برنامه ریزی مسیر دوچرخه برای شهر قزوین
مبانی نظری
دوچرخه وسیله نقلیه ای است سبک و دارای دو چرخ که به کمک نیروی عضلات پا حرکت می کند و دارای انواع مختلفی است. این وسیله نقش غیر قابل انکاری در توسعه فعالیت ها ی گردشگری ، افزایش ارزش زمین و اشغال کمتر فضای شهری ، افزایش اشتغال و تجارت محلی ایفا می کند ). مهندسین مشاور ،1384: 29 )
سابقه تاریخی استفاده از دوچرخه در جهان پس از اختراع دوچرخه در سال 1867 ، نخست این وسیله نقلیه به عنوان وسیله تفریحی مورد توجه همگان قرار گرفت ولی با تکامل تدریجی آن، کم کم از وسیله ای تفریحی – ورزشی به وسیله نقلی ه ای که سرعت جا به جایی فردی را به چندین برابر سرعت حرکت پیاده رسانده بود، برای رفت و آمد در سطح شهرها مبدل شد. با آغاز قرن بیستم و پیدایش اتومبیل به عنوان رقیبی برای دوچرخه ، تردد با دوچرخه کاهش یافت. گسترش شهر ها و تغییر نظام کاربری ها ، مطابق با نگرش های نوگرایانه، رکورد استفاده از آن را تشدید کرد . سرانجام در دهه 1970 ، مساله بحران سوخت و انرژی در جهان به ویژه در اروپا از یک سو و توجه به مسائل زیست محیطی از طرف دیگر موجب گرایش مجدد به استفاده از این وسیله نقلیه در سطح شهرها شد. موضوعاتی از قبیل ایجاد شهر سالم و توسعه پایدار در دهه 1980 به تعدی در استفاده از اتومبیل شخصی منجر شد و تردد با دوجرخه را به منزله بخشی از سیستم حمل و نقل درون شهری ، رسمیت بخشید.(قریب، 1383 :20)
دوچرخه
استفاده از دوچرخه در جهان
مبانی نظری
ورود دوچرخه به ایران قبل از جنگ جهانی دوم شروع شد ولی به لحاظ محدود بودن تعداد آنها وسیله گرانی به شمار می رفت که تنها افراد متمول قادر به خرید آن بودند. بعد از جنگ جهانی دوم واردات دوچرخه افزایش یافت و ازقیمت آن نیزکاسته شد، حتی در برخی از شهر ها مانند اصفهان به علت کارگیری زیاد ازاین وسیله نقلیه در آن زمان خیابان های اصلی شهرمانند چهارباغ بالا،چهارباغ عباسی وچهارباغ صدر دارای درحدود6کیلومتر خطوط ویژه برای تردد دوچرخه بودند. بنابراین در ایران دوچرخه به جز مقطع کوتاهی آن هم دربدو ورود، به عنوان وسیله ای تجملی وتفریحی مفهوم نداشت وهمواره وسیله ای برای حمل ونقل وانجام کار وفعالیت در سطح شهرهای کشوربه ویژه آنهایی که درمناطق مرکزی کشور واقع شده اند مانند اصفهان،کاشان ویزد محسوب می شد. بارشد سریع افزایش تعداد اتومبیل، در ایران دهه 1350 ونبود ایمنی لازم برای دوچرخه سواران وکم توجهی مسئولان دربرنامه ریزی سطوح مختلف کشور، موجب کاهش اهمیت دوچرخه به عنوان یک وسیله نقلیه گردید. درحال حاضر، دوچرخه عموما وسیله نقلیه ای به شمار می رود که به علت دسترسی نداشتن به سایر وسایط نقلیه به ویژه اتومبیل وموتورسیکلت مورداستفاده قرارمی گیرد، بنابراین مغایر با تشخص اجتماعی به شمار می رود. با وجود چنین ذهنیتی استفاده از دوچرخه به گروه های معین جامعه محدود مانده است.(منبع: قریب،فریدون، 1383)
استفاده از دوچرخه در ایران
مبانی نظری
به فضاهای باز خطی که در طول عوامل طبیعی یا مصنوعی شکل می گیرند و به طور کلی هر مسیری در سطح شهر و حومه که مختص پیاده و دوچرخه باشد و از لحاظ زیست محیطی نیز مناسب باشد ، سبز راه گفته می شود که سعی می شود از طریق شبکه ای از این فضاها، نقاط مهم شهرها از قبیل فروشگاه ها ، ایستگاه های وسایل نقلیه عمومی ، مدارس ،کارخانجات، پارک ها و همچنین چشم اندازهای حومه شهر به هم وصل شوند. بدین ترتیب فرد می تواند به صورت پیاده یا با دوچرخه، با استفاده از این فضاها و در امنیت کامل به تردد و تفرج در سطح شهر و حومه بپردازد.)سلیمانی، 1381 :13)
نمونه سبز راه را می توان در محور چهارباغ عباسی در مرکز شهر اصفهان مشاهده نمود. در این خیابان تاریخی و زیبا در دو طرف بلوار وسط، خطوط مخصوص دوچرخه وجود دارد که خود نشانه توجه ویژه به امر دوچرخه سواری در شهر تاریخی اصفهان از دیر باز است.
