پاورپوینت ارائه پروژه پودمان سوم کتاب کاربرد فناوری های نوین


تحقیق پودمان 3
درس کاربرد فناوری های نوین

دبیر:

زمستان96

کاربرد نانو ذرات
1-تهیه نانوذرات طلا و نقره در بستر های گیاهی و کاربرد آنها
تمایل به تهیه موادی با ابعاد نانومتری و استفاده از آن ها، با توجه به خصوصیات صنعتی جالب این مواد، روز به روز در حال افزایش است، اما نانوذرات حاصل از روش های شیمیایی که امروزه به کار برده می شوند، به دلیل استفاده از مواد شیمیایی خطرناک و سمی بودن و آسیب های زیست محیطی حاصل از آن ها، نگرانی های زیادی را ایجاد کرده اند. نانوذرات طلا و نقره به دلیل اهمیت های زیستی و کاربردهای پزشکی بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند اما روش های شیمیایی تهیه این نانوذرات منجر به باقی ماندن مقداری از واکنشگرهای سمی و استفاده نکردن از نانوذرات حاصل در کاربردهای زیستی می شود. تولید نانوذرات با استفاده از اصول شیمی سبز جایگاه ویژه ای در پژوهش ها پیدا کرده است و بدین منظور انواع گوناگونی از سامانه های زیستی مورد استفاده قرار می گیرند؛ ریزاندامگان، دیاتومه ها، و یوکاریوت های(eukaryote) نوری از جمله این سامانه ها هستند، ولی این سامانه ها به دلیل هزینه های زیاد تهیه و نگهداری شان کمتر مورد استفاده قرار می گیرند. گیاهان و محصولات کشاورزی به عنوان منابع تجدیدپذیر و ارزان در جهت تهیه نانومواد زیستی مورد توجه خاصی قرار گرفته اند. در این مقاله انواع روش های استفاده از بستر های گیاهی برای تهیه نانوذرات نقره و طلا که از اهمیت ویژه ای در پزشکی و فرایند های زیستی برخوردارند مورد بررسی قرار گرفته است.گیاه پالایی و استفاده از عصاره و توده های زیستی گیاهان از جمله روش هایی است که از آن ها به عنوان بستر گیاهی برای تهیه نانوذرات استفاده می شود.

1. مقدمه
به دلیل خواص و ویژگی های جدیدی که مواد با ابعاد نانومتری در صنایع از خود نشان داده اند، امروزه تمایل بسیار زیادی به فراوری و کاربرد آن ها وجود دارد. به طور اساسی، ویژگی های مربوط به نسبت بین سطح و حجم ماده در مقیاس نانومتری تغییرهای چشمگیری از خود نشان می دهند. به عبارت دیگر، در مقیاس نانومتری ویژگی های سطحی و حجمی ماده با یکدیگر ارتباط و تناسب می یابند؛ مولکول های سطحی می توانند باعث ایجاد سختی زیاد در فلزها شوند و تولید ابزارآلات الکترونیکی و مواد دارویی با عملکرد و بازده بهتر را در پی داشته باشند. نانوفناوری زیستی یکی از امیدوارکننده ترین حوزه های علم و فناوری نانو در عصر جدید است. این فناوری در حوزه های گوناگون علم ازجمله شیمی، زیست شناسی، و علم مواد در حال ظهور است [۱]. نانوذرات از جمله رایج ترین عناصر در علم و فناوری نانو هستند و خواص جالب توجه آن ها باعث شده کاربردهای بسیار متنوعی در صنایع شیمیایی، پزشکی و دارویی، الکترونیک، و کشاورزی داشته باشند. با توجه به ترکیب شیمیایی، این ذرات به انواع فلزی، سرامیکی، بسپاری، و نیمه هادی تقسیم می شوند..

تهیه شیمیایی و فرایندهای حالت جامد، مانند آسیاب کردن و چگالش بخار، روش های معمول ساخت نانوذرات هستند، اما این روش ها گران قیمت اند. فناوری نانو امروزه شاهد پیشرفت های چشمگیری در زمینه ساخت نانومواد و استفاده از روش ها و مواد جدید بوده است. با توسعه مواد و روش های جدید، نگرانی از آلودگی محیط زیست توسط نانوذرات تولیدشده از روش های شیمیایی و تولید محصولات جانبی خطرناک دوچندان شده است. روش های زیستی بی خطر را می توان به عنوان جایگزینی برای روش های شیمیایی مرسوم در تهیه نانوذرات در نظر گرفت [۳ـ۲]. استفاده از گیاهان سبز برای تهیه زیستی نانوذرات یک امکان هیجان انگیز و تا حد زیادی ناشناخته است [۴]. نانوذرات نقره و طلا به دلیل زیست سازگار بودن کاربردهای زیستی گوناگونی دارند. روش های شیمیایی به طور معمول منجر به باقی ماندن مقداری از واکنشگرهای سمی روی نانوذرات می شوند. به همین دلیل، استفاده از گیاهان به عنوان منابع پایدار و در دسترس در تهیه نانوذرات زیست سازگار در سال های اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. از مزایای این روش می توان به غیرسمی بودن، زیست سازگاری، ارزانی، و تولید نانوذرات با خلوص بالا اشاره کرد. با توجه به این مزایا، می توان نانوذرات سنتزشده در این روش ها را در کاربردهای زیستی ازجمله نانوحسگرها به کار برد. زمان واکنش برای تولید نانوذرات در بسترهایی مثل عصاره یا توده زیستی گیاه کم و واکنش کامل است، اما روش گیاه پالایی به زمان بیشتری نیاز دارد تا نانوذرات تولید شوند

2. استخراج نانوذرات از طریق گیاه پالایی
گیاه پالایی یک فناوری جدید برای درمان و تصفیه مکان های آلوده (خاک و آب) است. در این روش از گیاهان برای پاکسازی یا کنترل انواع بسیاری از آلاینده ها – شامل فلزها، آفت کش ها، و هیدروکربن های نفتی – بهره گیری می شود [۵]. توانایی گیاهان برای جذب فلزهای با ارزش تجاری توجه پژوهشگران را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. اولین تلاش ها برای استخراج برای تصفیه بود، اما دانشمندان متوجه شدند که فلز ها را می توان با استفاده از گیاهان استخراج کرد. این روش را با عنوان فایتو مانینگ (Phytomining) می شناسند. این روش در مقایسه با روش های شیمیایی معمول مقرون به صرفه تر و سازگار با محیط زیست است و حتی می تواند، برخلاف روش شیمیایی، فلزها را در سطوح کم جذب و در بافت گیاهی جمع آوری کند. گزارشاتی در مورد گیاهانی که طلا و نقره را در غلظت بالا جذب می کنند وجود دارد [۶]. گرلینگ (Girling) و پترسون (Peterson) اعلام کردند که گونه فاسلیا سورسیا (Phaceliasericea) بیش از3857mg kg-1 طلا در توده ریشه خشک ذخیره می کند. در گزارش های دیگر بیان شده که گیاه یونجه براساس کشت در آگار، طلا و نقره را به صورت KAuCl4 یا AgNO3 در غلظت های بیش از mg 370kg-1 از طلا و از mg kg-1 120 از نقره در قسمت های هوایی خود ذخیره می کند.

