1
عنوان:
حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی
مقدمه
حساب مستقل وجوه درآمد های اختصاصی یکی از حسابهای مستقل وجوه دولتی است که در اجرای فعالیتهای از نوع دولتی (غیر بازرگانی ) وزارتخانه ها و موسسات دولتی مورد استفاده قرار می گیرد . از آنجا که حساب مستقل وجوه رآمد اختصاصی از دسته حسابهای مستقل وجوه دولتی بوده و برای نگهداری حساب منابع مالی خاصی که برای تامین هزینه های مشخصی مورد استفاده قرار می گیرد ، در اغلب موارد مشابه حساب مستقل وجوه اعتبارات جاری (اعتبارات هزینه ای) است.
ماموریت حساب مستقل وجوه اختصاصی
مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی دولتی ر تحقق و ارتقای سطح مسئولیت پاسخگوئی سیستم حسابداری و گزارشگری مالی و دولتی تاکید داشته و حسابداری را ابزار مناسبی جهت ادای مسئولیت پاسخگوئی مقامات منتخب و یا منصوب دولتی می داند .
بر اساس این رویکرد و بر مبنای ویژگیهای کنترلی محیط فعالیتهای از نوع دولتی ( غیر بازرگانی ) از سیستم حسابداری حسابهای مستقل استفاده می شود . در این سیستم ، به منظور شفافیت مسئولیت پاسخگوئی مقامات مصرف کننده منابع و حصول اطمینان از مصرف منابع مالی در جهت اهداف تعیین شده ، حساب منابع مالی که برای تحقق اهداف معیینی تخصیص می یابد ، جداگانه نگهداری می شود .
در ساختار حسابهای مستقل وجوه دولتی که مسئولیت نگهداری حسابهای منابع مالی مورد مصرف برای اجرای برنامه ها و فعالیتهای از نوع دولتی (غیر انتفاعی ) را به عهده دارد ، حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی نیز از جایگاه در خور ملاحظه ای بر خوردار است . حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی در دولت و واحد های تابعه آن (وزارتخانه ها و موسسات دولتی )مسئولیت نگهداری حساب نوعی از منابع مالی را به عهده دارد که برای تامین هزینه های خاص برنامه ها و فعالیتهای دستگاههای اجرائی ، مورد استفاده قرار می گیرد . با این ترتیب ماموریت این حساب مستقل به عنوان یک مرکز درآمد و هزینه مشخص در دستگاه اجرائی ، نگهداری حساب و ارائه گزارشهای مالی جداگانه برای تحصیل و مصرف درآمدهای خاصی است که برای اجرای فعالیتها و برنامه های مشخصی ، تخصیص می یابد.
منابع مالی و ویژگیهای حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی
تعریف درآمد اختصاصی: درآمد اختصاصی عبارت است از درآمد هائی که به موجب قانون برای مصرف یا مصارف خاص در بودجه کل کشور تحت عنوان درآمد اختصاصی منظور می گردد.
منابع مالی حساب مستقل وجوه اختصاصی دستگاههای اجرائی را درآمدهای اختصاصی تشکیل می دهد درآمدهای اختصاصی به درآمدهائی اطلاق می شود که با اجازه قانون تحصیل و در بودجه سالانه کل کشور تحت عنوان درآمد اختصاصی پیش بینی و برای تامین هزینه های خاصی که برای اجرای فعالیتها و برنامه های دستگاههای اجرائی ضروری است، مصرف می گردد .
بنابراین شرایط ایجاد حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی در دستگاههای اجرائی تابعه دولت به شرح زیر است : الف – تحصیل درآمد اختصاصی توسط وزارتخانه ها و موسسات دولتی مستلزم مجوز قانونی است که از طریق تصویب قانون توسط قوه مقننه تحقق می یابد.
ب – نوع و میزان درآمدهاو همچنین نوع و میزان هزینه ها بای تحت عناوین «درآمد اختصاصی » و «اعتبارات اختصاصی » به ترتیب در قسمت درآمدها و اعتبارات بودجه سالانه کل کشور ، پیش بینی شود.