از آنجا که شورای عالی شهرسازی و معماری ایران خود، در مصوبه مورخ 86/6/25طراحی مسیر مخصوص عبور دوچرخه را در کلیه شهرهای با جمعیت بالای 50 هزار نفر مورد تاکید قرار داده لیکن شرایط لازم برای آن که کالبد شهرها بتواند پذیر ای اینگونه مسیرها باشند مهیا نگردیده است. (شهابیان ،1386 : 60 )
مسیر ویژه دوچرخه (سبز راه ها)
مبانی نظری
برای ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه در شهرها استانداردهای زیر باید لحاظ شوند:
– وجود حداقل عرض 120 سانتیمتر برای عرض مورد نیاز برای طراحی مسیرهای ویژه دوچرخه؛
– پیوستگی و مستقیم بودن مسیرها و شبکه معابر؛
– مسیرها باید امنیت دوچرخه سواران را به همراه داشته باشد و کاهش میزان تصاادفات و خطرات احتمالی را در برداشته باشد؛
– مسیرها باید شیب منطقی و قابل قبول داشته باشند؛
– مسیرها باید فاصله دید منطقی و مطمئنی را برای دوچرخه سوار فراهم نماید؛
– کیفیت خوب و مناسب روسازی مسیرها و لحاظ نمودن شرایط زیست محیطی مناسب در مسیر ها از حیث انواع آلودگی ها (حسن زاده ،1387،67)
استانداردهای مسیر ویژه دوچرخه (سبز راه ها)
علی رغم این که در بسیاری از شهرهای مهم جهان مسیرهای ویژه دوچرخه و پیاده پیش بینی شده است ، ولی در اکثر خیابا نها در شهرهای ایران ، گسترش تعداد اتومبیل ها، افزایش سرعت تردد شهری ، عدم توجه به نقش فضاهای تعاملی و فضاهای انسان گرا موجب کاهش شدید استفاده از این وسیله نقلیه پاک شده است. این در حالی است که در سا لهای اخیر با افزایش قیمت سوخت و رشد فزاینده آلودگی ها ی زیست محیطی، فعالیت های پراکنده ای در این زمینه در برخی از شهرها انجام شده است.
– قریب، فریدون، امکان سنجی ایجاد م سیرهای پیاده و دوچرخه در محدوده تهران قدیم، نشریه 1383 ؛ این مقاله به امکان ، هنرهای زیبا، شماره 19 سنجی ایجاد مسیرهای پیاده و دوچرخه بر اساس شرایط محلی و ویژگی ها ی محدوده هسته تهران مرکزی می پردازد.
– معینی، محمد مهدی، افزایش قابلیت پیاده مداری، گامی به سوی شهری انسانی تر، نشریه هنرهای زیبا، شماره 27 ، پاییز 1385 ؛ در این مقاله به نقش انقلاب صنعتی در افزایش وسایل حمل و نقل موتوری و فراموش شدن حیات اجتماعی خیابان از دیدگاههای مختلف وجایگاه عملکردی خیابان به عنوان عنصر بارز فضاهای شهری در طی تاریخ پرداخته شده و راهکارهایی را در خصوص انعطاف بیشتر فضاها و خیابان های شهری ارائه می نماید.
شیخ الاسلامی در سال 1374 در پایان نامه مقطع ارشد تحت عنوان "مطالعات طرح ایجاد شبکه دوچرخه سواری به عنوان یک روش حمل ونقل شهری" به نیاز های مهم دوچرخه سواران ،تسهیلات ویژه ،ایمنی مسیر ها وبه طور کلی را ههای توسعه ان در حمل ونقل شهری پرداخته اند.