این نتایج نشان می دهد که استخراج معدنی توسط گیاه در آینده می تواند برای استخراج طلا و نقره استفاده شود. مطالعات انجام شده توسط میکروسکوپ الکترونی با وضوح بالا(HRTEM) نشان داده که گیاه یونجه می تواند نانوذرات طلا و نقره را در شکل های گوناگون در بافت های گیاهی خود تولید و ذخیره کند [۷]. مارشال و همکارانش تجمع نانوذرات فلز طلا به اندازه ۵۰ـ۵ نانومتر را در گونه خردل هندی (Brassica juncea) گزارش کرده اند [۹]. علاوه بر این، عوامل حل کننده ای مانند یدید، برمید، سیانید، و تیوسولفات نقش مهمی در تجمع موثر ذرات طلا در گیاه ایفا می کنند [۸]. در این گونه گیاهی تیوسیانات آمونیوم به عنوان یک عامل حل کننده استفاده می شود که باعث تجمع طلا به مقادیری بالاتر از57μg/g می شود. x-ray نشان داده است که مقادیر برابری از Au0 (فلزی) و Au+1 (اکسیدشده) در گیاه وجود دارد [۹]. تشکیل نانوذرات طلا در گیاه یونجه اولین بار توسط گاردیا تورسدی (Gardea-Torresdey) و همکاران گزارش شد. تجمع طلا با ابعاد نانو در گیاه زنده به شکل های مکعبی، بیست وجهی، و ساختار دوقلو در اندازه ۴ نانومتر و ۱۰ـ۶ نانومتر بود. فایتو مانینگ طلا از سنگ معدن و لیچت (Leachate) در اندازه نانو یک روش مقرون به صرفه است. همچنین، آن ها تشکیل نانوذرات نقره را در قسمت زنده نهال یونجه گزارش کرده اند (شکل ۱). هنگامی که نهال تحت شرایط خاصی در یک محیط پایه رشد کند ریشه و ساقه آن حاوی فراانباشت نقره نیترات، یون های نقره (I) کاهش یافته و نانوذرات(Ag(0 در pH برابر 5/8 است. نقره در ریشه به صورت ذره های با اندازه9Ao ایجاد می شود و به صورت نانوذرات نقره به ساقه منتقل می شود. این ذرات به شکل بیست وجهی در اندازه هایی بین ۴ـ۲ نانومتر هستند [۱۰].

3. تهیه نانوذرات از توده زیستی گیاهان
استفاده از توده های زیستی برای تولید نانوذرات روشی به نسبت ساده و مقرون به صرفه است. زیست توده به دست آمده از گیاهان زنده یا مرده یک منبع انرژی تجدیدپذیر است که به طور معمول برای تولید برق، بیوگاز، سوخت، و غیره استفاده می شود. استفاده از زیست توده گیاهان برای تولید نانوذرات جالب و هیجان انگیز است [۱]. طبق گزارش های انجام شده، با استفاده از یونجه می توان از یون های طلا (III) در یک روش وابسته به PH نانوذراتی به اندازه ۱۰۰ نانومتر به دست آورد. ذرات به دست آمده به شکل های چهارضلعی، پلاکت شش ضلعی، بیست وجهی، ده وجهی، و شکل های نامنظم بوده است [۱۱]. مطالعه های پیشین روی گیاه یونجه نشان داده اند که اسیدیته محلول عامل مهمی در تشکیل طلای کلوییدی است. درواقع، جذب سطحی یون های طلا روی توده زیستی یونجه چندان تابع pH نیست ولی اندازه نانوذرات با آن تغییر می کند [۱۲]. هرا و همکاران تشکیل یون های نقره (I) توسط زیست توده یونجه از محلول آبی در یک روش وابسته به pH را گزارش کرده اند. گروه های فسفات و سولفونیک در اتصال یون نقره (I) به زیست توده یونجه عامل اصلی در pH برابر دو و شش است. به طور مشابه، پس از انکوباسیون زیست توده گندم با طلا (III) در اسیدیته های گوناگون از ۶ـ۲ نانومتر ساختارهای با ریخت شناسی گوناگون مانند ده وجهی، شش ضلعی، بیست وجهی، و میله ای شکل گرفت [۱۳]. همه این نانوساختارهای هندسی مکعبی شکل با اندازه ذراتی در حدود ۳۰ـ۱۰ نانومتر تشکیل شده اند.گروه های عاملی در دیواره سلولی زیست توده گندم نانوذرات طلا را کاهش می دهند. این اولین گزارش از تهیه نانوذرات نامتقارن طلا، مثل بیست وجهی کوتاه و میله ای شکل، توسط محصولات فرعی کشاورزی بود [۱].

