بسم الله الرحمن الرحیم
تهیه کنندگان :
موضوع :
ایزو 18000
ارزیابی ایمنی و بهداشت حرفه ای
استاندارد ایزو 18000 – سری ارزیابی ایمنی و بهداشت حرفه ای :
با آغاز انقلاب صنعتی و انتقال تولید از کارگاه های کوچک به کارخانه های تولید انبوه ، موضوع حفاظت از سلامت نیروی کار نیز از حالت فردی خارج و حالت عمومی تری به خود گرفت. پس از پیدایش مکتب روابط انسانی در مدیریت که بر اثر تجربیات هاتورن پدید آمد، توجه به ایمنی منابع انسانی اهمیت بیشتری یافت. امرزوه کمتر مدیری را می توان یافت که از پیامدهای ناامنی محیط کار آگاه نباشد . با این حال اشاره به برخی آمار تکان دهنده مربوط به مشکلات حاصله از نبود محیط کار ایمن به درک اهمیت موضوع کمک خواهد کرد.
هزینه های محیط های غیر ایمن بسیار شگفت آورند. تنها در کشور انگلستان بیش از 300 نفر بین سالهای 97-1996در اثر حوادث کار جان خود را باختند . این رقم در مقایسه با ارقام دهه 1960 به یک چهارم کاهش یافته اما همچنان نامطلوب است. وخامت فاجعه هنگامی آشکارتر می شود که بدانیم به ازای هر کشته تعداد زیادی زخمی وجود دارد.
از آنجا که در محیط های کاری عواملی وجود دارند که می توانند سلامتی و بهداشت تن و روان آدمی را در معرض خطر قرارداده و آنرا دچار بیماری و یا حادثه سازند ، و چنانچه کنترل این عوامل در یک چهارچوب و قالب سیستماتیک و منظمی انجام نگیرد هر اقدامی و لو گسترده باز هم عقیم خواهد ماند و اکنون (سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای ) آمده است تا قالبی را برای سازمان از این حیث فراهم آورد.
:OHSAS
به معنی سری ارزیابی ایمنی و بهداشت حرفه ای می باشدکه شامل استاندارد های OHSAS18001 و OHSAS18002 بوده که نیازمندیهایی را برای سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای مانند استاندارد های مشابه و … بیان می دارد تا سازمان را قادر سازد تمام ریسکهای ایمنی و سلامت حرفه ای خود را تحت کنترل در آورده و کارآئی آن را بهبود بخشد.
چیست ؟ OHSAS 18000
از آغاز قرن 20 میلادی تا کنون توجه به ایمنی و بهداشت پرسنل وسایر ذینفعان در محیط کار به شدت مورد توجه دولت ها و مردم قرار گرفته و طی این مدت سازمانهای زیادی در جهان برای حمایت و ایمنی کار ایجاد شده که از معروفترین آنها می توان به :
*سازمان جهانی کار
*سازمان بهداشت جهان
*سازمان ایمنی و بهداشت حرفه ای
*مرکز ملی تحقیقات ایمنی و بهداشت حرفه ای
*انجمن ملی حفاظت در برابر آتش سوزی
و در ایران وزارت کار و امور اجتماعی
نام برد .
OHSAS مخفف عبارت Occupational Health and Safety Assessment Seriesمی باشد.
1ـ دامنه کاربرد ( SCOPE ) :
مشخصات این سری ارزیابی بهداشت حرفه ای و ایمنی ( OHSAS 18001 ) الزاماتی را برای یک سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی ( OH & S ) معین می نماید تا یک سازمان بتواند با کنترل خطرات ( ریسک ها ) بهداشتی و ایمنی ، عملکرد خود را بهبود بخشد .OHSAS 18001 خود بیانگر معیار عملکرد بهداشتی و ایمنی خاصی نیست و کلیه جزییات لازم برای طراحی یک سیستم مدیریتی را نیز ارائه نمی دهد. مشخصات OHSAS 18001 در مورد هر سازمانی که مایل به اعمال موارد زیر باشد کاربرد دارد :
الف ) ایجاد یک سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی به منظور حذف یا کاهش خطرات ( ریسک ) برای کارکنان و سایر طرفهای ذینفع که ممکن است در معرض خطرات ( ریسک ) بهداشتی و ایمنی ناشی از فعالیتهای سازمان باشند .
