ای نام تو بهترین سرآغاز…
اخلاق در مراقبتهای آغاز و پایان حیات
آغاز حیات
نگاهی به واقعیت:
برآورد می شود که سالانه در سراسر جهان در حدود 580000 زن به دلیل عوارض حاملگی جان خود را از دست می دند که از این تعداد، یک چهارم تا یک سوم آن به دلیل سقطهای غیر قانونی است.
طبق آمار تخمینی، درصد بارداری های ناخواسته در آمریکا 49% و در ایران 25% است میزان بارداری ناخواسته در طبقات اجتماعی – اقتصادی پایینتر، بیشتر است. این کودکان بیش از سایرسنین در معرض بدرفتاری یا بی توجهی قرار دارند.
با افزایش رشد جمعیت، علاوه بر تخریب بی رویه ی منابع طبیعی، چالشهایی در زمینه ی برابری های اجتماعی، بویژه حقوق زنان پیش می آید.
کودکان ناتوان ذهنی و جسمی، بویژه در کشورها و خانوده های فقیر، رنج زیادی را تحمل می کنند و هزینه های زیادی را تحمیل می کنند.
آیا سقط جنین یک راه حل است؟
پاسخ این پرسش به نگاه ما به شان انسانی جنین بستگی دارد.
اگر برای جنین شان انسانی قایل باشیم، نمی توانیم کشتن او را به عنوان راه حل مطرح کنیم.
تقسیم بندی کلی موارد رایج تعارض
تعارض استقلال فردی مادر با حیات یا سلامت جنین (زیان نرسانی به جنین)
تعارض حیات یا سلامت مادر (سود رسانی به مادر) با حیات یا سلامت جنین (زیان نرسانی به جنین)
عدالت میان جنین و مادر و میان گروههای نیازمند.
از چه زمانی می توان محصول لقاح را یک ”انسان“ دانست؟
نگاه سکولار
موافق حقوق انسانی جنین
مخالف حقوق انسانی جنین
نگاه دینی
اسلام
تشیع
تسنن
مسیحیت
یهودیت
سایر ادیان
کدام عنوان درست است؟
تعارض منافع مادر و جنین
Maternal-Fetal Conflicts
یا
تعارضهای اخلاقی در مراقبت از زنان باردار
Ethical Dilemmas that Arise in the Care of Pregnant Women
آیا می توان برای جنین منافعی در نظر گرفت؟
آیا می توان زن باردار را مادر نامید؟
استدلال های مدافعان سقط جنین
حق سقط جنین باید بخشی از حق انتخاب مرتبط با بارداری (Reproductive freedom) باشد.
جنین جزئی از بدن زن است و هر فردی اخلاقاً حق دارد که در مورد بدن خود تصمیم بگیرد .
حق سقط جنین برای تحقق استعدادهای زن در عرصه زندگی فردی و اجتماعی مورد نیاز است
ممنوع کردن سقط جنین زنان نیازمند را به سوی استفاده از روش های غیرقانونی و پرخطر سقط سوق می دهد.
استدلال های مخالفان سقط جنین
در درجه اول، مخالفان سقط جنین به حق حیات جنین بعنوان یک انسان اشاره دارند و آن را مقدم بر رفاه یا آزادی مادر یا برابری جنسیتی می دانند.
به جای سقط جنین باید در پی راه حل هایی عملی برای رفع علل سقط جنین توسط زنان بود.
سقط جنین موجب آزادی زن نمی شود، بلکه سبب می شود که جامعه از برآوردن نیازهای زن سر باز زند.
استدلال های مخالفان سقط جنین
سقط جنین زنان را آزاد نمی سازد، بلکه توجه را از نیازهای واقعی زن منحرف می کند.
سقط جنین دارای اثرات منفی درازمدت برای سلامت جسمانی و بویژه روانی زن است.
سقط جنین نوعی اعمال خشونت علیه زن است، زیرا حداقل نیمی از جنینهایی که سقط می شوند دخترند.
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
لقاح
برای تشخیص نقطه ی شروع زندگی ، انتخاب لحظه ی لقاح نقطه شروعی کاملاً منطقی است
این یکی از معدود مواقعی در زندگی است که انتخاب آن قراردادی یا مبهم نیست .
تخمک بارور شده در هنگام لقاح دارای تمام کدهای ژنتیک انسان است
البته این استدلالی قوی نیست، زیرا همه ی سلول های بدن چنین اند
اما لقاح تنها نشانگر آغاز زیست شناختی حیات است
به باور بسیاری، آغاز زیست شناختی زندگی برای اعطای حق حیات به جنین کافی نیست
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
لانه گزینی
لانه گزینی هنگامی است تخمک بارور شده در رحم جای گیرد. این مرحله حدود یک هفته پس از لقاح رخ می دهد.
