عنوان:
حسابداری ساختگی
مقدمه:
حسابداری ساختگی پدیده نوینی نیست. ردپای آنرا می توان در اوایل قرن نوزدهم جستجو کرد که ابتدا به شکل هموارسازی سود و سپس به صورت ایجاد اندوخته های پنهانی ظاهر شد. حسابداری ساختگی، جریان سوددهی شرکت با فرض تفکیک مالکیت از مدیریت با شکل عادی تجاری خود می باشد. در حسابداری ساختگی، گزارشگر بی آنکه اصول و استانداردهای حسابداری را زیر پا بگذارد تنها با بهره جویی از نبود استانداردها، قوانین مالیات ها و مقررات مالی حاکم بر رویداد مالی، اقدام به ارائه تصویری نادرست و دلخواه می کند.
امروزه قوانین حسابداری سعی می کند به شیوه های مختلف از سرمایه گذاران و مالکان حمایت کنند ولی با پیچیده شدن عملیات تجاری شرکت ها, با وجود استانداردها و قوانین, حسابداری ساختگی بوجود می آید. فقدان استانداردهای حسابداری , به معنی ایجاد نوعی حسابداری مطابق با روشهای تجاری است که زمینه تقلب را فراهم میکند.
در حسابداری ساختگی, گزارشگر بدون زیرپا گذاشتن اصول تنها با استفاده از نبود استانداردها و مقررات مالی در زمینه انجام یک رویداد مالی اقدام به ارائه تصویر نادرست و دلخواه مدیران شرکت می کند.
.
مفهوم Creative accounting:
حسابداری خلاق دارای دو شاخصه می باشد:
شاخصه اول که وجه اصلی آن می باشد بایستی درصدد مشارکت در جهت بهبود سیستم های حسابداری باشد.
شاخصه دیگر آن که عموما به نام حسابداری ساختگی از آن یاد می شود دانش چگونگی ارائه صورت های مالی غلط و گمراه کننده می باشد.
حسابداری ساختگی که آنرا حسابداری جسورانه می نامند معمولا باعث تغییر در ارقام مندرج در صورت های مالی می گردد که این کار در ظاهر کاملا قانونی است اما در واقعیت طور دیگری است
تعریف حسابداری ساختگی:
Mathews & Perery – 1996 :
حسابداری ساختگی را می توان فرآیند تعدیل حساب های شرکت با فرض نبود استاندارد های خاص وبا هدف ارائه مطلوب وضعیت شرکت به سهامداران، سرمایه گذاران و سایر ذینفعان نامید.
کمال ناصر به عنوان یک نظریه پردازآکادمیک اعتقاد دارد که:
"حسابداری ساختگی عبارت است از انتقال ارقام حسابداری از چیزی که هستند به چیزی که مورد نظر است با استفاده از مزیت ضعف قوانین موجود یا نبود یک استاندارد خاص
مدل آنگلوساکسون و مدل قاره ای:
اصولا در دنیا دو سیستم کلی حسابداری وجود دارد. یکی سیستمی که در کشورهای انگلیسی زبان مثل، آمریکا، کانادا، انگلستان، استرالیا و نیوزلند رایج است ودیگری سیستمی که در اغلب کشورهای پیشرفته اروپایی مانند فرانسه، آلمان، سوییس و … وجود دارد. اولی را مدل آنگلوساکسون و دومی را مدل یکپارچه یا قاره ای اروپا می نامند.
سیستم حسابداری آنگلوساکسون سیستمی است با محوریت اصول پذیرفته شده حسابداری که مطابق با آن حسابداران در چارچوب این اصول دارای آزادی عمل حسابداری هستند و متعاقب آن قابلیت مقایسه گزارش های مالی شرکت های مختلف پایین است.
سیستم قاره ای اروپا(به غیر انگلستان) به سیستم یکپارچه معروف است . در این سیستم آزادی عمل حسابداران محدود ولی قابلیت مقایسه گزارش های مالی شرکت های مختلف بالا می باشد. همچنین در این سیستم دولت ها بر نهادهای استاندارد گذار نظارت محسوس دارند.
