پاورپوینت فرهنگ و تاثیر آن بر بهداشت مادر و نوزاد و نظام عرضه خدمات بهداشتی و درمانی

بهار 88

فرهنگ وتاثیر آن بر بهداشت مادر و نوزاد و نظام عرضه خدمات بهداشتی ودرمانی

انسان از ملاحظه دریای مواج، نهر خروشان، جنگل انبوه و آسمان لایتناهی به تحیر فرو می رود. و این نکته را  فراموش می کند که هیچ چیز  تحیرانگیزتر از   خود "انسان" نیست.                                          سنت اگوستین

نظام عرضه خدمات بهداشتی
جن در باور مردم ایران
مراسم قرآن اندازون/ لول:
مراسم هفتمین شب تولد نوزاد

تسهیل زایمان

درمان های خانگی

حین تولد

مقدمه

پس از تولد ،مراقبت از نوزاد

اما ایران خودمان

تعریف فرهنگ

آبستنی در فرهنگ عامه

تشخیص پسر یا دختر بودن

تعیین جنس جنین

بارداری

خرافاتهای مردم جهان

مقدمه
مطالعه درطب عامیانه یک منطقه در پاسخگوی به مسائل ازموفقیت بسیاری برخوردار است زیرا طب سنتی به عنوان بخشی ازیک کل بنام فرهنگ با سایر اجزاء فرهنگ جامعه از قبیل نوع تغذیه، معیشت، باورها، سنن، آداب و رسوم و… در ارتباط نزدیکی قرار دارد از طرفی تعداد زیادی از روشها که در طب سنتی یک منطقه اجرا می شود با تشابه فراوانی در مناطق دیگرنیزاجرا می گردند ازجمله حجامت، زالواندازی، داغ کردن و امثال آنان. مطالعه در باره طب عامیانه می تواند ضمن شناسائی این روشها، تبادلات و تاثیرات فرهنگی در میان اقوام ساکن در منطقه و مناطق دیگر را بازگو کند و در این رابطه علوم دیگری چون تاریخ، زبان شناسی، باستان شناسی و… می توانند به یاری محقق مردم شناس بیایند. آنچه مهم تر است اینکه چگونه از طریق یک پدیده مانند طب سنتی وتغییراتی که در روابط ، شیوه ها، تکنیک و باورهای آن در گذشت زمان روی می دهد، می توان تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه را بررسی کرد.(1)

ازسالها پیش کار بررسی طب عامیانه در کشورهای مختلف با حمایت ونظارت سازمان های جهانی بهداشت آغاز شده و هم اکنون در ده کشور جهان این تحقیقات و نیزآموزش درمانگران محلی در جریان است. حتی در کشوری مثل ایالات متحده
که مهد علم نوین پزشکی است نیز تشکیلات خاص عهده دار بررسی روش های غیر متعارف پزشکی و بهداشتی است. در بسیاری از کشورها که سابقه تاریخی شان از ایران کمتر است پژوهش در طب عامیانه جایگاه ویژه ای دارد پس سزاوار نیست که در ایران با سابقه تمدنی و فرهنگی درخشان و دیرینه این مهم نادیده گرفته شود. 

طب عامیانه در برگیرنده دو فصل کلی شامل مجموعه باورهای بهداشتی و درمانی و مجموعه روش ها و آداب مربوط به بهداشت و درمان لازم است. مطالعه با هدف شناسایی باورها و رفتارهای بهداشتی در زمینه مسائل مربوط به مادر و نوزاد انجام شده است.
به دنیا آوردن بچه و زایش در اکثر ادیان و فرهنگ ها، به خصوص در جوامع سنتی و روستایی، از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که بی شک مراسم واعتقادات گسترده ای، چه در زمان بارداری ،چه در زمان زایمان و بعد از آن را در پی دارد که نمونه های جالب و قابل توجهی از آن را با مرور آثار صادق هدایت، محمود کتیرایی ودیگرآثار فولکلوریک مشاهده می نماییم.در کتاب «خشت تا خشت» ، ضرب المثلی به چشم می خورد که ذهن هر خواننده ای را به عمق اهمیت و ارزش زایش متوجه می کند و تا حدودی تاییدکننده ادعای فوق نیز باشد:
« زن تا نزاید، بیگانه است! »

تعریف فرهنگ:
فرهنگ قسمتی از ویژگی های اجتماعی است که توسط یک نسل به نسل بعد از خود انتقال داده می شود فرهنگ به وسیله ی ارزش ها، باور ها ، هنجارها و عملکرد هایی شکل می گیرد که بین افرادی با زمینه ی یکسان مبادله می شود .ویژگی های فرهنگی ، فکری و عملکردی به ما نشان می دهند که ما چه کسی هستیم .هم چنان که این ویژگی ها یا سنت ها از نسل به نسل دیگر منتقل می شوند تبدیل به ارزش های فرهنگی می شوند که در رفتارها بروز پیدا می کنند.
به منظور درک این که چرا بیماران چنین واکنشی نشان می دهند ، پرستار باید زمینه ی فرهنگی آن ها را بررسی کند.

بارداری:
اسپانیای ها /امریکای لاتین

حاملگی معمولآ بلافاصله پس از ازدواج کردن رخ می دهد.
قرارگرفتن در معرض هوای سرد در طی حاملگی می تواند خطرناک باشد .
این تفکر وجود دارد که برآورده نشدن ویارهای غذایی ،موجب ماه گرفتگی می شود.
از مصرف شیر اجتناب می شود ، چون اعتقاد بر این است که موجب بزرگ شدن کودک و زایمان سخت خواهد شد .
با دادن ماساژ ، جنین را در وضعیت دلخواه آن قرار می دهند.
زنان حامله برای محافظت از کودک به پشت دراز می کشند.
معاینات واژینال و لگنی توسط مراقبین مرد انجام نمی شود و انجام ان بسیار هراس انگیز است.
از گیاهان برای درمان ناراحتی های متداول استفاده می شود.

آسیایی ها

حاملگی امری طبیعی تلقی می شود .
از غذاهای ترش و پرادویه پرهیز می شود .
برای جلوگیری از تیرگی پوست کودک ، از مصرف سس سویا پرهیز می شود.
برنج غذای اصلی است.
مراقبین بهداشتی زن ترجیح داده می شوند.
مصرف الکل مجاز نیست.
فعالیت های فیزیکی محدود نمی شود(به جز انجام کارهای سنگین).
برای داشتن فرزندی پاکیزه ،هرروز استحمام می شود.
از نشستن در درگاهی اجتناب می شود، چون معتقد هستند که مراحل زایمان را مشکل می سازد.
برای ایجاد احترام ، از برقراری تماس چشمی اجتناب می شود .
از طب گیاهی و محلی برای رفع مشکلاتی احتمالی استفاده می شود.

