اندیشه اسلامی 2
دانشگاه پیام نور مرکز قاینات
اندیشه اسلامی 2
1. وحی و پیامبری
2.امامت و رهبری
3.مرجعیت و ولایت در عصر غیبت
بخش اول وحی وپیامبری
1. تعریف و ضرورت نبوت
2. رابطه علم و دین
3. صنعت در قران
4.قران اعجاز و مصونیت از تحریف
5. خاتمیت
6.اسلام و مقتضیات زمان
7. قلمرو دین
8.تعدد ادیان
تعریف و ضرورت نبوت
الف : معنا و مفهوم پیامبر
ب : معنا و مفهوم وحی
1. معنای لغوی
2. وحی در قرآن
تعریف نبوت
الف : مباحث نبوت به دو بخش
1. نبوت عامه . مختص پیامبر خاصی نیست
2. نبوت خاصه . در مورد پیامبر خاصی است
ب : عناصر محوری نبوت
1. قانون (وحی)
2. آورنده قانون یعنی پیامبر اکرم
معنا و مفهوم پیامبر
1. بشر است ، پس فرشته نمی تواند پیامبر باشد
2. برای هدایت انسانها آمده تا راه تکامل را نشان دهد
3. از سوی خدا برانگیخته شده
4. تا معارف نظری و عملی خاصی را از عالم غیب برساند
5. یکی از وظایف پیامبر دریافت پیام الهی است
معنا و مفهوم وحی
الف : پدیده ای خارق العاده ، برای فهم آن به وصف آورنده نگاه می کنیم
ب : معنای لغوی وحی .
1. اشاره
2. سرعت
3. تفهیم
معنای وحی در لغت تفهیم و القای سریع و نهانی
1. خواه تکوینی : جمادات
2. خواه القای امر غریزی : حیوانات
3. تفهیم خطورات قلبی : انسانها
4. تفهیم شریعت : پیامبران
وحی در قرآن
1. اشاره پنهانی : حضرت زکریا
2. هدایت غریزی (برای بقا و تداوم حیات)
3. الهام ، پرتاب بچه در نیل منشا پنهان.
4. وحی تشریعی ، منشاء واضح
شیطانی
ربانی
راههای ارتباط پیامبران با خدا (طبق نظر قرآن )
1. مستقیم : بدون واسطه بر قلب پیامبر القا می شود
2. ایجاد صوت از پشت حجاب : شنیدن و ندیدن صاحب صدا
3. القای وحی به وسیله فرشته : (روح الامین
وحی در اصطلاح کلمه
تفهیم یک سلسله حقایق و معارف از سوی خدا به انسانهای برگزیده از
راهی غیر از راههای عام
این تعریف اخص از معنای لغوی و قرآنی است
وحی و نبوغ
1. نبوغ قدرت شدید ذهنی است که طی مراحل لازم ندارد
2. وحی بر اثر گشوده شدن چشم انداز جدید بوجود می آید
وحی و کشف شهود
کشف و شهود از انسان آغاز می شود که شخص با ریاضت بدان می رسد.
وحی پیامبر فقط مخاطب و گیرنده است
وحی و تجربه دینی
1. در تجربه دینی ذهن پیامبران دخالت می کند
2. در وحی نقش پیامبر تنها تکرار بی کم و کاست پیام الهی است
ج : ضرورت وحی و پیامبری
1. صفات خدا
2. جاودانگی انسان
3. حدود عقل بشری
4. شبهه منکران
از جمله دلائل وحی و نبوت صفات خدا است
1. خدا حکیم است
2. حکمت مقتضی ارسال سفیر جهت هدایت است
3. خدا عالم مطلق است
4. هدف و راه رسیدن به هدف را می داند
5. خدا قادر مطلق است
الف : می تواند بشر را راهنمایی کند
ب : کسی نمی تواند مانع او شود
از جمله دلائل وحی و نبوت جاودانگی انسان
1. سعادت اخروی اصل است
2. کارهای دنیوی مقدمه رسیدن به سعادت اخروی است
3. چون هدف از آفرینش انسان کمال راستین اوست .
الف : آفرینش هدفمند است .
ب : کمال و سعادت واقعی انسان هدف است.
4. کمال واقعی انسان در گرد انتخاب صحیح است
5. انتخاب صحیح بدون معرفت ممکن نیست
6. آگاهی های برخواسته از عقل و حس کافی نیست
7. پس نیاز به وحی و نبوت ضرورت پیدا می کند
راههای شناخت
1. حس : خارج از محسوسات کاربردی ندارد ، فقط جزئیات را درک می کند
2. عقل : عقل در مرحله تشخیص و عمل آسیب پذیر است
3. وحی : به خاطر ارتباط با کامل مطلق نقصی ندارد
نظر الکسیس کارل در مورد انسان
1. علم در شناخت انسان پیشرفتی نداشته
2. هنوز روشی برای شناخت انسان در ارتباط با خارج وجود ندارد
3. انسان معرفی شده توسط متخصصین شبحی از انسان است
4. علت عدم پیشرفت علم در مورد انسان پیچیدگی حقیقت انسان است
محدودیت های عقل انسان
1. محدودیت ذاتی
الف : احکام عقلی کلی و اجمالی است .