آزادی عمل حسابداران در سیستم آنگلوساکسون، ضرورت تدوین مداوم استانداردهای حسابداری را برای به نظم درآوردن انعطاف حسابداران، ایجاب می کند.
منتقدین این سیستم ایرادهای بسیار جدی را بر این سیستم وارد کرده اند. آن ها می گویند که کارکردهای استانداردگذار تحت تاثیر لابی ها و سیاسی کاری های شرکت های بزرگ حسابرسی، تجاری وسایر گروه های ذینفع که دارای قدرت مالی نیز هستند محیط مناسبی راجهت رشد حسابداری ساختگی فراهم می کنند.
عوامل ایجاد حسابداری ساختگی:
ابهام در روش های حسابداری
پیشرفت فناوری و روش های تجاری
مسولیت پاسخگویی در مقابل تخصیص ناصحیح منابع
حسابداری ساختگی اصطلاحی است که عمدتاً توسط افراد شاغل در حرفه توسعه یافته است . تصور آنها از حسابداری ساختگی مبنی بر هیچ تئوری نبوده و صرفاً از مشاهدات آنها پیرامون بازار ، شکل گرفته است .
حسابداری ساختگی در ادبیات آکادمیک بریتانیا با عنوان ((حساب آرایی)) وارد می شود و چنین دستکاری های گسترده ای جزء ناهنجاری های شدید بازار به شمار می آید . روشهای مورد استفاده توسط محققان در این زمینه ، عبارت است از تجزیه و تحلیل عمیق حسابها به منظور یافتن کاربردهای مشکوک رویه هاو استانداردهای حسابداری.
حسابداری ساختگی از دیدگاه دانشگاهی و آکادمیک :
حسابداری ساختگی از دیدگاه حرفه ای :
دلایل به وجود آمدن حسابداری ساختگی:
یکی از دلایل اصلی حسابداری ساختگی در تعیین مقدار بهره نسبت به سایر اراق مشابه است.
مهمترین شاخصه مدیریت کردن منافع سهامداران توسط شرکت ها در پرداختن مالیات و تقسیم سود کمتر است در حالیکه سهامداران علاقمند به پرداخت مالیات کمتر و دریافت سود سهام بیشتر می باشند و متصدیان امور مالیاتی مالیات بیشتر را خواستارند که در این میان حسابداری ساختگی با ارائه صورت های مالی خلاف واقع سود یک گروه را در قبال زیان دیگران تعیین می کند.
:
دو نوع طبقه بندی توسط اوکوی و آلائو و ریلینو و همکاران ارایه شده است .
از دیدگاه اوکوی و آلائو احتمال وقوع حسابداری ساختگی ممکن است در حوزه های اصلی زیر پدید آید .
انعطاف پذیری قانونی
نبود قانون
مدیریت
زمان بندی برخی معاملات
طبقه بندی مجدد و ارائه ارقام مالی
شیو های حسابداری ساختگی
بر اساس مطالعه ریلینو و همکاران این طبقه بندی شامل موارد زیر می باشد :
Schiff معتقد است که شرکت ها به شش طریق در سودآوری خود دستکاری می کنند:
Jimkanen نماینده ایالت Victoria از اعضای قبلی انجمن حسابداران خبره استرالیا در سخنرانی خود تاکید کرده بود که:
صورت های مالی شرکت های تازه التاسیس عملکرد مطلوب را منعکس می کنند که عموما به نظر می رسد صورت های مالی این شرکت ها به نحوی دستکاری شده، این دستکاری ها به 4 شکل تجلی می یابد:
1. برخی از شرکت ها جهت جلب نظر سرمایه گذاران از طریق ارائه صورت های مالی دستکاری شده سعی در نشان دادن سود و زیان و عملکرد مطلوب دارند که البته تشخیص آن بسیار مشکل و پیچیده می باشد.
2. برخی شرکت ها در برخی زمان هاعلاقه ای به نشان دادن موقعیت مالی واقعی شرکت خود نسبت به سایر شرکت ها ندارند.
