ای نام تو بهترین سرآغاز…
اخلاق در مراقبتهای سلامت مادر و جنین
سوگند نامه بقراط
450 – 380 ق.م
اخلاق پزشکی
…
پرهیز غذایی را بر حسب توانایی و قضاوت خود به نفع بیماران
تجویز خواهم کرد نه برای ضرر و زیان آنها
به خواهش اشخاص به هیچ کس داروی کشنده نخواهم داد و مبتکر
تلقین چنین فکری نخواهم بود
وسیله سقط جنین در اختیار هیچ یک از زنان نخواهم گذاشت
با پرهیزگاری و تقدس زندگی و حرفه خود را نجات خواهم داد
در هر خانه ای که باید داخل شوم برای مفید بودن به حال بیماران
وارد خواهم شد و از هر کار زشت ارادی و آلوده کننده به خصوص
اعمال ناهنجار و با زنان و مردان خواه آزاد و خواه برده باشند
اجتناب خواهم کرد
آنچه در حین انجام دادن حرفه خود و حتی خارج از آن درباره
زندگی مردم خواهم دید یا خواهم شنید که نباید فاش شود به
هیچ کس نخواهم گفت زیرا این قبیل مطالب را باید به گنجینه
اسرار سپرد
…
طب باستانی ایرانی با
آیین زرتشت و تعلیمات اوستا
پیوند جدایی ناپذیری داشته است
در بخش "وندیداد" اوستا گفتارهایی در بابت ویژگیهای پزشکان آمده است
از شرایط طبیب این بوده که:
کتب زیادی مطالعه کرده و در فن خود تجربه کافی داشته
باشد.
با صبر و حوصله به سخنان بیمار گوش فرا دهد
بیمار را با وجدانی بیدار معالجه کند
از خدا بترسد
در آئین زرتشت مهارت در درمان بیماران تنها معیار
یک پزشک شایسته نبود بلکه شخصیت اخلاقی و دارا
بودن وجدان در رتبه ای اولی تر قرار داشته است.
زرتشتیان نسبت به اعمال خلاف چون سقط جنین،
بارداری غیر مشروع و خطاهای پزشکی تعصب
و حساسیت خاصی داشتند.
علی بن مجوسی اهوازی (318 – 384 ه.ق) در اثر معروف خود "کامل الصناعه الطبیه" یا "کتاب الملکی" بابی را به اخلاق پزشکان اختصاص داده است و اعتقادات خود و توصیه های سایر اساتید را به عنوان آیین پزشکی در "پندنامه اهوازی" گردآوری نموده است. وی پندنامه ای را به نگارش درآورده است که از سوگندنامه بقراط جامع تر است و به نظر می رسد که اهوازبا توجه به تعالیم اسلامی اصولی را به آن افزوده است
پزشک باید در درمان بیماران و حسن تدبیر و معالجه آنان چه با غذا و چه با دارو بکوشد.
از تجویز داروهای سقط کننده جنین پرهیز نماید و آنها را به احدی معرفی نکند.
نسبت به زنان چه بانو و چه کنیز از نظر بد نگاه نکند و به منزل آنان جز برای درمان و معالجه وارد نشود.
طبیب باید از بیماران راز بیماران را محفوظ دارد.
برخی موضوعات مطرح در اخلاق پزشکی نوین
اخلاق پزشکی نوین
ارتباطات حرفه ای در طب
انسان قبل از تولد
فلسفه اخلاق پزشکی
پیوند اعضاء و بافت ها
قصورو تقصیرو مسئله ضمان در پزشکی
شیوه های جدید القاء باروری
اخلاق درپژوهشهای پزشکی
جایگاه جسم انسانی
انسان نابالغ (جسمی یافکری)
خاتمه حیات انسانی
زیست فناوری
و اخلاق پزشکی
اولویتبندی منابع مالی در نظام بهداشتی درمانی از دیدگاه اخلاق پزشکی
*لاریجانی باقر‚ پزشک و ملاحظات اخلاقی، 1382
*لاریجانی باقر‚ مجموعه مقالات اخلاق پزشکی‚ اخلاق در پژوهش، 1373
نگاهی به واقعیت:
برآورد می شود که سالانه در سراسر جهان در حدود 580000 زن به دلیل عوارض حاملگی جان خود را از دست می دند که از این تعداد، یک چهارم تا یک سوم آن به دلیل سقطهای غیر قانونی است.