ب : در تشخیص آثار اخروی اعمال ناتوان است
2. موانع عارضی . در مرحله تشخیص و عمل آسیب پذیر است
الف : عامل درونی
ب : عام بیرونی ، فرهنگ ، جغرافیا
خلاصه کلام در محدودیت عقل
1. موانع و آفات درونی که مانع درک حقیقت می شود ، پیامبران بپا می خیزند
2. رسیدن به کمال با اعمال اختیاری برگرفته از شناخت از طریق
الف : حس
ب : عقل
ج : عرفان
د : وحی
3. سه مورد اول ناقص پس وحی لازم است
شبهه منکران وحی و نبوت: می گویند گزاره های دینی
1. مطابق عقل : یعنی اگر پیامبر هم نبود عقل می فهمید ، پس وجود پیامبر لغو است
2. مخالف و متضاد عقل : پس مردود است
جواب منکران وحی و نبوت: گزاره های دینی
1. موافق عقل بشری : مستلزم لغو نیست ، بلکه تایید عقل بشری است
2. خرد ستیز : ضد عقل و با اصول قطعی عقل سازگار . در زمره تعالیم آسمانی نیست
3. خردگریز : (فرا حسی و فرا عقلی) : عقل ملزم به سکوت
تعالیم فرا عقلی
1. عقل می تواند فلسفه فرامین الهی را درک کند
2. عقل قادر به درکش نیست ، فقط می فهمد مخالف اصول و مبانی عقل نیست
رابطه علم و دین
1. تعارض : علم و دین با هم سازگاری ندارند بلکه ناسازگارند
2. تکامل : علم و دین دوشادوش همدیگر راه کشف حقایق را می پیمایند
3. تمایز : هر کدام راه خویش می پیماند و به دیگری ارتباط ندارد
تاریخ نظریه تعارض علم و دین
1. دو تحول مهم قرن هفدهم و نوزدهم
2. تحول اول ، دفاع گالیله از نظریه خورشید مرکزی کپرنیک
3. تحول دوم ، بحث در مورد خلقت و تکامل که توسط داروین مطرح شد
اصول نظریه داروین
1. تغییرات تصادفی ، در میان افراد یک نوع
2. تنازع در افراد یک نوع ، سبب امتیازهای نامحسوس می گردد
3. افراد دارای این امتیاز عمر و زاد و ولد بیشتر دارند
عوامل تاریخی طرح نظریه
تعاریض علم و دین
1. جنگ میان علم تجربی و الهیات قرون وسطی به خطا چنین نامیده شد
2. این بحث ، بیشتر در جهان مسیحی بود نه اسلام
3. بسیاری از متفکران دینی بودند نه تعارض علم و دین
چه عواملی سبب این اشتباه شد
1. مردم عادی بین گرایشات حقیقی دین و آداب و رسوم فرق نگذاشتند
2. بعضی ارباب دین ، اعتقاد خود را بنام دین نامیدند
3. صاحبان علم و قلم اغراض خاصی را دنبال می کردند
متفکران مذهبی
1. ماکس پلانک ، تضاد واقعی میان علم و دین نمی بیند
2. کوپر نیک خود یک کشیش فرهیخته بود
3. کپلر می گفت خدا خالق جهان …
4. نیوتن می گفت : من نگاهم به آن اصولی بود که مردم را به سوی اعتقاد به خدا سوق می دهد
5. افلاطون ، فارابی ، ابن سینا ، ابوریحان ، ابن رشد و … معتقد به خدا بودند
نظریه تمایز علم و دین
1. تمایز در موضوع ، غایت و روش علم و دین ، لذا تعارض نیست
2. اشکال این نظریه نگاه به بعضی مسائل این است
رهیافت های طرفداران نظریه تمایز
1. استقلال در زبان می گوید : در معنای یک گزارش کند و کاو نکن ، ببین کاربردش چیست
2. تمایز در روش .
الف : روش الهیات تجلی
ب : روش طبیعت, تجربی ، عقلی
3. تمایز در موضوع .
الف : موضوع الهیات تجلی خدا در مسیح
ب : علم جهان طبیعت
استقلال در زبان علم و دین
1. زبان علم پیش بینی و کنترل ، زبان دین رساندن بشر به حقیقت غانی
2. برخی گویند زبان دین توصیه و تصویب یک گونه زندگی و سرسپردگی به اصول اخلاقی خاص .
نظریه اسقف اسیاندر
1. نظریه ابزار نگاری : داده های علم فرضیه هائی جهت محاسبه و پیش بینی
2. طبق این نظریه تعالیم دین فقط توصیه و اخلاقی است
نظریه تعامل علم و دین
1. همکاری در روش و پیش فرضها .
الف : گاه علم به کمک دین می شتابد .
ب : گاه دین به کمک علم می شتابد
تقریر دونالد مکی از رابطه علم و دین
1. تعارض : جائی است که علم و دین سعی می کنند برای موضوع واحد تبیین واحد ارائه دهند
2. تمایز : موضوع متفاوت ، تبیین متفاوت
3. مکمل : موضوع واحد ، روش و هدف متفاوت ، انواع تبیین .
الف : کار علم کشف علل طبیعی
ب : کار الهیات کشف معنای وقایع
راه حل دفع تعارض های ظاهری علم و دین نگاه به دستاوردهای ایندو است زیرا
1. گزاره های هر دو ظنی
2. گزاره های هر دو قطعی
3. گزاره های علم ظنی و دین قطعی
4. گزاره های علم قطعی و دین ظنی
تعارض علم و دین زمانی است که
1. هر دو ظنی باشند تعارض
2. هر دو قطعی باشند تعارض ولی واقع نمی شود
3. علم ظنی و دین قطعی اعتبار ذاتی با مساله یقینی و قطعی است
4. علم قطعی و دین ظنی
الف : هیچ نظریه علمی قطعی نمی شود .
ب : اگر قطعی شد مقدم است و ظاهر متن دینی را باید تفسیر دیگری نمود .
صنعت در قرآن
تشبیه معجزات به تکنیک
1. برخی معجزات ربطی به تکنیک ندارد و تشبیه سبب تنزل مقام معجزه است
2. گفتار قرآن نقل تاریخ است و ربطی به ارائه تکنیک ندارد
3. آیات خلقت بیان عظمت خدا و خلقت است و ربطی به صنعت و تکنولوژی ندارد
صنایع مندرج در قرآن
1. برخی صنایع گذشته ای است که بدست انبیا یا در خدمت آنها بود
الف : زره بافی
ب : تسخیر باد
ج : ذوب فلزات و …
2. برخی صنایع زمان خاصی ندارد . گردشگری
3. برخی تکنیکها مربوط به آینده است .
