ملاحظاتی درباره
بحث حفظ الصحه در طب سنتی
هدف نهائی درس
بازشناسی و دستیابی به مجموعه ای از اطلاعات و راهکارهای تامین، حفظ و ارتقاء سلامت بر پایه آموزه های طب اسلامی و سنتی همزمان با بهره گیری از دستاوردهای گذشته و حال بشر
جایگاه حفظ الصحه در تعریف طب
تقدم حفظ سلامت بر بازیابی سلامت از دست رفته (قانون، هدایه المتعلمین، چهار مقاله نظامی، …)
مفهوم سلامت از دیدگاه بقراط، ابن سینا، سازمان جهانی بهداشت، و نگاه نو به تعریف WHO با بهره گیری از اندیشه اسلامی
– تعادل میان اخلاط اربعه
– تعادل میان کیفیات (فاعله و منفعله) در بدن
– تعادل کار اعضاء و اندامها
– تعریف WHO: رفاه جسمی، روانی، اجتماعی و نه فقط نبودن بیماری و معلولیت
– تعریف اصلاحی: تعریف WHO در محدوده هماهنگ با نظام اعتقادی
– منشا تفاوت در 2 تعریف اخیر: 1- هویت انسان لائیسم Biopsychosocial
2- هدف آفرینش
تئیسم Spritobiopsychoscocial
– حفظ الصحه یا بهداشت: (در حالت بهی نگاه داشتن)
– حفظ الصحه: تامین و حفظ سلامت (مسئولیت جوامع جهانی تا سال 2000 میلادی)
– حفظ الصحه: تامین، حفظ و ارتقاء سلامت : WHO (2000 میلادی)
حضرت امام سجاد علیه السلام:
…. و عافنی عافیه کافیه، شافیه، عالیه، نامیه تولد فی بدنی العافیه، عافیه الدنیا و الاخره…. (دعای 23- صحیفه سجادیه)
مفهوم و دامنه سلامت در نگاهی دوباره به چند اثر مهم در طب سنتی
علی بن عباس مجوسی اهوازی: الصحه حالٌ للبدن تتم بها الافعال التی فی المجری الطبیعی
ابن نفیس: الصحه و هی هیئهٌ بدنیه، تکون الافعال بها، لذاتها سلیمه و المرض هیئهٌ مضادهٌٌ لذلک
ابن سینا: الاعتدال الذی للانسان له عرضٌ(Range) و له فی الافراط و التفریط حدان …
علی بن عباس مجوسی اهوازی : والصحه اعتدال البدن
ضرورت توجه به وضعیت متداول و عادی در تعریف سلامت
علی بن عباس مجوسی اهوازی: ینبغی ان یستعان فی سائر ابواب حفظ الصحه بالنظر فی العادات …. لانها اذا طالت مدتها، صارت کالشیئی الطبیعی
اشکال مختلف حفظ الصحه از دیدگاه صاحب هدایه المتعلین
1- حفظ الصحه (مطلق): هر کسی را مزاجی بود صحی ورا بر آن مزاج خویش نگاه داری به چیزهائی که شامل او بوند باز اگر معتدل نبود نگاه دارند و اگر خواهند تا به اعتدال بازآرند، اندک اندک از آن مزاج او، به مزاج معتدل باز آرند بدان تدبیرها که خلاف مزاج این کس بود.
