1
ارزیابی آزمایشگاهی واحدهای اهدائی
2
مقدمه
پس از مراحل انتخاب و غربالگری اهدا کننده و جمع آوری خون و فرآورده های خونی، روی خون اهداء کننده یکسری آزمایش انجام میگیرد تا از ایمنی فرآورده خونی اهداء کننده اطمینان حاصل شود.
هرگز فرآوده های خونی قبل از تکمیل آزمایش های لازم به گیرنده تزریق نمیشود.
آزمایشات برای بررسی Rh, ABO، غربالگری آنتی بادی های ناخواسته و شناسائی برخی از بیماری های عفونی منتقله از خون انجام میشود.
3
1- تعیین ABO :
بررسی گروه خونی ABO به دو روش سِل تایپ (مستقیم ) و بک تایپ (معکوس) انجام میشود.
در روش سِل تایپ گلبول های قرمز فرد را با آنتی A آنتی B و آنتی AB مجـــاور میکنند و حضور آنتی ژن های A و B را روی سطح گلبول های قرمز بررسی میکنند
در روش دوم بک تایپ سرم فرد را با سلول های A1 وB مجاور میکنند و نوع آنتی بادی در سرم فرد را مشخص میکنند.
نتایح سِل تایپ و بک تایپ باید با یکدیگر مطابقت داشته باشند.
4
2- تعیین Rh:
برروی گلبول های قرمز فرد اهدا کننده و با استفاده از Anti D صورت میگیرد
چنانچه آگلوتینه مشاهده شود برچسب Rh مثبت روی کیسه زده میشود
چنانچه آگلوتینه دیده نشد گلبول های سرخ را از نظر D ضعیف (DW) بررسی میکنند
– چنانچه D ضعیف مثبت باشد روی کیسه برچسب Rh مثبت زده میشود.
– در صورتی که D ضعیف مثبت نباشد برچسب Rh منفی زده میشود.
5
3- غربالگری آنتی بادی ناخواسته (غیرمنتظره):
برروی سرم اهداء کننده انجام میشود
آنتی بادی ناخواسته در اثر برخورد فرد با گلبول های قرمز آلوژنیک (طی انتقال خون و یا بارداری بوجود میآیند
برای این کار سرم اهداء کنندگان با سلول های غربالگر مجاور میشوند
درصورت وجود Ab با اهمیت بالینی در سرم فرد دهنده نباید از پلاسما یا پلاکت فرد استفاده کرد. آنتی A و آنتی B جزء Ab ناخواسته نمیباشند.
فرآورده گلبول قرمز نیز باید با احتیاط مصرف شود و نوع آنتیبادی روی کیسه نوشته شود.
6
4- بررسی عوامل عفونی منتقله از راه خون :
این عوامل عبارتند از :
– ویروس نقص ایمنی (HIV)
– هپاتیت B
– هپاتیت C
– HTLV
– سیفلیس
7
الف – ویروس نقص ایمنی HIV)) نوع 1 و2
از دسته رتروویروسهاست
این ویروس دارای آنزیم ترانس کریپتاز معکوس است که RNA ویروس را به DNA تبدیل میکند و DNA حاصل وارد ژنوم میزبان میشود.
راه های انتقال ویروس عبارتند از : 1- تماس با فرآورده های خونی آلوده 2- تماس جنسی 3- انتقال از مادر به جنین 4- شیر مادر 5- تزریق خون آلوده
در سال 1985 اولین آزمایش غربالگری برای شناسائی آنتی بادی علیه HIV برروی خون های اهدائی انجام شد
آزمایش هائی که اکنون برای شناسائی ویروس HIV در مراکز انتقال خون انجام میشود شامل شناسائی آنتی بادی علیه HIV I,II و آنتی ژنP24 (پروتئین مرکزی ویروس HIV-I) است .
آنتی بادی علیه HIV پس از 22 روز و آنتی ژن P24 پس از 16 روز تماس با ویروس قابل شناسائی است. به این زمان اصطلاحاً دوره پنجره گفته میشود.