خاورمیانه
دوستان و خانواده در هنگام اقامت در بیمارستان در آن جا حضور می یابند .
خانواده ملزم به اجرای تقاضاهای مادر است .
لمس اعضای جنسی رایج نیست .
در صورت نیاز ،به مردان اجازه ی ارائه ی مراقبت داده می شود.
وقایع آینده را به خداوند واگذار می کنند ، بنابراین مراقبت های مادری زیادی لازم نیست.
از درمان های خانگی نظیر گیاهان و غذای سرد و داغ استفاده می شود
از خوردن گوشت خوک و مواد سکراور و مواد مخدر پرهیز می شود.
میانه روی بسیار اهمیت دارد.

افریقای /امریکایی
حاملگی به عنوان مرحله ای از سلامتی مادر محسوب می شود.
گروه های پایین اقتصادی تا مرحله ی بروز یک بحران ، حساسیت زیادی به مراقبت از مادر نشان نمی دهند.
هم بستگی عمیق بین افراد یک خانواده ی گسترده وجود دارد.
اغلب بیماری ها ممکن است با درمان خانوادگی معالجه شوند.
افراد مسن اعتقاد دارند که : دست زدن به بالای سر کودک موجب قوی شدن کودک می شود گرفتن عکس در حین حاملگی،موجب فوت کودک می شود تعارضات احساسی موجب بروز نقایص در کودک می شود.

امریکایی- هندی
خانواده آگاهی دارد .
در درمان مشکلات از گیاهان استفاده می شود .
به طور معمول جوامع زن سالاری وجود دارد.
تمایلات غذایی در میان اقوام متفاوت است ، شیر غذای مورد علاقه نمی باشد .
توجهی به محدود کردن ملاقات کنندگان وجود ندارد.
دریافت موادغذایی از جمله کلسیم ، آهن و ویتامین ها ناکافی است.
وقت شناسی وجود ندارد.اغلب رعایت اصول (خوردن داروها یا پیگیری مراقبت ) از روی ساعت و تاریخ اهمیت ندارد.
انجام مراسم محلی برای کسب سلامتی و انجام روش هایی برای بهبود رایج است.

آبستنی در فرهنگ عامه:
در فرهنگ عامه اعتقاد بر این است که نطفه انسان در رگی در کمر یا پشت مرد جای دارد. چون نطفه مرد در رحم زن بیفتد به خواست خدا زن آبستن می‎شود و بچه می‎آورد. این عقیده به گونه‎ای بارزتر در داستان قدیم و عامیانه شب چهارصد و پنجاهم هزار و یک شب بیان شده است:«در مرد رگی است که همه رگها را آب دهد وآب ازسیصد و شصت رگ جمع کرده به بیضه چپ بریزد.آنگاه خونی سرخ گردد،پس از آن از حرارت مزاج آب غلیظ و سفید شود ورایحه او مانند رایحه شکوفه خرماست ». درباره چگونگی شکل‎گیری بچه در شکم مادر، باور عامه بر این است که نطفه پس از 3 دوره 40 روزه و یک دوره کوتاه 10 روزه، به شکل بچه انسان درمی‎آید. بچه در چلّه اول به صورت نطفه است، در چلّه دوم به صورت خون و در چلّه سوم به صورت یک پاره گوشت. در این هنگام به فرمان خدا فرشته‎ای می‎آید و این پاره گوشت را شکل می‎بخشد. نخست دست و پای بچه را می‎سازد و سپس اندامهای دیگرش را. ساختن بینی و شرمگاه بچه را هم به خدا وامی‎گذارد. خدا هم نخست بینی و بعد اندام نری یا مادگی بچه را می‎گذارد و به جسم او کمال می‎بخشد. ساختن همه اندامها 10 روز به درازا می‎کشد. در این هنگام به امر خدا اسرافیل نفخه‎ای به شکم مادر می‎دمد و روح در بچه حلول می‎کند. بچه با دریافت روح، در شکم مادر به جنب و جوش می‎افتد .عامه مردم دوره آبستنی زن را 9 ماه و 9 روز و 9 ساعت (نه کم و نه زیاد) می‎دانند. می‎گویند بچه از ماه هفتم آماده بیرون آمدن از شکم مادر است. اگر بچه در 7 ماهگی یا در 8 ماهگی به دنیا بیاید، پا نمی‎گیرد و می‎میرد. پیشینیان عقیده داشتند که بچه‎ای که 7 ماهه زاده شود، زنده می‎ماند لیکن اگر 8 ماهه زاده شود، یا مرده به دنیا می‎آید و یا پس از چندی می‎میرد

خرافاتهای مردم جهان
از دیگر خرافات در میان مردم انگلیس این است که اگر زنی دو قاشق را در نعلبکی قرار دهد صاحب فرزند دوقلو خواهد شد یا اگر زنی که در آستانه زایمان قرار دارد سه بار با قاشق های غذاخوری نمک بخورد، درد زایمان کمتری را تحمل خواهد کرد.
چیدن بندناف بچه در روز هفتم تولد
خواند سوره یاسین و هفت مبین برای زن آبستن، جهت در امان بودن وی از خطرات و مشکلات دوران بارداری
در گذشته می گفتند:"بچه در رحم مادر چهل روز نطفه است، چهل روز خون است و چهل روز گوشت جویده است .
برای داشتن بچه زیبا و خوب، سوره یاسین را چهل بار می خوانند و روی چهل سیب سرخ می‏دمند.
کودکی که پس از یک سالگی هنوز راه نیفتاده باشد، آیین "سلطان سبدی" را به جای
می آورند. بدین ترتیب که مادر، کودک را در سبدی قرار می­دهد و سبد را بر سر گذاشته و به درِ چهل خانه می رود و اشعاری می خواند. اهالی خانه نیز مقداری خوراکی در سبد می ریزند. از این خوراکی ها مقداری به کودک می دهند تا سستی او دفع شود و قوت راه رفتن بیابد.