4. تهیه نانوذرات از عصاره گیاهان
سوخت و ساز های ثانویه گوناگون، آنزیم ها، پروتئین ها، و دیگر عوامل کاهنده در تهیه نانوذرات فلزی به وسیله گیاهان نقش اساسی دارند. محل انباشت زیستی (Bioaccumulation) نانوذرات براساس حضور آنزیم ها و پروتئین های درگیر در تهیه آن ها است. بازیابی نانوذرات از بافت گیاهی خسته کننده و گران است و نیاز به آنزیم هایی برای تخریب بافت سلولزی گیاه دارد [۹]. از این رو، برای تهیه نانوذرات فلزی گوناگون استفاده از عصاره گیاهان در پردازش کم و مقیاس وسیع آسان تر است. در سال های اخیر، استفاده از عصاره گیاهان برای تهیه نانوذرات فلزی به عنوان یک جایگزین آسان و مناسب برای روش های شیمیایی و فیزیکی مطرح شده است. برای اولین بار عصاره گیاه شمعدانی از برگ، ساقه، و ریشه برای تولید خارج سلولی نانوذرات طلا گرفته شد [۱]. شانکار و همکاران کاهش زیستی یون های طلا به نانوذرات طلا را با استفاده از عصاره برگ گل شمعدانی گزارش کردند. همچنین، آن ها توانستند نانوذرات مثلثی و کروی طلا را با استفاده از عصاره لیمو تهیه کنند [۱۵ـ۱۴]. از واکنش عصاره گیاه چریش (neem) به همراه HAuCl4 به مدت دو ساعت نانوذرات طلا تولید می شود. تجزیه و تحلیل طیف بینی UV–Vis–NIR و تغییر رنگ آن به صورتی مایل به ارغوانی تشکیل این نانوذرات را اثبات کرد. به نظر می رسد این نانوذرات تمایل به تشکیل ساختار های مسطح نازک، علاوه بر ساختار های کروی، را نیز دارند. این ذرات مسطح به طور عمده به شکل مثلثی و با درصد بسیار کمتری به شکل شش ضلعی در اندازه ۱۰۰ـ۵۰ نانومتر هستند [۱۶]. از عصاره آلوورا نیز می توان نانوذرات نقره تهیه کرد. افزایش آمونیاک در این واکنش باعث تسهیل کاهش نقره (I) به وسیله تشکیل کمپلکس محلول دی آمین نقره (I) کلرید می شود. نانوذرات تولیدشده دارای ریخت شناسی کروی در اندازه های 4.2 ± 15.5 نانومتر هستند [۱۷]. سنتز نانوذرات طلا از عصاره علف لیمو با ساختارهای مثلثی و کروی شکل در اندازه 4 ± 214.4 نانومتر نیز گزارش شده است (شکل ۲) [۱].

شکل ۱. تصویر TEM تشکیل نانوذرات نقره را در ساقه گیاه یونجه نشان می دهد.

5. کاربرد در پزشکی
نانونقره ها خوشه هایی از اتم های نقره با اندازه های ۱۰۰ـ۱ نانومتر هستند و به سبب خواص فیزیکی و شیمیایی منحصر به فرد به طور وسیع در زمینه های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرند. به غیر از استفاده از آن ها در صنایع مهندسی (مانند کاتالیزگرها، وسایل نوری، و کاربردهای الکترونیک)، این نانوذرات، به علت فعالیت ضد باکتری عالی، در زمینه هایی مانند مواد ضدعفونی کننده، پارچه ها، و وسایل پزشکی نیز کاربرد دارند [۱۸]. نانوذرات نقره طیف وسیعی از فعالیت ضدباکتری را از خود نشان می دهند. اثر ضدویروس این نانوذرات نیز در مقاله ها گزارش شده است. مطالعه ها نشان می دهند که نانوذرات نقره از تکثیر ویروس ایدز (HIV) جلوگیری می کنند و اثر آن ها بسیار بیشتر از اثر نانوذرات طلا است. اثر نانونقره ها بر ویروس هایی مانند هرپس و هپاتیت B نیز گزارش شده است [۱۹]. از نانوذرات نقره در درمان زخم ها کمک می گیرند، زیرا افزایش مقاومت ریزاندامگان در برابر پادزی موجب تاخیر در بهبود زخم ها می شود. در کل، صدماتی همچون بریدگی، ساییدگی، سوختگی، جوش، زگیل، بیماری قارچی، و دیگر بیماری های پوستی را می توان با نانوذرات نقره درمان کرد [۲۰]. دیده شده که حضور نانوذرات نقره باعث افزایش کارایی پادزی ها می شود. امروزه، استخوان های مصنوعی ساخته شده از پلی متیل متاکریلات و نانونقره دارای کاربرد پزشکی هستند [۲۱].

همچنین، پژوهشگران ذراتی به نام نانوپوسته ساخته اند که از جنس شیشه پوشیده شده با طلا هستند. این نانوپوسته ها می توانند به صورتی ساخته شوند که طول موج خاصی را جذب کنند. اما از آنجا که طول موج های فروسرخ به راحتی تا چند سانتی متر از بافت نفوذ می کنند، نانوپوسته هایی که انرژی نورانی را در نزدیکی این طول موج جذب می کنند بسیار مورد توجه قرار گرفته اند. بنابراین، نانوپوسته هایی که به بدن تزریق می شوند می توانند از بیرون با استفاده از منبع فروسرخ قوی گرما داده شوند. چنین نانوپوسته هایی را می توان به کپسول هایی از جنس پلیمر حساس به گرما متصل کرد. این کپسول ها محتویات خود را فقط زمانی آزاد می کنند که گرمای نانوپوسته متصل به آن ها باعث تغییر شکلشان شود. یکی از کاربردهای شگرف این نانوپوسته ها در درمان سرطان است. می توان نانوپوسته های پوشیده شده با طلا را به آنتی بادی هایی متصل کرد که به طور اختصاصی به سلول های سرطانی متصل می شوند. از لحاظ نظری، اگر نانوپوسته ها به مقدار کافی گرم شوند می توانند فقط سلول های سرطانی را از بین ببرند، بدون آنکه به بافت های سالم آسیب برسانند [۲۲].

6. کاربرد در صنعت
با پیشرفت فناوری ساخت نانومواد، نانوذرات نقره با سطح ویژه بالا که امکان دسترسی به میزان بیشتری از اتم های نقره را فراهم می کنند توجه صنایع گوناگونی مانند پوشاک، آرایشی، بسته بندی غذا، و مواد ساختمانی را به نقره جلب کرده است، زیرا نانوذرات نفره در غلظت های پایین نیز دارای بازده بالای میکروب کشی هستند [۲۳]. نقره می تواند به عنوان جزو اصلی نانوساختارهای یک، دو، و سه بعدی مورد استفاده در تجهیزات الکترونیکی و کاربرد حسگرها به کار رود. از ویژگی های لومینسانس نانوذرات نقره می توان در کاربردهای علامت گذاری یا ردیابی بهره برد [۲۰]. نانوذرات طلا در وسایل الکترونیک، نوری، و بیوفناوری کاربرد فراوان دارند. استفاده از نانوذرات طلا برای تولید الکترود با حساسیت و قابلیت بسیار بالا بر پایه خودآرایی نانوذرات طلا و همچنین نشاندن نانوذرات طلا روی الکترود از طریق پیوند های کوالانسی یا الکترواستاتیکی یا الکتروشیمیایی بررسی شده است [۲۴].