آزمون تاییدی وسترن بلات است که البته فقط برای HIV-I میباشد.
نکته: گونه دیگری از این ویروس (گروه O) در مناطق غربی و مرکزی آفریقا گزارش شده است که کیت های ایمنوآسی موجود در بازار قادر به شناسائی این گروه نیستند.
8
ب . هپاتیت B :
راه های انتقال آن از طریق خون و فرآورده های خونی، تماس جنسی و مادر به جنین میباشد.
آزمایش هائی که برای شناسائی این ویروس برروی خون های اهدائی انجام میشوند عبارتند از:
1- آنتی ژن سطحی هپاتیت (HBsAg)B
پس از تماس با ویروس هپاتیت B حدود 6-2 هفته زمان لازم است تا HBS Ag را شناسائی کرد
آنتی بادی برعلیه HBS 16هفته پس از تماس در خون ظاهر میشود.
2- آنتی بادی ضد هسته مرکزی هپاتیت (Anti-HBC) B
این Ab بعد از پیدایش HBS Ag در خون پدیدار شده و تا سالها پس از عفونت نیز در خون قابل ردیابی میباشد
در یک دوره زمانی . HBS Ag کاهش مییابد، Anti-HBC تنها شاخص بیماری است که قابل تشخیص است.
در افرادی که برعلیه هپاتیت B واکسینه شده اند Anti-HBC به وجود نمیآید چون واکسن هپاتیت B فاقد HBC است.
3- سطح سرمی آلانین آمینوترانسفراز (ALT)
میزان این آنزیم در کبد نسبت به دیگر اعضاء بیشتر است و در آسیبهای کبدی میزان سرمی آن افزایش مییابد. اندازه گیری ALT برروی خون اهداء کنندگان الزامی نیست
9
ج . هپاتیت C
پیشتر این ویروس به عنوان هپاتیت Non A-Non B شناخته شده بود.
تا قبل از سال 1990 روش تشخیصی برای این ویروس وجود نداشت و از آزمایش ALT به عنوان آزمایش جایگزین آن استفاده میشد.
تست تشخیصی آن Anti HCV-Ab است که دارای دوره پنجره 66 روز میباشد.
RIBA آزمون تاییدی برای آنتی بادی علیه HCV، میباشد. واکنش مثبت تائید کننده عفونت است.
در حال حاضر آزمایشNAT (تکثیر اسیدنوکلئیک ) جهت شناسائی HCV استفاده میشود. کاربرد روش های NAT باعث کاهش دوره پنجره میگردد (حدود 60-40روز).
10
د. ویروس لنفوتروپیک سلول های T انسانی نوع 1و2 (HTLV 1,2)
ویروس های HTLV. I/II از طریق سلول های خونی مایع منی و شیر مادر منتقل میشود در کشورهای آلوده انتقال از شیرمادر یکی از راه های اصل انتقال است.
HTLV-1 با لنفوم، لوسمی سلول T بزرگسالان (ATLL) و میلوپاتی همراه با HTLV-1 و پاراپرزی گرمسیری مرتبط است.
اغلب موارد آلودگی به ویروس HTLV-1 بدون علامت باقی میماند و بیماری تنها در کمتر از 1% بروز مینماید.
HTLV-II: با مواردی معدودی لوسمی موئی شکل (HCL) و لوسمی لنفوسیت های بزرگ گرانول دار (LGL) همراه میباشد.
در ایران، حدود 2% آلودگی در استان های خراسان مشاهده شده است از این رو در این استان ها خون های اهدائی از نظر ویروس HTLV-I/II بررسی میشود.
روش تشخیص برمبنای جستجوی آنتی بادی علیه HTLV-I/II میباشد (آنزیم ایمنواسی ) البته قادر به تفکیک دو ویروس از هم نمیباشند
تزریق واکسن انفلوانزا باعث ایجاد مثبت کاذب (در کمتر از 5% افرادی) میگردد
11
هـ . سیفلیس :
عامل بیماری اسپیروکت ترپونماپالیدوم است.