ج – درآمدهای اختصاصی باید منحصراً به مصرف هزینه های خاص و معیین برسد.
تحقق هر سه شرط فوق مجوزی خواهد بود تا دستگاه اجرائی حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی ایجاد نماید.
عدم تحقق هر یک از شرایط فوق می تواند مانع ایجاد حسلب مستقل به منظور نگهداری حساب و ارائه گزارشهای مالی جداگانه برای درآمد های مورد بحث گردد.
برای روشن شدن موضوع دلایلی به شرح زیر ارائه می شود.
1-فقدان مجوز قانونی برای تحصیل درآمد خود به خود موجب منتفی شدن ایجاد حساب مستقل خواهد شد .
2-عدم پیش بینی نوع و میزان درآمدها و هزینه ها در بودجه سالانه کل کشور تحت عناوین «درآمد اختصاصی » و «اعتبارات اختصاصی » به رغم وجود مجوز قانونی برای تحصیل نوعی درآمد برای مصرف یا مصارف خاص ، موجب می شود درآمدهائی تحصیل و برای هزینه های خاصی مصرف شود لیکن نگهداری حساب و ارائه گزارشهای مالی آن از طریق حساب مستقل دیگری نظیر حساب مستقل وجوه اعتبارات هزینه ای صورت پذیرد.
3- در صورتی که موارد مصرف درآمد اختصاصی در قوانین و مقررات تعیین نشود ، خاص بودن مصرف درآمد نیز تحقق نمی یابد . تفاوت درآمد اختصاصی با درآمد عمومی عمدتاً در محدودیت نوع مصرف می باشد ودر مواردی که درآمد اختصاصی محدود به تامین هزینه های خاصی نباشد و ویژگی اختصاصی بودن خود را از دست دهد ، از مصادیق درآمد عمومی خواهد بود . در این قبیل موارد نیز ایجاد حساب مستقل جداگانه ای تحت عنوان وجوه اختصاصی ضرورتی نخواهد داشت.
حسابداری و کنترل بودجه ای
حسابداری و کنترل بودجه ای حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی دستگاههای اجرائی ، مشابه حسابداری و کنترل بودجه ای حساب مستقل وجوه اعتبارات جاری می باشد . بنابراین اگر کنترل بودجه ای در حساب مستقل وجوه درآمد اختصاصی ، با روش حسابداری دو طرفه انجام شود ، از تعدادی حسابهای بودجه ای خود تراز مشابه آنچه که در حسابداری بودجه ای حساب مستقل وجوه اعتبارات جاری معرفی گردید ، استفاده می شود . در صورتی که کنترل بودجه ای این حساب مستقل با روش ساده و یک طرفه صورت پذیرد ، از همان دفاتر آماری کنترل اعتبارات استفاده می شود.
منابع مالی و ویژگی های حساب مستقل وجوه در آمد اختصاصی
پس منابع مالی حساب مستقل وجوه اختصاصی دستگاههای اجرایی را در آمدهای اختصاصی تشکیل می دهد. در آمدهای اختصاصی به در آمدهایی اطلاق می شود که : – اجازه قانون تحصیل – و در بودجه سالانه کل کشور تحت – عنوان در آمد اختصاصی پیش بینی می شود . – که برای تامین هزینه های خاصی که برای اجرای فعالیتها و برنامه های دستگاههای اجرایی ضروری است مصرف می شود.
شرایط ایجاد حساب مستقل وجوه در آمد اختصاصی در دستگاه های دولتی
1-تحصیل در آمد اختصاصی توسط وزارتخانه و موسسات دولتی مستلزم مجوز قانونی است که از طریق تصویب قانون توسط قوه مفننه تحقق می یابد.
2-نوع و میزان در آمدها و همچنین نوع و میزان هزینه ها تخت عنوان " در آمد اختصاصی " و " اعتبارات اختصاصی " باید در بودجه سالانه کشور پیش بینی شود
3- در آمدهای اختصاصی باید منحصراً به مصرف هزینه های خاص و معین برسد . پس تحقق 3 شرط فوق مجوزی برای افتتاح این حساب می باشد.