ب ) استقرار ، حفظ و بهبود مستمر یک سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی
ج ) حصول اطمینان از انطباق با خط مشی بهداشت شغلی ایمنی که خود تعیین کرده است
د ) اثبات این انطباق به دیگران
ه ) درخواست گواهی / ثبت سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی خود توسط یک سازمان بیرونی
و ) تعیین انطباق با این مشخصات و اظهار آن توسط خود سازمان
تمام الزامات مندرج در OHSAS 18001 به منظور لحاظ شدن در یک سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی در نظر گرفته شده اند . گستره کاربرد آن به عواملی مانند خط مشی بهداشت شغلی و ایمنی ، ماهیت و شرایطی که در آن فعالیت می نماید ، اندازه سازمان و نیز خطرات و پیچیدگی این فعالیتها بستگی دارد .
توجه : OHSAS 18001 قصد دارد تا به موضوعات بهداشت شغلی و ایمنی اشاره نماید و نه به ایمنی محصول و خدمات
2ـ استاندارد مرجع ( NORMATIVE REFERENCES ) :
3 ـ تعاریف ( DEFINITION ) :
3ـ1ـ حادثه :یک اتفاق یا واقعه ناخواسته که منجر به مرگ ، بیماری ، جراحت ، صدمه و یا سایر خسارات گردد .
3ـ2ـ ممیزی ( Audit ) :
بررسی ( و در صورت امکان مستقل ) به منظور تعیین اینکه آیا فعالیتها و نتایج حاصل از آنها با ترتیبات برنامه ریزی شده مطابقت دارد و آیا این ترتیبات به طور موثر و مناسب برای دستیابی به خط مشی و اهداف سازمان اجرا شده اند.
3ـ3ـ بهبود مستمر ( Continual Improvement ) :
فرآیند ارتقای سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی برای دستیابی به بهبودهایی در عملکرد کلی بهداشتی و ایمنی ، در راستای خط مشی بهداشتی و ایمنی سازمان .
3ـ4ـ خطر ( Hazard ) :
موقعیت یا منبع بالقوه ایجاد خسارات انسانی یا بیماری ، تخریب اموال و تجهیزات ، صدمه به محیط کارگاه ( یا محیط زیست ) و یا ترکیبی از آنها .
3ـ5ـ شناسایی خطر ( Hazard Identification ) :
فرآیند شناسایی ( تشخیص ) وجود خطر یا عامل زیان آور و تعیین مشخصات آن .
3ـ6ـ رویداد ( Incident ) :
یک رخداد یا اتفاق ( برنامه ریزی نشده ) که منجر به یک حادثه ( accident ) شده و یا پتانسیل منجر شدن به حادثه را داشته باشد .
3ـ7ـ طرف ذینفع ( Interested Parties ) :
فرد یا گروهی که به عملکرد بهداشت شغلی و ایمنی یک سازمان مرتبط می باشد و یا از آن تاثیر می پذیرد
3ـ8ـ عدم انطباق ( Nonconformance ) :
هرگونه انحراف از استانداردهای کاری ، دستورالعملها ، روشهای اجرایی ، مقررات ، عملکرد سیستم مدیریتی و غیره که به طور مستقیم منجر به جراحات یا بیماری ، صدمه به محیط کارگاه و یا ترکیبی از اینها شود .
3ـ9ـ اهداف ( Objectives ) :
اهداف یا مقاصد که در قالب عملکرد بهداشت شغلی و ایمنی بیان شده و سازمان خود را مقید به حصول آنها می داند .
یادآوری : اهداف حتی المقدور باید کمی باشند .
3ـ10ـ بهداشت شغلی و ایمنی ( Occupational Health and Safety ) : شرایط وعواملی که می تواند بر سلامتی ( being-well ) کارکنان ، کارگران موقتی ، پرسنل ، پیمانکاران ، میهمانان و مراجعه کنندگان و یا هر فرد دیگری در محل کار تاثیر بگذارد .
