1
عنوان:
تعاریف و اصول بودجه
2
3
انواع تعاریف بودجه
انواع تعاریف بودجه را به سه دسته می توان تقسیم نمود:
تعاریفی که بر جنبه سیاسی بودجه تاکید می کنند.
تعاریفی که بر جنبه اقتصادی و مالی بودجه تاکید دارند.
تعاریفی که بر جنبه های برنامه ای و مدیریت بودجه تاکید می نمایند.
4
تا قرن 19 بودجه یکی از اصیل ترین جریانات سیاسی جامعه فرض شده و نظارت و کنترل بر اجرای آن یک از موثرترین ابزار تفکیک قوای سه گانه و کنترل این قوا تلقی می شد.
درایران نیز بنیانگذاران بودجه با استفاده از واژه های سند و لایحه بودجه در تعریف بودجه و پیروی از اصل تصویب بودجه، بیشتر بر جنبه های سیاسی آن توجه داشتند.
تعاریفی که بر جنبه سیاسی بودجه تاکید دارند
5
تاکید بر جنبه های مالی واقتصادی در تعریف بودجه عـمدتاً بعـد از گـذار از اقـتصاد کـلاسیک به اقـتصاد نئــوکلاسیک صـورت گرفته است.
انتشارعقاید جان مینارد کینز ، بحران بزرگ 1929 آمریکا ودر نتیجه دعوت از دولت برای مداخله بیشتردر اموراقتصادی،موجب شد که بودجه تبدیل به اصلی ترین اهرم کنترل مالی و اقتصادی دولت گردد.
تعاریفی که بر جنبه اقتصادی بودجه تاکید دارند
6
نمونه هایی از تعاریف انجام شده که در آن به جنبه های مالی و اقتصادی بودجه توجه شده است:
بودجه یک طرح مالی است که در آن نیازمندی های پولی دولت برای مدت محدودی پیش بینی می شود.
بودجه عبارت از طرحی جامع در قالب اصطلاحات مالی که بوسیله آن یک برنامه جاری برای مدت معینی اجرا می شود.
تعاریفی که بر جنبه اقتصادی بودجه تاکید دارند-ادامه
7
تاکید بر جنبه های برنامه ای بودجه از مشخصات بارز تعاریف جدید و معاصر بودجه می باشد.
بر این اساس بودجه در عین حال که نوعی برنامه می باشد، به جنبه های اقتصادی و مالی نیز توجه دارد.
در ایران نیز سیر تکامل قانون محاسبات عمومی از روند عنوان شده در فوق پیروی می نماید.
تعاریفی که بر جنبه برنامه ای و مدیریت بودجه تاکید دارند
8
بر این اساس قانون محاسبات عمومی مصوب اول شهریور 1366، بودجه را چنین تعریف می کند:
بودجه کل کشور برنامه مالی دولت است که برای یکسال مالی تهیه و حاوی پیش بینی درآمد ها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه ها برای انجام عملیاتی که منجر به وصول به سیاستها و هدفهای قانونی می شود.
تعاریفی که بر جنبه برنامه ای و مدیریت بودجه تاکید دارند
ادامه
9
بودجه از سه قسمت زیر تشکیل شده است:
بودجه عمومی دولت که شامل اجزای زیر می باشد:
بودجه عادی برای وزارتخانه ها و موسسات دولتی
بودجه عمرانی
بودجه شرکت های دولتی
بودجه سایر موسسات
تعاریفی که بر جنبه برنامه ای و مدیریت بودجه تاکید دارند
ادامه
10
در متون تخصصی، بودجه به عنوان سندی تعریف می شود که شامل واژه ها و ارقامی است که هزینه ها را به اهداف معین ارتباط می دهد.
بودجه به مجموعه ای از اهداف و برنامه ها به همراه قیمت های مربوط به آنها اطلاق می گردد.
بودجه شرحی از کالاها و خدماتی است که دولت در طی دوره یکساله خریداری می کند.
سایر تعاریف
11
بودجه بندی دولتی ابزار سازماندهی اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات مربوط به تخصیص منابع کمیاب مالی است. بودجه فرایندی است که :
سیاست دولت اتخاذ می شود.