3. برخی از صورت های مالی به نحوی دستکاری می شوند که هدف آنها ترغیب سرمایه گذاران در کوتاه مدت می باشد که این امیدواری نمی تواند پایدار باشد.
4. برخی شرکت ها از طریق حسابداری ساختگی و تهیه صورت های مالی دستکاری شده سعی دارند وضعیت مالی خودرا برخلاف حقیقت،بدجلوه داده و اطمینان سرمایه گذاری در بازار نسبت به شرکت را کم کنند.
هموار سازی سود:
به طور کلی هموار سازی سود عبارت است از اعمال نظر مدیریت شرکت در تقدم وتاخر ثبت حسابداری هزینه ها و درآمدها ویا به حساب گرفتن هزینه ها وانتقال آنها به سالهای بعد به طوری که باعث شود شرکت در طول چند سال مالی متوالی از روند سود بدون تغییرات عمده برخوردار باشد.
مهمترین انگیزه هموارسازی سود این باور است که شرکت هایی که روند سود مناسبی دارند و سود آنها دچار تغییرات عمده نمی شود، نسبت به شرکت های مشابه ارزش بیشتری دارند.هموارسازی سود باعث بالا رفتن ارزش سهام شرکت در بورس اوراق بهادار وجذب سرمایه گذاران بالقوه برای آن می شود.
سایر انگیزه هایی که باعث می شود مدیران در پی هموارسازی سود باشند عبارتند از:
1) دریافت پاداش های مدیریتی بیشتر به خاطر بالا بردن ارزش سهام
2) پرداخت بهره کمتر در استقراض از موسسات اعتباری و بانک ها
3) جذب سرمایه
هموار سازی واقعی
هموارسازی مصنوعی
این نوع از هموار سازی سود توسط مدیریت صورت می پذیرد. مدیریت برخی از رویدادها و وقایع اقتصادی را کنترل می کند و روی آن تاثیر می گذارد. این رویدادهای تحت کنترل مدیریت مثل فروش های زودرس یا برعکس آن به تاخیر انداختن فروش که بر جریان وجه نقد تاثیر می گذارد.از آنجایی که کنترل رویدادهای اقتصادی مستقیما بر سودهای آتی موثر است این نوع هموارسازی را واقعی می نامند.
این نوع هموار سازی ناشی از رویدادهای اقتصادی نمی باشد. بلکه ناشی از اقداماتی است که اصطلاحا دستکاری های حسابداری نامیده می شود و تاثیری بر جریان های نقدی ندارد. به عبارت دیگر در این مدل فقط حساب های درآمد یا هزینه جابجا می شوند و تاثیری بر وجه نقد ندارد.
تامین مالی خارج از ترازنامه :
تامین مالی خارج از ترازنامه عبارت است از تامین مالی یا تامین مالی مجدد عملیات واحد اقتصادی به روشی که در آن ممکن است تمام یا برخی از تامین مالی انجام شده طبق محدودیت های حسابداری در ترازنامه شرکت نشان داده نشود.
بنابراین، تامین مالی خارج از ترازنامه زمانی استفاده می شود که شرکت می خواهد ضمن تحصیل دارایی، شیوه تامین مالی را (که معمولا از طریق بدهی است ) در ترازنامه نشان ندهد.
کنترل حسابداری ساختگی توسط حاکمیت شرکتی:
حسابداری ماهیتی اجتماعی دارد که با تفکیک مالکیت از مدیریت رشد یافته و بر حمایت از سرمایه گذاران تاکید دارد.
برای کنترل حسابداری ساختگی اکثر کشورها بر مفهوم افشا و شفافیت تاکید کرده اند. مبحث افشای اطلاعات مهم ترین بخش حاکمیت شرکتی به شمار می آید.هرچه عملیات داخلی شرکت و جریان نقدینگی آن روشن تر باشد و دقیق تر گزارش شود زمینه های اختلاس و سوء مدیریت برای مدیران و سهامداران عمده محدودتر می شود.
مهم ترین مبحث در زمینه افشای اطلاعات آنست که همه عوامل موثربر بهای سهام باید در زمان مناسب و با دقت کافی گزارش شوند.
