آشنایی با معماری اسلامی
شیوه خراسانی (صدر اسلام)
Beginning Islamic Architecture
We are studying about this part of the world
قبهالصخره
مسجد القصی
مسجدالحرام
شیوه خراسانی
م.م
610
ظهور اسلام
622
اولین مسجد پیامبر در مدینه
637
اولین شکست ایران
657
سقوط کامل ساسانی
شیوه ها زادگاه (خواستگاه) بیشترین آثار
خراسان کمتر تحت تاثیر مهاجمان
ابومسلم قیام در 129 هجری امویان به عباسیان
طاهریان اواخر قرن 2 خراسان
صفاریان اواسط قرن 3 سیستان و بلوچستان
علویان // مازندران
سامانیان // خراسان
شروع تقویم اسلامی
اولین بناهای مهم ساخته شده بعد از اسلام مسجد
3 الگوی مهم و اصلی در مسجد سازی
1- شبستانی
2- آتشکده ای
3- گیری
ویژگی ها
مردم وارتر- ارتفاعات کوتاهتر ابعاد انسانی
پرهیز از تزئینات – تزئینات محدود به گچبری های دیوارهای داخلی با الگوی ساسانی ساده و خفیف تر
در چند قرن اول گنبد زده نمی شود تداوم طاق آهنگ باچفد مازه دار ارتفاع کمتر
مصالح کاملاً بوم آورد خشت و آجر و چینه
تداوم شیوه پارتی است مگر در پلان ها (نماسازی، مصالح و … تداوم پیدا میکند)
شروع اجرای طاق چشمه برای فضاهای مربع متوالی
گرچه این شیوه به ظاهر در قرن اول هجری قمری پدیدار گشت و تا قرن چهارم ادامه یافت، اما باید به خاطر داشت که این شیوه ریشه در معماری پیش از خود داشت و بر معماری پس از خود نیز تاثیر نهاد. این شیوه در دوره ای بسیار پرفراز و نشیب در تاریخ کشورمان به مرکزیت خراسان بالنده بود و به مرور زمان به شهرهای دیگر نیز نفوذ کرد.
بناهای ساده این دوره یادآور ساده زیستی مسلمانان راستین صدر اسلام است. در آنها از تزیینات [انبوه ] سراغی نمی توانیم بگیریم؛ همچنین مردم واری به عنوان تامین نیازهای اساسی مردم در این شیوه جایگاه ویژه ای داشت. در نحوه بکارگیری مصالح نیز سعی بر آن بود تا از مصالح بوم آورد، مصالحی که در نزدیکی محل ساخت یافت می شود استفاده شود.
بناهای سبک خراسانی
مسجد مدینه 622 میلادی
مسجد جامع فهرج 60-50 هجری
تاریخانه دامغان 150 هجری
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اردستان
مسجد جامع نایین
مسجد جامع نیریز
فهرج یزد
مسجد شبستانی
الگوی حیاط مرکزی
شیوه های نیارشی شیوه پارتی (ساسانی)
آرایه های تزئینات گچبری شکنجی (دالبری) همانند کاخ کسری و انتقال به معماری اندولسی
پوشش ها تماماً طاق آهنگ فقط در قسمت شمال نیم گنبد
چفدها تماماً مازه دار (خاگی)
پوشش نما از کاهگل و سیم گل
مصالح خشت و دیوارهای چینه ای
تاریخانه دامغان
دامغان در حدود چهارصد سال پیش از میلاد مسیح چنان عظمتی داشت که اشک سوم و تیرداد اشکانی در سال 249 پیش از میلاد آن را پایتخت خود اعلام نمودند. این شهر تا قرن دوم میلادی اهمیت خود را حفظ کرد و مرکز ایالت بزرگ قومس بود.
برخی ها, طرح این شهر را به هوشنگ نسبت داده اند. این نظریه به واقعیت نزدیکتر است که مردم این منطقه دراطراف رودخانه چشمه علی که در دره کوههای شمالی جاری است اسکان یافتند و مدنیتی را بوجود آوردند.
چنانکه نوشته اند, نزدیک به چهارصد سال پیش از میلاد جمعی از مغان در مسیر رود سکنی گزیدند و به همین علت, نخست این منطقه ده مغان نامیده می شده و به مرور زمان و در آخر الامر به دامغان تبدیل گردید. دامغان مدتی پایتخت زمستانی اشکانیان بود و تا کشته شدن یزدگرد, آخرین پادشاه ساسانی موقعیت خود را حفظ کرد. در دوره های حکومت امویان ,عباسیان , طاهریان , سامانیان , سربداران و دیلمیان دامغان از موقعیتی ممتاز برخودار بود .
Interior view during restoration
شبستان ستوندار
حیاط مرکزی
ستونهای گرد و قطور نسبت به بار وارده
مصالح آجری
پوشش بخش میانب طاق آهنگ و بقیه قسمت ها طاق چشمه
در اول چفدها مازه دار بعد ها طی مرمت تبدیل به چفدهای تیزه دار شدند.