اگر مجوز جهت تحصیل در آمد نداشته باشیم ، ایجاد حساب مستقل منطقی است
در بعضی مواقع ما به رغم وجود مجوز جهت تحصیل در آمد ، آنها در بودجه سالانه پیش بینی نشده اند در اینصورت نگهداری حساب و ارائه گزارشهای مالی آن از طریق حساب مستقل وجوه اعتبارات هزینه ای صورت می پذیرد . مثال مثل سازمان سنجش که طبق تبصره 49 قانون بودجه سال 64 به وزارت علوم و تحقیقات و فناوری اجازه داده می شود که هزینه برگزاری امتحانات ورودی واریز نماید . و خزانه دارای معادل همین وجه جهت مصارف این سازمان در اختیار سازمان قرار می دهد تا به مصرف هزینه های برگزاری آزمون برسد .
تفاوت و مقایسه درآمد اختصاصی و درآمد عمومی
اولاً در آمد اختصاصی با در آمد عمومی از این نظر تفاوت دارد که در نوع مصرف آن محدودیت وجود دارد.
ثانیاً اگر در آمد اختصاصی محدود به تامین هزینه های خاصی نباشد ویژگی اختصاصی بودن خود را از دست می دهد . مقررات حاکم بر مصرف در آمد اختصاصی
در اغلب کشورها مصرف در آمد اختصاصی تابع قوانین و مقررات خاص خود می باشد.
در صورتیکه قوانین و مقررات خاصی برای مصرف در آمدهای اختصاصی پیش بینی نشده است مصرف این قبیل در آمدها تابع قوانین و مقررات عمومی خواهد بود.
در ایران مصرف در آمد هم تابع قوانین خاص و هم ممکن است تابع قوانین و مقررات عمومی باشد.
بر همین اساس مفاد اصل 53 قانون اساسی چار چوب کلی و محدودیتهای حساب مستقل وجوه در آمدهای اختصاصی دستگاههای اجرایی کشور را به شرح زیر مشخص می کند
1- پس از وصول در آمدهای اختصاصی ، این در آمد به حسابهای خزانه داری کل انتقال می یابد.
2- پرداختهای از محل در آمدهای اختصاصی وصولی فقط تا سقف اعتبارات اختصاصی پیش بینی شده در قانون بودجه سالانه کل کشور مجاز می باشد.
3-طبق اصل 53 تدوین ضوابط و مقررات مربوط به پرداختهای اختصاصی در قالب قوانین و مقررات خاص و یا قوانین عمومی ، ضروری است و در چار چوب اصل 53 توجه به نکات زیر ضروری است:
وجوه دریافتی بایت در آمدهای اختصاصی که به حسابهای خزانه منتقل شده است بایستی مجدداً در اختیار دستگاههای دولتی وصول کننده در آمد قرار بگیرد تا به مصرف هزینه های اختصاصی. برسد. که این منابع از طریق خزانه به حسابهای بانکی دستگاههای دولتی واریز می شود تا از طریق ذی حسابهای سازمانهای مذکور به مصرف برسد .
ماده 64 قانون محاسبات عمومی کشور " در مورد مصرف در آمد اختصاصی " : درآمدهای اختصاصی در صورت وصول به میزانی که در بودجه مصو ب سالانه پیش بینی شده قابل مصرف است . یعنی : اگر در آمدهای وصولی کمتر از پیش بینی باشد فقط تا میزان وصولی قابل مصرف است ؛اگر در آمدهای وصولی بیش از پیش بینی باشد فقط تا سقف پیش بینی شده مصرف می شود.
