نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: سوم دبستان
درس19: گندم از گندم بروید
مقدمه
از نظر قرآن و عقل، برخی اعمال خوب و صالح اند و برخی اعمال بد و ناصالح، ولی نتیجه تمام کارها اعم از خوبی ها و بدی ها به خود انسان بازگشت می کند. قرآن کریم در تبیین این مسئله مى فرماید: روزى که هر کسى آنچه کار نیک به جاى آورده و آنچه بدى مرتکب شده، حاضر شده مى یابد و آرزو مى کند کاش میان او و آن کارهاى بد فاصله اى دور بود.
با توجه به اینکه انسان ها در طول حیات خود براساس باورهایی که دارند، عمل می کنند، پذیرش این نکته مهم تربیتی می تواند آثار بسیار مهمی در رفتار و اعمال ما داشته باشد؛ لذا در این درس تلاش شده تا دانش آموزان ضمن درک تناسب عمل و نتیجه در زندگی، با جهان آخرت به عنوان محل پاداش و جزا آشنا شوند.
اهداف درس
* آشنایی با تناسب عمل و نتیجه آن در زندگی
* آشنایی با جهان آخرت به عنوان محل پاداش و جزا با مصداق های دنیایی
* توجه به نیکی و بدی اعمال و نتیجه آنها در جهان آخرت
* آشنایی با پیام قرآنی
توصیه هایی برای شروع مناسب تدریس
1. می توانید با کمک دانش آموزان یک موقعیت ایجاد کنید. مثلاً با هماهنگی قبلی شما کسی وارد کلاس شود که بسیار خوشحال یا به عکس ناراحت است و آن گاه باب گفت وگو را درباره دلایل احتمالی خوش حالی یا ناراحتی او باز کنید. همچنین می توانید خودتان با حالتی ناراحت یا بسیار خوش حال، وارد کلاس شوید. در این صورت باید کاری کنید که دانش آموزان رفتار شما را کاملاً طبیعی تلقی نموده و در عین حال به خوش حالی یا ناراحتی شما پی برده و اجازه سوال در این باره را به خود بدهند.
2. ملاحظه می شود که متن درس بسیار مناسب است؛ بنابراین، بهترین شیوه برای درس، خواندن متن درس و بحث و گفت وگو و نظرخواهی از دانش آموزان است.
3. می توان درس را با خواندن شعری آغاز کرد. فعالیت با هم بخوانیم کتاب می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. (با توجه به آنچه در کلیات آورده شده است. )
4. با توجه به متن درس، می توان تدریس آن را به زمانی موکول کرد که نمره های دانش آموزان اعلام شده یا کارنامه درسی به آنها داده شده باشد و پس از آن همین احساس های گوناگون و تجربه های تلخ و شیرین مدد گرفت و مطلب فوق را بر اساس آن آموزش داد.
5. با توجه به ساختار درس، می توان موقعیتی را فراهم آورد تا کودکان از نزدیک کشتزاری را ببینند و با کشاورزی در زمینه کارش گفت وگو کند یا بذرهای مختلفی که برخی خوب و برخی فاسدند بکارند و پس از آنکه محصولات مختلفی به دست آمد و بذرهای فاسد نیز بی نتیجه ماند، و احساس شادی و غم را تجربه کردند، آموزگار نتیجه بگیرد که اعمال هر یک از ما در این دنیا گوناگون و مختلف است. هر چه عمل نیکوتر باشد مانند بذر مناسب تری است که همانا بهره مندی بیشتر از نعمت های بهشتی است. اما کسی که کار بدی در این دنیا انجام می دهد، مثل بذر فاسدی است که هیچ چیز از آن نمی روید.
6. از دانش آموزان بخواهید از کارهای خوبی که در یک زنگ تفریح در مدرسه می بینند، گزارش تهیه کنند.
7. از دانش آموزان سوال کنید اگر از کارها و فعالیت های دیروز شما فیلمبرداری کرده باشند، کدام قسمت ها را دوست دارید دوباره ببینید؟ چرا؟
8 . می توانید اخبار خوب یا ناخوشایندی را از روزنامه انتخاب کنید و روی تخته کلاس بچسبانید تا دانش آموزان آنها را بخوانند.
9. از دانش آموزان بخواهید در روزنامه هایی که شما انتخاب کرده و در اختیارشان گذاشته اید، اخبار خوب و بد را جست وجو کنند.
فعالیت های درس
گفت وگو کنیم: این فعالیت برای جمع بندی پایانی از درس و با مشارکت کامل دانش آموزان طراحی شده است. دانش آموزان در گروه های خود به مصادیقی از کارهای خوب و بد اشاره می کنند.