طبق آمار تخمینی، درصد بارداری های ناخواسته در آمریکا 49% و در ایران 25% است میزان بارداری ناخواسته در طبقات اجتماعی – اقتصادی پایینتر، بیشتر است. این کودکان بیش از سایرسنین در معرض بدرفتاری یا بی توجهی قرار دارند.
با افزایش رشد جمعیت، علاوه بر تخریب بی رویه ی منابع طبیعی، چالشهایی در زمینه ی برابری های اجتماعی، بویژه حقوق زنان پیش می آید.
کودکان ناتوان ذهنی و جسمی، بویژه در کشورها و خانوده های فقیر، رنج زیادی را تحمل می کنند و هزینه های زیادی را تحمیل می کنند.
آیا سقط جنین یک راه حل است؟
پاسخ این پرسش به نگاه ما به شان انسانی جنین بستگی دارد.
اگر برای جنین شان انسانی قایل باشیم، نمی توانیم کشتن او را به عنوان راه حل مطرح کنیم.
تقسیم بندی کلی موارد رایج تعارض
تعارض استقلال فردی مادر با حیات یا سلامت جنین (زیان نرسانی به جنین)
تعارض حیات یا سلامت مادر (سود رسانی به مادر) با حیات یا سلامت جنین (زیان نرسانی به جنین)
عدالت میان جنین و مادر و میان گروههای نیازمند.
از چه زمانی می توان محصول لقاح را یک ”انسان“ دانست؟
نگاه سکولار
موافق حقوق انسانی جنین
مخالف حقوق انسانی جنین
نگاه دینی
اسلام
تشیع
تسنن
مسیحیت
یهودیت
سایر ادیان
کدام عنوان درست است؟
تعارض منافع مادر و جنین
Maternal-Fetal Conflicts
یا
تعارضهای اخلاقی در مراقبت از زنان باردار
Ethical Dilemmas that Arise in the Care of Pregnant Women
آیا می توان برای جنین منافعی در نظر گرفت؟
آیا می توان زن باردار را مادر نامید؟
مورد 1: دختر نوجوانی که قربانی تجاوز شده است، بعد از گذشت حدود یک ماه از حادثه متوجه می شود که باردار است. بارداری او در آزمون آزمایشگاهی با اثبات رسیده است. دختر بواسطه ی تجاوز دچار اختلال استرس بعد از سانحه ( Post Traumatic Stress Disorder ) شده است و تعادل روانی ندارد. او اظهار می دارد که از موجودی که در شکم دارد متنفر است و به هیچ وجه قادر به نگهداری از او نخواهد بود . خانواده ی او در فقر به سر می برند و نسبت به مراقبتهای لازم از او بی اعتنا هستند. فرد متجاوز نیز شناسایی نشده است.
مورد 2: خانمی در حدود 40 ساله که مادر 5 فرزند است، در ماه چهارم بارداری ششم خود به سر می برد. زن بیسواد و کارگر ساده است. همسر زن بیکار و معتاد است و هزینه ی خانواده از درآمد ناچیز زن تامین می شود. در فرزندان قبلی به روشنی علامت های سوتغذیه و فقر مشهود است. مشکوک هستید که از این کودکان برای تکدی یا مشاغل کاذب سواستفاده می شود.
مورد 3: خانم جوانی که در ماه پنجم بارداری خود به سر می برد دچار توکسمی حاملگی شدید شده است. متخصصین زنان و بارداری اظهار می دارند که مادر در خطر مرگ قرار دارد و انجام سقط این خطر را تا حد زیادی کاهش می دهد.
