نظام مراقبتهای پزشکی و بهداشتی
تعریف مراقبت
مراقبت عبارت است از جمع آوری، تجزیه و تحلیل و انتشار اطلاعات مربوط به یک رویداد بهداشتی مورد انتخاب .مقامات و سیاست گزاران بهداشتی، این اطلاعات را برای طرح، اجرا و ارزیابی برنامه های بهداشتی و فعالیت های مربوط به آن به کار می گیرند.
(CDC )مراقبت اپیدمیولوژیک را چنین تعریف می کند :
اطلاعات بهداشتی که به طور مستمر و سیستماتیک در جریان تشریح یک رویداد بهداشتی جمع آوری، تجزیه و تحلیل و ارزیابی شود. این اطلاعات برای طرح، اجراء و ارزیابی مداخلات بهداشت عمومی و برنامه ریزی های مربوط به آن مورد استفاده قرار گیرند. اطلاعات مراقبتی، هم برای تعیین نیاز عملیات بهداشت عمومی و هم برای ارزیابی تاثیر برنامه ها به کار می رود.
اهداف مراقبت
پایش روند ( سیر ) بیماری، به طوری که در صورت تغییر در سیر بیماریها، برنامه های جدید متناسب با وضعیت جدید طراحی و اجرا شود.
کشف و کنترل به موقع همه گیری ها و رویدادهای غیر معمول به نحوی که بتوان فعالیت های پیشگیرانه و کنترل را در مورد آنها به اجرا گذاشت.
گروههای در معرض خطر ابتلا به بیماری و یا مرگ به علت بیماریهای شایع و مهم را تعیین نماید.
اثربخشی فعالیت های پیشگیرانه و کنترلی را ارزیابی می کند.
اولویت های موجود در بین فعالیت های کنترل بیماریها را تعیین می کند.
در طراحی برنامه های مداخله ای نقش دارد.
سبب تقویت پژوهش های کاربردی از طریق تولید فرضیات می شود.
نظام مراقبت بیماریها در ایران
بیماریهای مشمول گزارش فوری ( تلفنی ) : فلج شل حاد، سرخک، سندرم سرخجه مادرزادی، دیفتری، مننژیت، وبا، طاعون، عوارض متعاقب ایمن سازی، تیفوس، مالاریا، بوتولیسم، سیاه زخم تنفسی، کزاز نوزادان، تب زرد، هر نوع حیوان گزیدگی، تب های خونریزی دهنده ویروسی، شیستوزومیازیس و هر گونه افزایش بروز در سایر بیماریهای عفونی
بیماریهای مشمول گزارش غیرفوری : سل، جذام، سیاه سرفه، کزاز بالغین، تب تیفوئید، انواع هپاتیت ویروسی، ایدز و عفونت HIV ، بیماریهای آمیزشی، عوارض متعاقب ایمن سازی ( غیر از موارد فوری ) ، سالک و کالاآزاد، بروسلوز، سیاه زخم جلدی، تب راجعه، شیگلوز، لپتوسپیروز، فاسیولازیس و پدیکولوزیس
مقدمه (محدودیتهای نظام مراقبت رایج)
رخدادهای بهداشتی (Incident) که میتوانند در مرزها یا داخل کشور اپیدمی های وسیع ایجاد کنند، نیازمند کشف سریع و گزارش دهی به موقع میباشند
در غیر اینصورت اقدامات بهداشتی بمنظور کنترل و مهار گسترش بیماری به تاخیر خواهد افتاد
تاخیردر گزارش رویدادها در صورت تامل برای دریافت جواب قطعی عامل ایجاد کننده (در شرایط بحرانی این وقفه مسلماً مشکل ساز خواهد بود)
کمبود تعداد گزارشات در نظام مراقبت کنونی در مقایسه با یک نظام مراقبت مدرن (سندرمیک) و افت کیفیت نظام مراقبت
مقدمه (محدودیتهای نظام مراقبت رایج)
نظام مراقبت سنتی عمدتاً بر پایه گزارشدهی معمول(passive reporting) توسط سطح محیطی استوار است
این نوع نظام مراقبت با نقایص بسیاری همراه است منجمله این گزارشدهی در اماکن تجمعی، بخش خصوصی (مطب ها، درمانگاه ها) ، بخش دولتی و آزمایشگاه ها که از حد انتظار بسیار کمتر است
مقدمه (محدودیتهای نظام مراقبت رایج)