هنرور به همراهی همکاران در مقاله خود تحت عنوان "نگرش ها در زمینه گسترش سامانه های حمل ونقل پاک با تاکید بر دوچرخه سواری در سال 1387 به دوچرخه به عنوان ویسله ای با ارزش در سفر های کوتاه وگذران اوقات فراغت می نگرد.
خواجوند،در کتاب خود تحت عنوان"دوچرخه بهترین وسیله تن درستی نقل وانتقال اقتصادی"در 1387،دوچرخه را در مسایلی هم چون ؛اقتصادی(کاهش مصرف سوخت ،درامدزا از طریق جذب توریست ،کاهش الاینده های هوا)،امنیتی،سلامتی وتندرستی،کمکی موثر می داند.
سابقه ی تحقیق در داخل کشور
راشمور در سال 2003 در مقاله ای باعنوان "پارکینگ های استاندارد برای دوچرخه وموتورسیکلت "با توجه به استانداردها پارکینگ های ویژه برای دوچرخه وموتور را از نظر گذرانده است.
رپلگ در مقاله ای تحت عنوان"دسترسی به دوچرخه در حمل ونقل عمومی در سال 1992 ،دوچرخه را در امریکا،وسیله ای ابمن، پر سرعت وارزان در سفرهایی با فاصله کوتاه می داند.
ای باس باس،"پیشرفت هایی در حمل ونقل شهری"سال 2007
کنف لاخر،در کتابش با عنوان "اصول برنامه ریزی تردد پیاده ودوچرخه" در سال 2008،به واسطه امار ومحاسبات ریاضی،مسیر های ویژه پیاده روی ودوچرخه سواری را طراحی کرده ورعایت استاندارد ها را عاملی مهم در برنامه ریزی وطراحی مسیرها می داند.
سابقه تحقیق در خارج کشور
انواع مسیر دوچرخه
1.دوچرخه رو های از نوع iکه به صورت یک مسیر کاملا مستقل در یک حریم ویژه ایجاد می گردند وعمدتا در همین نوع دوچرخه رو هاست که طرح های هندسی خاص اینگونه مسیر ها اعمال می شود.
2.دوچرخه رو های نوعii:این نوع دوچرخه روها به صورت یک مسیر خاص دوچرخه در حریم اصلی سواره رو ها احداث می گردد ویک جدول کم ارتفاع یا فقط یک خط کش مسیر دوچرخه را از سواره متمایز می گردد.
3. دوچرخه رو های نوعiii:دراین نوع از دوچرخه رو ها مسیر هایی از شبکه معابر شهری به وسیله تابلو های"دوچرخه سواری ازاد"به عبورومرور دوچرخه ها اختصاص می یابد.در این حالت دوچرخه به همراه سایر وسایل در سطح سواره رو تردد می نماید.
ابعاد اندازه و استاندارهای طراحی
به مانند سیر عملی تمام انواع طراحی هندسی در طراحی هندسی در طرح دوچرخه روها نیز استاندارد هایی وجود دارد که ابزار اصلی فرایند طراحی محسوب می گردند.
1.ابعاد دوچرخه:ابعاد دوچرخه استاندارد(به همراه سوار ان) به صورت زیر می باشد.
عرض دوچرخه 0.6
طول دوچرخه 1.8
ارتفاع دوچرخه 2.3
2.سرعت طرح:در طراحی ها می توان دوچرخه را وسیله ای با سرعت بین 10تا50 کیومتر در ساعت دانست.معمول این است که در مسیر های صاف سرعت طرح 30 کیلومتر ودر مسیر های با شیب بیش از 5%،40 کیلومتر در ساعت در نطر گرفته شود.
3.فاصله ازاد تا موانع:تصویر زیر کلیه فواصل جانبی لازم در طراحی دوچرخه روهاست.برای ایجاد ایمنی واسایش هر چه بیشتر دوچرخه سواران این ابعاد کمی به صورت دست بالا لحاظ می شوند.
4.عرض مسیر های دوچرخه رو ها:عرض دوچرخه روها توسط استانداردهای مربوط به ابعاد دوچرخه ،نوع جدول بندی ولبه سازی مسیر،حجم عبوری ومحدوده حرکتی دوچرخه تعیین می شود.در شکل 4 عرض انواع دوچرخه رو ها رانشان داده شده است.
زمانی که از دوچرخه –پیاده روی مختلط استفاده می کنیم می باید در قسمت هایی از مسیر که دارای تونل،ویا ابنیه ترافیکی از این قبیل می باشد مسیر حرکت دوچرخه وعابرین اراز جریان مجزا نموددر حالتی حجم تردد کم باشد عرض معادل 2.4 متر مناسب است ولی با افزایش حجم تردد می باید به همان نسبت عرض معبر افزوده گردد.