تعیین جنس جنین:
نظرهای گوناگونی درباره عاملهای موثر در تعیین جنس جنین انسان مطرح می کردند . نظر بیشتر آنان این بود که سلطه یک جنس بر جنس دیگر به هنگام تکوین جنین بستگی به دو عامل، یکی آب منی و دیگری ساختمان عمومی بدن مرد و زن دارد. در مورد عامل نخستین، بیش تر آنان به ویژه ابوعلی سینا و جرجانی معتقد بودند که اگر نطفه پدر و مادر هر دو قوی و گرم و آب مرد گرم تر از آب زن باشد جنس فرزند آن دو نرینه و اگر نطفه هر دو قوی، لیکن سرد باشد و آب مرد سردتر از آب زن باشد، جنس فرزند آن دو مادینه خواهد شد. اگر آب مرد از بیضه راست بتراود و در بخش راست زهدان زن نشیند، جنس فرزند آنان نرینه می گردد و اگر از بیضه چپ بتراود و در بخش چپ زهدان زن بیفتد، جنس فرزند آنان مادینه می شود . عامل دوم، اعتقاد بر این بود که برخی مردان و زنان پسر زا و برخی دختر زا هستند. مردانی که تخمی پسر زا دارند برخوردار از اندامی نیرومند، ماهیچه هایی نه فربه و نه لاغر بلکه میانه دارد .زنان پسرزا نیز از اندام و گوشتی معتدل، خوی و رخساری نیکو، طبعی چابک و شاد و معده آی قوی و نیک گواراننده برخوردارند. پریود این گونه زنان به موقع و تمام و دوره پاکی آنان 21 تا 22 روز و رسیدگی آنان به هنگام و آغاز قاعدگی شان زودتر از زنان دیگر است . از دیرباز کوشش و اندیشه پزشکان و مردم این بود که با بهره گیری از تجربه ها و آگاهیهای طبی و فرهنگی خود، حال و طبیعت انسان را برای تولید جنس دلخواه بگردانند و در تعیین جنس جنین دست داشته باشند. این کوششها برخی برپایه مجموعه ای از روشهای کاربردی و استفاده از خوراکیها و گیاهان دارویی و برخی بر بنیاد یک رشته اعمال جادویی و افسونی و مناسک و شعایر نمادی نهاده شده بود.

در فرهنگ عامه برای اینکه طبیعت پسرزایی را در دختران پدید بیاورند و طبع و مزاج زنان دخترزا را بگردانند، آداب و اعمال ویژه ای انجام می داده اند. بیش تر آداب و اعمال عامه مردم زمینه آیینی و نمادی داشته است، مثلاً خوراندن سیب و خرمای زیاد به زنان دخترزا، یا گذاشتن گردو پای سفره عقد دخترانی که می خواهند به خانه شوهر بروند، یا نشاندن پسر بچه ای تندرست و چابک و زیبا روی زانوی عروس در اتاق حجله و نیزتوسل به امامزادگان و نذر و نیاز کردن و سفره انداختن از جمله این آداب بوده است. در فرهنگ اسلامی فرزند دختر و پسر هر دو گرامی داشته شده اند و به ویژه به پدران توصیه شده که دختران را عیناً مانند پسران گرامی بدارند و میان دختر و پسر تفاوتی نگذارند. در این مورد روایتی از امام چهارم(ع) آمده است که چون به وی می گفتند خدا به تو فرزندی داده است، از دختر و پسر بودن او هیچ نمی پرسید و تنها می گفت: آیا سالم است، عیب و نقصی ندارد؟ و چون می شنید که نوزاد سالم است، خدای را سپاس می گفت .

تشخیص پسر یا دختر بودن بچه در شکم:
زنان از آغاز دوره آبستنی تا پایان آن با شور و ناشکیبایی فراوان درپی تشخیص جنس بچه شکم خود هستند. از قدیم در جامعه ایران تدبیرهای گوناگون برای تشخیص نرینه یا مادینه بودن جنس جنین به کار می رفته و از راه برخی آزمونها و نشانه ها حدس زده می شده است. یکی از آزمونهای معمول میان طبیبان این بود که زراوند کوبیده را در انگبین می سرشتند و خمیر آن را روی پشم پاره آی سبز رنگ می مالیدند و آن را به زن آبستن می دادند تا صبح ناشتا به خود برگیرد. زن تا عصر چیزی نمی خورد. در این هنگام اگر آب دهان او شیرین می شد، بچه را نرینه و اگر تلخ می شد بچه را مادینه می انگاشتند .همچنین، از روی برخی نشانه های ظاهری در تن و رفتار زن آبستن، جنس بچه شکم او را حدس می زدند. مثلاً اگر نخستین نشانه آبستنی روی پستان راست زن پدید می آمد و شیر آن قوام بیشتر می یافت، یا اگر زن آبستن به هنگام حرکت، نخست پای راست خود را پیش می نهاد و یا به هنگام برخاستن از زمین بر دست راست خود تکیه می کرد، اینها را نشانه هایی از پسر بودن بچه در شکم او می پنداشتند.

در فرهنگ عامه جنس نر مظهر قدرت و برتری و جنس ماده مظهر ناتوانی و فرودستی انگاشته می شود. بر بنیاد این پندار عمومی مرد مفهوم پاکی، خیر و برکت، و زن مفهوم کاستی را می رساند و طبعها و خصلتهای مطلوب و مثبت جنبه مردانه، و طبعها و خصلتهای نامطلوب و منفی جنبه زنانه می گیرند. از این رو زیبایی، زرنگی، سنگینی، سرخی، سفیدی و قدرت که ارزش اجتماعی و فرهنگی مثبت دارند، به جنس مرد و زشتی، تنبلی، سبکی و جلفی، سیاهی و ضعف که ارزش اجتماعی و فرهنگی منفی دارند، به جنس زن نسبت داده می شود. در نتیجه، هرگاه نشانه ای از هر یک از این دو دسته صفتها در زن آبستن پدید آید، از روی آن پسر یا دختر بودن بچه در شکم مادر را حدس می زنند.

