاقیت ها و ظاهر ساختن توانایی آفرینندگی موجود در افراد، شیوه ارتباط اجباری است. در این شیوه همان طور که از نام آن استفاده می شود، باید بین دو گروه از پدیده ها، ارتباطی اجباری ایجاد کرد.
۸. تریز (TRIZ):
گنریش آلتشولر که به پدر TRIZ شهره است در سال ۱۹۲۶ در روسیه متولد شد. وی که از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات کنجکاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن چهارده سالگی انجام داد و در اداره ثبت اختراعات مشغول به کار شد. آلتشولر بیش از ۲۰۰ هزار اختراع ثبت شده (پتنت) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مسئله های ابداعی (یعنی مسئله هایی که راه حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روش های خلاق و ابداعی کشف کرد) چگونه حل شده اند. از بین این تعداد، آلتشولر۴۰ هزار اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه حل های خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیق تر قرار داد. براساس نتایج حاصل از این مطالعه خلاقیت شناسی تحلیلی، آلتشولر به کشفیات بسیار مهمی دست یافت. او از طریق بررسی و استخراج وخلاصه سازی اصول علمی بکار گرفته شده در اختراعات فوق الذکر و چهارچوب بندی آنها در قالب ۴۰ الگو، توانست تا اصول، مفاهیم و روش هایی را به عنوان یک روش خلاقیت نظام یافته به جهان ارائه کند.
فهرست منابع و ماخذ:
۱میر میران، سید جلیل. خلاقیت و نوآوری ( فردی، گروهی، سازمانی ). انتشارات گوهر،۱۳۸۸
– 2تیمور آقایی فیشانی. خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها. انتشارات ترمه. ۱۳۸۵
3- تیمور آقایی فیشانی. خلاقیت و نوآوری با نگرش سیستمی. انتشارات کتاب طلایی جامع. ۱۳۸۷
4- افشین سلیمانی. کلاس خلاقیت. انتشارات انجمن اولیاء و مربیان. ۱۳۸۴
5- حسن قاسم زاده. آموزش کاربردی خلاقیت و حل خلاق مسئله. انتشارات قصیده سرا. ۱۳۸۱.
با تشکر از توجه شما