شکل ۲. (A) تصویر تشکیل نانوذرات طلا در عصاره علف لیمو؛ (B) الگو پراش الکترونی از نانوذرات طلا را نشان می دهد.

7. نتیجه گیری
امروزه، تهیه نانوذرات زیستی با توجه به کارایی آنها در پزشکی و علوم زیستی رو به افزایش است؛ از سوی دیگر، افزایش آگاهی نسبت به شیمی سبز و فرایندهای زیستی، استفاده از روش های سازگار با محیط زیست را برای تهیه غیرسمی نانومواد زیستی ضروری کرده است. اگرچه راه های گوناگون زیستی برای تهیه زیستی نانوذرات فلزی شناخته شده اند، استفاده از موجودات زنده یا دیگر واسطه ها برای تهیه نانوذرات فلزی گران و همراه با محدودیت است. بنابراین، تهیه زیستی آسان از نانوذرات با کنترل اندازه و شکل در روشهای ارائه شده از اهمیت فراوانی برخوردار است. استفاده از بسترهای گیاهی برای تهیه نانومواد یک روش نوظهور و طبق اصول شیمی سبز است. گیاهان زیادی وجود دارند که قابلیت ساخت نانوذرات و استفاده در چنین صنعت ارزشمند و گران بهایی را دارند ولی هنوز ناشناخته باقی مانده اند. بسیاری از این گیاهان هنوز مورد آزمایش قرار نگرفته اند و ترکیبات نانویی درون آن ها شناخته نشده است. با توجه به پیشرفت صنعت، نیاز به تولید ترکیبات نانویی برای انواع مصارف تجاری و کاربردی رو به افزایش است؛ از جمله این نانوساختارها می توان به نانولوله های کربنی، نانوپوسته های کربنی، نانوذرات زئولیت، و غیره اشاره کرد که همگی برای افزایش توان و قدرت گیاهی، افزایش عمر پس از برداشت، و مقاومت گیاهان در برابر آفت و بیماری ها مورد استفاده و بررسی هستند. امروزه، در بسیاری از کشورهای پیشرفته فعالیت های پژوهشی به صورت هدفمند در مسیر های مشخص شده فناوری نانو برای روش های شیمی سبز و سازگار با محیط زیست در جریان است. امید است ما نیز، با الگو گیری مناسب، بتوانیم در مسیر رسیدن به روش های کم خطر و بهتر در تهیه نانوذرات زیستی و در جهت چشم اندازهای جهانی گام برداریم.

2-نانو ذرات سیلیکا
نانوذرات مزومتخلخل سیلیکا: که بهطور معمولا برای تحویل محموله های فعال و براساس جذب فیزیکی یا شیمیایی استفاده می شوند.
نانوذرات سیلیکای غیرمتخلل: که محموله ها را بر اساس کنژوگاسیون و یا کپسوله کردن انتقال می دهند.
ذرات سیلیکای غیرمتخلخل، دارای کاربردهای بسیاری بوده و محموله های بسیار متنوعی مانند ژن ها، داروها، پروتئین ها و مواد کنتراست برای تصویربرداری مولکولی را منتقل می کنند که در ادامه به بررسی برخی از این موارد خواهیم پرداخت.
نانوذرات سیلیکا در دارورسانی
نانوذرات سیلیکا که به عنوان نمونه ای از سیستم های دارورسانی محبوب مطرح اند، طیف گسترده ای از انواع محموله ها از جمله پروتئین ها، پپتیدها، ریزداروها، و داروهای حساس به نور برای درمان های فتودینامیک (PDT) را تولید کرده و انواع بیماری های سرطانی، قلبی و عروقی، عصبی و… را هدف قرار می دهند. از مزایای این ذرات، به عنوان حامل می توان به آزادسازی کنترل شده ی داروها، محافظت داروها در برابر تخریب فیزیولوژیک، حضور طولانی مدت در سیستم گردش خون، انتقال هدفمند داروها، و درنتیجه کاهش عوارض جانبی اشاره کرد.

نانوذرات سیلیکا برای انتقال ژن
از جمله مهم ترین کاربردهای نانوذرات سیلیکا، استفاده از آن ها برای انتقال محموله های ژنی است. با اصلاح سطوح این ذرات توسط مولکول های کاتیونی، آن ها به آسانی با نوکلئوتیدهای دارای بار منفی تراکم پایدار تشکیل داده و در مقابل آنزیم ها نیز از بین نمی روند. از طرفی، به علت زیست سازگاری بالای سیلیکا، این حامل ها نسبت به موارد استفاده شده ی قبلی سمیت کمتری دارند.
نانوذرات سیلیکا جهت تشخیص و تصویربرداری
فرصت های دراختیار قرارداده شده توسط نانوذرات سیلیکا برای تشخیص بیماری هایی نظیر سرطان، بی سابقه است. این حامل ها با دارابودن پروب های تشخیصی، قابلیت جمع آوری اطلاعات متبولیکی و ساختاری از محل بیماری را دارا هستند که تشخیص زودهنگام سرطان و متاستاز به همراه مرمحله ی آن را ممکن می سازد. همچنین این مواد، با تنوع شیمی بالای خود، به عنوان ماده ی کنتراست در انواع روش های تصویربرداری مانند CT، MRI، PET، تصویربرداری اپتیکی، و اولتراسوند استفاده می شوند.

جمع بندی و جایگاه نانوذرات سیلیکا در آینده
نانوذرات سیلیکای غیرمتخلخل با خواص منحصر به فرد و قابلیت های انتقال دارویی بسیار، جایگزین مناسبی برای سیستم های دارورسانی آلی به شمار می روند؛ با این حال، پیش از اینکه امکان استفاده از آن ها در کلینیک میسر شود، نیاز است تا بر چالش های پیش رو مانند توسعه بارگذاری دارو، کنترل زمانی و مکانی آزادسازی، هدف گیری مناسب بافت، زیست سازگاری و پایداری طولانی مدت غلبه شود. همچنین درک بهتر از نحوه ی برهم کنش فیزیکی و شیمیایی نانوذرات سیلیکا با بافت های بدن و رفتار بیولوژیک آن ها برای توسعه ی سیستم های کارآمد مبتنی بر این ذرات موردنیاز است. امید است تا با پیشرفت و توسعه ی روش های ساخت و تولید جدید مبتنی بر این نانوذرات راهکارهایی برای تمام موانع پیش رو ارائه شده و روش های درمانی اختصصاتی تری برای بیماری های اصلی جامعه ی بشریت ایجاد گردد.