مورد 4: خانم جوانی که رزیدنت یکی از رشته های جراحی است به طور ناخواسته باردار شده است. همسر و خانواده ی او درزاهدان به سر می برند و او برای دوره ی دستیاری در دانشگاه مشهد پذیرفته شده است و اکنون در سال دوم دستیاری است. همسر او به دلایل شغلی امکان اقامت در مشهد را ندارد. مادر او درگذشته است و شخص دیگری نیز از خانواده ی او قادر به نقل مکان و اقامت طولانی در مشهد نیست. خانم رزیدنت اظهار می دارد که بارداری و مراقبت از فرزند برای مدتی نسبتا طولانی از تحصیل بازخواهد داشت و او بیم دارد که نتواند مهارت های علمی و عملی لازم را کسب نماید و در تحصیل موفق شود.
مورد 5: خانمی در ماه سوم حاملگی به سر می برد. او و همسرش هر دو ناقل تالاسمی هستند و فرزند قبلیشان از تالاسمی ماژور رنج می برد. در آزمایشهای انجام شده مشخص گردیده است که جنین فعلی نیز مبتلا به تالاسمی ماژور است. زن باردار و همسرش تقاضای سقط دارند.
از چه زمانی می توان محصول لقاح را یک ”انسان“ دانست؟
نگاه سکولار
موافق حقوق انسانی جنین
مخالف حقوق انسانی جنین
نگاه دینی
اسلام
تشیع
تسنن
مسیحیت
یهودیت
سایر ادیان
استدلال های مدافعان سقط جنین
حق سقط جنین باید بخشی از حق انتخاب مرتبط با بارداری (Reproductive freedom) باشد.
جنین جزئی از بدن زن است و هر فردی اخلاقاً حق دارد که در مورد بدن خود تصمیم بگیرد .
حق سقط جنین برای تحقق استعدادهای زن در عرصه زندگی فردی و اجتماعی مورد نیاز است
ممنوع کردن سقط جنین زنان نیازمند را به سوی استفاده از روش های غیرقانونی و پرخطر سقط سوق می دهد.
استدلال های مخالفان سقط جنین
در درجه اول، مخالفان سقط جنین به حق حیات جنین بعنوان یک انسان اشاره دارند و آن را مقدم بر رفاه یا آزادی مادر یا برابری جنسیتی می دانند.
به جای سقط جنین باید در پی راه حل هایی عملی برای رفع علل سقط جنین توسط زنان بود.
سقط جنین موجب آزادی زن نمی شود، بلکه سبب می شود که جامعه از برآوردن نیازهای زن سر باز زند.
استدلال های مخالفان سقط جنین
سقط جنین زنان را آزاد نمی سازد، بلکه توجه را از نیازهای واقعی زن منحرف می کند.
سقط جنین دارای اثرات منفی درازمدت برای سلامت جسمانی و بویژه روانی زن است.
سقط جنین نوعی اعمال خشونت علیه زن است، زیرا حداقل نیمی از جنینهایی که سقط می شوند دخترند.
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
لقاح
برای تشخیص نقطه ی شروع زندگی ، انتخاب لحظه ی لقاح نقطه شروعی کاملاً منطقی است
این یکی از معدود مواقعی در زندگی است که انتخاب آن قراردادی یا مبهم نیست .
تخمک بارور شده در هنگام لقاح دارای تمام کدهای ژنتیک انسان است
البته این استدلالی قوی نیست، زیرا همه ی سلول های بدن چنین اند
اما لقاح تنها نشانگر آغاز زیست شناختی حیات است
به باور بسیاری، آغاز زیست شناختی زندگی برای اعطای حق حیات به جنین کافی نیست
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
لانه گزینی
لانه گزینی هنگامی است تخمک بارور شده در رحم جای گیرد. این مرحله حدود یک هفته پس از لقاح رخ می دهد.
تشخیص این موقع آسان است
اما تعیین موقع هم به قدر تعیین هر موعد دیگری صرفاً قراردادی است
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
شروع حرکات جنین:
این مرحله در هفته های شانزدهم تا هفدهم پس از لقاح رخ می دهد.
بدون ایده ی ‘دمیده شدن روح' ، تعیین زمان حرکت جنین به عنوان موقع واجد حق حیات شدن جنین هیچ مزیتی بر تاریخ های دیگر ندارد
از لحاظ پزشکی، زمان جان یافتگی بستگی به عوامل نامربوط دیگری مانند تعداد بارداری های پیشین مادر دارد.
