پاورپوینت اختلالات تولیدی واج شناختی و آواشناختی

5

اختلالات تو لیدی واج شناختی و آواشناختی

گفتار سه بخش اصلی دارد: تولید(articulation) صوت(voice) روانی(fluency)

تولید چیست؟ فرایند نهایی دخیل در گفتار است. شکل دهی به جریان هوا جهت ایجاد صداهای قابل تشخیص توسط ساختارهای دهانی است. مک دونالد (1969): روندی است از یک سری حرکات متداخل که به درجات مختلف سبب انسداد در مسیر خروج هوا شده و به طور همزمان موجب تغییر در اندازه، شکل و انطباق حفرات تشدید باهم می شود.

صداهای زبانی می توان از دو دید آن ها را بررسی کرد: 1. به عنوان تولید حرکتی یا گفتار (motor articulation or speech) 2. به عنوان واحدهایی که بیان معانی را تسهیل می کنند(language) آواphone)) :هرصدایی که توسط تارآواها ساخته میشود و الزاما گفتاری نیست واج(phoneme):مفهومی ذهنی و انتزاعی است. خانواده ای از آواها که بر اساس درک شنونده در یک طبقه قرار می گیرند و تمایز معنایی ایجاد می کنند.

واج ها به 2 دسته تقسیم می شوند: 1.همخوان(consonant): واج هایی هستند که به واسطه ی انقباض و یا انسداد برخی از راه های صوتی تولید می شوند. 2.واکه(vowel): واج هایی هستند که درتولید آن ها راه صوتی نسبتا باز است و زبان با هیچکدام از تولیدگرها تماس ندارد.

مفاهیم بنیادی در تولید گفتار نظام های اصلی شنوایی، زبان و گفتار 1. سیستم اعصاب مرکزی 2. سیستم شنوایی 3. مکانیسم تنفس
4. مکانیسم آواسازی 5. مکانیسم تشدید 6. مکانیسم تولید

جنبه آواشناختی(phonetic): تحقق بخشیدن خارجی و عینی گفتار از طریق روندهای تولید حرکتی. اختلال در این جنبه منجر می شود به اختلالات آواشناختی و تولیدی(production-based) جنبه واجشناختیphonologic)): مشخص کردن ادراک فکری و تصوری انسان از پدیده تولید. اختلال در این جنبه منجر می شود به اختلالات واجشناختی که منشا زبانشناختی دارند(rule-based)

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی خطاهای تولیدی عمدتاً از نوع جانشینی هستند آواشناختی خطاهای تولیدی عمدتاً از نوع خرابگویی یا حذفی هستند
1

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی اشکالات تولیدی بیمار مربوطند به اشکالات معین در مختصه های ممیزه آواشناختی اشکالات تولیدی بیمار ممکن است مربوط باشند به نقائص ساختمانی یا عصبی مشخص و معلوم ویا اختلالات حرکتی غامض و پیچیده
2

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی خطاهای تولیدی بیمار می توانند بی ثبات باشند آواشناختی خطا های تولیدی بیمار مشخصاً با ثبات هستند
3

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی بیمار در تمیز شنیداری آوای مورد خطا اشکال دارد آواشناختی اکثر بیماران در تمیز خطاها از آواهای هدف توانا هستند و اشکالی ندارند
4

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی بیمار ممکن است در یک یا چند خطا تصحیح پذیری داشته باشد آواشناختی تصحیح پذیری خطا ها مشخصاً اندک است
5

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی ساختمان مجرای گفتار بیمار سالم است آواشناختی ساختمان مجرای گفتار بیمار ممکن است معیوب باشد
6

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی دیادوکوکنیزیس بیمار در حد طبیعی است آواشناختی دیاکوکنیزیس بیمار ممکن است کند و با اشکال باشد
7

تفاوت های اصلی میان اختلالات تولیدی واجشناختی حس وادراک دهانی بیمار طبیعی است آواشناختی بیمار ممکن است آستریوگنوز دهانی داشته باشد
8
استریوگنوزStereognosis)): عبارت است از توانایی فرد در تعیین هویت اجسام ازطریق لمس

روش های مطالعه در زمینه آواشناختی و واجشناختی 1. مطالعات مقطعی 2. مطالعات طولی

• مطالعات مقطعی مشاهده ی تعداد زیادی کودک در گروه های سنی خاص برای توصیف هنجار های رشدی. کودکان از تمام طبقات ها در تشخیص SLP اجتماعی-اقتصادی انتخاب می شوند. این مطالعات هنجارهای رشدی فراهم می کنند و برای اختلالات مفیدند

مزایا: 1. تعداد زیاد کودکان مورد مطالعه امکان ایجاد هنجار را فراهم می کند 2. استفاده از ابزارهای استاندارد و تکرار مطالعه

معایب: 1. در این روش بیشتر از واژه ها استفاده شده تا گفتار پیوسته 2. حذف کودکانی که رشد طبیعی ندارند!!!