اطلاعات نظام مراقبت کنونی علیرغم اینکه تا حدی الکترونیک شده است با مشکلات عدیده ای روبرو بوده که بدلیل تاخیر در روند ارسال اطلاعات خود منجر به از دست دادن زمان خواهد گردید
افت کمی گزارشات و اطلاعات مدیریتی (Information for action) منجر به کاهش قدرت تصمیم گیری سیاستگزاران کلان برای مقابله با بیماریهای مشمول مراقبت ملی / بین المللی خواهد شد
راهکار :
راه اندازی و گنجاندن نظام مراقبت سندرمیک در بعضی از کشورهای پیشرفته در کنار نظام مراقبت روتین
راهکار پیشنهادی چیست؟
نظام مراقبت سندرومیک بر مبنای گزارش رویدادهای بالینی و هدف پیشنهاد گردیده است
هدف اصلی این نظام مراقبت گزارش زودهنگام همه گیری های community-based میباشد
Early detection of community-based epidemics
چه ابزاری برای اجرای نظام مراقبت سندرمیک مورد نیاز است ؟
امکاناتی از طریق یک سامانه کامپیوتری در اختیار کارکنان بهداشتی و افراد خط اول مواجهه با رخداد های بهداشتی قرار میگیرد
ما چه نوع نظام مراقبت بیماریهایی را نیاز داریم؟
قابلیت هشدار سریع Early Warning
سندرمیک
بهره مند از فناوری web (Web-Based)
نظام مراقبت سندرمیک چگونه عمل میکند؟
مبنای این نظام شکایت اصلی بیمار (Chief complaint) است
بجای تشخیص قطعی موارد ، مبتنی بر جمع آوری و ثبت علائم کلیدی (شاه علامتها) Pre-diagnostical data) خصوصاً از بیمارستانها است
نظام مراقبت سندرمیک چگونه عمل میکند؟
بدین ترتیب به محض تشخیص بالینی ، این موارد با تاخیر زمانی ناچیز به مراجع بهداشتی اعلام میشود
بر اساس قوانین IHR 2005 ، این نظام مراقبت با سندرمهای مشمول گزارشدهی و متشکل از شکایات اصلی (علائم کلیدی) تعریف میشودنظیر: تب هموراژیک
نظام مراقبت سندرمیک چگونه عمل میکند؟
با ثبت علام مذکور، پرسنل بیمارستانهای همکار نظام مراقبت تنها به ثبت الکترونیکی علائم کلیدی می پردازند
علائم فوق در مرکز بهداشت شهرستان و سپس استان بوسیله یک سامانه کامپیوتری تجمیع میشوند
حتی در صورت بروز تعداد بسیار کمی از یک سندرم خاص مشمول گزارشدهی در یک منطقه بسیار کوچک (مثلا اسهال شدید آبکی یا اسهال خونی) مرکز بهداشت شهرستان در یک فاصله زمانی کوتاه آگاه میشود
نظام مراقبت سندرمیک چگونه عمل میکند؟
سپس با گزارش دهی به موقع امکان واکنش مناسب سیستم بهداشتی را فراهم می آورد
در حالی که در نظام مراقبت سنتی فقط همه گیری ها بزرگ ثبت و گزارش شده و در اکثرموارد از این وقایع کوچک که بصورت یک خوشه رخ میدهد آگاه نمی شوند
همه موارد بیماری که در حد یک بیمارستان یا یک محله کوچک رخ میدهد و در نظام مراقبت متداول بدون گزارش باقی می ماند در نوع سندرمیک طی چند دقیقه شناسایی ، ثبت و گزارش میشود
نظام مراقبت سندرمیک چگونه عمل میکند؟
به این ترتیب امکان تعریف بیماریها و دیگر وقایع مشمول گزارشدهی برای تمامی مراکز و پرسنل بهداشتی به صورت (near “Real Time” تسهیل میگردد
در مطالعات کشورهای پیشرفته دیده شده که کشف و گزارشدهی اینگونه سندرمها بسیار سریع تر و نتیجتاً پاسخ به آنها نیز بسیار سریع تر آغاز شده و موثرتر خواهد بود
امکاناتی از طریق یک سامانه کامپیوتری در اختیار گزارش دهندگان خط اول قرار میگیرد
مرکز بهداشت شهرستان
بیمارستان شهرستان
مرکز بهداشتی درمانی (شهری یا روستایی)
پایگاه بهداشت شهری