2- السیاسه فی الحفظ: و این تدبیر تن های ضعیف بود چون تن ناقهان و پیران و زنان آبستن
3- التقدم بالحفظ: و این آن بود که علاماتی پدید آید به تندرستان که اگر در نیابند بیماری ها افتد و چون پیش از آنکه نالنده گردند اندر یافته اند از آن بیماری ها ایمنی افتدشان
ضرورت بهره گیری از طب اسلامی، طب سنتی، طب عامیانه و دانش روز
در دستیابی به مطلوب
– دانش روز محصول هزاران سال تلاش در شناسائی و کنترل بیماریها
– نوآوریهای علمی و ضرورت بهره گیری از آنها
طب اسلامی ( اصلی)
اصول و مبانی طب اسلامی
طب اسلامی
رهنمودهای پزشکی اسلام
اجتهاد مستمر
پیشرفت های علمی و دانش آینده بشر
تجارب و دست یافته های پزشکی بشر
تامین , بازیابی , حفظ و ارتقاء سلامت
به مفهوم جامع آن
قوانین ، احکام و آموزشهای اسلامی
طب اسلامی (طب دوران تمدن اسلامی (
قوانین , احکام و آموزشهای اسلامی
طب سنتی ایران و
سرزمین های اسلامی
طب یونانی
کنید ـ کوس ـ اسکندریه
طب ایرانی
طب آریایی ـ طب اقوام ایرانی مکتب جندی شاپور
مکتب پزشکی سریانی
طب هندی
طب عربی
تجارب ـ نوآوریها ـ کشفیات
دانشمندان سرزمین های اسلامی
طب ملل مختلف
طب مردم
طب سنتی
طب اسلامی
رساله های عملیه
کتب روایات
کتب اخلاقی و آیین زندگی
منابر و غیره
آموزه های حکماء
منابع مکتوب
آموزه های غیر مستقیم
سایر موارد
طب مردم
نگاه فردی به موضوع حفظ الصحه
نگاه فردی و اجتماعی به حفظ الصحه و مسئولیت حکومتی و نخبگان جامعه
اصول شیوه زندگی بر پایه آموزه های اسلامی
– هدفمندی حیات آدمی و جهت گیری کمالی
– پاکیزگی جسم و جان
– تغذیه متعادل از طیبات
– سلامت روانی و معنوی
– سلامت روابط اجتماعی و مراقبت متعهدانه از سلامت محیط زیست و انسانها
– بهداشت فردی(بهداشت اندام ها، فونکسیون ها، خواب کافی، رفتار جنسی سالم، اجتناب از خبائث و محرمات، پرهیز از رفتارهای خطر آفرین، …. )
– پیشگیری مسئولانه از بیماری ها و حوادث
– درمان بموقع
نگاه مجدد به عناوین حفظ الصحه در طب سنتی
– تعریف صحت و مرض و حالات بینابینی
– شرایط لازم برای تحقق حفظ الصحه: (آگاهی و دسترسی، آسایش جسمی روانی، توان اقتصادی، خودداری از افراط و تفریط، …)
– مسئولیت پزشک در حفظ الصحه
سته ضروریه زیر بنای بحث حفظ الصحه در طب سنتی
تدبیر اهویه: (فصول، اقالیم، باد، رطوبت، خشکی، سرما، گرما، گرد و غبار، … مواد حساسیت زا، بخارات مزارع، بخارات مزارع باقلا، شاهدانه، گیاهان ردیه، باران، حشرات، کوه، دشت)
سخن حضرت امام رضا علیه السلام:
ان قوی النفس تابعه لمزاجات الابدان و مزاجات الابدان تابعه لتصرف الهواء فاذا برد مره، و سخن اخری، تغیرت بسببه الابدان و الصور، فاذا استوی الهواء و اعتدل، صارالجسم متعدلاً …
تدبیر ماکول و مشروب
نحوه تغذیه – دفعات، مقدار، انواع ماکولات و مشروبات، مواد مضر طبیعی و خارجی در خوردنی ها، تاثیر فصل بر تغذیه، غذاهای مصلح و مفسد، عادات غذایی، غذاهای خفیف و غلیظ، صالح الکیموس، ردی الکیموس، کثیرالغذا، قلیل الغذا، لطیف، کثیف- شروع و ختم تغذیه، سازگاری و ناسازگاری – رفتارهای تغذیه ای، تخمه و اختلال هضم، تداخل، تغذیه و کرونوبیولوژی، بهداشت طبخ (تغییرات غذا، ظرف غذا، آتش و ابزار طبخ)
ترویه – آب گرم شده در اثر تابش خورشید، اصلاح آبها (تجربه مدینه) پاکسازی و اصلاح آب ها
نوشیدنی های زیان بخش و سودمند – کامبوجا – کفیر- کومیس – بابور
حرکت و سکون جسمانی
ریاضت، مالش، ریاضت عام و خاص، ریاضت بر اساس حرفه، ورزشهای قدیمی و جدید
حرکت و سکون نفسانی
بهداشت روان و مقابله با استرس، سازگاری و پذیرش واقعیت ها، تدابیر و تداوی روحی و روانی …
نوم و یقظه
طرز خوابیدن- زمان خوابیدن، رویا و ارتباط آن با سلامت و بیماری، خواب در فصول مختلف – خواب اصحاف کهف و درسهای آن، خواب و اثر آن بر تزاید اخلاط
حبس و استفراغ
یبوست – اسهال، دفع اخلاط ردیه، استفاده از ملینات، ادرار و بهداشت دستگاه اداری، حجامت و سلامت، …
تدابیر متفرقه
– تدبیر حمام: خانه های حمام – توقف در حمام – تعریق، آب ریختن بر سر و قدم، آب آشامیدن در حمام – آب سرد و گرم – مواد شوینده – سفیداب و مساله سیاه زخم، ….