3ـ11ـ سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی ( OH & S Management System ) :
بخشی از کل سیستم مدیریت که مدیریت بر ریسکهای بهداشتی ـ ایمنی ناشی از فعالیتهای هر سازمان را تسهیل می نماید . این شامل ساختار سازمانی ، فعالیتهای طرح ریزی ، مسئولیتها ، روشها ، فرآیندها و منابع برای تهیه ، اجرا ، بازنگری و حفظ خط مشی بهداشت شغلی و ایمنی می باشد .
3ـ12ـ سازمان ( Organization ) :
شرکت ، بنگاه ، اداره ، مجتمع کاری ، نهاد مسئول ، انجمن یا بخش یا ترکیبی از آنها ، اعم از ثبت شده یا نشده ، دولتی ، عمومی یا خصوصی که دارای وظایف و تشکیلات اداری خاص خود باشند .
3ـ13ـ عملکرد ( Performance ) :
نتایج قابل اندازه گیری سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی مربوط به کنترل ریسکهای بهداشتی و ایمنی توسط یک سازمان ، بر مبنای خط مشی و اهداف .
3ـ14ـ ریسک ( Risk ) :
ترکیب یا تابعی از احتمال و پیامدهای ناشی از وقوع یک اتفاق خطرناک مشخص .
3ـ15ـ ایمنی ( Safety ) :
در امان بودن از ریسک غیر قابل قبول یک خطر .
3ـ16ـ ریسک قابل تحمل ( Tolerable Risk ) :
ریسکی که میزان آن تا حد قابل تحمل توسط سازمان و با در نظر گرفتن الزامات قانونی و خط مشی بهداشتی ـ ایمنی پایین آمده است .
3ـ17ـ بیماری شغلی ( Ill – Health ) :
بیماری که از فعالیت یا محیط کاری مشخص ناشی شده باشد و یا توسط این فعالیتها / محیط ، تشدید گردد .
4ـ عناصر سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی:
4ـ1ـ الزامات کلی :
سازمان باید یک سیستم مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی ایجاد نموده و برقرار نگهدارد که الزامات آن در کل بند 4 تشریح می شود . باید توجه داشت که هدف از استقرار سیستم ایمنی و بهداشت شغلی همانگونه که در ویژگیهای OHSAS 18001 درج شده است ، بهبود عملکرد سازمان در زمینه ایمنی و بهداشت شغلی است . نکته مهم اینست که پیاده سازی یک سیستم مدیریت به خودی خود برای سازمان مفید نیست بلکه هنگامی این امر پسندیده است که بتواند موجب بهبود عملکرد سازمان در زمینه ای شود که سیستم مدیریت برای آن طراحی و اجراشده است.
4ـ2ـ خط مشی ایمنی و بهداشت شغلی ( OH & S Policy ) :
مدیریت ارشد باید خط مشی بهداشت شغلی و ایمنی سازمان را که در آن اهداف و تعهد به بهبود عملکرد بهداشتی ـ ایمنی به روشنی مورد تاکید قرار گرفته است ، تعریف و مدون نماید . مدیریت مذکور باید اطمینان یابد که خط مشی تدوین شده متضمن موارد ذیل باشد :
الف ) متناسب با ماهیت و گستردگی و میزان ریسکهای بهداشتی ـ ایمنی سازمان باشد .
ب ) شامل تعهد به بهبود مستمر باشد .
ج ) حداقل شامل تعهد به تبعیت از قوانین بهداشت شغلی و ایمنی مرتبط و نیز الزامات دیگری که سازمان آنها را تقبل نموده است ، باشد . د ) مدون ، اجرا و برقرار نگهداشته شود .
ه ) به کلیه کارکنان ابلاغ گرد تا ایشان را از الزامات بهداشتی ـ ایمنی خود آگاه نماید .
و ) برای عموم و افراد علاقه مند ( جهت هرگونه پیشنهاد یا انتقاد ) قابل دسترسی باشد .