تشخیص این موقع آسان است
اما تعیین موقع هم به قدر تعیین هر موعد دیگری صرفاً قراردادی است
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
شروع حرکات جنین:
این مرحله در هفته های شانزدهم تا هفدهم پس از لقاح رخ می دهد.
بدون ایده ی ‘دمیده شدن روح' ، تعیین زمان حرکت جنین به عنوان موقع واجد حق حیات شدن جنین هیچ مزیتی بر تاریخ های دیگر ندارد
از لحاظ پزشکی، زمان جان یافتگی بستگی به عوامل نامربوط دیگری مانند تعداد بارداری های پیشین مادر دارد.
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
فعالیت مغزی
به نظر برخی نخستین نشانه های فعالیت مغزی نشانگر آغاز حیات است.
این انتخابی منطقی به نظر می رسد، چرا که نشانگر آغاز حالات و ویژگی های بسیاری است که به نظر بسیاری شاخصه ی 'شخص اخلاقی' هستند
اما فعالیت مغزی در این مرحله تنها یک پیش شرط است – و جنین در این مرحله حقیقتاً 'آگاه' نیست.
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
قابلیت حیات مستقل:
به نظر برخی دیگر حیات هنگامی آغاز می شود که جنین می تواند خارج از رحم به زندگی خود ادامه دهد
این رایج ترین معیاری است که در تدوین مقررات سقط جنین مورد استناد قرار می گیرد
اینکه آیا جنین می تواند خارج از رحم زندگی کند یا خیر بستگی دارد به:
o وضعیت دانش پزشکی
o تسهیلات پزشکی فراهم در موقعیت خاص
o صلاحیت و رغبت مادر (یا دیگر مراقبان کودک)
o جنسیت جنین
o نژاد جنین
اینکه حق حیات به اموری مانند جنسیت یا نژاد، وضعیت دانش پزشکی، تسهیلات درمانی موجود در یک محل، یا صلاحیت مادر تعیین شود، قابل قبول به نظر نمی رسد..
از چه زمانی جنین را می توان شخص محسوب کرد
تولد
تعیین این تاریخ صریح و غیرمبهم می نماید، اما در مورد اینکه کودک حقیقتاً کِی متولد می شود اختلاف نظر وجود دارد:
o هنگامی که بخشی از نوزاد از بدن مادر خارج شود؟
o هنگامی که کل نوزاد از بدن مادر خارج شود؟
o یا هنگامی که بند ناف بریده شود و جنین برای بقای خود متکی به خودش شود؟
برخی می گویند عجیب است حق حیات را وابسته به این بدانیم که آیا جنین درون بدن مادر است یا بیرون آن
اسلام
از دیدگاه غالب فقهای شیعه، ولوج روح در حول و حوش 16 هفتگی اتفاق می افتد.
دیدگاه غالب نزد اهل سنت:
مالکی و حنبلی:40 روز
حنفی و شافعی: 4 ماه
مسیحیت
در مسیحیت امروز، اعتقاد غالب آن است که رویان از بدو شکل گیری نطفه، انسان و دارای کرامت انسانی است.
یهودیت
در دین یهود، زمان دمیده شدن روح، یکی از اسرار الهی دانسته می شود که تنها در زمان ظهور مسیح بر مردم آشکار خواهد شد. اما جنین تنها بعد از خروج سر از رحم انسانی کامل انگاشته می شود.
ولیکن جنین نیز بعلت دارا بودن پتانسیل تبدیل شدن به انسان شایسته ی احترام است و سقط جنین تنها در صورتی مجاز شمرده می شود که خطری جان مادر را تهدید کند.
قانون سقط درمانی
ماده واحده ـ سقـط درمـانی با تشـخیص قطـعی سـه پزشک متخصص و تاییدپزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقصالخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توام باشد قبل از ولوج روح (چهارماه) با رضایت زن مجاز میباشد و مجازات و مسوولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازاتهای مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد. قانون فوق مشتمل بر ماده واحده در جلسه علنی روز سهشنبه مورخ دهم خرداد ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و چهار مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 25/3/1384 به تایید شورای نگهبان رسید.
