اصول دفع مواد زائد وزباله های آزمایشگاهی
مقدمه:
1-آزمایشگاه تشخیص طبی به عنوان یکی از تولیدکنندگان ضایعات خطرناک مسئولیت شناخت وخنثی کردن ضایعات خود را دارد.
2-انواع مختلف ضایعات مثل ضایعات شیمیائی،ضایعات عفونی،ضایعات رادیواکتیو وضایعات برنده وجوددارد که برای هریک روشهای خاصی مطرح می شود.
ملاحظات مدیریت ضایعات:
برای هر دسته ازضایعات موارد زیر مطرح می شود:
خصوصیات نمونه ها
جداسازی ،طبقه بندی
انباشت درمحل تولید
دفع
انباریا ذخیره
حمل وانتقال
انهدام
به حداقل رساندن ضایعات
بررسی عناوین:
بررسی ضایعات:به منظور اجتناب از حوادث غیرقابل پیش بینی انجام می شود.امنیت وسلامت کارکنان بایددراولویت باشد وازطریق حفظ نکات ایمنی،استفاده از دستکش وماسک وآموزش کارکنان امکان پذیر خواهدبود.
جداسازی : جداکردن ضایعات پرخطر وبی خطر بسیار حائز اهمیت می باشد.مواد بدون خطر قابل بازیافت هستندومواد برنده باید در بسته های مقاوم به ضربه انباشت شوند.
انباشت درمحل تولید: ازنظراقتصادی کاهش تعداددفع ضایعات به صرفه می باشد اما خطر انباشت نبایدفراموش شود مثل مواد رادیواکتیو
حمل وجابجائی : حمل ضایعات از یک آزمایشگاه یابیمارستان باید با مجوز وتصویب کامل صورت گیرد.برای موادخطرآفرین بایدنوع وسیله حمل،مسیرومسافت تقریبی،زمان دفع وتولیدکننده ضایعه به صورت سند کتبی موجود باشد.
به حداقل رساندن تولید ضایعات: مثلا ازطریق بازیافت درمحل تولید
اصلاح ضایعات: درمحل تولید می توان به استریلیزه کردن ضایعات عفونی،سوزاندن وخنثی کردن اسیدها پرداخت.
سوابق قوانین ومقررات موجود:
قوانین هوای پاک:سال 1955
قوانین پاکیزگی آب: سال 1974
قوانین دفع ضایعات جامد:1965
قوانین حمل موادخطرآفرین:1975
قوانین بهداشت فاضلاب:1974
قوانین زباله سوزها
بهداشت زمینها
طبقه بندی ضایعات آزمایشگاهی :
1- ضایعات شیمیائی:جزءضایعات خطرناک وتهدیدکننده سلامت محیط زیست می باشند شامل مواد قابل اشتعال ، خورنده ،رآکتیو وسمی.
2-ضایعات عفونت زا: مشمول قوانین ژن شناسی خونی می شوند.
3-ضایعات رادیواکتیوی
4-برنده ها:
5-ضایعات بدون خطر:ضایعاتی که در4گروه بالا نباشند.شامل ضایعات جامد،فاضلاب بهداشتی و هوای متساعدغیر عفونی.
ضایعات شیمیائی:
دارای چهارویژگی:قابلیت احتراق ،فرسایندگی،رآکتیووسمی.
قابلیت احتراق : مایع : دمای افروزش کمتراز60درجه مثل حلالهای آلی.
غیرمایع: احتراق ازطریق اصطکاک،جذب رطوبت وتغییرات شیمیائی .
گازها مثل بوتان واکسیدکننده ها مانند نیتراتها.
قابلیت فرسایش:مایعات این گروه توان فرسایش آهن رادارند مانند اسیدسولفوریک.2<PH>12.5
رآکتیوی:مواد شیمیائی بی ثبات ودارای آمادگی واکنش به خصوص با آب وقابل انفجار مانند ضایعات سولفاته .
