بررسی معماری مسجد آبی- استانبول
تاریخچه مسجد آبی
در قرن هفدهم به دستور سلطان احمد، مسجدی تاسیس شد که پس از مرگ وی آن مسجد را مسجد سلطان احمد نامیدند. سلطان احمد در زمان حیاتش، تصمیم به ساخت مسجدی گرفت که با مسجد ایاصوفیه استانبول رقابت کند. باید گفت که در این کار به خوبی موفق شده است. بسیاری از توریستان برای تماشای انعکاس رنگ آبی آسمان بر بدنه مسجد، به استانبول سفر می کنند. نمای مسجد آبی، آبی رنگ نیست اما انعکاس آسمان گاهی مواقع آن را آبی نشان می دهد.
البته نام مسجد آبی فقط مربوط به دیواره های خارجی و انعکاس رنگ آبی آسمانی بر روی گنبدها نیست بلکه داخل مسجد، با کاشی های آبی مزین شده است. سقف مسجد آبی از ۲۰ هزار کاشی آبی تزیین شده است که نمونه ای از طراحی ایزنیک قرن شانزدهم است.
ویژگی بنا
مسجد سلطان احمد تنها یک مسجد نبود و در واقع مرکز اجتماعی شهر قسطنطنیه محسوب می شد. در این مجموعه در گذشته علاوه بر مسجد، ساختمان ها و بخش های دیگری چون مدرسه و مکتب، غرفه پادشاهی، حمام ترکی، آبنما و وضوخانه، بیمارستان و اتاق های اجاره ای وجود داشت. جالب آن که مسجد آبی هنوز هم کاربری خود را حفظ کرده و علاوه بر گردشگران، روزانه در نوبت های صبح، ظهر و شب پذیرای نمازگزاران و مسلمانان است. امروزه مسجد آبی نه تنها در کشور ترکیه که در دنیا یکی از خاص ترین مساجد قلمداد می شود و نامش را می توان در لیست زیباترین مساجد از نگاه نشنال جئوگرافیک یا دیگر سایت های معتبر دید.
بررسی فضای داخلی
داخل مسجد ۲۶۰ پنجره روشن به کار رفته است که مسجد را به خوبی در طول روز روشن کرده است. می گویند در قرن هفدهم شیشه هایی که درون این پنجره ها به کار رفته بود، شیشه های با کیفیت رنگی بود که انعکاس نورشان بر کف زمین مسجد، زیبایی دل انگیزی را پدید می آورد اما متاسفانه پس از مدتی شیشه ها تغییر پیدا کرد و کیفیت آن ها کمی کاسته شد.
معمار
مسجد آبی شاهکار معمار عثمانی، محمد آقای صدفکار است که در نزدیکی مسجد ایاصوفیه قرار گرفته است. شاید دلیل این هم جواری را بتوان، انگیزه اصلی سلطان احمد دانست که قصد فخر فروشی به سازندگان مسجد ایاصوفیه را داشت. ساخت این مسجد برای سلطان احمد به حدی مهم بود که خود در مراحل ساخت این مسجد شرکت می کرد و تقریبا به طور مداوم به این مسجد سر می زد تا ذره ای وقفه در ساخت مسجد به وجود نیاید. متاسفانه یک سال پس از تکمیل مسجد آبی، سلطان احمد که جوانی ۲۷ ساله بود، در گذشت و پیکرش در بیرون مسجد در کنار همسر و سه فرزندش به خاک سپرده شد.
بررسی مناره ها
شش مناره شدن این مسجد، به دلیل اشتباه معمار رخ داده است. سلطان احمد از معمار خود می خواهد که مناره های طلایی بسازد که به زبان ترکی “آلتین” تلفظ می شود اما معمار آن را آلتی که به معنای عدد شش است می شنود. در واقع مناره های مساجد یک، دو یا چهار عدد است و تنها مسجدی که در آن زمان شش مناره داشت، مسجد الحرام بود که پس از ساخت این مسجد، غوغایی به پا شد. سلطان احمد معمارش را جهت اضافه کردن مناره هفتم به مکه فرستاد و مشکل را حل کرد.