فعالیت های دولتی بطورموثربرنامه ریزی می شود.
نظارت های اداری و قضایی تحقق می یابد.
سایر تعاریف- ادامه
12
منظور از اصول بودجه، رعایت قواعد و تشریفاتی است تا بودجه تنظیمی وسیله مفید و قاطعی به منظور کنترل و شناسایی دخل و خرج دولت باشد.
فلسفه وجود این اصول، جلوگیری از حیف و میل ها و نظارت و کنترل مالی پارلمان است.
تدوین اصول بودجه نخستین بار توسط «لئون سه» در سال 1885 انجام پذیرفت.
اصول بودجه
13
1- اصل سالانه بودن بودجه
2- اصل جامعیت بودجه
3- اصل وحدت بودجه
4- اصل شاملیت یا تفصیل بودجه
5- اصل تخصیص یا عدم تخصیص بودجه
اصول بودجه:
6- اصل انعطاف پذیری بودجه
7- اصل تخمینی بودن درآمدها
8- اصل تحدیدی بودن هزینه ها
9- اصل تعادل
14
بودجه یک برنامه بوده وهر برنامه ای برای یک دوره زمانی معین تنظیم می شود.
بودجه پیش بینی درآمدها و هزینه های یکساله دولت می باشد.
مناسب ترین واحد زمان برای اجرای قانون بودجه یک سال مشخص گردیده است.
اصل سالانه بودن بودجه
15
استثنائات اصل سالانه بودن بودجه :
بودجه یک یا چند دوازدهم. وقتی است که دولت تا پایان سال بودجه موفق به تنظیم بودجه برای سال بعد نشود.
اعتبارات برنامه ای. دولت دارای برنامه چند ساله بوده در حالیکه به لحاظ ماهیت سالانه بودجه ، مجبوراست بدنبال تحقق هدفهای سالیانه آن باشد.
اصل سالانه بودن بودجه- ادامه
16
بر پایه این اصل، بودجه باید برای همه دستگاه ها، شرکتها، موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی به صورت کامل و یکجا تهیه و تقدیم مجلس گردد.
علت وجود اصل فوق این است که پارلمان قادر به کنترل مالی دولت باشد.
اصل جامعیت بودجه
17
دو قاعده کلی ازاصل جامعیت بودجه مستفاد می شود:
درآمدها و هزینه ها همدیگر را تهاتر نکنند
همه اقلام درآمد و هزینه در بودجه عمومی منعکس گردند.
در صورت عدم رعایت اصل جامعیت، هیچ تضمینی وجود ندارد که منابع کمیاب مورد استفاده به ضروری ترین نیازها تخصیص یابد.
اصل جامعیت بودجه- ادامه
18
بر اساس اصل فوق، تمام برنامه ها، فعالیت ها و طرح های دولت و نیز تمام درآمدها وهزینه های آن و اجباراً بودجه تمام دستگاه های دولتی باید یکجا نوشته شود.
بر اساس اصل مزبور لازم است برای یک سال مالی یک لایحه بودجه تنظیم شده و کلیه دخل و خرج دولتی در سندی واحد ارائه شود.
اصل وحدت بودجه
19
فواید رعایت اصل وحدت بودجه :
تنظیم بودجه باعث می شود که پارلمان و عامه مردم به متعادل بودن یا نبودن بودجه دولت واقف شوند.
تنظیم بودجه در سند واحد باعث می شود که اهمیت فشار مالیاتی به نسبت درآمد ملی مشخص خواهد شد.
به دولت امکان برآورد فایده نسبی هزینه های عمومی را به هنگام تنظیم بودجه می دهد.
اصل وحدت بودجه
20
شاملیت بودجه به معنی تهیه بودجه با ریز و تفصیل طرفین حساب است.
این اصل دولت را ملزم می کند تا درآمدها را به صورت مشروح و دستگاهی طبقه بندی نموده و هزینه را نیز به تفکیک برنامه ها، مواد هزینه، اعتبارات جاری و عمرانی ، ملی، استانی و شهری تهیه نماید.