حین تولد:
در طبقات پایین تر اقتصادی، در هنگام زایمان حضور مادر به حضور همسر ترجیح داده می شود.
پس از تولد کودک ، به منظور جلوگیری از ورود هوا به داخل رحم ، پاها در کنار یکدیگر قرار می گیرد.
هنوز از ماماهای غیر حرفه ایی استفاده می شود.
آسیایی ها
پدرها معمولآ در این زمینه مشارکت فعال ندارند.
دوره ی پیش از زایمان در سکوت سپری می شود.
نباید گریه و فریاد زده شود ،چون این امر موجب شرم خانواده است.
یک پارچه سفید دور کمر نوزاد بسته می شود تا این که سلامت کودک تقویت شود.
اسپانیای ها /امریکای لاتین

خاورمیانه
به جز در مرحله ی انتظار و زایمان که درد خیلی شدید است درد کشیدن در خلوت انجام می شود.
هنگامی که درد خیلی شدید است ، بیان می شود.
افریقای /امریکایی
واکنش های عاطفی متفاوت است . بعضی مواقع برای اجتناب از نشان دادن ضعف ، از بروز آن خودداری می شود.
اغلب،حمایت عاطفی توسط خانم ها انجام می شود(اغلب مادر فرد باردار).
اکثرمواقع مراجعه به بیمارستان در مراحل آخر انتظار صورت می گیرد.
زنان مسلمان با استفاده از مسکن ها در هنگام انتظار ، مخالفت می کنند.
پاره شدن زودرس پرده های جنینی را مضر می دانند.(زایمان خشک)
امریکایی- هندی
ملاقات کنندگان محدود نمی شوند .
خویشاوندان اغلب به بیمارستان آمده و از زن باردار مراقبت می کنند.

پس از تولد ،مراقبت از نوزاد
اسپانیای ها /امریکای لاتین
اعتقاد به تعادل بین سرما و گرما وجود دارد.
قرار گرفتن در معرض هوا می تواند خطرناک باشد (کودک گرم نگه داشته می شود).
رژیم غذایی ممکن است به چند غذای خاص محدود شود.پس از تولد،نوشیدنی های گرم و داغ ترجیح داده می شود .
چندین روز پس از زایمان ، اجازه ی استحمام داده می شود .
در دوره ی بهبود ،مادربزرگ نوزاد از مادر مراقبت می کند.
معمولآ شیردهی پس از روز سوم تولد اغاز می شود (کلستروم شیر مادر ،ماده نامناسبی برای نوزاد تلقی می شود).
به منظور دفع مکونیوم ،به نوزاد روغن زیتون یا روغن کرچک داده می شود .
نوزاد مذکر اغلب ختنه نمی شود .
گوش نوزادان دختر معمولآ سوراخ می شود.
نوزاد معمولآ به طور محکم قنداق می شود برای پیشگیری از فتق نافی از شکم بند استفاده می شود.
در صورت بیمار بودن نوزاد تازه متولد شده فونتانل ها دستکاری می شود .

آسیایی ها
اعتقاد به تعادل سرما و گرما در سلامتی نوزاد تازه تولد یافته وجود دارد.
نوزاد در اتاق گرم گذاشته می شود و گرمای از دست رفته باید جبران شود.
گاهی از وسایل گرمازا در زیر تخت کودک استفاده می شود.
بسیاری از زنان گیاه خوارند.
عدم تحمل لاکتوز یا میزان ناکافی لاکتوز شایع است.
نوزاد پسر به دختر ترجیح داده می شود .
ممکن است درخواست کنند که جفت را همراهی خود به خانه ببرند(این مراسم مذهبی در کره ،فیلیپین ،چین وتایلند انجام می شود).
لمس سرنوزاد برای خانواده های آسیای جنوب شرقی ناخوشایند است کشورهای Homing ( لائوس ، برمه و تایلند ) معتقدند که این برای کودک نحس است.
ممکن است نوزادان حتی در هوای گرم هم قنداق شوند.

خاورمیانه
به نوزاد شیر مادر داده می شود .
فقط والدین حق لمس سر کودک را دارند.
افریقای /امریکایی
مادرها از فوت نوزاد می هراسند .
گریه کردن بیش از حد کودک ، نشانه ی رفتار نامناسب با کودک است.
تاکید به شیر دادن کودک (مادرخوب کسی است که کودکش به خوبی شیر می خورد).
به سر و پوست کودک روغن مالیده می شود
به منظور پیشگیری از فتق نافی از شکم بند استفاده می شود.
تمایل زیاد به لباس پوشاندن نوزاد دارند .
زنان مسلمان در صورت امکان به کودک خود شیر می دهند.
امریکایی- هندی
مرگ ومیر نوزادی در آن ها بالاست .
میزان تولد نوزادان ، کمتر از حد متوسط است .
گاهی درخواست می کنند نوزاد در کیسه های مخصوص حمل شود.

ادامه دارد…

اما ایران خودمان:
تشخیص حاملگی.
دست خود را بر روی ناحیه رحم می گذاشتند و رگ ها را پیدا کرده و محکم آن را فشار می دادند در صورت نبض شدید و پرش آن قسمت می فهمیدند که فرد حامله است.
تشخیص جنسیت.
دست خود را بر روی شکم زن حامله می گذاشتند و به آرامی آن را ماساژ می دادند، در حین ماساژ اگر جنین حرکات تندی از خود بروز دهد تشخیص می دادند که جنین دختر است ولی اگر جنین حرکات آرامی از خود بروز می داد تشخیص می دادند که جنین پسر است. همچنین اگر بند ناف مادر برآمده شود تشخیص می دادند جنین پسر و اگر بند ناف پهن شود دختر است.
بایدها و نباید های غذایی.
مردم روستا اعتقاد دارند خوردن پستان گاو در این دوران باعث زیبایی قیافه بچه خواهد شد. خوردن گوشت خرگوش باعث لب شکری در نوزاد می شود. خوردن گوشت شتر باعث افزایش دوران حاملگی تا 12 ماه خواهد شد .
پسر زایی.
برای پسر زایی مادر باید مواد شیرین مثل خرما، انجیر، توت، زرد آلو، زیتون، هل و دارچین بخورد، اما  شیر و ماست نخورد. مردم اعتقاد دارند اکثر زایمان هایی که در فصل بهار و تابستان اتفاق می افتد  به فرزند پسر منجر می شود.
کاهش ویار.
از شروع دوران ویار، هنگام خواب پاهای خود را به دیوار تکیه داده و بعد به مدت چهل شب به پهلوی راست رو به شمال بخوابد. مخلوط عسل با زنجبیل هر روز صبح بخورد. مادر لباس نخی وگشاد بپوشد.

