1
انواع محلول های وریدی و موارد استفاده و مراقبتهای پرستاری
دسته بندی کلی
سرمها بر اساس ماده ی تشکیل دهنده به انواع زیر تقسیم می گردند:
1-سرم نمکی :که شامل سرمهای زیر می باشد .الف)نرمال سالین یا نمکی ساده (0/9%)،NSصورتی رنگ، 0/45% یاسی رنگ هاف سالین – ب)سدیم کلراید
2 – رینگر زرد رنگ
3 – رینگر لاکتات
4 – سرم قندی یا دکستروز : شامل انواع 5%آبی رنگ -10% قهوه ای رنگ- 20% -50% می باشد
5 – سرم قندی – نمکی : این سرم به دو نوع زیر تقسیم می شود
الف ) 2/3 – 1/3 که شامل 1/3 نمک و 2/3 قند می باشد ( دکستروز 33،3 % و سدیم کلراید9%) قرمزرنگ
ب )دکستروز سالین که نوع غلیظ تر سرمهای قندی – نمکی می باشد ( دکستروز 5% – سدیم کلراید
9%) سبز رنگ
6 – محلولهای جایگزین پلاسما : که به انواع زیر تقسیم می شود
الف ) دکستران ب ) دکستران 70 ج ) هماکسل د ) مانیتول
اسمولاریته
اسمولاریته (غلظت اسیدی):
نزدیک به 70% وزن آدمی را آب و الکترولیتهای مورد لزوم تشکیل میدهند که در قسمتهای مختلف بدن قرار دارند. غلظت اسمزی داخل و خارج سلول تقریبا با هم مساوی و حدود 280 تا 290 میلی .اسمول در لیتراست
تقسیم بندی بر اساس اسمولاریته
الف) محلولهای هیپوتونیک
غلظت اسمزی آنها کمتر از قند خون است مثال : آب مقطر خالص و ….چنانچه مقادیر زیادی از این محلولها پرفوزیون گردد به علت هیپوتونیک بودن جذب سلول گشته و منجر به همولیز گلبولهای قرمز و ترکیدن سلولهای دیگر می گردد.
ب) محلولهای ایزوتونیک
غلظت اسمزی آنها تقریبا معادل خون است مثال، 3/2 و 3/1 ، سرم رینگر
ج) محلولهای هیپرتونیک
غلظت اسمزی آنها بالاتراز خون است با تزریق آنها آب سلولی را به خود جذب کرده و از تورم سلولها می کاهند و مازاد آب سلولی را توسط دستگاه ادراری از بدن می راند ( درمان آدمهای مغزی ) اگر مصرف انها زباد باشد منجر به دهیدراتاسیون شدید می شود . مثال : دکستروز 10% ، : دکستروز20% ، مانیتول 20%
سرم نمکی
این سرم به دو شکل قابل تزریق و غیر قابل تزریق تقسیم می شود:
الف ) قابل تزریق :
-1جبران کمبود مایعات بدن مانند اسهال – استفراغ – خونریزی ها
-2بالا بردن فشار خون در افرادی که سابقه فشار خون ندارند و بنا به دلیلی مثل گرسنگی یا شنیدن خبری ناگوار دچار افت فشار خون شده اند
-3انما یا تنقیه ( تخلیه محتویات داخل روده بیمار قبل از اعمال جراحی )
ب ) غیر قابل تزریق :
شستن ماشین دیالیز
شستن ماشین ساکشن
شستشوی زخم ها در زمان تعویض پانسمان
سرم رینگر
اگر چه با انفوزیون محلولهای قندی و نمکی و نرمال سالین، مقادیری از نیازهای تغذیه ای و الکترولیتی ( موادقندی، آب، Na و Cl ) بیماران تامین می گردد، اما در تزریق این گونه محلولها با تشدید دیورز، به علت دفع پتاسیم از طریق ادرار، بیماران در خطر تهدید هیپوکالمی قرار می گیرند.
اما سرم رینگر علاوه بر دارا بودن NaCl به مقدار مشابه در سرم نرمال سالین حاوی مقادیری K+ و Ca++ با غلظت ایزوتونیک می باشد.
از نظر غلظت اسمزی محلولی ایزوتونیک بوده ،
بنابراین با تزریق رینگر به همراه سایر محلولها مقادیری از پتاسیم مورد نیاز بیماران N.P.O تامین می گردد. غالبا ربنگر را محلولی متعادل شده یا نگه دارنده می نامند.