اصل شاملیت یا تفصیل بودجه
21
بر طبق اصل تخصیص تمام ارقام منظور در بودجه باید به همان وضع و ترتیبی که در بودجه تعیین و مجوز آن صادر شده، وصول یا به مصرف برسد.
بنابراصل عدم تخصیص بودجه هیچ درآمدی نباید برای هزینه خاصی تخصیص داده شود و هیچ هزینه ای نباید از درآمد بخصوصی تامین شود.
اصل تخصیص یا عدم تخصیص بودجه
22
قاعده بودجه ناویژه و اصل عدم تخصیص درآمدها، دو نتیجه منطقی اجرای اصل جامعیت بودجه می باشد.
اصل فوق هرگز به طور قاطع درایران اجرا نشده است. بگونه ای که حتی در سال های اخیر « قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین» در تبصره های بودجه منظور می شود.
اصل تخصیص یا عدم تخصیص بودجه-ادامه
23
اصل انعطاف پذیری بودجه در زبان مالی به معنای «اصلاح بودجه» بوده و استثنایی بر اصل تخصیص محسوب می شود.
اصلاح بودجه به معنای تغییر و جابجایی در ارقام هزینه و برنامه های دستگاه اجرایی است بدون آنکه در سرجمع اعتبارات مصوب تغییری حاصل شود.
اصل انعطاف پذیری بودجه
24
درآمدهای پیش بینی شده در بودجه جنبه تخمینی داشته و منظور شدن مبلغی به عنوان درآمد در بودجه کل کشور مجوزی برای وصول نمی باشد.
هر درآمدی که وصول می شود نیازمند مجوز قانونی بوده و پیش بینی به هر میزان مانع وصول درآمدهای بیشتری از منابع مربوط نیست.
اصل تخمینی بودن درآمدها
25
به عبارت دیگر وصول درآمدهایی که در بودجه منظور نشده است ، طبق مقررات مجاز می باشد.
وصول درآمد به میزان کمتراز آنچه که پیش بینی شده است، بلامانع می باشد.
وصول مبالغ بیشتری خارج از ضوابط تعیین شده در قانون از افراد حقیقی و حقوقی خلاف است.
اصل تخمینی بودن درآمدها- ادامه
26
براساس اصل فوق، منظور شدن اعتبار در بودجه یک دستگاه دولتی ، تکلیفی را برای انجام دادن آن هزینه توسط دستگاه مزبوراز نظر حقوقی در بر ندارد.
وجود اعتبار در بودجه کل کشور به خودی خود برای اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی ایجاد حق نمی کند.
اصل تحدیدی بودن هزینه ها
27
اصل تعادل به حفظ موازنه بین درآمدها و مخارج، به گـونـه ای که دولـت بتواند بدون متوسل شدن به استقراض، تعهدات مالی خود را بپردازد، اتشاره دارد.
بر حسب اصل فوق، جمع درآمدهای پیش بینی شده باید با جمع هزینه های مصوب مساوی باشد.
اصل تعادل
28
در مورد اینکه آیا دولت باید تعادل بودجه را به صورت سالانه حفظ کند یا خیر، سه دسته نظریه وجود دارد:
رعایت توازن سالانه در بودجه(نظریه کلاسیک ها)
عدم تعادل در بودجه دولت
حمایت از تعادل بودجه، ولی نه بشکل سالیانه
نظریات مختلف در مورد تعادل در بودجه
29
طرفداران این نظریه معتقدند که دولت موظف است که تعادل بودجه خود را سالانه، با تنظیم مخارج نسبت به درآمدها رعایت کند. دلایل این دسته عبارت است از :
ایجاد تعادل سالانه در بودجه دولت، امری مطلوب است.
کسرس بودجه دولت باعث ایجاد تورم می شود.
رعایت توازن سالانه در بودجه(نظریه کلاسیکها)
30
اجبار دولت به رعایت تعادل سالیانه بودجه باعث جلوگیری از رشد بی رویه بخش عمومی و مخارج دولتی می شود.