مواد سمی:ضایعاتی که تولید موادسمی مثل فلزات سمی می کنند مانندآرسنیک،نمکهای سیانید ودی سولفات کربن
جداسازی ضایعات :
انواع ضایعات نباید با هم ترکیب شوند. در غیر این صورت کل ترکیب به عنوان ماده خطرناک مشمول قوانین میشود.
رقیق کردن ضایعات خطرناک نمی تواند آنهاراکم خطرسازد.
ضایعات خطرناک شیمیائی از نقطه تولید باید جداسازی شوند
حلالهای آلی باید به طورجداگانه دریک کانتینرحمل شوند.
برای پیشگیری ازحوادث باید روند کنترل مهندسی حتی در مکانهای کوچک انجام گیرد.
روشهای کنترل مهندسی :
1-دستگاه تهویه :برای مواد شیمیائی فرار درمحل تولیدوذخیره
2-سیستم مهاروکنترل: دراطراف ضایعات مایع وجود یک ظرف ابگیر که قابلیت مهار10% ازمقدار ضایعات مایع را داشته باشد الزامی است .
3-حفظ ایمنی: منع ورود افراد غیرمسئول به محل.
4-فضای راهرو: امکان رفت وامد ساده وسریع.
5-ایمنی از اتش سوزی:استفاده ازظروف فلزی ،نصب سیستم اطفای حریق وکنترل انفجار
بسته بندی وطبقه بندی:
1-جمع اوری ضایعات درظروف مطابق بانوع ضایعات :پلاستیکهای مقاوم شیمیائی برای حلالهاوظروف شیشه ای برای اسیدهای معدنی
2-استفاده ازبرچسب ”ضایعات خطرآفرین“
3-اطمینان از محکم بودن بسته بندی
4-حمل ونقل مطابق باقوانین موجود درهر کشور
روشهای مربوط به دفع و بازیافت:
1-خنثی سازی در آزمایشگاه:اسیدهای معدنی
2-بازیافت خارج از محل تولید:مانندحلالها باروش تقطیریا
تجزیه حلالها
3-کاهش ضایعات در آزمایشگاه:
4-دفع از طریق فاضلاب بهداشتی:دفع داخل سیستم فاضلاب شهری غیرمجازاست .موادباتوجه به مقدارو میزان آلودگی به صورت رقیق کردن وتصفیه وارد شبکه ای از فاضلابهای داخلی شده وبرای ورودبه فاضلاب شهری مجازمیشوند.
ضایعات عفونی:
تعریف:
ضایعاتی که موجب بروز بیماریهای عفونی شوند ونیازبه4عامل:
1-وجود پاتوژن
2-ایجادبیماری
3-راه اصلی ورودعفونت
4-وجود میزبان اسیب پذیر
مشکلات این گروه شامل مشکلات بهداشتی و مشکلات زیست محیطی می باشد.
طبقه بندی ضایعات عفونی :
دستمالهای مرطوب ،اعضای بدن ،مایعات وخون حاصل از جراحی ،اتوپسی وبیوپسی
خون ضایع ،سرم ،پلاسماوسایر ترکیبات و اجزای خون
سرنگهای آلوده،چاقوی جراحی و اسلایدهای مصرفی
ترشحات وفضولات بیماران با عفونت بالا
مردار، اعضای بدن ومحل نگهداری
1-ضایعات پاتولوژیکی
2-فراورده های خونی
3-وسایل برنده آلوده
4-ضایعات منفرد
5-ضایعات آلوده حیوانی
برنامه مدیریت ضایعات عفونی :
1-انتصاب فردی برای کنترل برنامه.
2-تشکیل کمیته کنترل عفونت.
3-شناسائی مراکز تولیدکننده ضایعات و میزان ضایعات.
4-توسعه استراتژیهای کاهش ضایعات.
5-ایجاد روشهائی برای بسته بندی ،حمل وجابجائی.
6-ایجاد برنامه پبش بینی ایمنی.
7-نگهداری اسناد ومدارک دفع خارج از محل ضایعات.