تسهیل زایمان
به هنگام زایمان زائو را به طرفی که در عقاید ترکمن ها آن محل ، محل شگون (سهد) است می نشانند.”ماما“ با گفتن بسم الله کار خود را شروع می کند.ابتدا به دست های خود روغن مالیده و شکم زن زائو را به آرامی مالش می دهد سپس طبق اعتقاد خود گیاه پنجه مریم را در آب ولرم انداخته تا پیچ و خم های آن باز شود. اعتقاد بر این است با باز شدن پیچ و خم های این گیاه دردهای زایمانی کمتر شده و کودک به دنیا می آید واسپاسم وگرفتگی های رحم کاهش می یابد.آبی را که گیاه در آن خیسانده بود چند بار دور سر زائو چرخانده و طی سه نوبت به زائو خورانده می شود.
افزایش شیر مادر:
برای افزایش شیر مادر گندم را با شکر مخلوط کرده و بعد به صورت آرد در آورده آن را حرارت می دادند سپس آن را می خورند. همچنین مادر باید مایعات و چای زیاد بخورد. ازجوشانده گیاه شنبلیله استفاده می کردند.

درمان های خانگی مربوط به نوزاد
بند ناف:
بند ناف را با انگشت وسط دست مقایسه کرده و به اندازه آن ناف را برش می دادند. اگر نوزاد پسر بود ناف را از پایین به بالا می برند تا فرزند پسر همیشه سرش را بالا بگیرد. اگر نوزاد دختر بود ناف را از بالا به پایین برش می دادند تا دختر سر به زیر باشد. تکه ای از بند ناف را نگه می داشتند و هنگامی که نوزاد چشم هایش درد می گرفت این تکه را به چشم هایش می مالیدند. اگر کودک اسهال شدید داشت سه بار ناف را می پیچند و آن را با تکه ای نان می بندند (اسهال کودک را نشانه باز شدن بند ناف می دانستند). اگر نوزاد دنیا آمده دختر باشد بند ناف جدا شده را به فرش دیواری یا یکی از نخ های آن گره می زدند و اگر پسر باشد به دم اسب می بستند.
زردی:
نواری زرد رنگ به دست نوزاد می بستند. گوشه ای از گوش نوزاد را می بریدند.
حمام نوزاد:
برای حمام آب ولرم و مقداری نمک و چند سکه را در تشتی ریخته و نوزاد را در آن حمام می دادند. معتقدند نمک باعث جلوگیری از بوی بد بدن و بیماری های قارچی و زخم ها در آینده نوزاد می شود. اعتقاد دارند سکه باعث بهبود وضع مادی نوزاد در آینده می شود و بعد از حمام سه بار بینی نوزاد را فشار می دادند تا هم ترشحات خارج شود و هم اعتقاد بر این بود که با این کار در آینده بینی نوزاد کوچک می شود. 
درمان کم خوابی:
گرفتن خفاش در آسمان و دفن کردن آن به صورت زنده و سر وته در گوشه ای از منزل برای آوردن آرامش به خانه.
خوش صدایی:
آب انار یا خرما به گوشه لب نوزاد می ریختند.

مراسم هفتمین شب تولد نوزاد
کودکی که به دنیا می­آید در روز هفتم، دهم و چهلم تولد ش، مراسم خاصی برگزار می­گردد که با اعتقادات و باورهای خاصی همراه می­باشد. مراسم هفتیمن روز تولد نوزاد، که اکثرا آن را به مراسم" شب ششه" می شناسند، عمومی­ترین و پربارترین آنهاست و تقریبا در اکثر شهرها و در بین اقوام مختلف با تفاوتهایی معمول می باشد.که مطمئنا خوش یمنی و تقدس عدد هفت، در زمان برگزاری و برخی آداب آن، بی تاثیر نبوده است. این رسم در بین آذربایجانیان، نیز با مجموعه­ای از باورها، اعتقادات و مراسم خاص با نام "یدی گئجه" (هفت شب) برگزار می گردد. این مراسم، که در گذشته، در هرخانه ای با به دنیا آمدن هر بچه ای، برگزار می شده، اینگونه شروع می شود که، نزدیک غروب دور تا دور رختخواب مادر و نوزاد را با ریسمان سیاه رنگ که از موی بز تهیه شده است، حصار می کشند.
از همان روز اول بالای سر مادر این کار و همچنین قرار دادن کاسه مسی، چاقو و ارسین قرار می دهند به این دلیل است که اعتقاد دارند اگر چنین کنند، مادر و فرزند از شر جن (که معروف ترین آن، جن آل می باشد و در اصطلاح محلی به آل معروف است) و تاثیرات سوء آنها در امان می مانند وآن طناب حصاری می شود تا جن ها، ناراحتی ها و بیماری ها نتوانند به مادر و فرزند نزدیک شوند. معمولاً، در کنار کاسه مسی و چاقو، تکه نانی نیز به نیت پربرکت بودن و روزی داشتن نوزاد، بالای سر آنها قرار می دهند.
.

مازندران: اما در
"برای زن زائو بعد از حمل معتقدند که نوزاد و مادرش تا 10 روز نباید تنها بمانند و حتماً شخصی باید در کنار شان باشد و در این ایام بالای نوزاد قرآن و کلید و پیاز و سیر و … می­گذارند و کلید باید بسته باشد و اگر به طور عمدی یا سهوی باز شد معتقدند که بچه کلید می­افتد و مریض می شود . "

روز ده که به حمام می رود، سیخ پیاز را همراهش می برند و روی پله حمام، پیازها را درآورده و زیر پایش له می کنند و یا یک گردو زیر پایش شکسته و پیازها را به آب روان می دهند و با جام چهل کلید، آب به سرش می ریزند. بعد از حمام هرگاه زائو تنها بماند دیگر آل نمی تواند به او آزار برساند.
اولین کاری که بعد از آن، انجام می دهند، شستشوی نوزاد و پوشاندن لباس تمیز و نو بر تن نوزاد است. البته باید گفت معمولاً در این روز نوزاد را غسل مولود نمی دهند، زیرا اعتقاد دارند که اگر کودک غسل نداده بماند، هیچ آسیب و بیماری به او نمی رسد و اگر کسی احتمالاً همراه خود، دعا یا پارچه زردرنگ داشته باشد اثر سوء خود را نسبت به فرزند از دست خواهد داد و کودک مریض نخواهد شد. و غسل مولود (غسل چهلم) را در روز چهلم آن انجام می دهند. معمولا ناخن بچه نیز در همین روز گرفت می شود.و رسم این است که دایی بچه با گذاشتن سکه ای در کف دست نوزاد، ناخن های او را می گیرد. به دنبال این کار، به ابروان و چشمان نوزاد سرمه کشیده و هفت سنجاق بر لباس او می زنند. این کارها را معمولاً، ماما (قابله نوزاد) انجام می دهد. بچه که به دنیا آمد شش شب باید روی زمین بخوابد و شب هفتم خود زائو او را در گهواره بگذارد و آن شب را شب خیز گویند و باید شیرینی و خشکه بار حاضر نمایند و ماما دست بچه را با دستمال به پشتش ببندد و از آن اشیاء مذکور اندکی به بچه بخوراند و این عبارت را به حضار بگوید: بگیر بچه را (یکی از او بگیرد، او را هم به دیگری بدهد) و آخری بگوید: خدا نگه دارد .