• مطالعات طولی تعداد محدودی کودک در فواصل تکرار شونده و به مدت طولانی مشاهده می شو ند. این نوع مطالعه هنجاری در مورد رشد صداها فراهم نمی کند اما در مورد فرایند کسب صداها اطلاعات فراهم می کند

مزایا: 1. گروه کوچک امکان پیگیری تغییرات فردی را به پژوهشگر می دهد 2. توالی های رشدی را نشان می دهند

معایب: 1. تعداد کم کودکان مورد مطالعه 2. امکان تغییرات کودک در فاصله ی بین ارزیابی ها که از دید پژوهشگر پنهان بماند

عوامل موثر بر وقوع اختلالات واجشناختی و آواشناختی • اختلالات صداهای گفتاری(Speech Sound Disorders)(SSD) اختلال در یادگیری، تولید و یا کاربرد مناسب صداهای گفتاری است.

درسال های 1920 -1970 آسیب شناسان گفتار و زبان بر این باور بودند که اختلالات صداهای گفتاری به دلیل ناتوانی حرکتی فرد برای تولید چندین صدای گفتاری است. اما زبانشناسان نشان دادند که این اختلالات فقط حرکتی نیستند و می توانند مربوط باشند به نبود آگاهی از چگونگی استفاده از صداها، و یعنی مشکل در کسب قواعد واجشناختی زبان.

این اختلالات به دو دسته تقسیم می شوند: اختلالات تولیدی (production-based) اختلالات واجشناختی (rule-based) 5 درصد کودکان سن مدرسه به آسیب ارتباطی دچار هستند که در آن ها اختلالات صداهای گفتاری به صورت متداول مشاهده می شود

• اختلال واجی(phonological disorder) • اصطلاح اختلال واجی اغلب برای توصیف خطاهایی به کار می رود که می توان برای آنها قواعد مشخصی راتعیین نمود. کودکی با اختلال واجی ممکن است اشکالات تولیدی متعدد، فرآیندهای واجی مختلف، قابلیت وضوح پایین، ساخت های هجایی وفهرست آوایی محدودی را نشان دهد

• خطاهای تولیدی • خطاهای تولیدی با نقائص ارگانیکی، ساختمانی یا نورولوژیکی در ارتباط اند. خطاهای تولیدی به تعداد کمی از صداها محدود می شوند.)مثلا لیسپ و/S/و/Z/وخرابگویی/R/) • الگوی مشخصی را در خطاهای تولیدی نمی توان مشخص نمود. Dodd ) • طبقه بندی ) 2005

گاهی اوقات اختلالات گفتاری بدون دلیل خاصی اتفاق می افتند، یعنی علت ارگانیک برای این اختلالات وجود ندارد.
Dodd این دسته را اختلالات گفتاری عملکردی(functional) نامید و آن ها را به 4 زیرمجموعه تقسیم کرد:
1. اختلال تولید
2. تاخیر واجی
3. اختلال واجی باثبات
4. احتلال واجی بی ثبات
Dodd ) • طبقه بندی ) 2005

1.اختلال تولید: :(articulation disorder)
ناتوانی در تولید واج های خاص، معمولا/r/و/S/ .کودک همیشه به جای صدای هدف یک صدای خاص را تولید می کند و یا خرابگویی دارد، بدون توجه به اینکه صدا را خودانگیخته تولیدکرده یا تقلید کرده است. یعنی کودک اختلال آوایی دارد (phonetic disorder)

2.تاخیر واجی :)phonemic delay) همه ی الگوهای خطای کودک در روند رشد طبیعی قرار دارند، اما مربوط به کودکان کوچکتر است.

3.اختلال واجی با ثبات :(consistent phonological disorder) استفاده ی باثبات از الگوهای خطای غیررشدی. ممکن است بعضی از فرایندهای واجی طبیعی متناسب با سن یا به صورت تاخیری نیز دیده شود. حتما باید الگوهای خطاهای غیررشدی دیده شود.

3. اختلال واجی بی ثبات :(inconsistent phonological disorder) سیستم واجی کودک حداقل 40 درصد تغییر پذیری را نشان می دهد. نام 25 تصویر را 3 بار در موقعیت های مخلف از کودک می پرسیم، اگر بیشتر از 40 درصد بی ثباتی را نشان دهد، اختلال را بی ثبات در نظر می گیریم. نصف کودکان مبتال به اختلالات عملکردی گفتار تاخیر واجشناسی، 25 درصد خطاهای واجی با ثبات و 25 درصد باقیمانده به صورت مساوی اختلال تولیدی و اختلال واجی بی ثبات را نشان می دهند.