برقراربودن فعالیت کلیه:مانع تجمع خطرناک پتاسیم در بدن
ترکیبات شیمیایی سرم رینگر
ترکیبات شیمیایی :
Na+ = 14 mEq/lit
K+ = 4 mEq/lit
Ca++ = 4 mEq/lit
Cl- = 155 mEq/lit
سرم رینگر
مواردمصرف:
1-در جایگزینی الکترولیتهای از دست رفته، در مواردی که از دست دادن یون کلر بیشتر از یون سدیم باشد
2-در تغذیه پارانترال کوتاه مدت به همراه سایر محلولهای تزریقی.
3- درمان دهیدراتاسیون ناشی از اسیدوز دیابتی.
4-در جایگزینی مایعات از دست رفته در حین عمل جراحی درصورت نبودن رینگرلاکتات محلول مناسبتری نسبت به سایر محلولهای تزریقی است.
5- در شوک هیپوولومیک بر سایر محلولهای قندی نمکی ارجحیت دارد.
6-به همراه سایر محلولها در سرم تراپی به منظور جلوگیری از هیپوکالمی به همراهمدرهای تزریقی مانند فوروزماید و سایر محلولهای دیورتیک مانند مانیتول استفاده می شود.
سرم رینگر
موارد منع مصرف:
· نارسایی کلیه
موارد احتیاط:
نارسایی احتقانی قلب٬ بی کفایتی گردش خون٬ ادم ریوی
سرم رینگر
نکات لازم در تزریق رینگر:
1-در هنگام انفوزیون رینگر مانند سایر محلولهای تزریقی کنترل تاریخ مصرف، تغییر رنگ و و جود هرگونه ذرات معلق لازم است. در صورت کدر بودن محلول باید از مصرف آن خودداری کرد.
2-چون غلظت پتاسیم در رینگر جزئی است، سرعت انفوزیون بستگی به نیاز بیمار دارد.
3- اضافه کردن پتاسیم هیپرتونیک به رینگر جهت درمان هیپوکالمی بلامانع است.
4-افزودن محلول هایپرتونیک بیکربنات سدیم به داخل رینگر ممنوع است زیرا با کلسیم موجود در رینگر رسوب کربنات کلسیم میدهد.
سرم رینگر
توجهات ویژه:
1-رفع علائم کاهش آب بدن، بهبود فشار خون، بهبود غلظت خون و طبیعی شدن میزان ادرار نشان دهنده تصحیح کاهش آب بدن میباشد.
۲-در صورت وجود اسیدوز، رفع شدن آن با از بین رفتن تنفس بیش از حد مشخص می شود.
۳-این فرآورده ممکن است برای جبران کاهش پتاسیم بین سلولی کافی نباشد.
سرم رینگر لاکتات
این سرم الکترولیت و جانشین شونده پلاسما است. این سرم چند الکترولیتی است و شامل سدیم ، پتاسیم ، کلسیم ، کلر و لاکتات می باشد.
رینگر لاکتات یک محلول یونی است که حجم خون را افزایش داده و تعادل آب و الکترولیتها را برقرار می سازد.
یون لاکتات موجود در این فرآورده که به سرعت به یون بی کربنات متابولیزه می شود، در تنظیم تعادل اسید – باز دخالت دارد.
این سرم برای جایگزینی مایعات و الکترولیتهای از دست رفته ، برقراری تعادل مجدد آب و الکترولیت بدن به خصوص قبل و پس از جراحی مصرف می شود.
سرم رینگر لاکتات
مصرف در بارداری: مجاز
مصرف در شیردهی: مجاز
موارد مصرف: اختلال تعادل آب و الکترولیت ها ، و اسهال
نوع اثر: تبدیل به بیکربنات
مکانیسم اثر: لاکتات در بدن به سرعت تبدیل به بیکربنات میشود
موارد منع مصرف: نارسایی کلیه ، اسیدوز متابولیک و آلکالوز، نارسایی احتقانی قلب،هپاتیت
موارد احتیاط: به صورت تزریق عضلانی مصرف نشود.
سرم مانیتول
موارد مصرف :
کاهش فشار داخل جمجمه: در مواردی مثل تومورهای فضاگیر ٬ ضربه های مغزی٬ عفونتهای مغزی و هیپوکسی سلولهای مغز در اثر شوک و مسمومیت با گاز co2 ( که منجر به ادم مغزی می شود ) .
کاهش فشار داخلی چشم در اختلالاتی مانند گلوکوم . همچنین قبل از اعمال جراحی روی چشم جهت کاهش موقت فشار داخلی چشم به منظور تسهیل اعمال جراحی و کاهش خطرات جراحی استفاده می شود.