مردم از نظر سیاسی در مقابل افزایش مالیات ها برای تامین مخارج مالی دولت مقاومت می کنند. لذا نباید اجازه کسری بودجه را داد.
رعایت توازن سالانه در بودجه(نظریه کلاسیکها)
ادامه
31
طرفداران نظریه بودجه نامتعادل، خواهان انجام وظایف اقتصادی دولت بوده و معتقدند که مهمترین وظیفه دولت ایجاد ثبات اقتصادی، از طریق بودجه در اقتصاد است.
از نظراین دسته وجود عدم تعادل دربودجه نه تنها نـامـناسب نیست بـلکه بـرای دستیابی بـه اهـداف اقتصادی در سطح کلان لازم نیز هست.
عدم تعادل در بودجه دولت
32
طرفداران این نظریه معتقدند که بودجه دولت باید در یک دوره تجاری چند ساله متوازن شود.
این دسته با علم بر مشکلات تعادل وعدم تعادل در بودجه خواهان وضعیتی هستند که بتوان کسری ایجاد شده دوره اقتصادی را با مازاد دوره رونق اقتصادی جبران نمود.
حمایت از تعادل بودجه، ولی نه به صورت سالیانه
33
برخی از نظریه پردازان موارد دیگری را نیز به عنوان اصول بودجه ای عنوان کرده اند :
اصل وضوح
اصل تقدم درآمدها بر هزینه ها
اصل قانونی بودن
اصل صحت
اصل قابلیت اعتماد
سایر اصول بودجه
34
اصل تنوع
اصل مدیریت
اصل تناوب
اصل کفایت
اصل تفکیک اعتبارات مستمر از غیر مستمر
اصل مسئولیت
سایر اصول بودجه -ادامه
35
بر حسب اصل وضوح شکل و محتوای بودجه باید با روشنی تهیه و تنظیم شده و نکته مبهمی نداشته باشد.
براساس اصل تقدم درآمدها برهزینه ها پرداخت های بودجه کل کشورهمیشه تحت تاثیر دریافت های دولت بـوده و بـرای پیش بینی اعتبـارات بـاید قبلاً مـیزان درآمدهای وصولی مشخص باشد.
سایر اصول بودجه -ادامه
36
بنا بر اصل صحت بودجه، برنامه عملیات و فعالیتها بایـد توسط متخصصین بـر اسـاس اصـول منـطقی و علمی تهیه شود.
اصل قابلیت اعتماد مقرر می دارد که طرق تعیین هزینه ها و درآمدها باید متحدالشکل باشد
بر اساس اصل تنوع باید بودجه هم نتایج آنی داشته باشد وهم نتایج طویل المدت را در نظر بگیرد.
سایر اصول بودجه -ادامه
37
اصل مدیریت، مقرر می دارد در موقع تنظیم بودجه باید تمام شرایط سازمان و مدیریت و دستگاه مربوط به طور صحیح و دقیق موجود باشد.
به موجب اصل تناوب یکی از خصوصیات بودجه این اسـت که سـال بـه سـال و پی در پی درحـال تنظیـم، تصویب، اجرا و نتایج حاصل از آن در حال بررسی و مطالعه باشد .
سایر اصول بودجه -ادامه
38
بنا بر اصل کفایت، بودجه باید کافی برای انجام حوائج جامعه بوده و تمام نیازمندی های ضروری جامعه را برآورده سازد.
بر اساس اصل تفکیک اعتبارات مستمر و غیر مستمر، مخارجی که برای جریان امور ادارات و کلیه موسسات در یک سال مالی لازم است باید از مخارج غیر مستمر تفکیک گردد.
سایر اصول بودجه -ادامه
39
اصل مسئولیت مقررمی دارد که وظایف و مسئولیت های هر یک از مجریان باید روشن، صریح و مدون بوده و در حد مسئولیت نیز اختیارات مناسبی به مجریان مربوط تفویض گردد.
بر اساس اصل تناسب بودجه دولت باید بودجه خود را با در نظر گرفتن واقعیات روند اقتصادی هر کشور تهیه نماید.
سایر اصول بودجه -ادامه
با تشکر از توجه شما