عوامل آناتومیکی ، نورولوژیکی و فیزیولوژیکی     تولید گفتار فرآیندی عصب-حرکتی است، بنابراین یکپارچگی ساختارها و عملکرد مکانیسم ها برای تولید گفتار طبیعی، لازم و ضروری است. وقوع مواردی از جمله اختلال در کنترل عصبی مکانیسم گفتار و یا ناهنجاریهای آناتومیکی در ساختارهای تولید گفتار می توانند بر کسب صداهای گفتاری تاثیر منفی بگذارند. تعدادی از سندروم های ژنتیکی نیز با اختلالاتی در صداهای گفتاری همراهند

ساختارهای آناتومیکی     ساختارهای آناتومیکی که بر روی فراگیری و تولید صداهای گفتاری تاثیرمی گذارند عبارتند از: لب ها، دندان ها، زبان، سخت کام و نرم کام.

لب ها     تولید صداهای دو لبی /p/,/b/,/m/ مستلزم تماس لب هاست. تولید واکه های مختلف نیازمند گرد شدن لب ها یا گسترده شدن لب ها می باشند.   بروز ناهنجاری های ساختاری که مانع نزدیک شدن یا گرد شدن لب ها شوند ، باعث تاخیر در فراگیری صداهای گفتاری و اختلالات تولیدی می شود.

زبان زبان قفل شده است که به دلیل کوتاهی بند زیر زبان(short lingual frenulum) می باشد. در این حالت تصور می شود، حرکت نوک زبان که برای تولید صداهای گفتاری خاصی لازم است، محدود می شود. اگر چه کوتاهی بسیار زیاد بند زیرزبان ممکن است با خطاهای تولیدی در ارتباط باشد به طور کلی اگر کوتاهی به حدی باشد که فرد بتواند بدون حرکت دادن فک پایین، نوک زبان را از دندان های پیشین تحتانی بالاتر بیارد یا از بین دندان ها بیرون بیاورد، روی گفتار فرد تاثیری نخواهد داشت.

کوتاه بودن بند زیر زبان ممکن است روی تولید صداهای     /s/,/z/, /d/ , /t/, /l/, /r/,/δ/,/θ/ تاثیر بگذارد.

سخت کام     عدم وجود سخت کام و یا شکاف سخت کام با مشکلات تولید گفتار ارتباط داشته دارد.     تنوع های طبیعی در ابعاد ساختاری سخت کام (برای مثال: پهنا، طول و ارتفاع آن) بدون پیامد است

نرم کام نرم کام ، قسمتی از مکانیسم کامی-حلقی است که در تولید و تشدِید اهمیت دارد. مکانیسم کامی-حلقی حفرات دهان و بینی را به هم وصل یا جدا می کند. بسته شدن مدخل کامی-حلقی برای جلوگیری از تشدی خیشومی ناخواسته در صداهای دهانی ، حفظ تشدید دهانی مطلوب و ایجا فشار هوای داخل دهانی برای تولید هخوان های پرفشار لازم است.

این همخوان ها عبارتند از: سایشی ها )مثال (/s/,/z/, /f/ انسدای ها (/k/, /t/, /g/, /b/) مرکب ها (/t∫/, /dƷ/)

سندروم ها

 
 
دو سندرم بسیار رایج:
 
 
 
. سندروم داون (Down Syndrome)
 
 
سندرم xشکننده (X Fragile Syndrome)

سندرم داون از هر 700 تولد یک نفر با سندرم داون به دنیا می آید که حاصل تریزومی 21 است.     این افراد مبتال تاخیر در روند کسب زبان و گفتار هستند و زبان بزرگ یا زبان با اندازه طبیعی و حفره ی دهانی کوچک دارند که منجر می شود به کاهش فضای زبان در حین گفتار و در نتیجه کاهش وضوح گفتار. همچنین افراد تون عضالنی کم و عفونت های مکرر گوش میانی دارند که آن ها را مستعد اختلالات تولید می کند.   ممکن است خطاهای غیر رشدی نیز در این افراد مشاهده شود

سندرم x شکننده     از هر 4000 تولد، یک نفر با این سندرم به دنیا می آید. اثر بیشتری روی مردها دارد.     وضوح گفتار این افراد کم است و مستعد ابتال به تاخیر واجشناسی هستند )به دلیل مشکلات شناختی(  

عوامل عصب شناختی در این طبقه دو اختلال دیزآرتری و آپراکسی قرار می گیرند

دیزآرتری     یک اختلال عصبی-حرکتی گفتار است که با حرکات عضالنی کند، ضعیف، غیردقیق و ناهماهنگ مشخص می شود و منجر به تاثیر بر تنفس، آواسازی، تشدید، تولید و نواخت می شود.  دیزآرتری می تواند نتیجه ی آسیب به سیستم عصبی مرکزی، سیستم عصبی محیطی و یا هردو باشد.  بارزترین ویژگی گفتاری این اختلال کاهش قابلیت فهم گفتار درنتیجه ی تولید غیردقیق همخوان هاست و تفاوتی در وضوح گفتار در گفتار خودانگیخته، خواندن و تقلید ایجاد نمی شود.