مبنای حسابداری
در حسابداری در آمد و هزینه حساب مستقل وجوه اختصاصی می توان از مبنای تعهدی تعدیل شده استفاده نمود. یعنی در آمدهایی که قابل اندازگیری هستند و در طول دوره مالی یا مدت کوتاهی پس از آن قابل وصول هستند بر مبنای تعهدی شناسایی و ثبت کنیم و در آمدهایی که فاقد ویژگی های فوق هستند بر مبنای تقدی شناسایی و ثبت کنیم. در ایران حساب در آمدهای اختصاصی دستگاههی اجرایی بر مبنای نقدی و حساب هزینه بر مبنای نقدی تعدیل شده (تحویل کالا و یا انجام خدمت و پرداخت وجه آن نگهداری می شود) و استثنائی که وجود دارد دانشگاه و موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی به پیروی از آیین نامه مالی و معاملاتی خاص ، از مبنای نیمه تعهدی استفاده شده است .
تنظیم بودجه متغیر
طبق ماده 53 قانون اساسی، سازمانهای دولتی باید به میزان اعتبارات مصوب و محدود به میزان اعتبار پیش بینی شده در بودجه سال کل کشور می توانند در آمدهای اختصاصی را هزینه کنند و این محدودیت ، که باید در آمدهای اختصاصی تا سقف بودجه مصوب در بودجه سالانه کل کشور مصرف بشود ، موجب انتقال در آمدهای اختصاصی وصولی مازاد بر در آمد پیش بینی شده به حساب در آمد عمومی می شود.
جهت جلوگیری از انتقال در آمدهای اختصاصی وصولی مازاد به حساب در آمدهای عمومی و استفاده هر چه بهتر از در آمدهای اختصاصی تحصیل شده می آییم و از سیستم بودجه بندی متغییر استفاده می کنیم
با استفاده از این سیستم ، می توان برای در آمدهای وصولی مازاد بر در آمدهای پیش بینی مبلغی تحت عنوان ( در آمدهای اختصاصی مازاد بر پیش بینی) در قسمت در آمدهای بودجه سالانه کل کشور و معادل همان مبلغ اعتباراتی تحت عنوان (ذخیره اعتبار هزینه های اختصاصی مازاد بر پیش بینی ) در قسمت اعتبارات بودجه سالانه کل کشور منظور نمود.
تخصیص اعتبار
به منظور ایجاد تعادل در وصول در آمدها و پرداخت هزینه ها از سیستم تخصیص اعتبار استفاده می شود.
به طوری که در سال مالی مورد عمل بودجه ، دریافتهای مقاطع مختلفی از سال ( به طور معمول 3 ماه ) پیش بینی می شود و بر اساس آن اجازه انجام تعهد به دستگاه اجرایی داده می شود . باعث ایجاد تعدل بین دریافتها و پرداختهای دولت می شود که این کار هم : و هم از ایجاد تعهدات زائد دستگاه اجرایی جلوگیری می کند.
در حساب مستقل وجوه اختصاصی تخصیص اعتبار این صورت است که : بر حسب اینکه مبنای حسابداری ، تعهدی تعدیل شده و یا نقدی باشد. بر مبنای تعهدی تعدیل شده ، در آمد اختصاصی به میزانی که تحقق می یابد و بر مبنای یا نقدی تعدیل شده ، در آمد اختصاصی به میزانی که وصول می شود . تخصیص یافته تلقی می شود .