ز ) به طور متناوب مورد بازنگری قرار گیرد تا از ارتباط و تناسب آن با سازمان اطمینان حاصل شود .
4ـ3ـ طرح ریزی ( Planning ) :
4ـ3ـ1ـ طرح ریزی برای شناسایی خطرات ، ارزیابی ریسک و کنترل ریسک : سازمان باید روشهای اجرایی برای شناسایی مداوم خطرات ، ارزیابی ریسکها و اجرای اقدامات کنترلی ایجاد کرده و برقرار نگهدارد . اینها باید شامل موارد زیر باشد :
فعالیتهای عادی و غیر عادی
فعالیتهای تمام کارکنانی که به محل کار دسترسی دارند ( شامل پیمانکاران و بازدید کنندگان )
امکانات موجود در محل کار که توسط سازمان یا سایرین تهیه شده است
سازمان باید مطمئن باشد که نتایج حاصل از این ارزیابی ها و همچنین تاثیرات ناشی از اقدامات کنترلی در زمان تدوین اهداف بهداشتی ـ ایمنی در نظر گرفته می شوند . سازمان باید این اطلاعات را مستند و به روز نگهدارد .
روش ( متدولوژی ) سازمان برای شناسایی خطرات و ارزیابی ریسکها باید :با درنظر گرفتن دامنه فعالیتها ، طبیعت و زمان تعریف شود تا اطمینان حاصل گردد که روش به کار رفته پویا می باشد و نه واکنشی توانایی تقسیم بندی ریسکها و شناسایی خطراتی را که باید توسط اقداماتی حذف یا کنترل شوند داشته باشد.هماهنگ با تجربه عملیاتی و ظرفیت امکانات کنترل ریسک در سازمان باشد .
برخی از خطرات و مخاطرات مهم ایمنی و بهداشت شغلی عبارتند از :
الف ) سقوط اشیاء
ب ) سقوط افراد
ج ) تشعشعات خطرناک ( نظیر رادیوگرافی )
د ) آلودگی محیط کار ، رستوران ها و دستشویی ها
ه ) برق گرفتگی
و ) آتش سوزی
ز ) بلایای طبیعی
ح ) کار با ماشین آلات خطرناک نظیر پرسها ، اره ها و ماشین کاری
ط ) مواد خطرناک و سمی اعم از مایع ، گاز و جامد
ی ) حمل و نقل افراد و اشیاء
4ـ3ـ2ـ الزامات قانونی و سایر الزامات ( Legal and Other Requirements ) :
سازمان باید روش اجرایی برای شناسایی و دستیابی به الزامات قانونی و سایر الزامات بهداشت شغلی و ایمنی که قابل اعمال در آن باشد ( متناسب با مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی ) ایجاد و برقرار نماید . سازمان باید این اطلاعات را به روز نگهدارد . اطلاعات مربوط به الزامات قانونی و سایر الزامات باید به اطلاع کارکنان سازمان و سایر طرفهای ذینفع مرتبط رسانده شود . برخی از الزامات دیگر که ممکن است برای سازمان کاربرد داشته باشند عبارتند از:
آیین کارهای صنعتی
توافق نامه های منعقده با سازمانهای دولتی و عمومی
راهنمایی هایی که جنبه مقرراتی ندارند
برای همسازی با مقررات قانونی ، سازمان باید الزامات قانونی مرتبط با فعالیتها ، محصولات و خدمات خود را که جنبه ایمنی دارند شناسایی کرده و درک کند . قوانین ممکن است به شکلهای متفاوتی وجود داشته باشند :
قوانین ویژه در خصوص فعالیتها نظیر مجوزهای بهره برداری
قوانین ویژه در خصوص محصولات یا خدمات
قوانین ویژه در خصوص صنعتی که سازمان در آن زمینه فعالیت می کند
قوانین عمومی ایمنی و بهداشت
برای شناسایی این قوانین و نیز تغییرات آنها می توان از منابع مختلفی استفاده کرد مانند :
سازمانهای دولتی
تشکل های صنفی و صنعتی
بانکهای اطلاعاتی موجود
خدمات تخصصی مشاورین و کارشناسان ایمنی
بهترین روش ، تهیه لیستی از قوانین مرتبط با فعالیتها ، محصولات و خدمات سازمان است که به طور دائم به روز می شوند . این کار مشابهت فراوانی با شناسایی و مطابقت با استانداردهای عملیاتی ، محصولات و خدمات در سیستمهای مدیریت کیفیت دارد .
