بررسی معماری کاخ مروارید میراثی از سبک معماری فرانک لوید رایت
تاریخچه
این کاخ به درخواست خدیجه پهلوی (شمس الملوک) دختر دوم رضا شاه و همسر مهرداد پهلبد، طی سالهای 47- 1345 هجری شمسی در زمینی به وسعت 111 هکتار و با زیر بنای دو هزار و 500 متر مربع احداث شده است. براساس اسناد تاریخی، در دهه 40 شمس پهلوی به علت بیماری آسم مهرشهر کرج را که در آن زمان منطقه ییلاقی و خوش آب و هوای غرب تهران محسوب می شد، برای سکونت انتخاب و دستور احداث کاخ مروارید را صادر کرد. عملیات ساخت کاخ مروارید که با همکاری بنیاد فرانک لوید رایت 'Frank Lloyd Wright' توسط گروه معماری نظام عامری، کمونه و خسروی، طراحی شده بود در سال 1345 با مبلغ یک میلیون دلار آغاز شد.
معمار
کاخ شمس کاخی مجهز و مرفه که توسط معماران برجسته آمریکایی برای شمس پهلوی در مهرشهر کرج طراحی شد. این کاخ به دلیل معماری ویژه اش، مروارید نام گرفت
مساحت
کاخ مروارید واقع در مهرشهر کرج در زمینی به گستردگی ۱۱۱ هکتار با ۲۵۰۰ متر زیربنا طی سال های ۴۷–۱۳۴۵، به دست بنیاد فرانک لوید رایت توسط ویلیام وسلی پیترز با تاثیر از شیوه فرانک لوید رایت از پرآوازه ترین معماران آمریکایی طراحی و ساخته شد. معماری این بنا که بخشی از تاریخ معماری مدرن ایران است دنباله رو سبک فرانک لوید رایت در معماری است که از جمله خصوصیات سبک طراحی های فرانک لوید رایت و شاگردان وی برقراری هماهنگی و توازن بین عادت های انسانی و طبیعت در معماری بود. فرانک لوید رایت اسم این فلسفه را «معماری اُرگانیک» یا «طبیعت وار» گذاشت تا هماهنگی را بین انسان و طبیعت به حدی رساند که ساختمان و محیط با هم ترکیب شوند.
موقعیت شهری
مهرشهر یکی از مناطق مهم شهر کرج دارای دو خیابان اصلی به نام های ارم و شهرداری است که در انتهای خیابان ارم کاخ مروارید یا همان کاخ شمس پهلوی قرار دارد. پس از ساخت کاخ مروارید و در زمان محمدرضا شاه پهلوی یک بلوار ۴ بانده و منطقه ای ویلایی برای شهروندان در سه فاز در مجاورت کاخ ساخته شد که مهرشهر نام گرفت.
کانسپت طرح-نورگیری
در معماری ارگانیک یا معماری اندام وار یا بیومورفیسم به ترویج هماهنگی بین عادت های انسانی و طبیعت می پردازد. این اتفاق به صورتی شکل می گیرد که طراحی چنان هماهنگی و ارتباطی با محیط خود داشته باشد که ساختمان، مبلمان و محیط بخشی از یک ترکیب متحد و مرتبط باشد. در طراحی کاخ مروارید نیز این ویژگی ها در سازه اصلی و طرح کاخ به زیبایی به کار برده شده است. طرح کلی کاخ همانند یک سفره ماهی است که صدفی را دربرگرفته است. همه فضاهای معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون و به شکل دانه های مروارید اجرا شده است. در ضلع شمالی کاخ و در محوطه بیرونی دریاچه نیز به شکل باله های سفره ماهی طراحی و اجرا شده است.
ویژگی بنا
این کاخ در زمینی به مساحت ۱۱۱ هکتار با ۲۵۰۰ متر مربع زیربنا در مهرشهر کرج، انتهای خیابان ارم واقع شده است. تا سال ۱۳۵۷ به مدت ۱۲ سال شمس پهلوی و خانواده او در این کاخ زندگی می کردند. گفته می شود شمس پهلوی در این کاخ ایرانی، اروپایی پذیرای مهمانان ویژه ای از داخل و خارج از کشور بوده است.
به گفته میرچی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز، کاخ مروارید یکی از با ارزش ترین کاخ های تاریخی ایران است و از لحاظ ویژگی های فنی از بسیاری از کاخ های موجود چند پله بالاتر است و تکنیک های که در ساخت، طراحی و رنگ آمیزی این مجموعه به کارگرفته شده حتی از سبک و شیوه ساخت کاخ سعدآباد نیز برتر است.
سازه بنا-ریزفضاها
سازه اصلی بنا به صورت سفره ماهی طراحی شده است و ضلع شمالی کاخ و محوطه بیرونی دریاچه نیز به شکل باله های سفره ماهی اجرا شده است. در طراحی فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه کرده است. همه فضاهای معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون و به شکل دانه های مروارید اجرا شده است. تالار طلایی بار، دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق های خواب از بخش های متنوع این کاخ هستند. یکی از مهم ترین بخش های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزئینات مختلفی بوده، به خصوص نمای بیرونی آن که بصورت حلزونی شکل ساخته شده است.
پس از انقلاب این کاخ به بنیاد مستضعفان و بعد از حدود ۱۵ سال به بنیاد تعاون واگذار شد و بنیاد تعاون سپاه نیز در ازای هزینه ی صدور مجوزِ ساخت و ساز در حدود ۸۰ هکتارِ این مجموعه، ساختمان های مسکونی مجموعه ی کاخ شمس را به شهرداری فروخت. از آن زمان از این کاخ به عنوان موزه و با نام مجتمع اردویی، تفریحی شهید فهمیده استفاده شده است تا حدود سال ۱۳۸۲ و پس از بارش سنگین برف و با شکایت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری، کار این مجتمع تفریحی به پایان رسید. ۳۰ درصد یعنی ۲۷ هکتار از مجموعه کاخ مروارید به اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان البرز واگذار شد تا با مرمت و سامان دهی فضای کاخ، امکان بازدید عموم از آن فراهم شود.
این بنا دربردارنده فضاهای گوناگونی از جمله تالار طلایی بار، دفتر مخصوص ، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق های خواب و غیره می باشد. یکی از مهمترین بخش های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزئینات مختلفی بوده، بخصوص نمای بیرونی آن که بصورت حلزونی شکل ساخته شده است. در طراحی فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه کرده و به زیبایی آن افزوده است.
فضای سبز
تمامی فضای سبز درواقع برداشتی نمادین از پارک های اروپایی بوده است که در طراحی آن الگوی فضای باغ های ایرانی نیز لحاظ و تلفیق شده و درختان و گل های باغ منتخبی از گونه های زیبای ایرانی و اروپایی است و با طراحی و بافت و پلان مجموعه هارمونی و هماهنگی بی نظیری دارد.تخریب سازه بتونی بنای کاخ مروارید از داخل، به دلیل نفوذ آب از ناحیه سقف، گرچه از آغاز احداث کاخ اندک اندک شروع می شود.
https://www.kojaro.com/2018/5/6/142351/%DA%A9%D8%A7%D8%AE-%D8%B4%D9%85%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2/
http://www.afamnews.ir/?p=1042
https://archawpress.com/23689/
https://www.irna.ir/news/81044390/%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%A8-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D9%83%D8%A7%D8%AE-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AF-%D9%83%D8%B1%D8%AC
http://www.kgroup.ir/Content.aspx?show=393
http://ruydadiran.com/377-%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AF.html