الف : خبر از قیامت
ب : تکنیکی که همه استعدادهای زمین را آشکار کند
شالوده های فکر دنیای امروز برای تولید تکنیک
1. شالوده تکنیک صنعتی در جوامع صنعتی
2. شالوده تکنیک شهودی و عرفانی هند
3. شالوده تکنیک ناشی از وحی الهی
تکنولوژی اطلاعات
1. از طریق موجودات پرنده هوایی (قصه سلیمان و هدهد)
2. فرمولهای حاکم بر جمع بندی اطلاعات (از ظن پیروی نکنید)
3. محافظت از اطلاعات وحی (از طریق نجوم ، مصابیح و کواکب)
آیات 6 تا 10 صافات و 12 فصلت دال بر
1. تکنولوژی نوری فقط در آسمان دنیاست
2. یکی از کاربردهای تکنولوژی نور ، حفظ اطلاعات وحی
3. یکی از کاربردهای تکنولوژی نور ، راندن شیاطین
4. کواکب و مصابیح آسمانی یکی از منابع مهم تکنولوژی نور
صنایع هوایی
1. حاضر کردن تخت بلقیس
2. مدل گیری از پرندگان
الف : صنعت بمباران
ب : حرکت در جو با مدل پرندگان
ج : جابجائی بسیار سریع اشیاء بزرگ
د : استفاده از پست هوایی
صنایع دریایی
1. صنعت کشتی سازی – توسط نوح
2. تکنولوژی هدایت کشتی توسط
الف : کاربرد ستارگان برای هدایت کشتی
ب : حرکت کشتی های بزرگ مثل کوه سنگین در دریا
ج : استفاده از باد
3. صنایع صیادی و غواصی : تهیه گوشت سفید
4. صنعت شناورهای زیر دریایی : زندگی یونس در دل دریا
5. صنعت جهانگردی وگردشگری
تکنولوژی باد
1. جابجایی در دریا
2. حرکت ابرها
3. تکنولوژی مهلک و مخرب یا مفید
4. باردار کردن گیاهان
تکنولوژی باد در قرآن
1. جابجایی ابرهای باران زا
2. هلاکت مردم مجرم
3. باردار کردن طبیعت
صنایع عمرانی
1. صنعت سد سازی ذوالقرنین
2. ایجاد راه شوسه در دریا . (وحی به موسی)
الف : امکان شکافتن دریا با ابزار مادی
ب : توسط وحی این تکنولوژی به موسی ابلاغ شد
ج : از فشرده شدن آب استفاده شده
قرآن اعجاز و مصونیت از تحریف
1. از جانب خداست به واسطه روح الامین بر پیامبر نازل شد
2. تحریف نشده
از سوی خدا بودن قرآن
1. آیات بیانگر دلیل عقلی (آیات تحدی)
الف : فصاحت و بلاغت و نظم قرآن (اعجاز لفظی)
ب : امی بودن پیامبر (اعجاز طریقی)
ج : هماهنگی آیات (اعجاز معنایی)
2. آیات بیانگر دلیل نقلی : بشارت پیامبران قبلی به بعثت پیامبر اسلام
آیات تحدی
1. تحدی به کل قرآن
2. تحدی به یک سوره همانند
3. تحدی به ده سوره که هر یک جهتی از جهات اعجاز را داشته باشد
فصاحت و بلاغت
الف : فصاحت
ب : بلاغت
1. شیوایی کلمات
2. روانی تلفظ
3. گوش نواز بودن سخن
1. رسایی
2. دقت تعابیر در فهماندن مقصود
اگر قرآن تحریف شده بود
الف : معجزه نبود
ب : حجیت آن معنا نداشت
ج : عرضه اخبار بر آن درست نبود
معنای تحریف
1. از ریشه حرف به معنای لبه ، کناره و مرز یک چیز
2. در لغت به معنای مایل کردن ، منحرف ساختن و دگرگون نمودن
3. تحریف سخن یعنی ایجاد دگرگونی در سخن
کاربرد تحریف در واژه های دینی
1. نخستین کاربرد در آیات قرآن کریم
2. به معنای فهم و تفسیر و توجیه انحرافی از سخن گوینده
اقسام تحریف
الف : لفظی
ب : معنوی : واقع شده است.
الف : لفظی
1. مصونیت از تغییر که در اعراب و کلمات ، (واقع نشده)
2. مصونیت از افزایش و کاستی در برخی آیات ، کلمات و حروف (واقع نشده)
3. عدم رعایت ترتیب نزول آیات و سوره ها در نگارش و قرائت (واقع نشده)
شواهد تاریخی دال بر عدم تحریف
1. حافظه شگرف عرب معاصر قرآن
2. انس فراوان مسلمانان با قرآن و حفظ تلاوت آن
3. تقدس قرآن نزد مسلمانان و حساس بودن آنان نسبت به هر گونه تغییر آن
4. دستورها و توصیه های ویژه پیامبر در مورد حفظ ، کتابت و تلاوت و جمع آوری قرآن
5. مطرح نشدن تحریف در ضمن انتقادات مطرح شده به خلفای پس از رسول
دلایل روایی دال بر عدم تحریف
1. حدیث ثقلین
2. روایات پر شمار که قرآن را محک آراء و تمایلات حق و باطل می داند
3. روایاتی که محک زدن روایات را به وسیله قرآن بیان می کند
دلایل قرآنی عدم تحریف
1. آیات تحدی : که عقل حکم می کند
2. دلایل برون دینی بوسیله آیاتی که قرآن را با اوصاف عامی توصیف نمود ،
و به آنها تحدی کرده است
مانند : فصاحت و بلاغت ، حق بودن ، ذکر بودن ، عدم اختلاف و …
3. دلایل درونی دینی (نقلی) : انا نحن نزلنا الذکر این آیه بر دو مطلب اشاره دارد
الف )مبداء نزول وحی الهی است
ب) صیانت و پاسداری از ذکر ابدی است
خاتمیت
1. ادله نقلی خاتمیت
2. مبانی ختم نبوت
الف : قرآن
ب : روایات
الف : جهانی بودن اسلام
ب : جامع بودن اسلام
ج : مراتب داشتن
تقسیم پیامبران الهی با توجه به وظائفشان
1. پیامبران قبیله ای : برای قوم و قبیله خاص جهت جلوگیری از انحراف
2. پیامبران تبلیغی : مامور تبلیغ شریعت پیامبران بزرگی مثل ابراهیم ، نوح و …
3. پیامبران تشریعی : دارای کتاب و شریعت مستقل بودند
معنای پیامبر
1. تشریعی : از سوی خدا برای بشر قانون و دستورالعمل می آورد
2. تبلیغی : برای پاسداری و تبلیغ قوانین تشریعی برانگیخته می شوند
علت پایان یافتن نبوت تبلیغی
1. علت اصلی آمدن پیامبر جدید ، تحریف دین سابق بوده نه دین نو آوردن
2. عدم تحریف یک دین مساوی است با لازم نبودن پیامبر جدید.