بیندیشیم: در این فعالیت، ابتدا تعدادی از دانش آموزان و سپس همه آنها متن حدیث را می خوانند. سپس در گروه های خود با توجه به مضمون حدیث و تصاویر ارائه شده، درباره پرسش به گفت وگو می پردازند. انتظار می رود دانش آموزان به این نکته که هر کس هر چه بکارد، همان را درو می کند، اشاره کنند. یعنی همان طور که کشاورز هر دانه یا میوه ای را بکارد، ثمره او هم از همان جنس دانه یا میوه خواهد بود و آن را برداشت خواهد کرد؛ دنیا نیز همانند مزرعه است و ما مثل کشاورزیم که اگر کار خوب انجام دهیم، به نتایج خوب و پاداش نائل می شویم و در صورت ارتکاب بدی ها به مجازات گرفتار می شویم انجام درست این فعالیت، ضمن ایجاد زمینه آشنایی بیشتر با سخنان معصومین، نشانگر درک اهداف حیطه شناختی درس است و باعث می شود آموخته های دانش آموزان در ذهن آنها تثبیت گردد.
ببین و بگو: با توجه به تصاویر، انتظار می رود دانش آموزان به نتایج، آثار و پاداش کارهای خوب ذکر شده از قبیل خشنود شدن خدا، رفتن به بهشت، سلامتی و آسایش و… و نیز نتایج، آثار و جزای کارهای بد ذکر شده همانند آلودگی، آسیب دیدن و آسیب رساندن و… اشاره کنند. در این فعالیت، با توجه به آثار و نتایج کارها در این دنیا و اینکه کارهای ما در این دنیا هر یک نتیجه ای دارد؛ زمینه جهت سخن گفتن از آثار و نتایج مثبت و منفی کارهای ما در آخرت فراهم می آید.
دوست دارم: در این فعالیت، دانش آموزان احساس خود را در مورد نتیجه اعمال با توجه به بازگشت عمل هر کس به خودش، در قالب جمله ای بیان می کنند. در ادبیات دینی بسیار بر این مسئله تاکید شده است که پیش از انجام یک کار به نتیجه و عاقبت آن فکر شود و در صورت مفید بودن عمل، آن کار صورت پذیرد و در صورت زیان بار بودن ترک شود. بر این اساس، فکر کردن درباره نتیجه کار قبل از انجام عمل فوائد فراوانی دارد؛ از جمله پشیمان نشدن، انجام بهتر و دقیق تر کار و..
با هم بخوانیم: زبان شعر با زبان نثر متفاوت است. پس باید به هنگام خواندن شعر، بر روی وزن و آهنگ آن توجه و دقت بیشتری شود. بد خواندن شعر، تاثیر نامناسب بر روی شنونده آن، به خصوص اگر کودک باشد، به جای خواهد گذاشت. لذا سعی کنید احساس، زیبایی و موسیقی شعر را به گونه ای دلپذیر به دانش آموزان انتقال دهید. تاکید بر روی کلمات، سکوت های مناسب و بجا، نشان دادن بار معنوی عاطفی و حسی کلمات در این انتقال موثر است. در این قسمت از فعالیت ها، ضمن ایجاد احساس خوشایند و دلچسب در دانش آموزان از خواندن شعر در قالب سرود، این ذهنیت را در آنها تقویت می کنیم که یکی از قوانین مهم جهان، قانون بازتاب عمل است؛ یعنی:
هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی
توجه به معنای شعر خوانده شده، برای جمع بندی پایانی از درس طراحی شده است. در این مرحله، معلمان عزیز بحث را هدایت کنند تا دانش آموزان به این نکته اشاره کنند که آنچه در آخرت به عنوان کیفر یا پاداش داده می شود، همان اعمال خود فرد در این دنیا و نتایج آن است. شاعران و ادیبان ایرانی نیز این قانون را مورد توجه قرار داده و با زیباترین و دقیق ترین تشبیهات و شیرین ترین تمثیلات به بیان آن پرداخته اند که به چند مورد آن اشاره می کنیم.
آنچه دی کاشته ای، می کنی امروز درو طمع خوشه گندم مکن از دانه جو (ظهیر فاریابی)
آنچه بر ما می رسد آن هم زماست (مولوی)
آنکه کردار بد روا بیند خود ز کردار خود جزا بیند (امیرخسرو دهلوی)
این جهان کوه است و فعل ما ندا باز گردد این نداها را صدا (مولوی)
اگر بد کنی چشم نیکی مدار که گر خار کاری، سمن ندروی (ابن یمین)
با خانواده: در این فعالیت انتظار می رود، حسّ هنری دانش آموزان را در جهت اهداف دینی برانگیزانید.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
نتایج اعمال خوب و بد را با ذکر نمونه های متنوع، مقایسه و بیان می کند.
جهان آخرت را به عنوان محل پاداش و جزا با مصداق های دنیایی معرفی می کند.