ویژگی طراحی
از همان ابتدا این مسجد برای مسلمانان ترکیه ساخته شد اما با توجه به توریستی شدن آن، غیرمسلمانان زیادی برای دیدن مسجد آبی آمدند. برای این که تقدس مسجد حفظ شود، ورودی غیر مسلمانان از ضلع غربی است. از طرفی پوشش برای خانم ها اجباری است. طراحی جالبی که در ورودی این مسجد قرار دارد، زنجیره هایی است که از دروازه آویزان شده است. این زنجیره ها، باعث می شود همه کسانی که می خواهند وارد مسجد شوند سر خود را هنگام ورود خم کنند. درواقع تعظیم و سلام به هنگام ورود، برای همه کسانی که وارد می شوند بدین گونه اجبار می شود.
حیاط مسجد
پیش از همه و درست در میانه حیاط یک آبخوری شش ضلعی و مسقف وجود دارد که از شش ستون مرمرین ساخته شده است. این آبخوری قبلا به یک سقف گنبدی با طاقی حکاکی شده مزین بود که البته اخیرا آن را با گنبدی ساده و کوچک تر تعویض کرده اند و امروزه دیگر آبی ندارد. سراسر حیاط مسجد آبی با رواق هایی هم شکل و 26 ستون احاطه شده که بر بالای هر کدام نیز گنبدی قرار دارد. رواق ها و گنبدهای بخش متصل به مسجد و ضلع چهارم، قدری از باقی مرتفع تر و عریض تر هستند. در دو طرف حیاط مسجد نیز شیرهای آب و وضوخانه ها دیده می شود.
شبستان مسجد آبی
در شبستان ستون ها وجود دارند که با کاشی های سنتی و طرح و نگارهای ویژه تُرکی ساخته شده اند. کاشی های دست ساز به حدود 20 هزار می رسد و بیش از 50 طرح مختلف از گل لاله در آن ها دیده می شود.
ترتیب کاشی های سنتی به این صورت بوده است ابتدا کاشی های کم رنگ و سپس کاشی های جدیدتر و پر زرق و برق می شوند. در کاشی های بالاتر رنگ آبی به وضوح نمایان است، طرح ها، شلوغ تر و پُر و پیمان تر شده و گل ها و میوه ها و درختان سرو به چشم می خورند.
پنجره های رنگی و سقف باشکوه
در این مسجد 260 پنجره اُرُسی رنگی رنگی سلطان احمد وجود دارد. این تعداد پنجره از آن روست که نور داخل شبستان به بهترین وجه ممکن تامین شود. در هر نیم طاق، 5 پنجره به چشم می خورد که برخی از آن ها شیشه ندارندو تنها به شکل پنجره ساخته شده اند. گنبدی در میان و چهار نیم گنبد در اطراف وجود دارد که تزیینات گنبد میانی به وضوح از دیگران متمایز است و در پایین آن به نواری آبی رنگ و جذاب آراسته شده است. هر نیم گنبد 14 پنجره دارد و گنبد اصلی نیز به تنهایی میزبان 28 پنجره در دور تا دور خود است. شیشه های رنگی پنجره ها هدیه ای از رییس دولت جمهوری ونیز به سلطان احمد اول بود. البته تا به امروز، بسیاری از آن ها با نمونه های جدید و کم ارزش جایگزین شده اند.
محراب مسجد
یکی از مهم ترین بخش های درون مسجد سلطان احمد، محراب آن است که به زیبایی تمام از مرمر سفید تراشیده شده و شکوه آن در قسمت بالا با طاقچه هایی پی در پی و آبشاری تکمیل شده است. در بالای محراب دو تابلو سبز رنگ به وجود ارد که بر روی آن نوشته هایی طلایی رنگ به چشم می خورد. و در اطراف محراب نیز پنجره های رنگی بسیاری ساخته شده اند. دیوارهای اطراف پنجره ها مرمر نیستند و با کاشی های پر نقش و نگار پوشانده شده اند. در سمت راست محراب، یک منبر بلند با تزییناتی بی نظیر وجود دارد امام جماعت مسجد برای سخن رانی و خواندن خطبه ها بالای این منبر می رود. منبر مسجد سلطان احمد به گونه ای طراحی شده است که در شلوغ ترین اوقات هم تمام افراد بتوانند امام جماعت را ببینند و سخنانش را بشنوند.