3. دین اسلام تحریف نشده است ، گرچه امکان تحریف هست
4. در ادیان سابق رشد اینقدر نبود که کسانی از میان مردم بتوانند
جلوی تحریف را بگیرند لذا پیامبر تبلیغی لازم بود
5. در زمان پیامبر اسلام مردم به بلوغ اجتماعی جهت جلوگیری از انحراف
رسیده بودند ، لذا ختم نبوت شد
دلایل نقلی ختم نبوت تشریعی
الف : یکی از محکم ترین ادله ختم نبوت تشریعی آیه شریفه «خاتم النبیین» است
ب : روایات : امام باقر به نقل از پیامبر : … بدانید بعد از من پیامبری نخواهد آمد .
همچنین علی (ع) در نهج البلاغه فوت پیامبر را نشانه گسستن ، رشته پیامبری می داند
مبانی ختم نبوت 1
1. جهانی بودن دین اسلام (عمومیت افرادی) : با آیات قرآن عمومیت
رسالت پیامبر قابل اثبات است(یا ایها الناس ….) و … (رحمه العالمین) و ….
همچنین شواهد تاریخی : نامه های پیامبر به پادشاهان ایران ، روم ، یمن و …
2. جاودانگی اسلام : (عمومیت زمانی)
الف : قرآن – لا نذرکم به و من بلغ …
ب : حلال محمد حلال …
مبانی ختم نبوت 2 تشریعی
1. جامعیت دین اسلام : جنبه های مادی ، معنوی ، فردی و اجتماعی را لحاظ کرده
2. مراتب داشتن دین
الف : اختلاف در شکل اجرایی یک اصل کلی در شرایط اوضاع گوناگون
ب : اختلاف در سطوح و مراتب ، بخاطر اختلاف استعدادهای انسان های پیشین
1. در ناحیه قوانین دینی (از نقص به کمال)
2. در ناحیه معارف الهی (خداشناسی ، معاد و …)
اسلام و مقتضیات زمان
الف : رابطه اسلام با مقتضای زمان
ب : کیفیت هماهنگی دین ثابت با نیاز متغیر
ج : قانون پویای اسلام
مراد از تقاضای زمان
1. پذیرفتن پدیده ای موجود در زمان و تطبیق خویش با آن
الف : پیشرفته و سعادت آور
ب : پسرفتنی و انحطاط آور
2. تقاضای مردم زمان و پسند مردم زمان – نباید در طریق هدایت از کمی اهلش ترسید
3. یعنی پاسخ گویی به نیازهای بشر در هر زمان ، محور نیاز بشر ، درست است ،
اسلام با قوانین ثابت پاسخگو است
رابطه اسلام با مقتضیات زمان
درست نیست چون پدیده ها
1. نبرد با مقتضیات زمان پیشرفته
2. تسلیم زمان و مقتضیات زمان پسرفتنی و عقب مانده
3. هیچکدام
کیفیت هماهنگی دین ثابت با نیازهای متغیر
1. همه نیازها متغیر نیست
الف : نیاز ثابت : از ذات بشر سرچشمه می گیرد . نیاز های جسمانی ، نیازهای روحی ،
نیازهای اجتماعی . محرک توسعه
ب : نیاز متغیر : از نیازهای اولیه سرچشمه می گیرد ولی در طول زمان روش
ارضاء آن فرق می کند (معلول توسعه)
2. درست است که نیاز متغیر داریم ولی این سبب نمی شود نیاز ثابت تغییر کند
علل پویایی قانون اسلام
1. ورود عقل در قانون گذاری
2. اجتهاد پویا
3. ابتنای احکام بر مصالح واقعی ، مصالح و مفاسد در یک
درجه نیست لذا تزاحم بین احکام
4. توجه به احکام اولی و ثانوی
5. عدم جمود بر شکل ظاهری زندگی
6. قوانین کنترل کننده (حکومت برخی قوانین مثل
قاعده لا ضرر ، بر سایر قوانین)
7. اختیارات حکومت اسلامی
منابع احکام در اسلام
1. کتاب (قرآن)
2. سنت و روایات پیامبر
3. اجماع
4. عقل
الف : مصلحه ملزمه عقلانی مصلحت شرعی
ب : مفسده ملزومه عقلانی مفسده شرعی
احکام
الف : اولی : بر مبنای نیازهای ثابت ، بیان کننده روابط چهارگانه
1. رابطه انسان با خویش
2. رابطه انسان با خدا
3. رابطه انسان با جهان
4. رابطه انسان با همنوع
ب : ثانوی : مبتنی بر ضرورت ها و حالات ویژه
1. جرح
2. اضطرار
3. ضرر و ضرار
4. تقیه
5. حفظ دین
اختیارات حکومت اسلامی
1. دخالت مطلق در امور و صدور احکام لازم برای اداره جامعه
2. صدور احکام حکومتی بخاطر مصالح زمان
3. احکام حکومتی مقررات لازم الاجراء بوده و مثل شریعت معتبرند
قلمرو دین با توجه به …. بدست می آید
1. هدف بعثت پیامبران
2. سیره عملی پیامبر اسلام
3. جامعیت دین
4. مهدویت و احیای دین
هدف بعثت پیامبران
الف : تفسیر دنیا گرایانه (هدف این دنیا)
1. عدالت اجتماعی
2. رفاه و آبادانی
3. رهایی از اضطراب و رنج
ب : تفسیر آخرت گرایانه = جدایی دین از دنیا (متالهان مسیحی)
ج : تفسیر جامع نکر: همه شئون زندگی اعم از دنیوی و اخروی
اشکالات نظریه دنیا گرایانه
1. پرداختن دین به امور دنیا ، امری فرعی و تبعی است
2. مسائل قدسی ، عالم غیب و سعادت اخروی چنان جایگاهی
دارد که نمی توان نادیده انگاشت
3. دین برای دنیای بهتر باعث تنزل مقام انبیاء
دلائل نظریه جامع نگر
1. دلایل برون دینی
الف : برهان حکیمان
– انسان باید به سعادت برسد
– سعادت در گرو روابط اجتماعی عادلانه است
– عدالت در صورتی است که در تمام مناسبات عدل برقرار باشد
ب : متعلق پیام پیامبران
– زندگی آدمی است
– زندگی تجزیه پذیر نیست پس پیام نمی شود بخشی را