بررسی و جداسازی ضایعات عفونی :
با استفاده از دستکشهای مقاوم در برابر آب وپارگی
استفاده از لباس محافظ
برچسب گذاری بسته های ضایعات
مارک گذاری مخازن نگهداری وحمل
متراکم کردن برخی ضایعات مانند ضایعات آناتومی توسط سوزاندن
برنده ها :
این ضایعات شامل :سرنگهاوسوزنها و هر شیئی که قابلیت شکسته شدن داشته باشد.
در بسته بندی استفاده از جعبه های فایبرگلاس مقاوم
افزودن مواد جاذب برای جذب مایعات بیولوژیک به بسته ها الزامیست .
درمحل استفاده از سوزنها وجود ظروف مقاوم ضروری است و بهتر است مواد ضدعفونی کننده به این ظروف اضافه شود.
سوزنها نباید خم یا شکسته شوند یا روکش پلاستیکی داشته باشند.
قبل از دفع به همراه ظرف حمل باید آلودگی زدائی شوند.
برچسب گذاری و بسته بندی :
1-بسته های رنگ قرمز ودارای برچسب ”خطر زیستی ”
2-ظروف باید دارای استحکام بسیار بالا باشند.
3-بسته های پلی اتیلن با تراکم پائین دارای کشش زیاد و مقاومت بالا در برابر فشار و ضربه هستند.
4-قبل از انتقال، ضایعات باید آلودگی زدائی شوند.
کاهش خطرات ونابودی وسایل تیز:
استریل به روشهای :
اتوکلاو وسوزاندن
گندزدائی شیمیائی
غیر فعال کردن حرارتی
اشعه دادن
نابودی به روشهای :
سوزاندن
خردکردن
ذوب کردن
عمل نابودی زمانی کامل است که وسایل تیز قابل تشخیص نباشند.
اصلاح یا تصفیه ضایعات عفونی :
روندی که برای کاهش یا حذف توان ایجاد بیماری ضایعات طراحی شده است .
انواع روشها شامل :
سوزاندن
استریلیزه کردن با گاز و بخار
میکرب زدائی از طریق مواد شیمیائی
استریلیزه کردن از طریق یونیزه کردن
تصفیه از طریق حرارت یا بخار:
چند عامل مهم : نوع بسته ها ،افزودن آب به بسته ها،زمان مجاز برای نفوذ به کل بار،زمان حرارت ،میزان حرارت
قرار دادن یک ترموکوبل داخل بار ضایعات : حداقل 115درجه سانتیگراد برای 20دقیقه
بسته به تراکم ضایعات زمان از 20تا90دقیقه ودرجه حرارت از حداقل 115تا121 درجه متغیر می باشد.
در روش حرارت خشک انواع ضایعات باید استاندارد سازی شوند زیرا رسانائی هرکدام به حرارت متفاوت است .
در روش بخار از ماده شیمیائی بخار شده مثل اکسیداتیلن ، فرمالدئیدیا اسیداستیک استفاده میشود.ضایعات ازطریق متمرکز کردن بخار با فشار بسیار بالا استریل می شوند.
مواد ضدعفونی شیمیائی :
برای تصفیه برخی مایعات ضایع یا میکربهای سطحی مناسب است.
مواد قابل استفاده در این روش شامل :اسیدها،آلکالنها، آلدئیدها،الکلها،آمونیاک،هالوژن،فلزات سنگین ،نمکها ،کتون ترکیبات فنل دار وپراکسید هیدروژن
برای استریل کردن ضایعات غیر قابل جذب و نفوذ ناپذیر مناسبتر است .
دفع ضایعات عفونی :
در نظر گرفتن عوامل زیر:
انواع و مقدار ضایعات
هزینه های نگهداری تجهیزات دفع ضایعه
فضا و شرایط ساختاری محل
نکات ایمنی
مقررات مربوط به استانداردهای آلودگی هوا وشبکه فاضلاب وزمین لازم برای دفن ضایعات
تخصص کارکنان وآموزش انها
بایگانی مدارک انهدام ودفع ضایعات
دفع:
رایجترین گزینه های دفع شامل:
دفن در اعماق
سوزاندن
فاضلاب شهری
دفن در اعماق :
غیر فعال شدن پاتوژنها در این روش از طریق :
حرارت
شرایط محیط اسیدی
نمکهای موجود در زمین
تا به حال هیچ گزارشی از انتقال بیماری از طریق ضایعات عفونی بر اثر دفن گزارش نشده است.