لوسترهای مسجد
در کنار پنجره ها، لوسترهای شمعدانی و بزرگ مسجد نیز در روشن کردن فضا دست دارند. روی این لوسترها از تخم های شترمرغ استفاده می کردند، چرا که دافع عنکبوت بوده و از بسته شدن تار عنکبوت جلوگیری می کردند. این تخم ها خود درون کاسه هایی شیشه ای و مجلل نگهداری می شدند. بر روی شیشه لامپ ها و شمعدان ها جواهرات و نگین های ارزشمندی قرار داشت که اغلب آن ها در طول زمان یا به غارت رفتند و یا برای نگهداری در موزه ها جا به جا شدند.
خوشنویسی ها
خوشنویسی های داخل مسجد از آیات قرآن گرفته شده اند و اثری از سید کاظم گُبَری، یکی از بهترین خوش نویسان قرن هفدهم هستند. خوشنویسی ها را در نقاط و بخش های مختلفی از مسجد آبی می باشد.از کاشی ها گرفته تا حاشیه پنجره های قدی مسجد همگی به این آثار هنری مزین شده اند. همچنین لوح هایی بر روی دیوارهای مسجد سلطان احمد دیده می شود که مزین به آیات قرآن مجید و اسامی سلاطین عثمانی است. این آثار هنری زیبا همگی در همان قرن هفدهم خلق و درون مسجد نصب شدند؛ اما در سال های مختلف مورد بازسازی قرار گرفتند.
غرفه پادشاهی که از بیرون نیز دارای یک در ورودی برای این بخش تعبیه شده است که با یک سطح شیبدار، ورود سلطان به همراه اسبش را ممکن می کرد. این سطح شیبدار به ایوانی متصل می شود که به تنگه بسفر اشراف دارد و در هر طرف آن یک اتاق قرار دارد.
ساخت چنین غرفه ای در معماری عثمانی سابقه نداشته است و این بخش یکی از دیگر بخش های متمایز مسجد آبی است. در این غرفه یک طاق سرپوشیده و دو اتاق استراحت کوچک نیز وجود دارد و در طبقه بالای آن، لژ سلطان قرار گرفته که راه دسترسی اش نیز از همین بخش صورت می گیرد. از آن جا که این غرفه را برای امپراتور عثمانی ساخته بودند، طبیعی است که بخشی از نفیس ترین کاشی های مسجد را در همین قستقرار داده اند. چهارچوب غرفه پادشاهی با 10 ستون مرمرین پوشیده شده است و محراب مخصوص به خودش را دارد. در این مجراب کنده کاری ها، تزیین های یشمی و 100 آیه قرآن طلاکاری شده است. طرح کاشی های دیوار مشابه دیگر بخش های مسجد آبی است با این تفاوت که از طلا ساخته شده اند.
کاشی کاری و شیشه های رنگی
در بخش های بالایی مسجد شکل های هندسی و دایره هایی به رنگ قرمز روشن و آبی به وجو دارد که البته اغلب آن ها اصیل و بدیع نیستند. بخش متمایز کاشی های مسجد سلطان احمد، درست از میانه سازه به چشم می خورد،.
بر روی کاشی های آبی، طرح هایی سنتی مانند درخت سرو، گل لاله، رز و میوه های وجود دارد که ترکیبی نمادین از بهشت برین هستند. جالب آن که استفاده از این طرح ها در کاشی کاری های مسجد آبی به دستور رسمی سلطان احمد اول انجام شد و نخستین بار بود که چنین تزیینات باشکوه و مفصلی درون مسجدی با معماری عثمانی به کار می رفت.
http://www.hastigasht.com/1396/08/24/%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A2%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%84-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%B3/
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=13&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwish57fs_7lAhUP_qQKHaocBIQ4ChAWMAJ6BAgGEAE&url=https%3A%2F%2Fwww.golfamsafar.com%2Fplace%2Fsultan-ahmed-blue-mosque-istanbul%2F&usg=AOvVaw1PwdLK6SEB0lem1dnocc4x
https://www.karnaval.ir/things-to-do/sultan-ahmed-mosque-istanbul