اهمیت گندم در جهان،تولید ایران و مقایسه کیفیت گندمهای تولیدی استان کردستان با کشور
اهمیت غلات
غلات که گندم نیز یکی از گیاهان این گروه میباشد قرن ها جان بشر را از گرسنگی نجات داده اند و تمدن بشر بر اساس کاوش های باستان شناسی در خرابه های قدیمی با استفاده از گندم در دره ها و دامنه های مشرف به دجله و فرات آغاز شده است و کاوشهای این منطقه نشان میدهد که حدود 16000-10000 سال قبل ساکنان این منطقه (ایران، ترکیه، سوریه و عراق) به کاشت گندم اشتغال داشته اند.
غلات و از جمله گندم می توانند نیازهای روزانه انسان را که شامل هیدراتهای کربن، پروتئین، چربی، مواد معدنی و بعضی از ویتامین ها را مشروط بر اینکه سبوس آنها کاملاً گرفته نشود تامین نماید ولی در مجموع غلات و گندم دارای هیدرات کربن زیاد و مواد پروتئینی و ویتامینی ضعیف هستند و این صفت خصوصاً در ارقام گندم قدیمی صدق میکند ولی در سنوات اخیر محققین اصلاح نبات موفق شده اند ارقامی از غلات با پروتئین بیشتر و کیفیت مطلوب تر بدست آورند.
در حدود 60 درصد سطح مزارع جهان به کشت غلات اختصاص دارد که از این مقدار 34 درصد به گندم و چاودار، 11-9 درصد به جو و یولاف و بقیه به برنج و ذرت اختصاص دارد.
سطح زیرکشت غلات در جهان
گندم در دنیای امروز نه تنها یک ماده غذایی اساسی و مهم به شمار می رود بلکه از لحاظ سیاسی نیز از اهمیتی هم پایه نفت و برتر از آن برخوردار است یعنی در واقع سلاح گندم از سلاح نظامی قدرتمندتر است. اهمیت گندم به لحاظ استراتژیک بودن آن در سقوط بعضی از دولتها ی جهان کاملاً مشخص است.
اهمیت گندم در جهان امروزی
اهمیت سیاسی و اقتصادی غلات خصوصاً گندم از آنجا ناشی می شود که صادرکنندگان غلات کشورهای متشکل و منسجم هستند ولی در کشورهای صادرکننده نفت تزلزل و تک روی کراراً مشاهده شده است و ابرقدرت غرب در کسب منافع کوتاه و بلند مدت خود پیوسته از حربه سیاسی گندم استفاده نموده است، کما اینکه در دیپلماسی وزیر اسبق امور خارجه امریکا چنین آمده است، کمبود مواد غذایی و غلات از جمله عوامل بی ثباتی سیاسی محسوب می شوند و آنها را در موارد استثنایی برای حفظ منافع دراز مدت باید به کار برد.
شوروی سابق، امریکا، چین، هندوستان، فرانسه، کانادا، ترکیه، ایتالیا، آلمان، استرالیا، آرژانتین و مجارستان می باشند. بطوریکه سطح زیرکشت گندم در جهان قریب 000/000/235 هکتار و تولید 000/000/595 تن است که از این سطح و تولید به ترتیب 59 درصد سطح و 61 درصد تولید در کشورهای توسعه یافته و بقیه در کشورهای توسعه نیافته است.
عمده ترین کشورهای تولیدکننده گندم
سطح زیرکشت و تولید گندم کشور به تفکیک آبی و دیم
سطح زیر کشت و تولید گندم استان کردستان به تفکیک آبی و دیم
استان کردستان 8/7 درصد سطح زیرکشت گندم کل کشور، 65/11 درصد سطح گندم دیم کشور و 6 درصد کل تولید و جایگاه پنجم کشوری را در تولید به خود اختصاص داده است.
جدول سطح، تولید و درصد تولید گندم دیم مناطق سردسیری و گرمسیری کشور
سطح زیرکشت ارقام دیم سردسیری و مقدار تولید آنها
1- عوامل ژنتیکی که شامل رقم مورد استفاده است که در کیفیت نان بسیار موثر است زیراارقام دارای مقدار گلوتن متفاوت می باشند و این صفت تحت تاثیر عوامل محیطی و مدیریتی تا حدودی تغییر و افزایش می یابد.
2- عوامل زراعی و محیطی که شامل:
* آب و هوا شامل سرما، خشکی و وزش باد های گرم در فصل نزدیک به رسیدگی.
* جنس خاک (رسی، شنی و …) بطوریکه خاکهای رسی به علت افزایش قدرت نگهداری آب در خود باعث کاهش گلوتن میگردند.
* مصرف کودهای ازته بصورت تقسیط بخصوص در مرحله تشکیل دانه اگر رطوبت در دسترس نبات باشد.
* تناوب زراعی خصوصا تناوب با بقولات
* زمان کشت در فصل پاییز، هرچه زودتر کشت انجام شود درصد پروتئین دانه بیشتر میگردد.
* زمان برداشت: هرچه برداشت دیرتر انجام شود رسیدگی کاملتر و پروتئین افزایش می یابد.
* آفات و امراض و علفهای هرز.
* مدت زمان نگهداری گندم در انبارها نباید طولانی باشد در غیرآن صورت مقدار پروتئین کاهش می یابد.
* زمان استفاده از گندم برای آرد بعد از برداشت حداقل دو ماه است.
عوامل موثر در افزایش کیفیت گندم نان
1- گندم های دانه سخت دارای کیفیت عالی برای نانوایی می باشند (گلوتن بالا).
2- گندم های نیمه سخت دارای کیفیت مناسب برای نانوایی بوده ولی باید با گندم سخت مخلوط شوند (گلوتن متوسط).