انتقال آن بیشتر از طریق تماس جنسی است.
انتقال آن از طریق از خون و فرآورده های خونی نادر است.
اسپیروکت ها در در عرض 3 روز در دمای یخچال از بین میروند بنابراین در فرآورده هایی که در یخچال یا فریزر نگهداری میشوند (مثل گلبول قرمز FFP و…) احتمال انتقال وجود ندارد اما فرآورده های پلاکتی باعث انتقال بیماری میشوند
آزمایش های غربالگری سیفلیس RPR و یاVDRL میباشد.
در این دو از Ab غیراختصاصی علیه ترپونما استفاده میشود که علاوه بر سیفلیس در بیماری های و حالات دیگر مثل سایر عفونت ها، حاملگی و بیماری های خود ایمن نیز افزایش مییابند.
آزمایش های تائیدی برای ترپونماپالیدوم، آزمایش جذب آنتی بادی ترپونمائی فلورسنت (FTA-ABS) و آزمایش ارزیابی هماگلوتیناسیون ترپونماپالیدوم (TPHA) است.
علت انجام آزمایش غربالگری سیفلیس روی خون های اهدائی بیشتر به خاطر شناسائی افراد با رفتارهای پرخطر میباشد.
احتمال اینکه افرادی که از نظر سیفلیس مثبت میباشند به عوامل عفونی دیگر مثل HIV نیز آلوده باشند بیشتر از دیگران میباشد.
12
و – سیتومگالو ویروس (CMV)
CMV عفونتی شایع است که در افراد طبیعی عوارضی ایجاد نمیکند ولی در بیمارانی که دچار نقص یا سرکوب سیستم ایمنی میتواند اختلالات حرکتی و ذهنی و حتی مرگ ایجاد نماید.
راه های انتقال ویروس عبارتند از خون و فرآورده های خونی، تزریق و تماس مخاطی
این ویروس گلبولهای سفید را آلوده میکند و به صورت نهفته در این سلول ها باقی میماند پس این ویروس از طریق فرآورده های سلولی منتقل میشود.
انتشار این ویروس جهانی است و در نقاط مختلف از 40% تا 100% میرسد.
جستجوی آنتی بادی علیه CMV به طور روتین روی تمامی خون های اهدائی انجام نمیگیرد.
آزمایش فقط برروی تعدادی از خون ها انجام میگیرد این خون ها فقط برای انتقال خون رحمی یا تزریق خون در نوزادان نارس یا بالغین دچار سرکوب سیستم ایمنی مصرف میشود.
13
ی . ویروس نیل غربی (West nile virus)
این ویروس از طریق گزش پشه منتقل میشود
در پستانداران مثل اســب، سگ و انسان ایجاد آلودگی میکند
انتقال از طریق خون و پیوند بافت نیز گزارش شده است
آزمون غربالگری این ویروس شناسائی RNA ویروس با روش NAT میباشد
در صورتی که فرد از نظر ویروس نیل غربی مثبت باشد به مدت 28 روز از اهداء خون معاف میباشد.
14
آگاهکردن دریافت کنندگان خون (Look– Back)
این برنامه آگاه کردن و اطلاع رسانی به دریافت کنندگان خون میباشد که زمانی که خون دریافت کرده اند خون اهدائی از نظر آزمایش های سرولوژی منفی بوده یا اصلاً برروی آن آزمایش انجام نشده است ولی بعدها مشخص گردیده است که فرد اهداءکننده از نظر یک شاخص ویروسی مثبت است.
این برنامه به توقف انتشار ثانویه عفونت کمک بسیار زیادی میکند
برنامه Look – Back روی خون هائی که از نظر HIV-I/II یا HIV- 1 P24 مثبت هستند و همچنین HCV مثبت انجام میشود