4ـ3ـ3ـ اهداف ( Objectives ) :
سازمان باید اهداف بهداشت شغلی و ایمنی مدونی در هر بخش و سطحی در درون سازمان که مرتبط باشد ایجاد کرده و برقرار نگهدارد . سازمان هنگام تعیین و بازنگری اهداف خود باید الزامات قانونی و سایر الزامات ، خطرات ( عوامل زیان آور ) بهداشتی ـ ایمنی و ریسک ها ، گزینه های فن آوری ، الزامات مالی و عملیاتی و بازرگانی خود و نیز نظرات طرفهای ذینفع را در نظر گیرد . اهداف باید با خط مشی بهداشت شغلی و ایمنی و از جمله تعهد به بهبود مستمر سازگار باشد . به هنگام تدوین اهداف باید در نظر داشت که این اهداف به منظور دستیابی به خط مشی ایمنی و بهداشت شغلی ایجاد می شوند . بنابراین اهداف باید در راستای خط مشی بوده و از سازگاری کامل با آن برخوردار باشند . بهترین روش این است که خط مشی ایمنی و بهداشت شغلی به گزاره هایی تقسیم و اهداف بر اساس این گزاره ها تدوین شوند .به هنگام تدوین اهداف همچنین باید به یافته های حاصل از بازنگری های ایمنی و نیز خطرات و مخاطرات ایمنی تعیین شده توجه داشت . سایر مواردی که به هنگام تدوین اهداف مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از :
مطابقت با قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت شغلی
نظرات طرفهای ذینفع
شاخصهای عملکرد ایمنی و بهداشت شغلی
ـ3ـ4ـ برنامه ( های ) مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی (OH & S Management Programs):
سازمان باید برنامه هایی برای دستیابی به اهداف ایجاد کرده و برقرار نگهدارد که شامل موارد زیر باشد :
الف ) تعیین مسئولیتها برای دستیابی به اهداف در هر بخش و سطحی از سازمان که مرتبط باشد .
ب ) نحوه و زمان بندی دستیابی به آنها : برنامه ( های ) مدیریت بهداشت شغلی و ایمنی باید در فواصل زمانی مناسب و مشخص مورد بازنگری قرار گیرد . این برنامه ( ها ) هر جا که لازم باشد باید اصلاح شوند تا هرگونه تغییر در فعالیتها ، محصولات ، خدمات یا شرایطعملیاتی سازمان در آنها ملحوظ گردد .ایجاد و به کارگیری یک یا چند برنامه ، عاملی کلیدی برای اجرای موفق سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی است.در این برنامه باید نحوه دستیابی به اهداف از جمله زمانبندی و کارکنان مسئول اجرای آن تشریح شود . برنامه را می توان به بخشهایی تقسیم کرد که هر کدام ، عناصر خاصی از عملیات سازمان را در بر گیرد . نباید فراموش کرد که این برنامه باید شامل بازنگری ایمنی و بهداشت شغلی در فعالیتهای جدید باشد .