یکی از اجزای مهم در همه سیستم های حاکمیت شرکتی،نظارت بر فعالیت مدیران بوسیله انواع عوامل سیستم می باشد. به عبارت دیگر این نظارت می تواند توسط هیئت مدیره، سهامداران،دارندگان اوراق قرضه، بانک و کارگران انجام شود امر نظارت بوسیله افشای اطلاعات صحیح و با استفاده از قراردادها یا اطلاعات عمومی سهامداران تسهیل گردد.
اما یکی از عوامل ضروری سیستم حاکمیت شرکتی، شفاف سازی می باشد، شفاف سازی اطلاعات بوسیله شرکت از قبیل گزارش سالانه شامل صورت جلسه مدیران،بررسی مالی و عملیاتی شرکت، صورت سود و زیان،ترازنامه،صورت جریان وجوه نقد و سایر اقلام می باشد،با اجرای دقیق حاکمیت شرکتی مخصوصا با تاکید بر افشا و شفافیت می توان تا حد زیادی از بروز پدیده حسابداری ساختگی جلوگیری به عمل آورد.
نمونه هایی از حسابداری ساختگی :
عدم ثبت درآمد در دفاتر و یا کمتر ثبت کردن آنها از طریق بوجود آوردن خریداران ساختگی
حساب سازی و حساب به حساب کردن ثبت فروش یا درآمد در حساب بستانکارن یا جاری شرکا
ثبت خرید کالا و دارایی در حساب هزینه برخلاف موازین مربوطه
منظور نمودن هزینه ها یواهی و شخصی به حساب هزینه های موسسه
ارائه صورت حسابهای خرید و هزینه ها پیش از یکبار به حسابرسان
تسعیر غیر واقعی ارز به منظور کتمان سود ونشان دادن زیان
کم فروشی کالا از طریق چاپ وزن بیشتر کالا روی قوطی یا جعبه بسته بندی
تغییر محتوای برنامه کامپیوتری با هدف تقلب
انعقاد قراردادهای صوری و فاکتورهای ساختگی خرید مواد و هزینه
با توجه به مواردی که گفته شد این چنین به نظر می رسد که بحران های مالی که در سال 2002 گریبان گیر اقتصاد آزاد غرب شد و منجر به سقوط سهام شرکت های بزرگی همچون شرکت نفتی انرون، ورلدکام و زیراکس و… شد همگی ناشی از بکارگیری حسابداری ساختگی بوده است.
به عنوان مثال شرکت نفتی انرون که بزرگترین شرکت فعال در بخش انرژی در جهان بود و مابین سالهای 1999 تا2000 در میان بهترین شرکت های امریکایی قرار داشت و انتخاب اول هرسرمایه گذار بالقوه بود در کمتر از مدت 3سال به نابودی کشیده شد یا شرکت ورلدکام که به عنوان یکی ازبزرگترین شرکت های مخابراتی جهان شناخته شده بود در مدت کوتاهی شاهد سقوط سنگین سهام خود از صد دلار به زیر ده سنت بود.
نتیجه گیری
این قبیل مسایل به طور کلی ناشی از حسابداری ساختگی بوده و اعداد و ارقامی ساختگی که مدیران شرکت ها در نبود استاندارد های حسابداری یا قوانین مالیاتی و ضعف استاندارد ها و قوانین موجود، بوجود آورده و خود را در میان آن غوطه ور ساخته ولی در بلند مدت گریبان گیر آنها شده آنها را به نابودی کشاند.
منابع:
مقاله حسابداری ساختگی , نویسندگان: افسر علیمرادی و زینب بارانی
مقاله حسابداری ساختگی و تاثیر حاکمیت شرکتی, نویسنده: احمد گودرزی – مجله: حسابدار- شهریور 1387 – شماره 198
مقاله حسابداری ساختگی – نویسندگان : محمد حسین ستایش و رضا غلامی
کتاب حسابرسی مالیاتی – نویسنده : محمد علی بیگ پور
با تشکر از توجه شما
27