تشدید دیورز : از این خاصیت به منظور جلوگیری از رسوب هموگلوبین در لوله های ادراری و افزایش دفع هموگلوبین در بسیاری از اختلالات همولیتیک استفاده می شود.
در بیمارانی که بدنبال شوک دچار کاهش موقتی جریان ادرار میگردند جهت تشدید دیورز به منظور جلوگیری از آسیب کلیوی
سرم مانیتول
موارد منع مصرف:
· در هماتوم داخل جمجمه ( باعث آسیب در هومئوستازیز سلولهای مغزی شده و باعث عود خونریزی می شود )
· در نارسایی قلبی
· در بیماران دچار شوک هیپوولمیک (مثل خونریزی )
· در نارسایی کلیوی پیشرفته
· در اختلال آب و الکترولیت ( مثل گاستروانتریت )
·· در هیپرکالمی و هیپوناترمی با احتیاط مصرف شود
سرم مانیتول
عوارض جانبی:
سردرد و سرگیجه٬ افزایش دفع ادرار ٬ تهوع و اسستفراغ٬ کاهش فشار خون ٬ تب و تاکی کاردی ٬ خشکی غیر عادی دهان یا تشنگی شدید
نکات ویژه :
– قبل از تزریق٬ مانیتول را از نظر داشتن بلور چک کنید و در صورت داشتن بلور باید در داخل آب گرم با دمای 50 درجه به مدت نیم ساعت گرم شود .
-مانیتول در تمام بیماران به استثنای بیماران قلبی سریع تزریق می گردد( 30 تا 60 دقیقه).
– کنترل دفع ادراری بیماران پس از انفوزیون مانیتول بسیار با اهمیت است. در صورت عدم ترشح ادرار حداقل به میزان 50 تا 300 سی سی در ساعت ٬ تزریق دوز بعدی مانیتول ممنوع است.
– تزریق مانیتول و ترانسفوزیون خون با یک ست مشترک ممنوع است.
مانیتول
نکات ویژه :
1)قبل از تزریق٬ مانیتول را از نظر داشتن بلور چک کنید و در صورت داشتن بلور باید در داخل آب گرم با دمای 50 درجه به مدت نیم ساعت گرم شود .
2)مانیتول در تمام بیماران به استثنای بیماران قلبی سریع تزریق می گردد( 30 تا 60 دقیقه).
3)کنترل دفع ادراری بیماران پس از انفوزیون مانیتول بسیار با اهمیت است. در صورت عدم ترشح ادرار حداقل به میزان 50 تا 300 سی سی در ساعت ٬ تزریق دوز بعدی مانیتول ممنوع است.
4)تزریق مانیتول و ترانسفوزیون خون با یک ست مشترک ممنوع است
سرم اینترالیپید20%
این محلول تغذیه ای دارای 115گرم چربی از چربی های ضروری مثل اولئیک و پالمتیک می باشد که انفوزیون 500 سی سی از این محلول می تواند 300 کالری انرژی ایجاد کند.
موارد مصرف
بطور کلی آنهایی که از تغذیه گوارشی محدود هستند و همچنین در بیمارانی که عواملی باعث افزایش ترشح نوراپی نفرین می گردد.
موارد منع مصرف
1) در اختلالات متابولیسم چربی ها
2)در بیمارانی که اختلالات انعقادی دارند ،بیماریهای شدید ریوی، نارسایی کلیوی
عوارض
مهم ترین عارضه شوک آنافیلاکسی است که با علایم متعددی مثل دردسینه،تهوع،استفراق،افزایش درجه حرارت،برافروختگی صورت،تعریق،گیجی و خواب آلودگی همراه است
نکته قابل توجه:
مصرف امولسیونهای چربی دار با سایر محلولهای حاوی اسیدهای آمینه ممنوع است.
سرم هماکسل
– سرم هماکسل : از استخوان گاو نر در ساخت آن استفاده می گردد باید دریخچال نگهداری شود
درمان شوکهای ناشی از سوختگی ، خونریزی ، اسهال و استفراغ های شدید مورد مصرف می باشد
سرم قندی
سرم قندی دکستروز 5%قند و بقیه اب است
.دکستروز 5% هیچ الکترولیتی ندارد زمانی که انسان نمی تواند به صورت خوراکی مایعات دریافت کند یا دچار افت قند خون است مصرف میشود دکستروز را میتوان در کنار سالین به عنوان منبع تامین انرژی در درمان اسهال به کار برد .