3- نانو ذرات سرامیکی
نانو سرامیک های مورد استفاده در دارورسانی
نانوسیستم های سنتز شده از مواد آلی و معدنی توجه زیادی را به منظور کاربردهای بیوپزشکی به خود جلب کرده اند. این کاربردها می تواند در زمینه های بیوسنسورها، ساخت سیستم های تصویربرداری، سنتز حامل های دارویی و تحویل هدفمند دارو باشد. از جمله نانوسیستم های مورد استفاده می توان به نانوسرامیک هایی اشاره داشت که به موازات مایسل ها، لیپوزوم ها، دندریمرها و سیستم های پلیمری، می تواند به عنوان حاملهای دارویی قلمداد شوند.

١- مقدمه بعد از گذشت یک دهه تحقیق و پیشرفت، نانوتکنولوژی توانست شیوه سنتی استفاده از سرامیک در دارورسانی را تغییر دهد. هر چند که دارورسانی تحت سلطه پلیمرها قرار داشته است، اما اکنون استفاده از سرامیک هااست، که امیدهای زیادی را در دارورسانی ایجادکرده است. نانوتکنولوژی علم استفاده از مواد و سیستم هایی است که وقتی به ابعادنانو (100nm>) می رسند، ساختار و اجزای آنها خواص تغییر یافته جدید و گسترده ای از خود نشان می دهند. امروزه دارورسانی یکی از پدیده های سریع و پیشرفته برای نانوسرامیک ها است که مورد توجه بسیاری قرارگرفته است. خصوصیات فوق العاده نانوسرامیک ها (شامل اندازه، منافذ ساختاری، سطوح بسیار فعال، خواص بی نظیر شیمیایی وفیزیکی وآسان بودن اصلاحات) نشان می دهدکه در مقایسه باگونه های پلیمری، نانوسرامیک ها وسیله ای عالی برای انتقال و آزادسازی کنترل شده و طولانی مدت دارو هستند. نانوسرامیک های پیشرفته مورد استفاده در سیستم های دارورسانی، این امید را می دهند که قادر به حل بسیاری از مسائل چالش برانگیز پزشکی هستند. 

٢- دسته بندی نانو سرامیک ها ٢- ١- نانو ذرات سرامیکی نانو ذرات سرامیکی حامل های دارویی ویژه ای هستند که حائز منافع مختلفی برای استفاده در سیستم دارورسانی بوده و امروزه سامانه سرامیکی تحویل دارو قلمداد می شوند. این حامل ها درست مثل همتاهای پلیمری خود، دارو را در مسیرهایی با حجم محدود ( مثل رگهای خونی، ناحیه گوارشی و عرض غشاهای زیستی) انتقال داده و به شیوهایی با کمترین تهاجم، تحویل می دهند. همچنین حامل های نانوسرامیکی نسبت سطح به حجم بالایی دارند که بارگیری مقدار زیاد دارو و رهاسازی طولانی مدت دارو را امکان پذیر می کند. همچنین، این مواد آسان ساخته شده و ارزان تولید می شوند.  پیشرفت ها در نانوتکنولوژی موجب تولید ذرات بسیار کوچک با خلوص بالا و با نسبت سطح به حجم بسیار بالا، شده است و امکان ساخت را با کنترل زیاد بر اندازه ذرات، مورفولوژی و منافذ، ایجاد می کند. نانو ذرات حامل داروها، اندوسیتوز داروها را توسط سلول های هدف افزایش می دهند و به منظور افزایش جذب، نفوذ عمیق تر به مویرگ ها و غشاء ها را تسهیل می کنند. برای مثال نانوذراتی با ابعاد 70-10 نانومتر می توانند به مویرگ ها نفوذ کنند و نانوذراتی به اندازه 200-70 نانومتر، طولانی ترین گردش را در مقایسه با سایر اندازه ها خواهند داشت. نسبت بالای سطح به حجم نانوذرات و فعالیت سطحی بالای آنها کارایی نانوذرات را در پایداری و بارگیری دارو افزایش می دهد.

٢- ١- ١- برتری نانوذرات سرامیکی بر پلیمرها در دارورسانی تقریبا همه منافع عنوان شده برای نانوذرات، برای پلیمرها هم صدق می کند. بنابراین چگونه نانوذرات سرامیکی در تحویل دارو بر پلیمرها برتری می یابند؟  نانوذرات سرامیکی در مقایسه با پلیمرها یا نانو ذرات فلزی واجد چندین خصلت بی نظیر هستند.  • مدت زمان زیست تخریب پذیری نانوذرات سرامیکی، معمولا طولانی است. خصلتی که در سرعت نفوذپذیری و کنترل آزادسازی دارو حیاتی به نظر می رسد. تخریب پذیری آهسته و یا حتی تخریب ناپذیری ماتریکس های سرامیکی، می تواند داروها را برای مدت زمانی طولانی بعد از اجرا نگه دارد و در این حالت آزادسازی طولانی مدت دارو به شیب غلظتی بستگی خواهد داشت.  • برخلاف پلیمرها، نانو ذرات سرامیکی در آب متورم نمی شوند یا از نظر منافذ تغییر نمی کنند و وقتی که تغیراتی در pH یا دما حادث می شود، بسیار پایدار باقی می مانند. برای مثال، مسئله ای که معمولا در سیستم های تحویل داروی هیدروژلی رخ می دهد آزادسازی انفجاری داروها است که با وجود نسبت های کوچک تورم در سرامیک ها از آن جلوگیری می شود.  • نانو ذرات سرامیکی ساخته شده می توانند به عنوان تشکیل دهنده بافت های هدف (مثل انواع مختلف فسفات کلسیم در استخوان)، شیمی، ساختار کریستالی و اندازه یکسانی داشته باشند.