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
فعالیت مغزی
به نظر برخی نخستین نشانه های فعالیت مغزی نشانگر آغاز حیات است.
این انتخابی منطقی به نظر می رسد، چرا که نشانگر آغاز حالات و ویژگی های بسیاری است که به نظر بسیاری شاخصه ی 'شخص اخلاقی' هستند
اما فعالیت مغزی در این مرحله تنها یک پیش شرط است – و جنین در این مرحله حقیقتاً 'آگاه' نیست.
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
قابلیت حیات مستقل:
به نظر برخی دیگر حیات هنگامی آغاز می شود که جنین می تواند خارج از رحم به زندگی خود ادامه دهد
این رایج ترین معیاری است که در تدوین مقررات سقط جنین مورد استناد قرار می گیرد
اینکه آیا جنین می تواند خارج از رحم زندگی کند یا خیر بستگی دارد به:
o وضعیت دانش پزشکی
o تسهیلات پزشکی فراهم در موقعیت خاص
o صلاحیت و رغبت مادر (یا دیگر مراقبان کودک)
o جنسیت جنین
o نژاد جنین
اینکه حق حیات به اموری مانند جنسیت یا نژاد، وضعیت دانش پزشکی، تسهیلات درمانی موجود در یک محل، یا صلاحیت مادر تعیین شود، قابل قبول به نظر نمی رسد..
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
تولد
تعیین این تاریخ صریح و غیرمبهم می نماید، اما در مورد اینکه کودک حقیقتاً کِی متولد می شود اختلاف نظر وجود دارد:
o هنگامی که بخشی از نوزاد از بدن مادر خارج شود؟
o هنگامی که کل نوزاد از بدن مادر خارج شود؟
o یا هنگامی که بند ناف بریده شود و جنین برای بقای خود متکی به خودش شود؟
برخی می گویند عجیب است حق حیات را وابسته به این بدانیم که آیا جنین درون بدن مادر است یا بیرون آن
اسلام
از دیدگاه غالب فقهای شیعه، ولوج روح در حول و حوش 16 هفتگی اتفاق می افتد.
دیدگاه غالب نزد اهل سنت:
مالکی و حنبلی:40 روز
حنفی و شافعی: 4 ماه
مسیحیت
در مسیحیت امروز، اعتقاد غالب آن است که رویان از بدو شکل گیری نطفه، انسان و دارای کرامت انسانی است.
یهودیت
در دین یهود، زمان دمیده شدن روح، یکی از اسرار الهی دانسته می شود که تنها در زمان ظهور مسیح بر مردم آشکار خواهد شد. اما جنین تنها بعد از خروج سر از رحم انسانی کامل انگاشته می شود.
ولیکن جنین نیز بعلت دارا بودن پتانسیل تبدیل شدن به انسان شایسته ی احترام است و سقط جنین تنها در صورتی مجاز شمرده می شود که خطری جان مادر را تهدید کند.
کدام عنوان درست است؟
تعارض منافع مادر و جنین
Maternal-Fetal Conflicts
یا
تعارضهای اخلاقی در مراقبت از زنان باردار
Ethical Dilemmas that Arise in the Care of Pregnant Women
قانون سقط درمانی
ماده واحده ـ سقـط درمـانی با تشـخیص قطـعی سـه پزشک متخصص و تاییدپزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقصالخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توام باشد قبل از ولوج روح (چهارماه) با رضایت زن مجاز میباشد و مجازات و مسوولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازاتهای مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد. قانون فوق مشتمل بر ماده واحده در جلسه علنی روز سهشنبه مورخ دهم خرداد ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و چهار مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 25/3/1384 به تایید شورای نگهبان رسید.
رئیس مجلس شورای اسلامی ـ غلامعلی حدادعادل
دیگر مباحث مرتبط با آغاز حیات
فن آوریهای کمک باروری
رحم جایگزین (Surrogacy)
دیگر مباحث مرتبط با آغاز حیات
سلولهای بنیادین و همانند سازی (Cloning)
حیوانی و نباتی
انسانی
غیرتولید مثلی
تولید مثلی
استفاده از بافت یا عضو جنین یا نوزاد برای پیوند
پایان