گروه درمانی این سرم به عنوان جانشین شونده پلاسمای خون است افزاینده سریع الاثر حجم پلاسما اثر کلوییدی اسموتیک دارد که مایعات را از فضای بینابینی به داخل عروق کشیده وباعث افزایش حجم خون می شود .
دکستران 40% چسبندگی اریتروسیتها را کم کرده و باعث کاهش چگالی خون میگردد در درمان کمکی شوک
سرم قندی
دکستران 40% چسبندگی اریتروسیتها را کم کرده و باعث کاهش چگالی خون میگردد در درمان کمکی شوک ناشی از خونریزی , سوختگی و جراحی به کار رفته ومقدار تجویز دارو بستگی به .میزان مایعات از دست رفته و غلظت خون دارد
دکستران در موارد ادم ریوی وبیماران کلیوی نباید استفاده شود در دسته بندی دارویی , دکستروزها جزو کربوهیدراتها هستند ودر دسته بندی درمانی ترکیب غذایی محصول حاوی کالری و جا یگزین کننده حجم مایعات است.
سرم قندی
موارد مصرف:
جایگزین کردن مایعات و مکمل کالری در بیماران که نمی توانند مصرف خوراکی کافی داشته باشند یا درانجام این عمل محدودیت دارند در بزرگسالان و کودکان دوز دارو به نیاز فرد به مایعات و کالری بستگی دارد
محلول 50% برای درمان هیپو گلیسمی ناشی از انسولین تجویز میکنند.
محلول 2.5% برای درمان هیپوگلیسمی در نوزادان یا اطفال بزرگتر مورد استفاده قرار میدهند
محلولهای 10 تا 70 درصد معمولا با دیگر محلولها بویژه محلولهای امینواسیدی مخلوط و رقیق و از طریق یک ورید مرکزی تجویز میشود.
سرم قندی
دکستروز یک منبع سریعا متابولیزه کالری و مایعات در بیمارانی است که جذب دهانی ناکافی دارند در هنگامی که سطح گلوکز خون افزایش میابد, دکستروز می تواند از دست دادن پروتئین و نیتروژن بدن را کاهش دهد و رسوب گلیکوژن را تسریع و از کتوز جلوگیری کند به شرطی که به میزان کافی تجویز شود.
همچنین دکستروز میتواند دیورز ایجاد کند دوزهای دکستروز تزریقی تحت اثر اکسیداسیون به دی اکسید کربن و اب تبدیل میشوند محلول 5% ایزوتونیک است و به صورت محیطی تجویز میشود انفوزیونهای دکستروز غلیظ شده جذب کالری را افزایش میدهند در حالی که حجم مایع را زیاد بالا نمیبرند انها در صورت تجویز محیطی می توانند تحریک کننده باشند محلولهای با غلظت بیش از 10% فقط باید از طریق سوند داخل ورید مرکزی تجویز شوند.
سرم قندی
موارد احتیاط:
در صورتی که سطح گلوکز خون در بیماران با کومای دیابتیک بیش از حد بالا باشد ,کنترااندیکه است .
محلولهای غلیظ در بیماران با هموراژی داخل جمجمه یا داخل نخاعی ,در بیماران دهیدراته یا سندرم قطع مصرف الکل و در بیماران با دهیدراتاسیون شدید,اتوری ,کومای کبد یا سندرم سوئ جذب گلوکز, گالاکتوز نباید مصرف شود .
در بیماران با بیماریهای قلبی یا ریوی ,هیپرتانسیون ,نارسایی کلیه ,انسداد مجاری ادراری یا هیپوولمی باید با احتیاط مصرف شود . چنانچه تجمع بیش از حد مایع یا محلول در طول درمان رخ داد ,باید وضعیت بیمار را ارزیابی کردویک درمان مناسب تصحیح کننده انجام داد .سرعت انفوزیون را کاهش و درصورت لزوم ,دوز انسولین را تنظیم کرد.
سرم قندی
باید از بزرگترین ورید محیطی در دسترس برای تزریق استفاده کرد و سوزن کاتتر را به خوبی در ان جاگذاری کرد .هر چند اگر محلول هیپرتونیک دکستروز از طریق ورید محیطی تزریق شود,شاید ترومبوز ایجاد کند ,بنابراین انرا از راه ورید مرکزی تجویزمی کنیم .
ازتجویز سریع باید خودداری کرد چرا که ممکن است ایجاد هیپر گلیسمی ,سندرم هیپر اسمولار یا گلیکوزوری کند. ممکن است این دارو کاهش تولید وترشح انسولین از پانکراس ایجاد کند شاید برای پرهیز از اثرات ناخواسته روی تولید انسولین ,بیمار نیاز به اضافه کردن انسولین از راه انفوزیون داشته باشد .