٢- ١- ٢- رهاسازی کنترل شده دارو مدلهای دارورسانی می تواند به مدل پیوسته ویا ناپیوسته (on-off)، تقسیم شوند. در هر مدل برای کنترل دارورسانی از نانوتکنولوژی استفاده می شود. برای نمونه، محققان پزشکی در مواردی مثل درمان بیماری دیابت یا فرونشاندن التهاب بعد از عمل، مدل دارورسانی پیوسته اما با تاخیر زمانی همراه با رهاسازی پایدار را به رهاسازی اولیه انفجاری دارو ترجیح می دهند. برعکس برای تحویل ناپیوسته، مثل تحویل زمانمند دارو به سلول های سرطانی یا ناحیه پاتوژن، اغلب آزادسازی انفجاری دارو مطلوب تر به نظر می رسد.  در مرحله بعد محققان هدف گیری دارو را به سمت نواحی خاص مثل پاتوژن ها، بافت ها یا سلول های خاص می برند. هدف گیری، چون کارایی دارو را افزایش داده و اثرات جانبی مثل سمیت را کاهش می دهد، بسیار مطلوب و البته چالش برانگیز است، هرچند که نانو ذرات سرامیکی به دلیل خصوصیات منحصر به فرد، پتانسیل قابل توجهی در مواجه شدن با چالش ها دارند. چند نمونه اخیر از سرامیک های نانوفازی که به عنوان سامانه دارورسان جدید مورد استفاده قرار گرفته اند در جدول ١ خلاصه شده است. 

جدول ١- نانو ذرات سرامیکی با کاربردهای تحویل دارو

٢- ١- ٣- فسفات کلسیم ها فسفات کلسیم نمونه ای از نانوسرامیک هایی است که به خاطر زیست سازگاری، جذب و فعالیت زیستی مناسب، به طورگسترده مورد مطالعه قرارگرفته است. فسفات کلسیم به عنوان حامل جدید تحویل آنتی بیوتیک ( جنتامایسین سولفات، تتراسایکلین)،عاملهای ضدالتهابی(مثل سالیسیلیک اسید)، داروهای ضد درد و ضد سرطان (مثل مرکاپتوپوریل)، فاکتور رشد و ژن، مورد استفاده قرارگرفته اند. مشتقات نانویی فسفات کلسیم به طور موفقیت آمیزی در محدوده زمان، رهاسازی پایدار و پیوسته ای را انجام می دهند. بررسی ها نشان می دهد که سرعت آزادسازی دارو می تواند با اندازه دانه بندی نانوذرات فسفات کلسیم، مساحت سطح و نسبت کلسیم به فسفات متناسب باشد. محققان، نانوذرات فسفات کلسیمی را طراحی و ساخته اند که به صورت on-off داروها را به طور برنامه ریزی شده و توسط نیروهای بیرونی مثل ارتعاشات فراصوتی با مقدار توان معین، تحویل می دهد.  ٢- ١- ٤- نانو ساختارهای سرامیکی میان تهی همه نانوساختارهای میان تهی ساخته شده از مواد سرامیکی، به طور کلی واجد یک چیز هستند و آن قابلیت بی نهایت زیاد در بارگیری دارو به همراه آزاد سازی تاخیری آن، نسبت به نانوسفیرهای حجیم است. برای مثال مطالعات نشان می دهد که نانوسفیرهای سلیکای میان تهی این قابلیت را دارند که در مقایسه با نانوسفیرهای سلیکای جامد، هشت برابر بیشترگونه های دارویی را در خود محبوس کنند. همچنین نانوسفیرهای سلیکای میان تهی دارای پروفایل رهاسازی تاخیری چندین مرحله ای هستند که شامل رهاسازی انفجاری اولیه برای ٢٠ دقیقه، رهاسازی پایدار طولانی مدت بیش از ١٠ ساعت و رهاسازی نهایی سریع برای ٢ ساعت دیگر می شود. 

شکل 1 انواع نانوذرات سرامیکی میان تهی را نشان می دهد:

شکل 1- (a): نانوکره های سیلیکا با حفرات خالی، (b): نانولوله های متخلخل میان تهی مغناطیسی،(c) : نانوکره های آلومینای میان تهی و (d): نانوکره های کربنات میان تهی

٢- ١- ٥- وظایف چندگانه نانوذرات سرامیکی دارورسانی هدفمند، با تغییر بیوشیمیایی حامل های دارویی که به طوراختصاصی به سلول های هدف متصل می شوند یا با استفاده از ابزارهای بیرونی که موجب حرکت حامل دارو به سمت نواحی آسیب دیده می شوند، مورد بررسی قرار می گیرد. اخیرا دو عنوان نوظهور برای استفاده از نانوذرات سرامیکی در دارورسانی، مورد توجه قرار گرفته اند. یکی فوتودینامیک درمانی (photodynamic therapy, PDT) و دیگری نانولایه های هیدروکسید مضاعف (layered double hydroxides, LDHs) شده است. PDT روشی برای معالجه بیماری های مختلف نظیر بیماریهای غده ای، قلبی، پوستی و چشمی محسوب می شود. PDT عامل جذب مواد حساس به نور (سیلیکا) توسط بافت های تشخیصی ( بافت های سرطانی) بعد از پرتوزایی نوری است.  LDH ها به دسته ای از مواد سرامیکی با لایه های آنیونی مربوط می شوند که از لایه های باردار شده هیدروکسید فلزی و مجموعه تنظیم کننده آنیونی تشکیل شده اند. کاتیون های فلزی در LDH شامل  +Mg2+ ، Zn2+، Ni2+، Cu2+، Al3 و +Fe3 بوده و آنیون های درون لایه ای می تواند –CO32-، NO3 و  –SO42 باشند. LDH ها زیست جذب پذیر هستند و قابلیت بالایی در تبادل یون، رشد زیاد و انحلال پذیری وابسته به pH، دارند. این خصوصیات LDH را به منظور تحویل دارو و ژن، پرآتیه نشان می دهد. LDH، از طریق افزودن محلول باز قوی به محلول حاوی کاتیون های فلزی، ساخته می شوند و اندازه آنها به راحتی توسط pH، دما و زمان واکنش، قابل کنترل است.  داروی ضدسرطان متوترکسات متصل به LDH در شرایط آزمایشگاهی اثر ضدسرطانی خیلی بیشتری در مقایسه با دوکسوربیوسین که به طور بالینی استفاده می شود، دارد. اعتقاد بر این است که این اتفاق به دلیل جذب سلولی زیاد دارو از طریق اندوسیتوزهای وابسته به کلاترین و آزاد سازی کنترل شده درون سلول است. بررسی های اخیرنشان می دهدکه ممکن است LDH های در ابعاد 200-100 نانومتر، دارورسانی بهترو سمیت کمتری داشته باشند. 