5.شیب مسیر های دوچرخه رو:یکی از مهمترین نکات حائز اهمیت در طراحی دوچرخه رو هارعایت شیب طولی انها می باشد.نکات متعددی نظیر مشخصات دوچرخه(تعداد دنده،نوع دوچرخه ولاستیک های انها)،وضعیت جسمانی دوچرخه سوار(سن،وزن،…)،سرعت باد وطول مسیر در تعیین شیب طول نقش دارند.
دوچرخه سواران می توانند در فواصل کوتاه شیب های تا 15 درصد را بپیمایند منتها در طراحی ها حداکثر شیب مطلوب 5 درصد خواهد بودالبته ممکن است که در جاهایی خاصی روگذر ویا زیر گذر مجبور به استفاده از شیب های بیشتر نیز شویم کع به عنوان استثناء بی مانع است.
6.در مورد دوچرخه رو ها : در مورد دوچرخه رو هاشعاع انحنای مسیر کاملا تابع قوس های سواره رو استچون در واقع مسیر دوچرخه به عنوان بخشی از کل معبر مطرح گردیده است واز انجایی که برای عبور ومرور وسایل نقلیه موتوری طراحی گردید،به خوبی تکافوی مسیر دوچرخه را می نماید. ولی در دوچرخه رو نوعi براساس براساس سرعت طرح مسیر سواره رو طراحی شده طبعیت می کند.در جدول 1 شعاع انحنای قوس ها نشان داده شده است.
7.فاصله دید توقف:به مانند شعاع قوس مسیر های دوچرخه رو در دوچرخه روهای نوعIIوIII فاصله دید توقف از انچه که برای مسیر سواره رو طراحی شده تبعیت می نماید.در دوچرخه رو های نوعIو به خصوص در نقاط حساس می باید فاصله دید توقف لازم به نحو مطلوبی لحاظ گردد.
در طراحی مسیر های دوچرخه رو می باید توجه داشت که بر اساس شیب طول مسیر ونوع حرکت های موجود در جریان ترافیک عبوری امکان تشخیص وکنترل کلیه حرکات منجر به تصادم را فراهم نمود.
فاصله دید توقف در دوچرخه رو ها
شعاع قوس های دوچرخه رو ها
عرض مسیرهای دوچرخه
استفاده از زیر گذر و رو گذر در مسیر های دوچرخه رو
در جاهایی که مجاورت سواره رو ودوچرخه رو می توان شرایط بحرانی وخطرناکی را به لحاظ ایمنی برای دوچرخه سواران ایجاد نماید،می توان با اتخاذ تدابیری این دو شکل مسافرتی را از هم جدا ساخت وشرایطی امن را برای دوچرخه سواران فراهم نمود.ومرسوم ترین ان احداث روگذر وزیر گذر های مخصوص دوچرخه است.
مدل تحقیق
ضریب اهمیت معیار ها و زیر معیارهای مکانیابی مسیر
به منظور رتبه بندی معیارها، زیرمعیارها از نرم افزار Expert Choice استفاده شده و برای هر یک از آن ها ضریب وزنی تعیین گردید .
نفشه منطقه 2 قزوین مسیرهای دوچرخه
امتیاز دهی معابر با استفاده از طیف 5 گزینه لیکرات و مدل مطروحه
با تشکر
سلیمانی، محسن و رسول ،( 1381 )، سبز راه ، عنصر ، شهری چند منظوره، ماهنامه شهرداریها، شماره 36 تهران مهندسین مشاور گذرراه، ( 1384 )، تسهیلات دوچرخه سواری، انتشارات شیوه، سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران حسن زاده، غلامرضا، ( 1387 )، ارزیابی و بررسی ظرفیت های کالبدی و زمینه های فرهنگی –اجتماعی استفاده از دوچرخه در شهر به عنوان یک وسیله حمل و نقل. ثابتی راد، عباس، ( 1387 )، گسترده و بی مهار در تو در توی شهر، مدیریت ترافیک ، روزنامه همشهری،تهران. شهابیان، پویان، ( 1383 )، خطر سواره در تقاطع دوچرخه ها، ماهنامه شهرداریها، سال پنجم، شماره 58 ،تهران جهانشاه لو؛لعیا وامینی ، )1384 (الهام برنامه ریزی شهری و نقش ان در دست یابی به حمل ونقل پایدار شهری ،برگرفته از سایت حمل ونقل،
منابع