در برگیرد و از بخشی غافل باشد
2. دلایل درون دینی . باید از قرآن و سیره عملی پیامبران
خصوصاً پیامبر اسلام بدست آورد
دلایل درون دینی نظریه جامع نگر1
اهداف پیامبران در قرآن
1. دعوت به خدا و توحید
2. دعوت به معاد
3. تعلیم و تربیت
4. دعوت به تزکیه و تقوی
5. آزادی انسان
6. عدالت اجتماعی
7. اصلاح جامعه و مبارزه با فساد
مجموع اینها نشان از رسالت جامع پیامبران
دلایل درون دینی نظریه جامع نگر2
سیره عملی پیامبر اسلام
1. تشکیل حکومت
2. تعیین حاکم و ولی برای قبایل
3. صدور دستورالعمل برای زمامداران
4. انعقاد پیمان نامه و عقدنامه
5. قضاوت جهت حل و فصل
6. واگذاری منابع طبیعی طبق ضوابط
7. تشکیلات دریافت مالیات
جامعیت دین چون دین بیان کننده
1. رابطه انسان با خدا (رفع نیاز روحی – روانی و عقلی – عاطفی)
2. رابطه انسان با خودش (فردی)
3. رابطه انسان با دیگران (اجتماعی)
دین یا ادیان از نظر قرآن کریم
1. از نظر قرآن کریم ، همه ادیان وحیانی دارای ماهیت واحدند (اسلام)
2. تفاوت ادیان
الف : در سلسله مراتب جزئی بر حسب مقتضای زمان
ب : درسطح و مرتبه که به موازات تکامل بشر است
3. پس اختلاف ادیان ، تکامل ادیان است نه تعارض ادیان
وظیفه مسلمانان در قبال ادیان آسمانی
1. حقانیت پیامبران پیشین جزء تعالیم انکار ناپذیر قرآن است
2. تردید در صدق پیامبران پیشین تردید در صدق قرآن
3. قرآن علاوه بر تایید کتب و پیامبران قبلی از مطالب و معارف بالاتری برخوردار است
کتب آسمانی پیشین
1. اعتبار عهدین از جهاتی مخدوش است
الف : از جهت اصالت و سند
ب : ادبیات و زمان اسفار پنج گانه مانند انجیل گفته کسی غیر از پیامبران است
ج : محتوی تعالیم آنها بویژه تعالیم تورات ، راه رفتن خدا در باغ و ساختن بت و …
2. کتاب اوستا ، اعتبارش کمتر از آن دو است
الف : مشتمل بر 21 کتاب بوده
ب : در سده سوم میلادی بدست هیربدتنسر جمع آوری شد
گزینش در میان ادیان
1. تکیه بر راههای اخلاقی
2. تکیه بر سنت تاریخی
3. تکیه بر معیارهای عقلانی
4. تکیه بر آزمون تجربی
اعتبار و حجیت خویش را در رساندن به مقصود دارند
نظریات مختلف در باب این حق
1. انحصارگرایی : فقط یک دین حق است بقیه باطل
2. کثرت گرایی : هر دینی تا اندازه ای از حقیقت را بیان می کند
3. شمول گرایی : هر دینی تا اندازه ای از حقیقت را بیان
می کند ولی در باب وظیفه نمی توان حکم به عمومیت داد .
البته همزیستی مسالمت آمیز ممکن است
بخش دوم
امامت و رهبری
الف : کلیات امامت
ب : امامت خاصه
ج. مهدویت
کلیات امامت
1. نظریه انتصابی بودن امام : پیامبر تعیین جانشین نمود ،( نظریه کلامی )
2. نظریه انتخابی بودن : (نظریه فقهی) علی رغم اهمیت
جانشین این منصب اجتماعی توسط
الف : توده مردم
ب : اهل حل و عقد
ج : معرفی خلیفه پیشین
ماهیت امامت در اصطلاح
1. جانشینی پیامبر
2. ریاست عامه : ولایت بر امت در امور دینی و دنیوی ، جهت حفظ شریعت
3. .واجب الاطاعه بودن :
الف : مفهوم حقوقی : باید اطاعت کرد
ب : مفهوم دینی : عدم اطاعت گناه است
مراد از اهل حل و عقد چه کسانی هستند
1. همه ارباب حل و عقد از هر شهر و دیاری
2. حداقل پنج تن از اهل حل و عقد
3. رای سه تن هم کافی است
4. حتی با گزینش یک نفر هم حاصل می شود
5. امامت با اعمال زور هم حاصل می شود
دلیل عقلی ضرورت امامت
1. برهان از طریق قاعده لطف : نصب امام فعلی از افعال خداست ،
که ضرورتش با تکیه بر یکی از صفات خدا یعنی لطیف بودن ، استنباط می شود
2. از طریق حکمت : امامت مجوز ختم نبوت است ارتباطش
هم بدین طریق است که خاتمیت دو مدعا دارد
الف : همگانی و جاودانی بودن اسلام
ب : تحریف ناپذیری اسلام
حال با توجه به اینکه
اولاً : همه جزئیات احکام بیان نشده
ثانیاً : تحریف لفظی و معنوی فراوانی در سنت پیامبر هست
نیاز به وجود امام اثبات می شود (از حیث علم و سیاست)
مرجعیت علمی امام
1. نقش وحدت بخشی امام در تفسیر اصول و فروع دین چون
قرآن حجت صامت و امام حجت ناطق لذا او می تواند مانع تحریف و اختلاف گردد .
2. پاسداری از تحریف شکلی و لفظی دین به وسیله
الف : علم به کتاب و سنت
ب : مصونیت از خطا در مقام هدایت
3. خاتمیت و پاسخگو بودن همیشگی این دین مستلزم وجود کسانی مثل پیامبراست
چرا پس از پیامبر جعل و تحریف در گفتار ایشان واقع شد
1. نو ظهور بودن دین جدید و سرسختی بت پرستان
2. وجود غزوات و جنگهای زیاد مانع آموزش تعالیم دین بود
3. مقررات اجتماعی و سیاسی ، آنی نیستند ، بلکه با
پرسش ها و نیازهای جدید در تعاملند .
4. علاوه بر همه اینها خاتمیت و اینکه این دین پاسخگوی
نیازهای همیشگی بشر است .