٢-٢- نانو داربست های سرامیکی برای دارورسانی و احیای بافت ها داربست های سرامیکی، مشابه همتاهای نانو ذره خود، پتانسیل زیادی در دارورسانی کنترل شده دارند. در ابتدا این داربست ها به عنوان ساختارهای حفاظتی برای کنترل و هدایت رفتارهای سلولی توسط محیط، تقلید و طراحی شدند. نمونه آن، داربست های فسفات کلسیم هستند که ساختار و ترکیب شیمیایی استخوان طبیعی را تقلید می کند. داربست های فسفات کلسیم نه تنها استحکام ساختاری اولیه را برای سلول های استخوانی فراهم می کنند بلکه باعث تکثیر و تمایز می شوند و می توانند در تجمع نهایی بافت جدید، کمک کنند. این گونه داربست ها محیط درون بدن سلول ها را کامل تر از نانوذرات، شبیه سازی می کنند. بنابراین توسعه نانوداربست های با خصلت زیست تقلیدی، نیازی ضروری به نظر می رسد. استخوان در ابعاد نانو، ترکیبی از فیبرهای کلاژن و کریستال های فسفات کلسیم است که هر دو جزء، نانوهستند.  منافع ساختاری نانوداربست های سرامیکی، شامل منافذ زیاد، نسبت حجم به سطح بالا، مساحت سطح زیاد، پایداری ساختاری بالا و زمان زوال طولانی، می باشد. این ویژگی ها آنها را به سیستمی نیرومند برای ذخیره سازی و رهاسازی دارو در محل برای اهداف ضدعفونی و ضدالتهابی، تبدیل می کند. بنابراین بیشتر نانو داربست های سرامیکی سیستم های دارویی چندکاره (تحویل دارو، هدایت رشد سلولی یا تولید بافت و محافظت مکانیکی) محسوب می شوند. از این رو محافظت های مکانیکی ایجاد شده توسط داربست های سرامیکی، نسبت به داربست های پلیمری فراتر از حد انتظار است. جدول ٢ نانوداربست های سرامیکی برای دارورسانی، را خلاصه می کند. 

٢-٢- ١- نانولوله تیتانیا
محققان نانولوله های تیتانیا و داربست های پایه فسفات کلسیم را برای تحویل دارو و فاکتور رشد مورد بررسی قرار داده اند. ساختارهای نانولوله تیتانیا با عرض دهها نانومتر و طول لوله ای با چند صد نانومتر، رشد استخوان را بیشتر از انواع تیتانیم های متداول، افزایش می دهند. نوعی از نانو لوله تیتانیومی می تواند آنتی بیوتیک ها و فاکتور رشد را بعد از ایمپلنت شدن، آزاد کند. اخیرا محققان نمونه ای از موارد استفاده نانو لوله تیتانیا را به عنوان سامانه تحویل دارو تشریح کرده اند که طی آن آنتی بیوتیک پنی سیلین روی نانو ساختارها بارگیری می شود (شکل۲). این سیستم های تحویلی، آزادسازی تاخیری آنتی بیوتیک در طی سه هفته را نشان می دهند که این عمل با یک انفجار کوچک اولیه، و بعد از جذب فیزیکی نانو لوله تیتانیا آزاد سازی کامل دارو در ١٥٠ دقیقه انجام می شود. همچنین این سیستم زیست سازگار، به همراه استئوبلاست یا سلول های تشکیل دهنده استخوان تست شده و نشان می دهدکه این ماده پتانسیل بالایی برای محافظت از رشد استخوان دارد. در بررسی دیگر، نانو لوله تیتانیا با اتصال گروه های آمین یا متیل تغییر می یابد. ایمپلت های اورتوپدی که از این سیستم استفاده می کنند، بازده بارگیری دارو را افزایش داده و رهاسازی طولانی مدت دارو را موجب می شوند. تحقیقی دیگر نشان می دهد که به موازات آنتی بیوتیک ها، فاکتورهای رشد هم به طور موفقیت آمیزی می توانند برای بهبود چسبندگی استئوبلاست، به ساختارهای نانولوله ای تیتانیا ضمیمه شوند.

جدول ٢- نانوداربست های سرامیکی برای تحویل دارو

شکل ۲- نانولوله های تیتانیم (چپ)، پروفایل رهاسازی پنی سیلین/ استرپتومایسین هم رسوب شده در محلول بافر فسفات(راست).

٣- بحث و نتیجه گیری  روزانه تحقیقات زیادی بر نانومواد سرامیکی اعم از نانوذرات و نانو داربست ها انجام می شود. هرچند چالش هایی که نانوفازهای سرامیکی با آن مواجه اند جدی است و سمیت نانو مواد یک نگرانی رو به افزایش است، اما خواص برجسته نانوفازهای سرامیکی و پیشرفت های پیوسته در فهم متابولیسم و شیوه های حذف آنها از بدن، راه های امیدوار کننده ای را برای تشخیص، فهم و درمان بسیاری از بیماری ها، پیشنهاد می کند. 

4- نانو ذرات آلومینیم و مس
نانو ذرات اکسید مس و اکسید آلومینیوم به دلیل کاربرد های زیادی که در تصویر برداری زیستی دقیق ، حسگرهای شیمیایی ، نانوسیالات و پزشکی دارند مورد توجه فراوانی هستند. تاکنون چندین روش فیزیکی و شیمیایی مثل سل ژل، الکترواکسیداسیون، گداخت لیزری، قوس الکتریکی در تهیه این نانوذرات گزارش شده است. در این مطالعه، به روش قوس الکتریکی و توسط یک رآکتور فولادی ضد زنگ نانو ذرات اکسید مس و اکسید آلومینیوم تهیه شدند. الکترود ها از مس و آلومینیوم انتخاب شدند. قوس الکتریکی با استفاده از یک رکتیفایر تنظیم جریان ایجاد گردید. جریان های 10، 20، 30، 50، 100، 200، 300 و400 آمپر در محیط های اکسیژن، هوا، آرگون، ازت و آب با فشارهای 4 /0، 1 و 2 اتمسفر برای ایجاد قوس الکتریکی و تولید نانو ذرات اکسید آلومینیوم و اکسید مس استفاده گردید. برای تعیین جنس نمونه ها از آنالیزهای XRD و EDX استفاده شد. نتایج XRD نشان دادند که نمونه های تولید شده اکسید آلومینیوم و اکسید مس هستند ولی در بعضی نمونه ها ناخالصی ناشناس وجود دارد. اندازه و شکل نانوذرات تولیدی به ترتیب در حدود 80 نانومتر و کروی می باشند. اثر حرارت بر اندازه و نوع نانو ذرات تولیدی و همچنین اثر گذشت زمان بر اندازه نانوذرات پخش شده در آب و جذب UV آنها بررسی شد. همچنین با ساخت نانوسیالات اکسید مس و اکسید آلومینیوم، رسانش حرارتی آنها بررسی شد. تصاویر SEM نمونه های حرارت داده شده نشان داد که اندازه ذرات نسبت به قبل از حرارت دهی در بعضی نمونه ها بزرگتر و در بعضی کوچکتر شده اند، ولی شکل ذرات تغییری نمی کند. 