– تدبیر آمیزش جنسی: زمان – مکان – کرونوبیولوژی و آمیزش – بهره گیری دو سویه، قاعدگی و P.M.S – رفتار جنسی
– تدابیر اطفال: بریدن ناف، غسل، قنداق، دایه، شیرمادر، اصلاح شیر مادر و دایه، رضاع و مدت آن، بررسی رشد و تکامل – تغذیه طفل
– تدابیر جوانان
– تدابیر کهول و مشایخ – شیخوخت و ارذل العمر
– تدابیر حوامل و مراضع
– تدابیر مزاجهای غیر متعادل: لاغر، فربه
– تدابیر مسافران: مسافرتهای زمینی، دریایی و (هوائی) – گرمازدگی – سرمازدگی – کوری برف- سفرهای خاص
– تدابیر اعضاء بدن: مغز، پیشگیری از نسیان- چشم، سرمه کشیدن گوش- دندان- قلب- معده- کبد- دست و پا
– تدبیر التقدم بالحفظ
تدابیر متناسب با امزجه مختلفه
– تدابیر مزاج حار
– تدبیر مزاج بارد
– تدبیر مزاج رطب
– تدبیر مزاج یابس
– تدابیر مخصوص لاغران و فربهان
تدابیر ویژه
– در حوادث و سوانح
– در شرایط اضطراری (انواع تدابیر در شرایط اضطراری)
نظری به فهرست مباحث حفظ الصحه در کتب جدید و تکمیل آنها با بهره گیری از آموزه های طب سنتی
– مسئولیت های فردی، خانوادگی، اجتماعی و حکومتی در تامین سلامت
– پیشگیری از بیماریها در مراتب اولیه، ثانویه و سوم
– بهداشت فردی
– بهداشت محیط: (آب، زباله، دفع مدفوع، مسکن- بهداشت هوا- حشرات و جوندگان – هوام، …)
– پیشگیری از بیماری واگیردار
– پیشگیری از بیماری های غیر واگیردار
– تغذیه و بهداشت مواد غذائی، (تغذیه صحیح، تغذیه در شرایط خاص – شیرمادر – تغذیه کودک- کنترل رشد و تکامل کودک، آداب تغذیه، ….)
– بهداشت کار و حرفه ای
– بهداشت روان
– بهداشت خانواده
– …………..
نمونه منابع جدید
– کتاب جامع بهداشت عمومی (3 جلدی)
– رهنمودهای سلامت زیستن
– آئین تندرستی
– …………
کتب اسلامی
– مکارم الاخلاق
– حلیه المتقین
– رساله ذهبیه
– مجموعه طب النبوی (ص)
– مجموعه طب العتره و تکمله های آن
– مجموعه اولین دانشگاه و آخرین پیامبر
کتب حسبت
– ابن اخوه قرشی: معالم الاقربه فی احکام الحسبه
– عبداله نصر سبزواری: نهایه الرتبه
– یوسف ضیاء الدین: الاحتساب
– عمر بن محمد شامی: نصاب الاحتساب
– ابوعبداله محمد سقطی: فی ادب الحسبه
– عبدون: رساله عبدون
– عبدالفضل جعفر بن علی دمشقی: کتاب الاشاره
– خبیری: کتاب المختار
– ………..
کتابهای قابل دسترس طب سنتی
– تقریباً تمام کتابها در مقدمه و سته ضروریه
– حفظ الصحه ناصری حکیم محمد کاظم رشتی گیلانی (نمونه برتر)
– حفظ الصحه میرزا محمد تقی شیرازی ملک الاطباء
– حفظ الصحه ابن سینا و ارجوزه در حفظ الصحه
– حفظ الصحه حنین بن اسحق
– حفظ الصحه نصیرالاطبا
– حفظ الصحه یوسفی
– حفظ الصحه حدود 20 کتاب در دسترس دیگر
– زادالمسافرین – محمد مهدی بن علینقی شریف
– زادالمسافرین حدود 15 کتاب با همین عنوان
– علاج الاطفال چند نمونه
– الواح الصحه
– آتشک
– تقویم الصحه
– مجموعه منابع رایانه طب سنتی(آقای دکتر حسین حاتمی)
– ………..
انتظار
– ارائه یک بخش از مجموعه با مراعات مجموعه ای از عوامل تاثیر گذار
– ارائه منابع
– بررسی نظرات جدید و تلفیق با آنها در موارد ضروری
– ارائه چکیده مطالب هر بخش در یکی دو صفحه
– توجه به حداقل همپوشانی بخش های مختلف
و در نهایت
– تالیف و تدوین یک کتاب مرجع حفظ الصحه و تقدیم آن به ملت ایران و فارسی زبانان جهان از جانب دانشجویان عزیز دوره های Ph.D. طب سنتی و داروسازی سنتی