مرجعیت سیاسی امام با بررسی اوضاع زمان پیامبر
1. امپراتوری روم شرقی
2. امپراتوری ایران
3. جریان های داخلی
الف : نفاق
ب : مرتدان
ج : جنبش های ارتجاعی
د : بیمار دلان
انتصاب امام در گفتار و رفتار پیامبر
1. در بازگشت از سفر طائف ، بحیره بن ابی فراس درخواست
جانشینی پیامبر کرد . حضرت فرمود الامر لله یضعه حیث یشاء
2. بیعت عقبه دوم در منا که مسلمانان قول دادند در امر جانشین نزاع با پیامبر نکنند .
3. اگر انتخابی می بود باید پیامبر اصل موضوع را گزارش می کردند .
4. اقدام و اصرار پیامبر بر جانشین گذاشتن در مدینه هنگام جنگ ها
امامت خاصه در قرآن و روایات
1. آیه قرآن (مائده /55) انما و لیکم الله و رسوله و … .
2. حدیث ثقلین
3. حدیث غدیر
4. حدیث منزلت
5. حدیث اثنی عشر خلیفه
مراد از «مولا» در حدیث غدیر
1. اولی به نفس یا اولی به اطاعت
الف : بیش از من کنت مولا … فرمودند آیا من از خودتان اولی تر نیستم
ب : در آغاز سخنرانی از نزدیک شدن مرگ خویش خبر داد .
ج : گزارش های تاریخی حاکی است تبریک گفتن
به علی به مناسبت ولی شدن است .
2. محبت و دوستی
بر فرض که این باشد بین محبت و ولایت رابطه معناداری است .
حدیث منزلت علی به منزله هارون
1. هارون وزیر موسی
2. شریک موسی در امر رسالت
3. نیرومند شدن موسی توسط او
4. جانشینی موسی
حدیث اثنی عشر خلیفه
1. در بسیاری روایات تاکید شده ، اینها فقط از قریش اند .
2. در بسیاری روایات فرمودند مانند نقیبان بنی اسرائیل که از جانب موسی بودند .
3. عنوان خلیفه
4. عنوان والی و امیر
5. منظور از دوازده نفر – الف : منابع اهل سنت ساکت لذا حدس هائی زده اند
ب : شیعه مصادیق و …
6. روایات در زمینه مهدی موعود متواتر
7. روایات منقول از خاندان پیامبر نام ها ذکر شد .
8. محی الدین عربی به همه نام ها اشاره کرد و …
نظر شیخ مفید در مورد ائمه هدی
1. اولی الامرهائی هستند که خدا به اطاعتشان فرمان داده .
2. گنجینه های علم الهی و ترجمان وحی اند .
3. دارای معجزات و نشانه های الهی اند .
4. سبب آسایش زمینیان .
5. بندگان گرامی خدایند .
6. دوستی آنها ایمان و دشمنی کفر
7. نهی شان نهی خدا و پیروی شان پیروی خدا
مهدویت
الف : مبانی مهدویت
1. بشارت ادیان پیشین
یهود ، هندو ، بودا ، زرتشت ، مسیح
2. بشارت قرآن کریم
3. فلسفه خلقت و بعثت
ب : موعود اسلام
1. غیبت امام مهدی
2. راز غیبت امام مهدی
3. طول عمر امام مهدی
مبانی مهدویت:بشارت ادیان پیشین1
الف : یهود . در کتاب عهد عتیق عنوان مسیح یا نجات بخش بر این افراد اطلاق شده
1. پادشاهان بنی اسرائیل
2. کاهنان بزرگ
3. برخی پادشاهان غیر اسرائیلی مثل کوروش
ب : هندو
1. جهان به چهار دور تقسیم می شود
2. ما در دوره چهارم (عصر کلی) هستیم
3. در این عصر به یک چهارم درمه عمل می شود
4. این عصر ، عصر ستم و تاریکی است
مبانی مهدویت بشارت ادیان پیشین2
الف : آیین بودا
1. موعود با مفهوم میتریه= مهربان
2. او بودای پنجم یا آخرین بوداست
ب : آیین زردشت
1. نام موعود سوشینت
2. سو یعنی سود رساننده
3. نام کسانی است که در راس هر هزاره از واپسین سه هزار روزگار می آیند.
4. مهم ترینشان ، آخرینشان است
مبانی مهدویت بشارت ادیان 3
آیین مسیحیت ، سه گونه
1. شبیه یعود ، عیسی ناصری نقش نجات دهنده
2. عیسی داور نهایی در جهان
3. شخصی که نوید آمدنش را داده تسلی دهنده و
نجات بخش است و عیسی را جلالت می بخشد
مبانی مهدویت بشارت قرآن
1. وارثان زمین حق پرستان و صالحان خواهند شد
2. اسلام بر همه ادیان پیروز خواهد شد
3. طبق روایات مصداق کامل وعده الهی در آخر الزمان محقق خواهد شد .
4. طبق روایات اراده الهی (نرید ان نمن…) بر ظهور مهدی موعود.
مبانی مهدویت : فلسفه خلقت و بعثت
پیامبران در دسترسی به هدف خویش موفق نشدند ، دو راه وجود دارد
1. بشر با قدرت امکانات ، سعادت و خوشبختی خویش را قربانی خواهد کرد
2. تاریخ با اراده قاهر الهی رقم خواهد خورد .
موعود اسلام عناصر مشترک شیعه و سنی
1. لقب او مهدی
2. نامش همنام پیامبر اسلام
3. از خاندان پیامبر و از فرزندان فاطمه
4. در آخر الزمان حتما خواهد آمد حتی اگر یک روز باقی باشد
5. مردم در پرتو ولایتش به نعمت بی سابقه ای می رسند
6. از خلفا و امیران دوازده گانه ای است که پیامبر سفارش کرد
راز غیبت امام مهدی (عج)
اولا : غیبت حجج الهی از سنت های خداست .
ثانیا : غیبت اولیای الهی جزئی از امور غیبی است که خدا باوران باید قبول کنند .
ثالثاً : راز و حکمت واقعی غیبت را تنها خدا می داند
رابعاً : برخی راز غیبت را مثل راز بسیاری حقایق (بوسیدن حجر الاسود) ناشناخته می دانند .
خامساً : برخی هم گویند غیبت آن حضرت ، مانند آیات متشابه قرآن است .
طول عمر امام مهدی از منظر
1. دین
الف : سوره عنکبوت ، نوح / 950 سال پیامبری و 1600 سال عمر .