مراسم قرآن اندازون/ لول اندازون:

میان شیرازی ها علاوه بر ویارانه و سیسمونی برون که در بیشتر نقاط ایران مرسوم می باشد ، رسمی وجود دارد که می گویند در بسیاری از مناطق و شهرهای استان فارس با کمی تفاوت، امروزه نیز همچنان برگزار می شود. هر مادری که منتظر به دنیا آمدن فرزندی است، با این رسم آشنایی دارند و از آن به قرآن اندازون یا لول اندازون یاد می کند و معمولا در5 – 4 ماهگی بارداری، یعنی زمانی که جنین وجود خود را با تکان خوردن در شکم مادر اعلام می کند، (به قول شیرازی ها وقتی جنین لول میندازه برگزار می شود). بدین شکل که خانواده مادر با تهیه گردن آویزی مخصوص از جنس طلا و مزین به نام خدا، آیه وان یکاد و دیگر آیات خاص قرآنی (به منظور دفع چشم زخم و محافظت از مادر و فرزند) و هدایایی همچون چادر رنگی، لباس (ترجیحا سبزرنگ)، میوه، شیرینی و  به همراهی عده ای از دوستان و آشنایان به خانه زن باردار می روند. این هدایا با تزیین خاصی همراه است.

بدین شکل که گردنبند را در سبدی  پر از بادام و شیرینی  قرار می دهند که پس از آویختن گردنبند بر گردن مادر، بادام و شیرینی ها را در میان میهمانان پخش می کند و عده ای نیز به تبرک، آن را به خانه می برند یا مقداری از آن را به نیت بچه دار شدن، به زنی که بچه دار نمی شود، می دهند. گردن آویز طی مراسم ختم انعام، دعا و آرزوی سلامت برای مادر و نوزاد، به گردن مادر آویزان می شود و  وی در تمامی مدت بارداری، زایمان و حتی تا مدت ها پس از زایمان نیز آن را به همراه دارد و  این گردن آویز در میان این مردم ، همواره مقدس و حافظ مادر و نوزاد تلقی می شود و بودن آن در گردن هر زنی نشان از باردار بودن اوست.قرآن ترجیحا توسط فردی مذهبی یا بزرگ فامیل که دارای خصایص حسنه باشد، بر گردن مادر آویخته می شود. آنان معتقدند اگر فرد صبوری این کار را انجام دهد، کودک نیز این خصلت حسنه را خواهد داشت.

جن در باور مردم ایران
جن واژه ای عربی و به معنی موجود پنهان و نادیدنی است و در فارسی با مفهومی نزدیک به پری از این موجود نامریی یاد می شود. در باور برخی افراد، جن ها تنها در شب، تاریکی، تنهایی و در محل هایی مانند گرمابه، آب انبار، پستو و ویرانه و بیابان وجود دارند. در باور عامه، جن به شکل انسان است با این تفاوت که پاهایش مانند بز سم دارد. مژه های دراز او نیز با مژه انسان متفاوت است و رنگ موی او بور است. همزمان با زاده شدن هر نوازد انسان، بین اجنه نیز نوزادی به دنیا می آید که شبیه نوزاد انسان است اما سیاه و لاغر و زشت. این موجود را همزاد آن طفل می خوانند. اگر کسی شب هنگام آب جوش روی زمین ریخته و بسم الله نگفته باشد ممکن است یکی از فرزندان اجنه را اذیت کرده باشد. مادر و پدر آن جن برای انتقام، نوزاد آن شخص را می ربایند و همزاد او را بجایش می گذارند. به باور برخی، به زبان آوردن نام جن شگون ندارد و ممکن است آن ها را حاضر کند. بنابراین برای دلخوشی جن ها هم شده به آن ها '' از ما بهتران '' گفته می شود. روزهای یکشنبه، سه شنبه و چهارشنبه از مابهتران به لباس وصورت آدمیزاد درمی آیند. در این روزها نباید به دیدن مریض رفت، زیرا چه بسا که از ما بهتران به شکل یکی از دوستان یا بستگان به دیدن مریض برود و به او صدمه برساند. ازمابهتران مانند آدمیان جشن و سرور و شادمانی و گاهی هم عزاداری به راه می اندازند. این مراسم بیشتر در گرمابه های عمومی و شب هنگام برگزار می شود. کسی که شب تنها به حمام برود و دائم بسم الله نگوید جن به سراغ او می آید.

از ما بهتران اگر از کسی نیکی ببینند، صدچندان به او نیکی می رسانند. مثلا اگر پزشکی شب هنگام طفلی را از مرگ برهاند یا مجروح و بیماری را نجات دهد و این کار در بیابان یا تاریکی و تنهایی صورت بگیرد، ممکن است جنیان را مداوا کرده باشد. آن گاه ازمابهتران به او مال و خوشبختی بسیار می رسانند. برخی مردم با انجام مراسم چله نشینی، از مابهتران را احضار می کنند و آن ها را وا می دارند تا کارهای مورد نظرشان را انجام دهند . برای چله نشستن از محلی خاص در مسجدهای کهنه و قدیمی استفاده می شود به نام چله خانه که غرفه ای کوچک و تودرتو و تاریک است. روز چهلم ارواح و شیاطین و جن ها به او ظاهر می شوند و هرچه را بخواهد انجام می دهند. برای این کار ترتیب دیگری هم هست و آن این که یک شب تا صبح آیه ای از قران را پی درپی می خوانند تا از ما بهتران حاضر شوند. از خطرناک ترین جن ها آل است که موجودی نامریی به شکل زن لاغر و بلند قد با پستان های آویخته توصیف شده. درصورت سرخ رنگ آل بینیی از جنس گل قرار دارد. آل روبروی زن زائو و نوزاد حاضر می شود و اگر فرصت یافت و زائو تنها ماند جگر او را می رباید. سپس به سرعت به طرف آب می رود و جگر زائو را به آب می زند. زائو بلافاصله می میرد.