به مصادیقی از کارهای نیک و بد و نتیجه آنها در جهان آخرت اشاره می کند.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
نتایج اعمال خوب و بد را با ذکر چند نمونه، مقایسه و بیان می کند.
جهان آخرت را به عنوان محل پاداش و جزا با مصداق های دنیایی معرفی می کند.
به چند مصداق از کارهای نیک و بد و نتیجه آنها در جهان آخرت اشاره می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
قابل قبول
نتایج اعمال خوب و بد را در حد نمونه ای، مقایسه و بیان می کند.
جهان آخرت را به عنوان محل پاداش و جزا با مصداق های دنیایی معرفی می کند.
به مصداقی از کارهای نیک و بد و نتیجه آنها در جهان آخرت اشاره می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با راهنمایی آموزگار نتایج اعمال خوب و بد را در حد نمونه ای، مقایسه و بیان می کند.
به کمک معلم جهان آخرت را به عنوان محل پاداش و جزا با مصداقی دنیایی معرفی می کند.
با یاری آموزگار به مصداقی از کارهای نیک و بد و نتیجه آنها در جهان آخرت اشاره می کند.
با کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنى هاى درس
۱. در راهنمای معلم پایه دوم گفتیم که در بحث معاد، ما به دنبال وارد شدن به بحث معاد به صورت دقیق و جزیی نیستیم؛ زیرا دانش آموزان هنوز توانایی درک بسیاری از مباحث مربوط به جهان آخرت را ندارند؛ از این رو، سعی می کنیم تا نکات کلی را درباره آخرت بگوییم و فعلاً سخنی از کیفیت عقاب و عذاب و… به میان نیاوریم. در این درس نیز تنها به همین حد بسنده کرد هایم که هرکس در آخرت سزای اعمال خود را می بیند. اگر کارهای خوب انجام داده باشد، جز خوبی نمی بیند و اگر بدی کرده باشد، انتظاری جز بدی نباید داشته باشد.
۲. دانش آموز بایستی در این درس، به این نکته پی ببرد که قانون خداوند این گونه است که هرکس هر گونه عمل کند، همان گونه با او رفتار خواهد شد. مثلاً کسی که مدام به دیگران ظلم می کند و باعث آزار و اذیت دیگران است نباید انتظار داشته باشد که در آن دنیا پاداش ببیند و به بهشت رود، یا بالعکس اگر کسی در این دنیا به دیگران خوبی می کند، حتی اگر دیگران ارزش کارهای او را ندانند، در آن دنیا پاداش این عمل خود را خواهد دید. پس باید مراقب رفتارهای خود باشیم.
۳. داستان درس در حقیقت بیانگر حدیث الدُّنیَا مَزرِعَهُ الآخِره است. پس چه خوب است با کمک این حدیث و با توجه به ضرب المثلی که درس به آن اشاره کرده است این نکته را برای دانش آموزان جا بیندازیم که هر عملی را ما انجام می دهیم، مثل بذری است که در زمین می کاریم. بذری که محصول آن در آخرت به بار می رسد. اگر بذری بد و نامناسب بکاریم، در آخرت محصول خراب و فاسد برداشت می کنیم و اگر بذری سالم و خوب بکاریم، محصولی خوب و نیکو برداشت خواهیم کرد. پس هر عمل ما یک بذر است، باید مراقب باشیم که چه بذری را برای آخرت خود می کاریم.
چگونگی تدریس درس
* روش های یاددهی یادگیری
پرسش و پاسخ، بحث گروهی، سخنرانی
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی و گروهی
* رفتار ورودی و ایجاد انگیزه
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور و غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیص درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
1. تصویر یک دانش آموزی که در حال مطالعه و تلاش برای یادگیری است و دیگری در حال خوردن و خوابیدن، بازی و تماشای فیلم است. سپس بچه ها داستان هر کدام از تصاویر را تعریف کنند و از آن ها بخواهیم عاقبت این دو را حدس بزنند و در پای تخته بنویسند.
2. شعر زشت و زیبا می تواند بهترین شروع برای تدریس باشد.
3 نوشتن عبارت مزرعه روی تخته ی کلاس و پرسیدن این سوالات:
– مزرعه شما را به یاد چه چیزهایی می اندازد؟
– تا به حال شما مزارع کشاورزی را دیده اید؟
4. از بچه بخواهیم تا در گلدان های کوچک دانه ای را بکارند؛ مانند (گندم، ماش، عدس لوبیا و… ) و روی هر گلدان نام دانه ای را که کاشته اند بنویسند. بعد از آنکه سبز شد به کلاس بیاورند ما می توانیم برای این که دانش آموزان را درگیر بحث و هدف درس کنیم زمانی که می رویم و گلدان بچه ها را بینیم با آگاهی از اینکه مثال سبزه ی مورد نظر گندم است. می گوییم: فکر می کنم این سبزه عدس است.