عملیات حسابداری حساب مستقل وجوه در آمد اختصاصی
1- ابلاغ بودجه
درآمد پیش بینی شده ** اعتبارات مصوب * * 2- تحقق درآمداختصاصی
حسابهای دریافتنی * * در آمد اختصاصی * * 3-وصول درآمد اختصاصی
بانک تمرکز وجوه اختصاصی * * حسابهای دریافتنی * * 4-انتقال درآمد وصولی به خزانه
در آمد انتقالی * * بانک تمرکز وجوه اختصاصی * *
5- تخصیص اعتبار جاری با خزانه
جاری با خزانه ** اعتبارات تخصیص یافته **
منابع مالی قابل دریافت ** اعتبارات تعهد نشده **
6- دریافت وجه از خزانه و واریز آن به بانک درخواست وجه
ثبت بودجه ای ثبت مالی
درخواست وجه **
منابع مالی قابل دریافت ** بانک پرداخت ** دریافتی از خزانه **
7-تامین اعتبار
اعتبارات تعهد نشده ** اندوخته اعتبار تعهدات احتمالی **
8- پرداخت های قطعی اختصاصی
دریافت صورتحساب خرید کالا و خدمات
ثبت بودجه ای ثبت مالی
اندوخته اعتبار تعهدات احتمالی ** هزینه سالجاری ** اعتبارات مصرف شده ** بانک پرداخت ** اعتبارات تعهد نشده ** اسناد هزینه پرداختنی **
9- پرداخت های غیر قطعی اختصاصی ( پیش پرداخت ، علی الحساب و تنخواه گردان پرداخت )
ثبت بودجه ای ثبت مالی
اندوخته اعتبارتعهدات احتمالی ** پیش پرداخت سالجاری ** اعتبارات تعهد نشده ** علی الحساب سالجاری ** اندوخته اعتبار پرداختهای غیر قطعی ** تنخواه گردان پرداخت **
بانک پرداخت **
10- تبدیل پرداخت های غیر قطعی به قطعی
ثبت بودجه ای ثبت مالی
اندوخته اعتبار پرداخت های غیر قطعی ** هزینه سالجاری **
اعتبارات مصرف شده ** بانک پرداخت **
اعتبارات تعهد نشده ** پیش پرداخت سالجاری **
علی الحساب سالجاری **
تنخواه گردان پرداخت **
11- واریز مانده وجوه مصرف نشده به حساب خزانه
ثبت بودجه ای ثبت مالی
منابع مالی قابل دریافت ** دریافتی از خزانه **
در خواست وجه ** بانک پرداخت **
12- انتقال اقلام غیر قطعی به حساب سنواتی
ثبت بودجه ای ثبت مالی
اندوخته اعتبار پرداخت های غیر قطعی ** پیش پرداخت سنواتی **
اندوخته اعتبار پرداخت های غیر قطعی سنواتی ** علی الحساب سنواتی **
درخواست وجه سنواتی ** پیش پرداخت سالجاری **
درخواست وجه ** علی الحساب سالجاری **
دریافتی ازخزانه **
اندوخته پیش پرداخت و علی الحساب سنواتی **
13 – تعیین وضعیت درآمدهای اختصاصی تحقق یافته وصول نشده :
حالت اول : درآمدهای اختصاصی تحقق یافته بیشار از میزان درآمد پیش بینی شده است
درآمد اختصاصی **
اندوخته درآمد قابل انتقال به خزانه **
حالت دوم : درآمد تحقق یافته سال مالی کمتر یا مساوی درآمد پیش بینی شده است و قسمتی از درآمد تحقق یافته تا پایان سال مالی وصول نشده است
درآمد اختصاصی ( به میزان در آمد تحقق یافته ) **
درآمد انتقالی ( به میزان درآمد وصولی **
مازاد تخصیص نیافته ( مابه التفاوت ) **
14- بستن حساب ها :
الف – بستن حساب های موقت
ثبت بودجه ای ثبت مالی
اعتبارات مصوب ** درآمد اختصاصی **
درآمد پیش بینی شده ** درآمد انتقالی **
اندوخته درآمد قابل انتقال به خزانه **
اعتبارات تخصیص یافته ** دریافتی از خزانه **
جاری با خزانه ** هزینه سالجاری **
اعتبارات مصرف شده **
اندوخته اعتبار تعهدات احتمالی **
اعتبار تعهد نشده **
درخواست وجه **
منابع مالی قابل دریافت **
ب – بستن حساب های دائمی
ثبت بودجه ای ثبت مالی
اندوخته اعتبار پرداخت غیر قطعی سنواتی ** اسناد هزینه پرداختنی **
درخواست وجه سنواتی ** اندوخته پیش پرداخت و علی احساب سنواتی **
اندوخته درآمد قابل انتقال به خزانه **
بانک پرداخت **
پیش پرداخت سنواتی **
علی الحساب سنواتی **
حساب های دریافتنی **