آمار نشان می دهد که در انگلستان نزدیک به 2/2میلیون نفر در اثر کار دچار بیماری می شوند. و بیش از 20000 نفرمجبور به ترک کار می شوند.براساس برآوردها30 میلیون روز کاری بر اثر حوادث بیماری های ناشی از کار از دست می رود. زیان ناشی از حوادث کاری برای اقتصاد انگلستان 12 میلیارد پوند و برای کارکنان بین 4تا 9 میلیارد پوند برآورد می شود. با توجه به این آمار زیان های وارده به شرکت ها دشوار نیست. اگر هزینه های غرامت و ضرر و زیان پرداختی به آسیب دیدگان را در نظر بگیریم که در پاره ای موارد ارقامی نجومی اند. ، می توان دریافت که عدم وجود ایمنی می تواند یک سازمان را از پا در آورد . افزون بر مسائل مالی دلائل مهم دیگری نیز برای اهمیت ایمنی وجود دارد . هزینه های درد و آلام ، خستگی ، فرسودگی و نگرانی نیروی کار را به راحتی نمی توان در قالب ارقام مالی بیان کرد در حالیکه چنین مشکلاتی همواره درپی حوادث پیش می آیند. همه ی افراد دستخوش حادثه ، از قبیل فرد حادثه دیده ، خانواده وی ، دوستان، همکاران یا حتی مدیران سازمان مربوط ممکن است تحت تاثیر روانی حادثه قرار گیرند . درمواردی این تاثیر زندگی فرد را به کلی تغییر می دهد . معلولیت یا آسیب دیدگی های بزرگ به راحتی قابل جبران نیست.
پس از بیان اهمیت وجود ایمنی در محیط کار ، پرسش اصلی این است که چگونه می توان ایمنی محیط کار را افزایش داد. به عبارت دیگر ، بهترین راه ارتقای وضعیت ایمنی محیط کار چیست؟ امروزه اهمیت مدیریت ایمنی در دستیابی به کار آیی سازمان به طور فزاینده ای مورد توجه قرار گرفته است .
مقررات ایمنی روز به روز سخت گیرانه تر می شود و از نگاه کارکنان نیز ایمنی شرط اولیه محیط کار است. حتی می توان گفت علت اصلی پیدایش سیستم های مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی ، ایجاد راهی برای رعایت مقررات اجباری است که روز به روز سخت گیرانه تر می شوند.
البته امروزه همگان بر این باورند که ایمنی و بهداشت به سیستم مدیریت فعالی نیاز دارد. چرا که ایمنی و بهداشت را نمی توان از طریق مقررات اجباری یا احساس جمعی و یا توسط یک فرد به تنهایی تامین کرد. برای درک اهمیت سیستم مدیریت ایمنی در افزایش سطح ایمنی و بهداشت صنایع ، کافی است نگاهی گذرا به آمار زیر بیفکنیم :
گرچه طبق بررسی حوادث کاری که بین سال های 1985 تا 1990 منجر به معلولیت گشته اند، هیچکدام این حوادث در اثر یک علت خاصی به وجود نیامده بود، لیکن در 46 درصد موارد یک علت سازمانی دخیل بوده است.
– برپایه ی بررسی آماری از صنایع ژاپن ½ حوادث کاری از سال 1969 تا کنون در اثر عدم وجود یک سیستم مدیریت ایمنی کارا پدید آمده است.
– یکی از علل اساسی تدوین دستور العمل پیشگیری از حوادثی است که در اثر عوامل مدیریتی پدید می آیند چرا که این عوامل در 90 درصد حوادث کاری در جامعه اروپا از سال 1983 تا کنون نقش عمده ای داشته اند. باتوجه به این عوامل به جرات می توان گفت: مدیریت ایمنی گزینه نیست ضرورت است.
پیاده سازی سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای مزایایی در پی دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
*نگرش طرح ریزی شده و مستند در رابطه با سلامت و ایمنی
*ساختار روشن و واضح مدیریت ایمنی و بهداشت کار که مشخص کننده محدوده مسئولیتها می باشد
*افزایش آگاهی و دانش کارکنان در ارتباط با موارد ایمنی و بهداشت
*ایجاد محیطی امن و سالم
*کاهش ریسک حوادث و بیماریهای شغلی
*کاهش زمان تلف شده در اثر بیماری و صدمات وارده به کارکنان
*رعایت قوانین و مقررات مربوطه که موجب کاهش هزینه های صرف شده برای پرداخت خسارات وپرداخت جریمه های احتمالی می شود
*اثبات ارزش و جایگاه کارکنان وسایر انسان ها به عنوان مهم ترین سرمایه جامعه
با تشکر از دوستان و استاد گرامی