Evaluation of Health Promotion Programs
1
مقدمه
تعریف ارزیابی برنامه ارتقاء سلامت
چرا باید ارزیابی کنیم؟
انواع ارزیابی
نکات کلیدی در ارتقاء سلامت و ارزیابی برنامه ارتقاء سلامت
اصول راهنمایی کننده ارزیابی
2
سر فصل مطالب:
تعریف برنامه
برنامه، گروهی از فعالیت های مکمل و مربوط به هم بوده که جهت رسیدن به نتایج و بازده خاصی انجام می شود برای مثال باغچه های آشپز خانه ای، کلاسهای مهارت خرید کردن و آشپزی بهداشتی برنامه هایی جهت بهبود وضعیت تغذیه ای خانواده های کم درآمد می باشد
تعریف ارزیابی برنامه
ارزیابی برنامه عبارتست از جمع آوری سیستماتیک اطلاعات، تجزیه و تحلیل و گزارش اطلاعات درباره یک برنامه جهت کمک به تصمیم گیری می باشد
3
تعریف ارزیابی برنامه ارتقاء سلامت
ارزیابی ارتقاء سلامت به دلایل زیر انجام می شود:
جمع آوری مدارکی درباره اثر بخشی/ تاثیر برنامه
پاسخگویی به ذینفعان، سرمایه گذاران، مددجویان و جامعه
شناسایی راههایی برای بهبود برنامه
چه کارهایی باید انجام شود و چه کارهایی نباید انجام شود
ارزیابی نیازهای جمعیت هدف
بهبود موضوعات برنامه
مقایسه برنامه با برنامه های دیگر
ارزیابی کارایی برنامه (cost/ benefit بودن برنامه)
آزمون فرضیات پژوهش
4
چرا باید ارزیابی کنیم؟
ارزیابی برنامه به 3 نوع اصلی بر اساس زمان ارزیابی و نوع اطلاعات جمع آوری شده تقسیم می شود که عبارتند از:
ارزیابی تکوینی Formative evaluation
ارزیابی فرایند Process evaluation
ارزیابی پایانی Summative evaluation
A. Noroozi, Evaluation of Health Promotion Programs.
5
انواع ارزیابی
ارزیابی برنامه های در حال شکل گیری بوده که جهت برنامه ریزی مراحل برنامه و اطمینان از اینکه برنامه براساس نیاز های مردم می باشد طراحی می گردد
6
Formative evaluation
این ارزیابی برای برنامه های در حال اجرا بکار می رود و رویکردها و مهارتهای لازم در برنامه را ارزیابی کرده و در پی پاسخگویی به این سوال است که چه خدماتی واقعاً ارائه شده و این خدمات در اختیار چه کسانی قرار گرفته است.
ارزیابی فرایند شامل موارد زیر است:
پیگیری افرادی که تحت تاثیر برنامه قرار می گیرند
پیگیری کیفیت و نوع خدمات
پیگیری چگونگی فراهم شدن خدمات
پیگیری نتایج حاصل از ارائه خدمات
7
Process evaluation
این ارزیابی برای برنامه های در حال اجرا و یا برنامه های تکمیل شده بکار می رود و اثر خواسته و ناخواسته برنامه را ارزیابی کرده و در پی پاسخگویی به این است که آیا برنامه تغییری ایجاد کرده است؟(impact evaluation) وآیا برنامه به اهداف مورد نظر رسیده است؟( outcome evaluation) ارزیابی نتیجه نتایج کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت را دربردارد
8
Summative evaluation
ارزیابی پایانی شامل موارد زیر است:
تغییر در نگرش، آگاهی یا رفتار
تغییر در میزان مرگ و میر
تعداد افراد درمان شده
تجزیه و تحلیل هزینه / فایده
تجزیه و تحلیل هزینه / اثر بخشی
تغییر در سیاستها
بررسی تاثیر
9
Summative evaluation
Outcome: ارزیابی نتایجی که به دنبال برنامه اتفاق می افتد این نوع ارزیابی تعیین می کند آیا برنامه به اهداف خود رسیده است.
Impact: اثری که برنامه بر روی شرکت کنندگان و ذینفعان دارد را ارزیابی می کند.
Cost-benefit: برنامه را برحسب هزینه ارزیابی کرده و هزینه برنامه و فواید مالی آن را بررسی می کند به عبارتی نتایج برنامه به ارزش دلاری تبدیل می شود.
Cost-effectiveness: تنها هزینه برنامه بیان شده و فواید برحسب اثر یا نتیجه بیان می شود و ارزش دلاری در نظر گرفته نمی شود.
10
Type of summative evaluation
برای نتایجی که چارچوب زمانی کوتاهی دارند شبیه روزهای کار از دست رفته و غیره مفید است.
این ارزیابی برای نتایجی مانند مرگ و میر و عوارض و هزینه سیستم بهداشتی که طولانی مدت هستند مفید نیست.