خانه بهداشت
اماکن تجمعی
مطب ها و درمانگاه های خصوصی
1 مورد اسهال
2 مورد اسهال
3 مورد اسهال
8 مورد اسهال
2 مورد اسهال
10 مورد اسهال
طغیان اسهال
دنبال چه هستیم؟
راه اندازی و گنجاندن نظام مراقبت سندرمیک در کنار نظام مراقبت جاری
نظام مراقبتی که بتواند در کوتاه ترین زمان ممکن و با حساسیت کامل رویدادها و همه گیری های ناگهانی را کشف و تایید نموده و به آن پاسخ دهد
نظام مراقبت سندرومیک بر مبنای گزارش تظاهرات بالینی کلیدی استوار بوده و اساس گزارشدهی آن در گام اول تایید آزمایشگاهی نیست
بنابراین قادر است رویدادها و همه گیری ها را از متن جامعه در کوتاه ترین زمان ممکن گزارش دهد (این نظام به شایعات هم پاسخ میدهد)
سندرمهای مشمول گزارشدهی در این نظام مراقبت که به تایید WHO و پروفسور Heymann رسیده است عبارتند از:
Fever and acute Rashes (maculopapular/ non-maculopapular)
Fever with Bleeding/Hemorrhagic manifestations
Influenza-like Illness (ILI)
Severe Acute Respiratory Illness (SARI)
Fever and/or Neurological symptoms (except AFP)
Fever (> 2 days) with non- specific signs and symptoms (undıfferentıated fever)
Jaundice
Food intoxication
Acute watery (non-bloody) diarrhea
Bloody Diarrhea
Acute Flaccid Paralysis (AFP)
Sudden and unexpected death
fever and shock
نظام مراقبت سندرمیک چگونه عمل میکند؟
پرسنل مراکز همکار نظام مراقبت (منجمله بیمارستان ها) در قدم اول تنها به ثبت الکترونیکی سندرمهای هدف میپردازند که بوسیله یک سامانه کامپیوتری برای سطوح بالاتر سیستم بهداشتی تجمیع می شوند
حتی در صورت بروز موارد اندک مشمول گزارشدهی در یک منطقه بسیار کوچک (مثلا اسهال خونی) بلافاصله مرکز بهداشت شهرستان آگاه میشود
در صورت تجاوز منحنی موارد سندرم از آستانه های تعریف شده ، گزارش دهی به موقع و امکان واکنش مناسب و بهنگام سیستم بهداشتی فراهم می شود
مزایای نظام مراقبت سندرمیک
بدین طریق در صورت افزایش موارد مشکوک در چند بیمارستان منطقه (مثلاً یک استان) ، سیستم بهداشتی میتواند به یک طغیان احتمالی مشکوک شود
این سیستم برای پرسنل بهداشتی درمانی بسیار ساده تر است زیرا جمع آوری علائم کلیدی بمراتب ساده تر از شک به یک بیماری مشمول مراقبت و ثبت آن است
مزایای نظام مراقبت سندرمیک
مرکز بهداشت شهرستان یا استان قادر است به بیمارستانها در خصوص بروز یک طغیان بهداشتی بازخورد دهد
بازخورد از سیستم بهداشتی ، حوزه درمان را در امر تشخیص و درمان موارد بیماری خطرناک منجمله PHEIC یاری میکند
این امر منجر به تقویت همکاری حوزه درمان و بهداشت شده و سبب تمکین و پذیرش پزشکان برای گزارش دهی بیماریها میشود
بنابراین در یک نگاه ویژگیهای نظام مراقبت سندرومیک مشخص میشود:
بهنگام بودن (Timeliness)
حساس بودن (Sensitive)
پایا بودن (Reliable)
مفید بودن (Usefulness)
تاریخچه اقدامات مرکز مدیریت بیماریهای واگیر در 2 سال گذشته برای طراحی و توسعه نظام مراقبت هشدار سریع
برگزاری کارگاهی با حضور مشاور WHO در زمینه مدل آموزش برمبنای تظاهرات بالینی
بررسی وسیع Literature
اعزام هیئت 4 نفره WHO و اعلام ایران بعنوان اولین طراح نظام مراقبت سندرمیک در منطقه
پایان