دانش آموز اصرار می کند که آقا اشتباه می کنید این گندم است؛ چون خودم گندم ها را کاشتم. برای هر دانش آموزی این نمایش را بازی می کنیم و به این صورت غیر مستقیم به نتایج کاری که بچه ها کرده اند اشاره می کنیم. اگر گندم کاشتی پس گندم برداشت خواهی کرد.
5. آرام دیوار را لمس می کنم از بچه ها می پرسم دیوار چگونه با دست من رفتار کرد اونیز دست مرا آرام نوازش کرد.
چند ثانیه بعد محکم تر به دیوار ضربه می زنیم. یک صدای بلند و حالت صورت و چهره ی من که گویی ناراحت شدم و دردم آمد. از بچه ها می پرسم من چگونه با دیوار رفتار کردم محکم برسر آن کوبیدم. این نتیجه عمل من شد، دردی که داشتم دچار آن شد. هر عملی را عکس العملی است.
6. در ساعت تفریح در حیاط مدرسه کارهای خوبی را که مشاهده می کنید را بنویسید و به کلاس گزارش دهید.
7. اگر اعمال و رفتار روز گذشته ی شما را فیلم برداری کرده باشند دوست داری کدام قسمت را ببینی؟
8. می توانیم برخی از خبرهای خوب و بد چاپ شده در روزنامه را متناسب با شرایط روحی و عاطفی دانش آموزان انتخاب کنیم و به آن ها بگوییم که خبرهای خوب و بد آن را جدا کنند.
9. بهترین خبر و کار خوبی را که دیروز دیده یا شنیده ای چه بوده است؟
* ارزشیابی
در پایان انتظار داریم نتایج کارهای خوب و بد با ذکر مثال های متنوع بیان کنند و جهان آخرت را محلی برای پاداش و جزا با ذکر مصادیق دنیایی معرفی کنند. حدیث حضرت محمد (ص) را نیز صحیح بخوانند و مفهوم آن را توضیح دهند.
* تعیین تکلیف
به کمک پدر یا مادر، داستانی از نتیجه کار خوب یا بد را بنویس و برای دانش آموزان کلاس تعریف کن. یا به کمک و راهنمایی پدر و مادر با توجه به گذشته و تجربه ای که دارید اگر کار خوب یا بدی انجام دادی و نتیجه آن را مشاهده کرده اید را در کلاس ارائه کنید.
پاسخ فعالیت های کتاب
* بیندیشیم
به نظر شما چه شباهتی میان کارهای ما در این دنیا و کار یک کشاورز در مزرعه وجود دارد؟ یک کشاوز هر چیزی را که می کاد به اندازه ای که تلاش می کند محصول برداشت می کند. انسان هم به اندازه ی کارهای خوب و بدش در این دنیا نتیجه اش را در جهان آخرت می بیند.
* ببین و بگو
نتیجه ی هر یک چیست؟
گرفتن پاداش از خداوند
افتادن و خوردن روی زمین
* با هم بخوانیم
یکدیگر گفت وگو کنید. همه ی کارهای ما ثبت و ضبط می شود و در نهایت به سوی ما باز می گردد. بهتر است کارهای نیک انجام دهیم تا بازگشت آن ها به ما خوب و زیبا باشد.
سوالات درس به همراه پاسخ
1. به نظر شما انجام چه کارهایی باعث میشود در دنیا و آخرت خوشبخت شویم؟
جواب: انجام تکالیف دینی، احترام به بزرگترها به خصوص پدر و مادر کمک به دیگران.
2. این حدیث از رسول خدا (ص) است "اَلدُّنیا مَزرَعهُ الاخره " معنی آن را بیان کنید؟
جواب: دنیا مزرعه ی آخرت است.
3. دوست دارم قبل از انجام هر کار به نتیجه ی آن فکر کنم زیرا:
جواب: باید نتیجه کارم خوب باشد تا درجهان آخرت وارد بهشت شوم.
4. به نظر شما چه شباهتی میان کارهای ما در این دنیا و کار یک کشاورز در مزرعه وجود دارد؟
جواب: کشاورز هرچه را که در زمین خود بکارد همان را نیز برداشت می کند. ما هم در این دنیا هر عملی را انجام دهیم چه بد باشد چه خوب در جهان آخرت نتیجه اش را خواهیم دید.
5. نتیجه کار خوب یا بد را چه موقع می بینیم؟
جواب: در این دنیا و جهان آخرت
6. خداوند چه هدیه ای به کسانی که کارهای خوب انجام می دهند، می دهد؟
جواب: بهشت، مردم در بهشت به همه ی آروزهایشان می رسند.