باید مشخص شود که فواید و هزینه ها برای چه کسانی می باشد.
گاهی پیش بینی کلیه هزینه ها و فواید مشکل است.
11
عواملی که در ارزیابی هزینه باید مد نظر قرار گیرد
Empowerment : این برنامه ها باید مردم و جوامع را قادر نماید تا تسلط زیادی بر عوامل شخصی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی داشته باشند.
Participatory: برنامه باید مردم را به طریقی باز و دموکراتیک درگیر نماید.
Holistic : حوزه این برنامه ها باید به ماورای پیشگیری از بیماری بسط یابد.
Intersectoral : این برنامه ها باید همکاری آژانس هایی از بخش های مربوط را درگیر نماید
12
اصول کلیدی برنامه های ارتقاء سلامت
Equitable : این برنامه ها باید عدالت و مساوات اجتماعی را مد نظر قرار دهد.
Sustainable: این برنامه ها باید موجب تغییراتی گردد که افراد و جوامع خودشان بتوانند آن را حفظ نمایند.
Multi- Strategy : این برنامه ها باید تنوعی از رویکردهای تکمیلی را جهت ایجاد تغییرات بهداشتی در افراد، سازمانها و جوامع استفاده نماید. کلید ارتقاء سلامت استراتژیهایی از قبیل آموزش بهداشت، ارتباطات، تکامل جوامع، حمایت بسط سیاستها و تغییرات سازمانی است.
13
اصول کلیدی برنامه های ارتقاء سلامت
When
Integrated program planning and evaluation
How
Clear description of the program
Explicit purpose for identified need
Specific evaluation question
Ethical conduct
Systematic methods
Who
Multidisciplinary team approach
Stakeholder involvement
Why
Utilization of evaluation findings
A. Noroozi, Evaluation of Health Promotion Programs.
14
اصول راهنمایی کننده ارزیابی شامل:
When:
ارزیابی و برنامه ریزی جامع
ارزیابی باید قسمت اساسی برنامه بوده و در طول مراحل برنامه انجام شود.
همه برنامه ها باید شامل چگونگی و چه زمانی ارزیابی برنامه باشند.
15
اصول راهنمایی کننده ارزیابی
How:
توصیف روشن برنامه
برنامه باید به دقت توصیف شود مخصوصاً اهداف فرایند و نتیجه و جمعیت مورد هدف
اهداف دقیق جهت شناسایی نیازها
هدف ارزیابی ها باید روشن و در جهت تشخیص نیاز ها باشد
سوالات ارزیابی
سوالات ارزیابی باید خاص و روشن باشد
این سوالات باید بر اساس نیاز اولویت بندی شود
مرحله پیشرفت برنامه، پیچیدگی و دلیل ارزیابی باید در سوالات در نظر گرفته شود
سوالات باید مستقیماً منعکس کننده اهداف outcome و process باشد
رعایت اخلاقیات
اعضای تیم ارزیابی باید جنبه های اخلاقی ارزیابی را درنظر بگیرند
16
اصول راهنمایی کننده ارزیابی
روش سیستماتیک
فعالیتهای ارزیابی مشابه در دیگر واحدهای بهداشتی در آغاز ارزیابی باید بررسی شود
اطلاعات اضافی در صورت وجود اطلاعات به میزان کافی نباید جمع آوری شود
با توجه به محدودیت زمان و منابع سخت ترین و شدید ترین روش ارزیابی باید استفاده شود
در ارزیابی باید اطلاعات کمی و کیفی جمع آوری شده و منابع متفاوت استفاده شود
17
اصول راهنمایی کننده ارزیابی
Who:
رویکرد تیم چندگانه
تیم ارزیابی باید شامل افراد با تخصص و آگاهی های متفاوت باشد
مسئولیتها در شروع ارزیابی باید بین افراد تقسیم شده و یک نفر مدیریت را بر عهده داشته باشد
تیم ارزیابی باید تکنیکها، حمایتها و آموزشهای لازم را در زمان ضروری دریافت کنند
اعضای تیم ارزیابی باید بطور مداوم با یکدیگر کار کنند
درگیر نمودن ذینفعان
ذینفعان باید مورد مشورت قرار گرفته و در سراسر فرایند ارزیابی درگیر شوند.
علائق، انتظارات، اولویتها و تعهد ذینفعان باید ارزیابی شود.
ارزیابی باید نسبت به محیط فرهنگی و اجتماعی برنامه و ذینفعان حساس باشد.
18
اصول راهنمایی کننده ارزیابی
Why:
استفاده از یافته های ارزیابی
مدیر برنامه باید رفتار و عملی را در پاسخ به یافته های ارزیابی تنظیم نماید.
یافته های برنامه باید تصمیم گیران را راهنمایی کند.
19
اصول راهنمایی کننده ارزیابی