3- گندم های نرم دارای کیفیت نامناسب و برای تهیه شیرینی و…..کاربرد دارند
طبقه بندی دانه گندم از نظر کیفیت
این خاصیت ناشی از وجود ماده چسبنده دانه گندم به نام گلوتن است که دارای 80 درصد پروتئین، 8 درصد چربی و 12 درصد مواد معدنی و کربوهیدرات است. گلوتن شامل دو پروتئین به نامهای گلیادین و گلوتینین می باشد که باعث حالت استحکام، چسبندگی و کشدار بودن به نان میشوند.
خاصیت نانوایی گندم
1- داشتن حداقل 11.5-11درصد پروتئین.
2- داشتن گلوتن مرطوب 25 درصد.
ترکیبات مورد نیاز گندم برای کیفیت خوب نان
1- عدد زلنی (مقدار رسوب پروتئینی).
2- درصد مقدار پروتئین.
3- هکتولیتر (وزن واحد حجم).
4- درصد گلوتن مرطوب.
5- دانه های سن زده و …
مهمترین عوامل تعیین کننده کیفیت گندمهای تولیدی:
مقایسه گندمهای تولیدی کشور و استان کردستان بر اساس عدد زلنی (مقدار رسوب پروتئینی)در سال88
مقایسه گندمهای تولیدی کشور و استان کردستان بر اساس مقدار پروتئین در سال88
مقایسه گندمهای تولیدی کشور و استان کردستان بر اساس مقدار هکتولیتر (وزن واحد حجم)در سال1388
مقایسه گندمهای تولیدی کشور و استان کردستان بر اساس گلوتن مرطوب در سال88
مقایسه گندمهای تولیدی کشور و استان کردستان بر اساس میزان دانه های سن زده در سال88
نتایج درصد پروتئین خام نمونه های گندم سالم وسن زده شهرستانهای استان کردستان در سال1389در آزمایشگاه معاونت امور دام سازمان جهاد کشاورزی
دهگلان
دیواندره
سقز
سنندج
قروه
کامیاران
با عنایت به عوامل تعیین کننده در کیفیت گندمهای تولیدی برای تهیه نان و مقایسه انجام شده در سطح کشور در سال 88 نتیجه گیری میشود که استان کردستان با عدد زلنی 21 میلی متر، مقدار پروتئین 12-11 درصد، هکتولیتر 82 درصد و گلوتن مرطوب 28-26 درصد در جایگاه خوب کشوری تعریف شده است.ودر همه شاخصهای تعیین کیفیت درردیفهای خوب کشوری تعریف شده است بنابراین بر اساس این نتایج که توسط آزمایشگاه شیمی غلات زیر نظر مرکز پژوهشهای ایران صورت گرفته و از آنجاییکه بخش عمده تولید گندم دیم ایران(97%)ارقام چون سرداری وآذر2 وسرداری101 همان ارقامی هستند که در استان کردستان کشت وزرع می گردند و از طرف دیگر اجرای مدیریت تولید در این استان از نظر رعایت تاریخ کاشت،تراکم کاشت ،کشت مکانیزه و….زبانزد سایر مناطق دیم کشوری است بنابراین جایگاهی برای این موضوع جنجالی که کیفیت گندمهای تولیدی کردستان پایین می باشند باقی نمی ماند.
نتیجه
1- اصلاح و معرفی ارقام جدید با کیفیت نانوایی بالا توسط موسسات تحقیقاتی برای مناطق سردسیری کشور خصوصاً درشرایط دیم که بتواند با ارقام فعلی از جمله سرداری از نظر کیفیت و تولید در همه شرایط اعم از خشکی،پرباران و نرمال برتری نشان دهد.
2- بهبود مدیریت تولید از طریق:
الف) رعایت تاریخ مناسب کشت که در استان کردستان دقیقا انجام می گیرد زیرا 100%کشت استان حداکثر تا دهه دوم آبانماه با توجه به امکانات موجو از نظر ماشین آلات کشت و سایر نهاده ها به اتمام می رسد.
ب) تغذیه صحیح گیاهی بطوریکه حتی الامکان سعی میگردد تا بر اساس اطلاعات هواشناسی اگر شرایط بارندگی مناسب باشد مصرف کودهای ازته به صورت تقسیطی در دو مرحله انجام گیر د که این شیوه مصرف کودهای ازته در افزایش مقدار پروتئین موثر است.
ج) کنترل به موقع عوامل زیان آور (آفات، امراض و علفهای هرز) بطوریکه اگر شرایط آب و هوایی اجازه دهد استان دارای امکانات کافی برای کنترل عوامل زیان آور است.
د) رعایت تاریخ برداشت بطوریکه رطوبت دانه به کمتر از 14 درصد برسد و این موضوع در استان بعلت برگشت دیر هنگام کمبانهای اعزام شده به مناطق جنوبی کشور کاملا میسر است زیرا در غرب کشور برداشت دیرتر از سایر مناطق کشور شروع میگردد.
ه)رعایت تاریخ بین برداشت و مصرف حداقل به مدت 2 ماه تا فعل و انفعالات شیمیایی دانه گندم کامل گردد و اینکار باید توسط غله و بازرگانی و کارخانجات آرد انجام گیرد.
و) عدم نگهداری طولانی مدت گندم تولیدی در انبارها و سیلوها.
ز) تغییر در شیوه تهیه و عمل آوری خمیر و پخت.
راه کارهای موثردر افزایش کیفیت گندمهای نان
1- آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی.
2- کتاب تقدس گندم و نان در ادیان توحیدی و ادب پارسی.
3- نتایج تجزیه نمونه های گندم کشور در سال 1388 در مرکز پژوهشهای ایران.
4-برنامه تکثیر و تدارک بذر گندم کشور در سال1389.
منابع مورد استفاده
پایان