پتاسیم باید به محلول دکستروز اضافه و به بیمارانی که فعالیت کلیوی طبیعی دارند و در حالت ناشتا هستند تجویز شود . به دقت باید جذب ,دفع ,ووزن بدن را بویژه در بیماران با اختلال فعالیت کلیوی تحت نظر قرار داد چنانچه حین درمان تجمع بیش از حد مایع یا محلول رخ داد وضعیت بیمار را باید ارزیابی کرد ودرمان تصحیح کننده مناسب برای بیمار را انجام داد در صورت لزوم سرعت انفوزیون را کاهش ا دوز انسولین را باید تنظیم کرد.
سرم قندی
سرم قندی 5% :
الف) تامین انرژی بیماران ناشتا
ب) کمک به تسکین درد پس از اعمال جرا حی
ج) کمک به کاهش تب
د) ایجاد ادرار و کمک به دفع سموم بویژه در مسمومین
سرم قندی 10% :
الف) کمک به کاهش تب های بسیار بالا
ب) درمان افت قند خون شدید
ج) ایجاد ادرار و کمک به دفع سموم
د)کمک به ایجاد ادرار بخصوص در بیماران کلیوی
هـ ) کمک به ترمیم زخم مثل سوختگی ها
خااصه مواردکاربرد
سرم قندی- نمکی
محلول دکستروز سالین ( سرم قندی نمکی ) :
این محلول تزریقی از نظر ترکیبات شیمیایی معادل سرم قندی 5% دارای گلوکز٬ همانند نرمال سالین 0.9 % حاوی کلرور سدیم است .
به عبارتی می توان گفت یک لیتر از محلول دکستروز سالین 5% حاوی ترکیب شیمیایی یک لیتر محلول دکستروز 5% (دارای 50 گرم گلوکز) و یک لیتر نرمال سالین ( 154 میلی اکی والان کلرور سدیم ) می باشد.
سرم قندی- نمکی
موارد مصرف:
o تامین انرژی٬ آب والکترولیتهای مورد نیاز در تغذیه پارنترال موقتی در بیمارانی که نمی توانند یا نباید تغذیه کنند.
o گاستروانتریت: علاوه بر تامین آب والکترولیتهای از دست رفته مقداری از انرژی بیماران در حال استراحت گوارشی تامین می گردد.
o مسمومیتها: به علت دارا بودن مواد قندی دیورز بیماران تشدید یافته وکلرور سدیم موجود در آن می تواند کلرور سدیم از دست رفته بیماران در اثر دیورز جبران کند.
o نکته: مصرف دکستروز سالین 5% به علت دارا بودن کلرور سدیم می تواند مختصری بر فشار خون بیافزاید.
سرم قندی- نمکی
موارد عدم مصرف:
· محدودیت تزریق این محلول با نرمال سالین و دکستروز 5% مشترک می باشد. بنابر این مصرف این محلول در بیماران ادماتو٬ تحت درمان با کورتون و دیابت ممنوع میباشد. عوارض حاصل از تزریق محلول دکستروز 5% و نرمال سالین به سراغ بیمار خواهد آمد .
با انفوزیون این محلول در حین اعمال جراحی٬ بیماران از احتباس سدیم مصون خواهند بود.
در نارسایی کلیوی ٬ کبدی و قلبی٬ با احتیاط استفاده نمایید.
نکات لازم درتزریق سرم قندی نمکی:
تمام نکات ذکر شده در مورد محلول نرمال سالین و محلولهای قندی باید رعایت گردد. در صورت نبودن این محلول بهتر است 100 سی سی از گلوکز هیپر تونیک 50% به داخل یک لیتر محلول نرمال سالین ریخت.
سرم قندی- نمکی
سرم های قندی نمکی :
این سرم مثل سایرمحلولهای قندی و نمکی معرف ترکیب شیمیایی خود می باشد. چون حجم این محلول نرمال سالین و حجم آن دکستروز 5% است به همین جهت به سرم معروف است. به طوریکه این محلول دارای 3/3 گرم کلرور سدیم و 3/33 گرم قند می باشد.
نکات لازم در انفوزیون این سرم
تمام نکات لازم در تزریق سرم قندی نمکی رعایت شود. به علت خطر بروز ادم حاد ریه ٬ بیماران مورد بررسی قرار گیرند.
Dr.Ahmadi
Intensive Care
الا بذکر الله تطمئن القلوب