کلیپ ها

منابـــع و مراجــــع:
1. Yang, L., Sheldon, B. W., Webster, T. J., “Nanophase Ceramics for Improved Drug Delivery: Current Opportunities and Challenges”, American Ceramic Society Bulletin, Vol. 89, No. 2, pp.24-32.
-Li Tang, Jianjun Cheng, Nano Today ۸ (۲۰۱۳) , ۲۹۰-۳۱۲.
1. K. B Narayanan, N. Sakthivel,” Green synthesis of biogenic metal nanoparticles by terrestrial and aquatic phototrophic and heterotrophic eukaryotes and biocompatible agents”, Jornal of Advances in Colloid and Interface Science, 169 (2011) 59–79.
2. S.S Shankar, A. Rai, B. Ankamwar, A. Singh, A. Ahmad, M. Sastry,“Biological synthesis of triangular gold nanoprisms”,Nature Materials, 2004, 3, 482–488.
3. P. Mukherjee, A. Ahmad, D. Mandal, S. Senapati, S.R Sainkar, M.I Khan, R. Parishcha, P.V Ajaykumar, M. Alam, R. Kumar, M. Sastry,“Fungus-mediated synthesis of silver nanoparticles and their immobilization in the mycelial matrix: a novel biological approach to nanoparticle synthesis”,Nano Lett, 2001, 1, 515–519.
4. N. C Sharma, S. VSahi, S.Nath, J. G Parsons, J. LGardea- Torresdey, T. Pal,“Synthesis of plant-mediated gold nanoparticles and catalytic role of biomatrix-embedded nanomaterials”, Environ SciTechnol,2007, 41,14, 5137–5142.
5. S.C. McCutcheon, S.E Jørgensen. Phytoremediation.Ecological Engineering,2008, 2751
6. J.L Gardea-Torresdey, J.R Peralta-Videa, G. Rosaa, G.J Parson,“Phytoremediation of heavy metals and study of the metal coordination by X-ray absorption spectroscopy”,Coordination Chemistry Reviews2005, 249, 1797–1810
7. C.A Girling, P.JPeterson,”Uptake, transport and localization of gold in plant”,Trace Subst. Environ.Health, 1978, 12, 105-118.
8. A.E Lamb, C.W.N Anderson, R.GHaverkamp,” The Induced Accumulation of Gold in the Plants Brassica Juncea, BerkheyaCoddii and Chicory”, Chemistry in New Zealand, 2001, 65, 2,34-36.
9. Marshall AT, Haverkamp RG, Davies CE, Parsons JG, Gardea-Torresdey JL, Agterveld DV, “Accumulation of gold nanoparticles in Brassica Juncea”, Int J Phytoremediation, 2007, 9, 197-206.

10. J.L Gardea-Torresdey, J.G Parsons, E. Gornez, J. Peralta-Videa, H.E Troiani, P. Santiago,“Formation and Growth of Au Nanoparticles inside Live Alfalfa Plants”, Nano Lett, 2002, 2, 397-401.
11. N. Terry, A. Zayed,”Phytoremediation of selenium. In: FrankenbergerJrWTEngberg RA”,Environmental chemistry of selenium.1998,633–55.
12. J.L Gardea-Torresdey., K.J Tiemann., G.Gamez, K.Dokken, S.Tehuacanero, M. Jose-Yacaman, “Gold Nanoparticles Obtained by Bio-Precipitation from Gold(III) Solutions”, Journal of Nanoparticle Research, 1999,1, 397
13. I. Herrera, J. L. Gardea-Torresdey, K. J. Tiemann, J. R. Peralta-Videa, V. Armendariz, J.G Parsons, “Binding of silver(I) ions by alfalfa biomass (Medicago sativa). Batch, time, temperature, and ionic strength studies”,HazardSubst Res, 2003,4,1-16.
14. S.S Shankar, A. Ahmad, R. Pasricha, M. Sastry,”Bio reduction of chloroaurate ions by geranium leaves and its endophytic fungus yields gold nanoparticles of different shapes”,Mater Chem, 2003,13,1822-1826.
15. S.S Shankar, A. Rai, B. Ankamwar, A. Singh, A.Ahmad, M.Sastry,”Biological synthesis of triangular gold nanoprisms”,Natur Mater,2004,3,7, 482-488.
16. S.S Shankar, A. Rai, A. Ahmad, M. Sastry,”Rapid synthesis of Au, Ag and bimetallic Au core-Ag shell nanoparticle using neem (Azadirachtaindica) leaf broth”,Colloid Interface Sci, 2004,275,496-502.
17. S.P. Chandran, M. Chaudhary, R. Pasricha, A. Ahmad , M. Sastry,” Synthesis of gold nanotriangles and silver nanoparticles using Aloe vera plant extract”, BiotechnolProg, 2006, 22, 577–583.
18. T. Tolaymat, A. Badawy, A.Genaidy, K.Scheckel, An evidence-based environmental perspective of manufactured silver nanoparticle in and applications, Sci. Total Environ. 2010408,99
19. R. Sun, R. Chen, N. Chung, C. Ho, C. Lin, C.M. Che, “ Silver nanoparticles fabricated in Hepes buffer exhibit cytoprotective activities toward HIV-I infected cells “, Chem. Commun, 2005, 40, 5059-5061.
20. M. Hu, C. Easterly,” Anovelthemalelecterochemical synthesis method for production of stable colloids of “naked” metal (Ag) nanocrystals”,Materials Science and Engineering, 2009, 29, 726-736.
21. V. Sharina, R.Yagrad, “silver nanoparticle: green synthesis and their antimicrobial activities”, Advances in colloid and interface science, 2009, 145, 83-96
22. http://www.niazemarkazi.com/article/rel/pdf/10001038.html,”Niazemarkazi”

گردآورنده: کلاس:یازدهم