آل و از ما بهتران از چیزهای فلزی نوک تیز می ترسند. فرو کردن سوزن به پارچه و گذاشتن بالای سر زائو برای رفع آل خوب است.
از اعتقادهای قدیمی ایرانیان یکی این است که اهن دیو و غول و اهریمن را دفع می کند و ضد جادو است. تا شش روز باید بالای سر زائو و نوزاد شمع بسوزد. زائو نباید تنها بماند و کسی جز نزدیکانی که هنگام زادن در اطاق بوده اند نباید به دیدن او بیاید شاید آل باشد که به صورت انسان درآمده. شب ششم باید در اطاق زائو تا صبح همه بیدار بمانند و چراغ ها روشن باشد و در این شب باید دعاها و اشعار مذهبی و سرودها و آوازها خوانده و پیوسته به دف و دایره کوبیده شود تا آل بگریزد. روز ششم زائو نوزاد را به حمام می برند و پس از شستشو، ماما نوزاد را بالای سر مادر می گیرد و با جام چهل کلید روی او آب می ریزد تا بر سر مادر نیز ریخته شود. از آن هنگام دیگر آل توانایی ربودن جگر مادر و عوض کردن نوزاد را ندارد پسربچه ای که ختنه شده نیز مانند زائو در معرض خطر آل است. به همین ترتیب باید مواظب او بود تا به حمام برود و با جام چهل کلید آب روی سرش ریخته شود تا آل بگریزد.

«آل به شکل زنی است که دست ها و پاهای استخوانی لاغر دارد، رنگ چهره اش سرخ و بینی او از گل است. شاعر می گوید: رنگ او سرخ و بینیش از گل هرجا دیدی زود بگیرش تا از زائو جگر ندزدد و کار او آن است که جگر زن تازه زا را در زنبیل گذاشته و می برد. ولی جگر زائو تا از آب نگذرد معالجه می شود. تفنگ و شمشیر در اطاق زائو باشد خوب است.دور رختخواب او طناب پشمی سیاه می گذارند و دوازده فتیله پنبه ای که یک طرفش سفید و طرف دیگرش را با پشت دیگ سیاه کرده باشند دور اطاق می چسبانند برای این که آل بترسد. برای جلوگیری از دستبرد آل باید دور بستر زائو را با کارد یا قیچی که ناف نوزاد را با آن زده اند خط کشید. سه یا پنج پیاز را به سیخ کشید و قیچی یا کارد یا شمشیر وتفنگ و دیگر چیزهای فلزی و نوک تیز در کنار اطاق گذاشت.

بارداری ، تولد نوزاد و مادر شدن می تواند دورانی پر از شعف و شادی برای افراد خانواده به ویژه زنان باشد گرچه متاسفانه در اکثر کشورهای در حال توسعه، این دوران با پیشامدهای ناگواری همراه است. در این کشورها  حاملگی و زایمان از علل اصلی مرگ، بیماری و معلولیت زنان سنین باروری است و 25-33 درصد مرگهای  این گروه سنی و حداقل 18 درصد بار بیماری های  زنان 15-44 ساله را به خود اختصاص می دهد.
به همین جهت امروزه شاخص مرگ مادران در اثر عوارض بارداری و زایمان، یکی از مهمترین شاخص‎های توسعه در جامعه به شمار می آید و همواره کاهش آن از تعهدهای مهم کشورها بوده است. به همین منظور در سال 1990 کشورهای جهان متعهد شدند که مرگ مادر را طی یک دهه (تا سال 2000 میلادی) 50 درصد کاهش دهند. براساس اهداف توسعه هزاره (Millennium Development Goals) در سال 2000 میلادی، کشورها متعهد شده اند که نسبت مرگ و میر مادران را تا سال 2015 میلادی 75% نسبت به سال 1990 کاهش دهند.
  دسترسی  زنــان به مراقبت‎های بهداشتی و درمانی با کفایت در دوران بارداری، زایمان و پس از آن، امکان پیشگیری بسیاری از موارد مرگ مادر و نوزاد را فراهم می سازد. این نکته نشان دهنده لزوم تقویت نظام ارائه خدمات بهداشتی، درمانی به منظور تامین مراقبت مقتضی در هر زمان و مکانی است که زنان به آن نیاز دارند. با ارائه مراقبت‎های دوران بارداری، زمان بحرانی زایمان و بلافاصله بعد از آن و نیز مراقبت‎های پس از زایمان می توان :
نظام عرضه خدمات بهداشتی ودرمانی

با ارائه مراقبت‎های دوران بارداری، زمان بحرانی زایمان و بلافاصله بعد از آن و نیز مراقبت‎های پس از زایمان می توان :
 بیماری های موجود و عوارض اولیه را شناسایی و درمان کرد.
 اطلاعات و مشاوره لازم در مورد نشانه ها و علائم مربوط به مشکلات گوناگون بارداری و زایمان را فراهم ساخت.
در صورت بروز عوارض ، مرکز و فرد مناسب برای مراجعه و دریافت خدمات درمانی لازم را توصیه کرد.
همه زایمان ها را با سرپرستی فرد آموزش دیده انجام داد .
به زنان و خانواده آنان  کمک کرد تا برای زایمان و تولد نوزادآماده شوند؛ تا در نهایت یک بارداری و زایمان ایمن انجام شده و نوزادی سالم به دنیا آید.

خلاصه تاریخچه برنامه مراقبت مادران در ایران در دوران بعد از انقلاب
از سال 1357 تا 1367
پس از انقلاب اسلامی، شورای برنامه ها و تشکیلات در وزارت بهداری در سال 1359 تشکیل شد. در سال1360 نتیجه کار اعضای این شورا منجر به تدوین کتاب نگرشی بر بهداشت، درمان و آموزش نیروی انسانی پزشکی گردید. پس از آن طی 3 سال شبکه های بهداشتی درمانی کشور برمبنای نتایج طرح آذربایجان غربی و در راستای تفکر مراقبت های اولیه بهداشتی طراحی و در کشور پیاده شد. در این نظام، برنامه بهداشت مادر وکودک یکی از اجزای مهم نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی کشور محسوب شده و از آن پس خدمات مربوطه از طریق مراکز بهداشتی، درمانی شهری و روستایی، پایگاه‎های بهداشتی و خانه های بهداشت ارائه شده است.