دهانه وسط بزرگتر در جهت شکوه دادن به بنا
مسجد جامع نائین
Friday Mosque of Na'in, Na'in, Iran Interior view of the courtyard, facing the eastern corner
Friday Mosque of Na'in, Na'in, Iran Interior view of the courtyard, facing the northeast façade
شبستانی ستوندار
کهن ترین بخش قسمت جنوبی که در دوره رازی دگرگون شده است.
نمای مسجد شیوه رازی با ویژگی های سبک خراسانی
چفدها برای نخستین بار از مازه دار به تیزه دار تبدیل شده است.
استفاده از طاق پتکانه و مقرنس
گچبری های فراوان و زیبا بر روی ستون ها و فضاهای داخلی
سادگی شیوه خراسانی را ندارد.
ساخت کمرپوش ها در قرن هشتم به عنوان بخش زنانه
Friday Mosque of Na'in, Na'in, Iran Detail view of a carved stucco soffit
Friday Mosque of Na'in, Na'in, Iran Interior view of the sanctuary, with the mihrab and minbar beyond a carved stucco arch
مسجد نیریز
تهرنگ مسجد گیری (تک ایوان) بوده است.
غیر از ایوان، تمام مسجد مربوط به دوره قاجار
ویژگیهای شیوه خراسانی
مردم واری
مصالح بوم اورد
استفاده از ستونهای کلفت و کوتاه
آجرچینی در تداوم روش پارتی
شروع اجرکاری در تزئینات در اواخر دوره
مسجد سازی (بومسلمی یا شبستانی- گیری- آتشکده ای)
ادامه پوشش طاق اهنگ برای فضاهای مستطیلی و شروع اجرای طاق چشمه برای فضاهای مربع متوالی
مسجد جامع اردستان
گنبد دو پوسته ‚کتیبه هایی بخط کوفی وثلث گچ بریهای روی آجر و محراب های بسیار زیبا وچشم نواز وهنرمندانه که بدست هنرمندان مسلمان و ایرانی خلق گردیده.
موقعیت جغرافیائی : از جنوب به آب انبار‚از مغرب به معبر باغ ازشمال به معبر باغ از غرب به حمام عمومی وکاروانسرا
مسجد جامع اردستان خود یک موزه تمام عیار ومجموعه ای از فرهنگ وهنر ادوار گذشته است
Friday Mosque of Ardistan, Ardistan, Iran Open chamber beyond the southeast iwan
Friday Mosque of Ardistan, View of vaults in the southern corner, with view through arch to the southeast iwan
این مسجد ورودی های متعددی دارد .ورودی اصلی که دالان طویلی است ‚در گوشه جنوب غربی مسجد قراردارد که ازیک سو به محله فهره ‚واز سوی دیگر به دشت محال راه دارد
نمای این ورودی از یک قوس ‚ دو طاق نمای محرابی شکل ‚دولچکی ‚دونیم ستون آجری ‚دو قاب تزیینی ودو سکوی آجری تشکیل شده است
با توجه به آرایه های گچبری و ساختمایه های گران بکار رفته در بنا مشخص می شود که این مسجد سادگی شیوه خراسانی را ندارد.
بنای اولیه شبستانی و بعد تبدیل به 4 ایوانی
تاریخچه ساخت مسجد جامع اردستان را می توان به سه دوره تقسیم کرد
دوره نخست- قرن سوم ه.ق ‚مسجد به صورت گنبدی ساخته شد.
دوره دوم- در قرن سوم وچهارم ه.ق از صورت گنبدی به مسجدی کوشک مانند تبدیل شد.
دوره سوم – در قرن ششم ه.ق در عهد سلجوقیان مسجد ویران و به صورت چهار ایوانی بنا شده است .
Friday Mosque of Ardistan, Ardistan, Iran Detail view of the carved stucco mihrab
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان
بنای مسجد شبستانی اولیه در قرن 3 ویران و مسجد تبدیل به مسجد 4 ایوانی گشت.
نقشه های اولیه شامل حیاطی به شکل مربع و 4 طرف آن فضاهای ستون دار بود.
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان
The picture above shows a model of the Great Friday Mosque of Isfahan
گنبد نظام الملک
ایوان جنوبی(صفه صاحب)
شبستان ستوندار که ستون ها چهار تایی به هم پیوسته اند.
Interior view of the hypostyle area,…
Interior view of the hypostyle area,…
Courtyard view of the southwest iwan
گنبدخانه شمالی (تاج الملک)
دو پوسته و خاگی
ساخت گنبد به روش ترکین و گوشه سازی آن ترمبه پتکانه است.
صفه درویش- صفه استاد- صفه شاگرد
دار الشتا یا شبستان زمستانی
مسجد الجایتو
Interior view of the sanctuary of…
View of the entrance portal
Interior view of the north dome…
Interior view of the north dome
Interior view of a star vault
مقبره امیر اسماعیل سامانی
قرن 3 هجری ساخته شده در زملن سبک خراسانی ولی تمام ویژگیهای سبک رازی را داراست.
4 گوشه بیرون ساختمان پیلک دارد.
گوشه سازی سکنج
چفد پنج ها و کپله ها مازه دار