سوزاندن ضایعات :
تبدیل مواد جامد ضایع به خاکستر و گاز
غیرفعال شدن میکربها ومواد بیولوژیک با این روش
کاهش حجم ضایعات تا متوسط 90%
استفاده از زباله سوزغیر استاندارد باعث خروج گازهای سمی ورها شدن میکروارگانیسمها در هوا می شود.
خروج گازهای سمی ممنوع وپیگرد قانونی دارد.
سوزاندن پلاستیکها و زنگ زدگی به علت اسید هیدرو کلریک موجب خرابی دستگاه می شود بنابراین باید به طور مرتب دستگاه را سرویس کرد.
درجه حرارت بین 1800تا2100درجه فارنهایت و زمان زیاد برای این روش لازم است.
تعیین زمان وحرارت:
با توجه به موارد زیر تعیین می شود:
ترکیب ضایعات
نرخ تغذیه ضایعات
درجه حرارت احتراق
نرخ تغذیه هوا
نرخ تغذیه سوخت
ضایعات رادیواکتیو:
هرنوع ماده جامد،مایع یا گازی که از خود تشعشعات رادیواکتیو منتشر کند ضایعات رادیواکتیو خوانده می شوند.
مواد زاید باید در ظروف مخصوص نگهداری شوند.
ضایعات مایع باید به مواد زاید مخلوط و محلول تقسیم شوند.
دفتر ثبت ایمنی تشعشعات بایددرآزمایشگاه وجود داشته باشد واطلاعات دفع مواد زاید بایگانی شود .(حتی 2-3 مورد)
اطلاعات شامل :نام ونوع فعالیت وروش دفع ماده زاید
راههای دفع ضایعات رادیواکتیو:
1-تخلیه مواد در یک سیستم فاضلاب بهداشتی
2-انتقال به یک شرکت مجاز برای دفن دریک محل دور
3-سوزاندن
4-تجزیه در محل نگهداری
5-توزیع در اتمسفر
انتخاب روش دفع :
به عوامل زیر بستگی دارد:
1-نوع ماده زاید(مایع،جامد،گاز،قسمتهای مربوط به موجودزنده)
2-رادیوایزوتوپ و نیمه عمرآن
3-قابلیت اشتعال
4-ائین نامه های مراکزدولتی
5-در دسترس بودن مراکز مربوط به دفع زباله های رادیواکتیو
شیوه از بین بردن ضایعات رادیواکتیو:
تجزیه و دفع مواد :برای تمام مواد رادیواکتیوبانیمه عمرکمتر از 65روز مناسب است .
رقیق کردن وانتشار:زیرمجموعه های این روش :سوزاندن ، فاضلاب وانتشار در اتمسفر
دفع از طریق سیستم فاضلاب:
1-استفاده فقط ازیک سینک برای دفع
2-اندازه گیری مداوم تشعشع در محل دفع (میزان مجاز محدود)
3-مقدار دفع سالیانه مواد نباید بیشتر از یک کوری باشد.
4-ماده زاید باید محلول در آب باشدوهمراه مقدار زیادآب دفع شود.
سوزاندن:
1-تنها برای ایزوتوپهای هیدروژن و کربن استفاده می شود.
2-فقط در صورت داشتن مجوز مقدور می باشد.
3-میزان سوزاندن رادیواکتیو در هربار محدود ومشمول قوانین می باشد.
4-خاصیت رادیو اکتیویته خاکستر باقیمانده باید تست شده ودر صورت وجود تشعشعات خاکستر باید وارد مراحل دفع شود.
انتشار درجو:قابل استفاده برای دی اکسیدهای کربن و گزنون133
با استفاده از هود مخصوص
ضایعات غیر خطرناک:
تعریف :ضایعاتی که خطرات اساسی برای سلامت انسان یا محیط زیست بوجود نیاورند.
جامد:زباله های شهری
مایع :فاضلاب شهری
گاز:دودهای ناشی ازوسایل نقلیه