ب : خفتن بیش از 300 سال اصحاب کهف
ج : عیسی بن مریم عروج کرده و به قتل نرسیده
2. علم
الف : انسانهای کهن سال با 150 سال عمر .
ب : حضرت خضر با عمر طولانی
ج : دکتر الکسیس کارل ثابت کرد که به درون اجزای مورد آزمایش پیری را نمی یابد .
3. عقل : منعی بر طول عمر نمی بیند
بخش سوم
مرجعیت و ولایت در عصر غیبت
1.مناصب رسول
2.وظائف عصر غیبت
3 .ضرورت نصب جانشین
4.تاریخچه ولایت
5.ماهیت و شرایط ولایت
6. ضرورت ولایت فقیه
7. ولایت مطلقه فقیه
8. مشروعیت ولایت فقیه
9. ولایت و دموکراسی
مناصب رسول
1. رسالت
الف : ابلاغ وحی
ب : تبیین وحی
ج : تفسیر مفاهیم
2. ولایت که مستلزم اطلاعت از :
الف : وحی قرآن پیامبر
ب : وحی بیانی پیامبر
ج : دستورات شخصی پیامبر
3. منصب ولایت بر تفسیر خطاناپذیر از دین به معصومین منتقل می شود .
ضرورت نصب جانشین
1. واگذاری جامعه بلاتکلیف جایز نیست بدلیل حکمت
2. واگذاری امر به خود مردم جایز نیست .
الف : منشاء نزاع
ب : جانشین صفاتی خاص نیاز دارد .
1. عصمت
2. اعلمیت
تاریخچه ولایت
1.از زمان پیامبر و امام معصوم
2. مسلمانان همان زمان در مساله مشکل داشتند .
الف : غیبت پیامبر و عدم حضور در بسیاری شهرها
ب : نیاز مبرم به احکام و دستورات جزئی اجتماعی
3. لذا پیامبر دو کار کردند
الف : اشخاصی جهت تعلیم به سایر مسلمین آموزش دادند
ب : استحکام و تداوم رهبری ، بوسیله نخبگان دینی ،
لذا اولین نفری بودند که ولایت فقیه را مطرح کردند
ولایت تا آغاز غیبت
1. نیمه دوم سده نخستین تا آغاز غیبت توسط امام باقر و امام صادق
2. سده دوم هجری ، هشام و مومن طاق
3. علت جواز رجوع مردم به افرادی مثل هشام و زراره و … راوی حدیث بودن است .
4. امامان معصوم پس از امام باقر و امام صادق طبق رویه آن دو حضرت حرکت کردند .
ولایت در عصر غیبت پاسخگوئی به مشکلات دینی مردم
1. در زمان پیامبر ایشان پاسخگو بودند .
2. در زمان حضور ائمه رفع مشکل توسط امام صورت می گرفت .
3. در دوران غیبت ، رجوع به متخصصین علوم ائمه هدی است همانگونه که در سایر رشته ها به متخصص رجوع می کنیم .
مردم نسبت به مسائل دینی در عصر غیبت
1. غیبت صغری از نواب خاص امام پرسش می شد .
2. در غیبت کبری دستور رجوع به آشنایان به کتاب و سنت داده شده است .
متکلمان بزرگ طرفدار نظر ولایت فقیه
1. شیخ مفید(333- 413 ق)
2. شهید اول محمد بن مکی (786 – 734 ق)
3. محقق کرکی (ف 940 ق) دوره صفویه
4. شهید ثانی زین الدین بن علی (966- 911 ق)
5. ملا احمد نراقی (1158- 1245 ق) عصر قاجار
6. امام خمینی … معاصر .
نظر ملا احمد نراقی در باب ولایت فقیه
1. ولایت بر آنچه پیامبر و امام ولایت دارند ، مگر به نص خارج شود .
2. هر عملی که به دین و دنیای مردم مربوط باشد ، چه
عقلا و چه عادتا, چه شرع دستور داده باشد و چه معاد و معاش …
ماهیت و شرایط ولایت فقیه
ب : فقیه کیست
الف ولایت چیست
الف ولایت چیست
1. ولایت تکوینی
2. ولایت بر تشریع
3. ولایت بر مردم
4. ولایت بر محجوران
5. ولایت بر خرمندان
ب : فقیه کیست
1. اجتهاد مطلق
2. عدالت مطلق
3. قدرت مدیریت و رهبری
اقسام ولایت
1. ولایت حقیقی تکوینی : سرپرستی موجودات جهان و
عالم خارج و تصرف عینی در آنها – فقط خدا
2. ولایت اعتباری
الف : ولایت بر تشریع : ولایت بر قانونگذاری احکام دین .
مخصوص خدا ، در مواردی به پیامبر واگذار می شود .
ب : ولایت بر مردم : در محدوده چهارچوب قانون الهی ، در دو مورد بکار می رود
1. ولایت بر محجوران : * سفیه ** مجنون *** صغیر
2. ولایت بر خردمندان : تصدی امور جامعه اسلامی
ولایت فقیه از این سنخ است. این ولایت ناشی از نیاز و
ضرورت اجتماعی است لذا علی فرمود لابد للناس من امیر
فقیه کیست
1. اجتهاد مطلق : شرط لازم فقاهت است نه اعلمیت و افقهیت
2. عدالت مطلق : حضرت امام . عدالت مانع استبداد ودیکتاتوری می گردد .
3. قدرت مدیریت و رهبری
الف : تسلط بر ساز و کارهای اجرایی
ب : آگاهی از شرایط زمان
ج : شجاع در تصمیم گیری
ویژگی های رهبر از نظر پیامبر
1. تقوایی که مانع گناه شود
2. عملی که باعث کنترل غضب گردد
3. حسن الولایه : با زیر دستان مثل پدر مهربان
ویژگی های رهبر در قانون اساسی
1. صلاحیت علمی لازم برای افتاء در ابواب فقه
2. عدالت و تقوای لازم برای رهبری
3. بینش صحیح سیاسی و اجتماعی ، تدبیر ، شجاعت ، مدیریت و …
ضرورت ولایت فقیه
1. بدیهی است .تصورش موجب تصدیق بدان
2. ضرورت عقلی ولایت
3. دلایل نقلی ولایت
ضرورت عقلی ولایت
1. جامعه بشری به دین و قانون نیاز دارد .
عقل و حس ناتوانند از رساندن بشر به سعادت ،
لذا باید مصون از خطا قانون وضع کنند .