رئیس مجلس شورای اسلامی ـ غلامعلی حدادعادل
دیگر مباحث مرتبط با آغاز حیات
فن آوریهای کمک باروری
رحم جایگزین (Surrogacy)
دیگر مباحث مرتبط با آغاز حیات
سلولهای بنیادین و همانند سازی (Cloning)
حیوانی و نباتی
انسانی
غیرتولید مثلی
تولید مثلی
استفاده از بافت یا عضو جنین یا نوزاد برای پیوند
پایان حیات
ملاحظات اخلاقی در مراقبت های پایان حیات
اتانازی (Euthanasia)
فعال – غیرفعال (Active Vs. Passive)
داوطلبانه – غیرداوطلبانه – اجباری (Voluntary, Non-voluntary, Involuntary)
خودکشی با کمک پزشک (Physician- Assisted- Suicide)
درمان بیهوده (Futile Treatment)
دکترین اثر دوگانه (Doctrine of Double Effect)
27
نظرات مختلف پیرامون اتانازی
دلایل موافقان اتانازی
مهم ترین استدلال ها به نفع اتانازی عبارتند از:
درد شدیدی که افراد مبتلا به بیماری های لاعلاج تحمل می کنند؛
سر بار شدن افرادی که قادر نیستند در فعالیت های طبیعی انسانی شرکت کنند؛
حق مفروض افراد برای آن که درباره ی زندگی خودشان تصمیم بگیرند؛
وجود قانون، از وقوع موارد مکرر بشکل غیرقانونی جلوگیری می کند.
28
دلایل مخالفان اتانازی
دلایل مذهبی:
ادیان مختلف اتانازی را مخالفت با دستور الهی دانسته و معتقدند اتانازی حرمت حیات را در جامعه می شکند. ضمن این که رنجی که فرد در پایان حیات متحمل می شود می تواند خود وسیله ای برای تعالی وی باشد. هم چنین اتانازی داوطلبانه می تواند به مرور منجر به اتانازی غیرداوطلبانه و کشتن مردم شود که به هیچ عنوان پذیرفته نیست .
لاریجانی ب، زاهدی ف، و همکاران. مباحث اخلاقی خاتمه ی حیات از منظر ادیان. مجله ی دیابت و لیپید ایران 1386، دوره 6 (ویژه نامه ی اخلاق پزشکی) ص 23-9.
29
دلایل مخالفان اتانازی
دلایل مبتنی بر اخلاق:
برخی اعتقاد دارند که حیات حد اعلای خوبی است و دیگر خوبی ها با وجود حیات و زندگی معنا می یابند.
شکسته شدن حرمت حیات در جامعه
اتانازی الزاماً بهترین انتخاب برای راحتی بیمار نیست.
ممکن است تشخیص بیماری اشتباه باشد .
ممکن است مراقبت پزشکی بیمار دچار نقصان بوده باشد.
درخواست اتانازی از سوی بیمار به دلیل مشکلات روانی و افسردگی وی باشد .
راه را برای دیگر انواع اتانازی و خودکشی فراهم آورده ایم .
30
دلایل مخالفان اتانازی
دلایل تجربی و عملی:
درمان تسکینی مناسب می تواند ضرورت انجام اتانازی را در بسیاری موارد از بین ببرد.
پذیرش اتانازی می تواند حیثیت و حرمت جامعه ی پزشکی و پرستاری را مخدوش کند .
به واسطه ی هزینه ی کم تر اتانازی نسبت به مراقبت از بیماران ترمینال چنین روشی ممکن است جایگزین درمان های نگه دارنده شود .
پذیرش اتانازی ضرورت پژوهش در خصوص مراقبت های پایان حیات را کم رنگ می نماید .
پذیرش اتانازی فشارهای وارده در پایان حیات را به افراد بیش تر می کند.
وضعیت موجود
اتانازی فعال، در هر شکل، در ایران غیرقانونی تلقی می شود.
اتانازی غیرفعال، در مواردی که بار سنگین و غیرقابل تحملی را به خانواده و نظام سلامت تحمیل می کند، یا منابع حیاتی را از دسترس بیماران نیازمندتر دور می سازد، می تواند موضوع پژوهش های آتی باشد. باید توجه داشت که زیاد شدن صورتحساب بیمار مجوزی برای اتانازی نیست!!
اقدام بیهوده
بیهودگی در پزشکی " (Medical futility) در مراقبت از یک بیمار به حالتی گفته می شود که در آن یک مداخله – اعم از اقداماتی که بقصد تشخیص، پیشگیری ، درمان یا توانبخشی یا سایر اهداف پزشکی به انجام می رسند – فایده ای برای بیمار مورد نظر نداشته باشد.
تعیین "بیهودگی" یک درمان نباید توسط پزشک درمانگر و در بالین بیمار به انجام برسد بلکه باید معیارهای تعیین آن توسط مراجع معتبر و مورد توافق عمومی در حرفه ی پزشکی مشخص شده باشند.
اثردوگانه
دکترین یا اصل اثر دوگانه هنگامی واقع می شود که اقدامی با هدف درمانی یا تسکینی، منجر به عارضه ای (نظیر کوتاهتر شدن عمر بیمار) شود.
باید هدف از تجویز اثر درمانی باشد
باید دوز و شیوه ی تجویز منطبق با هدف درمانی باشد
باید فواید مثبت بنحو قابل توجهی بر زیان ناشی از عارضه ی جانبی غلبه داشته باشد