بخش عمده مراقبت‎هائی که در این مراکز از مادر به عمل می آمد، همان مراقبت‎هائی بود که در ابتدای تربیت بهورزان در سال 1351 پیش بینی شده بود همراه با تغییر و اصلاحی که به مرور اعمال شد، از قبیل:
· درخواست آزمایش‎های تشخیصی لازم،
· افزایش نوبت های مراقبت،
· راهنمایی‎های لازم برای دسترسی به  زایمان سالم، ثبت روند و نتیجه زایمان در پرونده مادر،
· تجویز و ارائه قرص آهن، مولتی ویتامین و اسید فولیک طبق دستورعمل،
· انجام مراقبت‎های بعد از زایمان (10 و40 روز بعد از زایمان)،
· 3 بار مراقبت‎های دندانپزشکی در طول دوران بارداری.
همزمان با توسعه واحد های فوق و تربیت بهورز، تربیت سایر نیروهای انسانی نیز پیش بینی و اجرا می شد، مثل تربیت کاردان های بهداشت خانواده و ماماهای محلی.

برنامه اول و دوم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور (1368- 1377)
در طی این دوره مراقبت های بهداشتی و درمانی مورد نیاز جهت سلامت مادران با هدف کلی تامین، حفظ و ارتقاء سلامت مادران در دوران بارداری، زایمان و بعد از زایمان ارائه شد.
برای دستیابی به هدف فوق ضمن توسعه شبکه های بهداشتی درمانی در کشور برنامه های زیر در کلیه سطوح ارائه خدمت ارائه شد:
1- ارائه مراقبت های دوران بارداری و بعد از زایمان،
2- انجام زایمان ایمن و بهداشتی از طریق تربیت ماماهای روستایی (برای انجام زایمان بهداشتی در منزل) و راه اندازی واحدهای تسهیلات زایمانی،
3- شناسایی و ارجاع مادران و نوزادان در معرض خطر،
4- آموزش کارکنان و آموزش همگانی،
5- اجرای برنامه های تنظیم خانواده و توسعه آن در سطح کشور،
6- پیشنهاد قوانین و مقررات به منظور ارتقا سطح سلامت مادر و نوزاد،
– الزام مشاوره ژنتیک،بررسی از نظر تالاسمی و تزریق واکسن کزاز قبل از بارداری.
در طی این دو برنامه به منظور بهبود دسترسی مادران به خدمات زایمانی در مناطق روستایی و دورافتاده کشور ، اجرای دو طرح احداث و راه اندازی واحدهای تسهیلات زایمانی و تربیت ماماروستا با هدف کاهش میزان مرگ و میر مادران در اثر
عوارض ناشی از بارداری و زایمان اجرا شد..

برنامه سوم توسعه اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی کشور (1378- 1382)
در برنامه سوم توسعه کاهش مرگ و میر مادران، در ذیل سیاست استمرار تحدید موالید، کماکان مورد تاکید قرار گرفت. به منظور دستیابی موثر به این مهم، از ابتدای سال 1378، برنامه ریزی استراتژیک با هدف بهبود و اصلاح برنامه کشوری سلامت مادران و به منظور اعتلای بیش از پیش سلامت مادران کشور و کاهش مرگ و میر آنان در اداره سلامت مادران آغاز شد. در ابتدا تحلیلی از وضعیت موجود و بررسی تاریخچه برنامه به عمل آمد.

نتایج بررسی نشان داد که علیرغم دستاوردهایی که برنامه داشته است نقاط ضعف و تهدید های زیر در برنامه وجود دارد:
– فقدان پروتکلهای استاندارد جهت مراقبت های دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان در کلیه سطوح ارایه خدمت
– فقدان پروتکل های استاندارد جهت مادران در معرض خطر «مراقبت ویژه»
– به روز نبودن استانداردهای موجود برنامه
– پایین بودن سطح مداخله پزشکان شاغل در مراکز بهداشتی درمانی درارایه خدمات مادران
– توجه کم به سلامت جنین و نوزاد در برنامه
– توجه کم به ناتواناییهای ناشی از عوارض بارداری، زایمان و پس از زایمان (موربیدیتی)
– پایین بودن کیفیت خدمات زایمانی و پس از زایمان در بیمارستان ها و زایشگاهها
– ضعف مهارت فنی و آگاهی ارایه دهندگان خدمات مادران
– پایین بودن کیفیت خدمات خارج بیمارستانی
– فقدان نظام پایش وارزشیابی جامع در برنامه

– پایین بودن پوشش خدمات پس از زایمان
– فقدان یک ارتباط کارآمد بین سطوح ارایه دهنده خدمت
– عدم موفقیت طرح تربیت ماما روستا و تسهیلات زایمانی به میزان مورد انتظار
– فقدان یک نظام سرویلنس جهت گزارش وبررسی مرگ مادران
– حساس نبودن مدیران و کارکنان ارایه دهنده خدمت نسبت به تراژدی مرگ مادر

با توجه به یافته های فوق ضرورت بازنگری و اصلاح برنامه سلامت مادران کشور تقویت شد و با طراحی الگویی برای انجام برنامه ریزی استراتژیک، کار به صورت جدی آغاز و در طول برنامه سوم توسعه استمرار یافت. دست  آوردهای ناشی از اجرای برنامه ریزی استراتژیک در اداره سلامت مادران به شرح زیر است:
1. مراقبت های ادغام یافته مادری ایمن «ماما» 
2.  طراحی و راه اندازی نظام کشوری مراقبت از مرگ مادری 
3.   اصلاح معیارهای تربیت عامل زایمان در مناطق محروم و دورافتاده
4. استانداردسازی پروتکل های تخصصی ارایه خدمات به مادران در دوران پیش از بارداری، بارداری، زایمان و پس از زایمان در سطوح بیمارستانی و برای متخصصان و سایر کارکنان ذیربط در غالب نهضت بیمارستان های
دوستدار مادر.

منابع:
روح الامینی، محمود (1376)، «آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز» (نگرش و پژوهش مردم شناختی)، تهران: آگاه، چ:اول.
رنجبر، محمود (1380)، «مردم شناسی با تکیه بر فرهنگ مردم ایران»، هدایت اله ستوده، تهران: دانش آفرین
کتیرایی، محمود «از خشت تا خشت» ؟
مقاله: عقاید در مورد زنان باردار www.shirazcity.org
ابوعلی سینا، حسین بن عبدالله، قانون، ترجمه عبدالرحمان شرفکندی، تهران، سروش، 1363
ستوده، منوچهر، فرهنگ گیلکی، تهران، انجمن ایران شناسی، 1332
دکتر لیلا جویباری، دفتر مجله فراز
(فرهنگ عامیانه مردم ایران) ، آمنه حسن زاده،خانه انسان شناسی ایران
درسنامه بهداشت مادر و نوزاد مترجم : شوقی

پایان