2. نیاز به تبیین و تفسیر قانون وحی : کسی تفسیر می کند
که علم لدنی دارد و مردم او را به عنوان حجت …
3. احکام اجتماعی اسلام مانند احکام عبادی ، ابدی هستند
4. احیاء و اجرای قوانین دین اسلام در زندگی فردی و اجتماعی لازم است .
5. فردی این کارها را می کند که معصوم باشد (پیامبر ، امام ، در زمان غیبت)
6. کسی باید در راس باشد که از هر جهت به امام معصوم شبیه تر است .
دلایل نقلی ولایت
1. امام صادق (ع) : برای رفع مسائل اختلافی می فرماید
رجوع کنید به کسی که حلال و حرام ما را می شناسد احکام ما را عمل می کند و …
2. پیامبر اسلام فرمودند : خلفاء من کسانی هستند که بعد از من
می آیند و احادیث و سنت من را روایت می کنند .
3. امام عصر فرمودند : در حوادث به روات احادیث ، رجوع کنید
که آنها حجت من بر شما ومن حجت خدا بر شمایم … (در خود حوادث رجوع کنید)
ولایت مطلقه فقیه
1. تعریف ولایت مطلقه ولایت مقیده
2. ادله ولایت مطلقه .
الف : عقل
ب : روایت
تعریف و گستره ولایت مطلقه
1. ولایت مطلقه یا ولایت عامه در برابر ولایت مقیده است
که در مورد گستره ولایت فقیه است
2. در گستره ولایت فقیه بین دو موضوع اتفاق نظر
الف : فتوی دادن
ب : قضاوت که فقیه ین مردم رفع خصومت می کند
دیدگاههای مطرح در بحث ولایت به معنای حق تصمیم گیری
1. ولایت در اموری که نیاز به ولی دارد .
ولی متولی خاصی ندارد مثل دیوانه ، اطفال ،
مال غایب و … که از آنها به امور حسبیه تعبیر می آورند .
2. ولایت بر همه امور عمومی مسلمانان :
همه اموری که عرفا یا عقلا یا شرعا حاکم نیاز است .
3. مسائل و مصالح موجود در دایره زندگی خصوصی افراد
که اصلا در دایره مسائل عمومی نیست زیر نظر ولی فقیه نیست ، اگر بتوان یافت .
ادله ولایت مطلقه
1. طبق دلیل عقل جامعه اسلامی هم نیازمند حکومت است
و پذیرش حکومت مستلزم داشتن اختیارات مطلقه است .
2. روایات بسیاری حاکی از اصل ولایت و نیابت فقیه هستند
و تا زمانی که قید نخورد از آنها ولایت مطلقه فهمیده می شود .
مشروعیت ولایت فقیه
1. معنای مشروعیت
الف : در حوزه فلسفه و کلام و فقه سیاسی یعنی حقانیت ،
در برابر غصب و ناحق
ب : در جامعه شناسی سیاسی یعنی مقبولیت و رضایت مردم
2. بحث مشروعیت از یونان باستان شروع شده و توسط
ابن سینا و ملاصدرا و … بیان گردیده است .
جهان بینی توحیدی و حکومت
1. جهان بینی توحیدی مالک هستی را خدا می داند .
2. ولایت و سرپرستی همه انسانها هم از آن خداست .
3. حال که ولایت تکوینی از اوست پس ولایت تشریعی هم مخصوص خداست .
4. پس حاکمیت اصالتاً و با لذات از آن خداست و انسانها
می توانند بر اساس قرارداد اجتماعی حاکم شوند .
5. پس حق حاکمیت از کجا می آید ؟
منشاء مشروعیت حکومت
1. عصر حضور پیامبر .
در اختیار پیامبر به استناد آیات قرآن . اطیعوا الله و اطیعوا الرسول …
2. عصر حضور امام معصوم .
ولایت به نصب مشخص شده است
3. عصر غیبت . به نصب عام از جانب امام (ع) مردم فقط
در تحقق خارجی اش دخالت دارند .
ولایت و دموکراسی
الف : مبانی نظریه انتصاب
ب : جایگاه مردم در نظام ولایی
ج : حکومت دینی و دموکراسی
مبانی نظریه انتصاب
1. استدلال عقلی
الف : در جامعه همواره اموری هست که مربوط به
فرد خاصی نیست . مثل قضاوت و داوری
ب : اسلام دین سیاسی و اجتماعی است . در اسلام سیاست گذاری
کلان جامعه از امور معنوی جدا نبوده است بلکه به دیانت عجین است .
ج : پس در امور اجتماعی هم باید منصوب شده باشد .
2. ادله نقلی، روایات نقل شده در قبل .
جایگاه مردم در نظام ولایی
1. طبق نظریه انتصاب مردم نقشی در مشروعیت حکومت فقیه ندارند
2. نقش مردم در کارآمدی و اجراء است
سازگاری دین و دموکراسی
1. ناسازگارند – جانبداری از دین
2. ناسازگارند – جانبداری از دموکراسی
3. سازگاری دارند منتها مشروط
نظریه سازگاری با توجه به طرفداری از دین می گویند
1. خدا سالاری با مردم سالاری جمع نمی شود
2. جهل و هوس بشری با اراده حکیمانه الهی در تعارض می افتد
3. حکم و حکومت فقط از طرف خداست
ناسازگاری با رویکرد دفاع از دموکراسی
1. این سکولاریزه نشده تهدیدی برای اراده جمعی است
2. این نظر مبتنی بر اندیشه سکولاریستی است
دموکراسی
1. قرائت هائی که دموکراسی را نوعی هدف می دانند لذا :
الف : مردم هر قانونی وضع کنند لازم الاجراء .
ب : این برداشت با دین سازگار نیست .
ج : این برداشت منافات با ربوبیت تشریعی دارد .
2. قرائت هائی که دموکراسی را بعنوان یک روش برای توزیع قدرت سیاسی می دانند
سازگاری مشروط :
1. نوعی مردم سالاری دینی بیان می کند
2. اعتقاد دارند دموکراسی در انتخاب ساختار و سازمان
و روش اجرای احکام دینی کمک می کند .
3. طبق این نظر اسلام آرمانها را بیان کرده نه روش ها را .
4. این نظر احکام دین را دارای حوزه های مسکوت ،
مباح و منطقه الفراغ دانسته که میزان رای ملت است .