انواع دیزآرتری

 
دیزآرتری شل یا فالسید(Flaccid dysartheria)
 
 
دیزآرتری سفت یا اسپاستیک (Spastic dysathria)

 
 
دیزآرتری آتاکسیک )Ataxic dysartheria)

 
دیزآرتی کم تحرک یا هایپوکینتیک (Hypokinetic dysartheria)

 
دیزآرتری پرتحرک یا هایپرکینتیک (Hyperkinetic dysartheria)

 
دیزآرتری نورون محرکه یک طرفه فوقانی (Unilateral upper motor neuron)
 
 
دیزآرتری آمیخته(Mixed dysrtheria)

آپراکسی گفتار     آسیب به برنامه ریزی حرکتی گفتار آپراکسی نام دارد که به دو نوع اکتسابی و تحولی )دوران کودکی) تقسیم می شود. آپراکسی اکتسابی گفتار(Acquired Apraxia of Speech) آپراکسی گفتار دوران کودکی (Childhood Apraxia of Speech)

ویژگی های شخصی 1. هوش 2. سن 3. جنسیت

هوش • تفاوت ها در میزان هوش در محدوده طبیعی تنها تاثیری جزئی بر تولید دارد. هوش پایین تر از حد طبیعی موضوع متفاوتی است. کودکانی که بهره هوشی آن ها پایین تر از 71 است، شیوع بیشتری از اختلالات تولیدی را نشان داده اند. به طور کلی، بهره هوشی پایین تر باعث شیوع و وفور مشکلات تولیدی می شود. • کودکانی که از نظر رشدی ناتوانند (عقب مانده ذهنی) ممکن است صداها را با همان ترتیب کودکان دارای هوش طبیعی یاد بگیرند. اگرچه بی ثباتی زیادی ممکن است دیده شود. • رایجترین خطا در این کودکان، حذف همخوان است. • در هوش نرمال، ارتباطی بین هوش و تولید وجود ندارد.

سن فراگیری صداهای گفتاری ارتباط مستقیم با بلوغ و پختگی دارد اما این ارتباط تا سن 8سالگی که تسلط کامل بر مهارت های واجشناسی به وجود می آید، وجود دارد. بعد از 1 سالگی در کودکان طبیعی، سن عاملی برای فراگیری صداهای گفتاری محسوب نمی شود.

جنسیت جنسیت عامل مهمی در فراگیری واجشناسی محسوب نمی شود. در سنین خاصی دخترها از پسرها جلوتر هستند و شیوع اختلالات صداهای گفتاری در جنس مذکر بیشتر است.

زمینه خانوادگی • شامل سه مورد است: 1. شیوع خانوادگی 2. وضعیت اجتماعی-اقتصادی 3. تاثیرات خواهری-برادری

شیوع خانوادگی • شیوع بالای خانوادگی یک اختلال گفتاری بدین معنی است که اگر شخصی با اختلال مذکور وجود داشته باشد، به احتمال زیاد افراد دیگری با همان اختلال در میان افراد نسبی او وجود دارد. • شیوع خانوادگی: نتایج بعضی از تحقیقات نشان داده که اثر ژنتیکی قوی در اختلال صداهای گفتاری وجوددارد. اما جدا کردن اثرات محیطی از اثرات ژنتیکی سخت است. شیوع خانوادگی اختلالات تولیدی ممکن است در برخی خانواده ها و نه تمام خانواده ها بالاتر باشد.

وضعیت اجتماعی-اقتصادی شامل تحصیلات، شغل، درآمد و جایگاه والدین در اجتماع. زیادی از کودکان دارای اختلالات تولیدی از خانواده هایی با وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین تر هستند اما این متغیربه تنهایی با اختلالات صداهای گفتاری ارتباط ندارد، به نظر میرسد در ترکیب با سایر عوامل ممکن است اثر داشته باشد.

تاثیرات خواهری-برادری: تعداد خواهران و برادران و ترتیب متولد شدن کودک بعضی از تحقیقات: فرزندان اول نسبت به سایر فرزندان مهارت های تولیدی بهتری دارند و هرچه فاصله بین تولدکودکان بیشتر باشد، مهارت های تولیدی بهتر خواهد بود. اما سایر تحقیقات رابطه ای بین این متغیر و اختلال صداهای گفتاری ندیدند.

پایان