"بسم الله الرحمن الرحیم"
موضوع : "آزمون بندر گشتالت"
برای تشخیص ضایعات مغزی و تشخیص عقب ماندگی ذهنی آزمون های مختلفی وجود دارد که در اینجا به معرفی و بیان دستورالعمل های آزمون "بندر گشتالت" می پردازیم .
اهداف این آزمون :
تشخیص ضایعات مغزی، روان نژندی، مشکلات جنسی، حالتهای اضطرابی، هیستری، رفتارهای وسواسی، افسردگی واکنشی، ویژگیهای سایکوپاتیک، الکلیسم و اعتیاد، روان – تنی، روان پریشی، مانیک-دپرسیو
ـ در ادامه به توضیح و تبیین هر یک از این عوامل میپردازیم .
راهنمای آزمون شخصیتی بندر گشتالت
این آزمون دارای 9 کارت به اشکال گوناگون هندسی به ابعاد 6Î4 اینچ می باشد که توسط خانم لورتابندر از آزمون و رتهایمر اقتباس شده است. اشکال این آزمون را تعدادی نقطه ،خطوط مستقیم منحنی ها و زوایا تشکیل می دهند. هرفردی اشکال نه گانه را با توجه به تفاوت هایی که در نحوه ادراک آنها وجوددارد به شیوه ای کاملاً شخصی و متمایز ادراک می کنند.
خانم بندر و سایر استفاده کنندگان از این آزمون در اثر مطالعات و تحقیقات تجربی خود، با توجه به اشتباه درترسیم و کپی کردن اشکال ، دامنه مجازی از حدود اشتباه راتعیین کردند که تفاوت ادراک افراد بهنجار در زیر این حد جای دارند و تجاوز از دامنه مجاز ، حالت بیمار گونه ادراکی را مشخص می کند.اشتباه آزمودنی درترسیم اشکال را ناشی از انحراف کنش های عادی ذهن ،عدم ثبات عاطفی ، تحریف در ادراک ، غیرمنطقی بودن بازخوردها ،مشکل درارضاء ،الگوی نابهنجار رفتار و عدم تعادل مکانیزم های دفاعی می دانند.
تاکنون روشها و دستورالعمل های مختلفی از این آزمون ارائه شده است . ازجمله : هات ، بیلینگزلی، هین پاسکال و ساتل روشهایی را برای نمره گذاری این آزمون پیشنهاد کرده اند . روش پاسکال و ساتل به علت سادگی روش نمره گذاری و اطلاعات وسیعی که از نظر بالینی دراختیار آزماینده قرارمی دهد. رواج بیشتری دارد. آنها آزمون بندر گشتالت را وسیله مناسبی برای بررسی نا هماهنگی های موجود در شیوه ادراک چگونگی واکنش نسبت به محرکها و اجرای عمل می دانند و اعتقاد دارند که اشتباه در کپی کردن اشکال هندسی نشانگر نقض در کنشها ی شناختی یا عاطفی است.
در روش نمره گذاری پاسکال و ساتل نخست تعداد اشتباهاتی را که درترسیم اشکال وجوددارد مشخص می کنند ، سپس به کمک فرم مخصوص نمره گذاری ،نمره خام را تعیین نموده و سپس با مراجعه به جداول نرم ،نمره میزان شده رامحاسبه می کنند.
برای استفاده از این روش درهرکشوری نیاز به محاسبه دامنه بهنجار اشتباه در جمعیت آن کشور می باشد.
عده ای از روانشناسان که از این آزمون به عنوان یک وسیله تشخیصی در فعالیت های کلینیکی استفاده کرده اند ارزش آن را به عنوان یک آزمون فرافکن مورد تایید قرار داده اند .
در ادامه آزمون بندر گشتالت از این دیدگاه موردبررسی قرارمی گیرد.
دستورالعمل اجرا:
پس از آماده نمودن شرایط اجرای آزمون ، یک برگ کاغذ سفید بی خط با یک عدد مداد سیاه در اختیار آزمودنی قرار می دهیم و چند برگ کاغذ سفید بی خط و یک عدد مداد پاک کن روی میز در دسترس او می گذاریم.
سپس یک یک کارتها را به ترتیب ( اول کارت A و بعد کارتهای1تا 8 ) دراختیارآزمودنی قرار می دهیم و از او می خواهیم که روی کاغذ سفید شکل ها را به همان صورتی که می بینید برای ما رسم کند.
حضور آزماینده در موقع ترسیم اشکال و نظارت او بر شیوه ترسیم به دلایل زیر ضروری است :
1.مواظب باشد تا آزمودنی جهت کارتها را عوض نکنید و اگر این کار را انجام داد می توان جهت را اصلاح نمود و او را از انجام این کارباز داشت بعضی از آزمودنیها اصرار در تغییر جهت کارت دارند و ممکن است در اثر ممانعت آزماینده از ادامه همکاری خودداری کند در این صورت تغییر را باید دقیقاًٌ یادداشت کرد و در تعبیر وتفسیر نتایج مد نظر قرار داد.
2 یادداشت مشاهدات بالینی . یعنی تمام کارهایی را که غیر عادی یا از نظر بالینی مهم به نظر می رسد مانند شیوه ترسیم ،رفتار آزمودنی ، بیانات ، انتقادات و عکس العمل های او را یادداشت کرد .
3. مواردی از شیوه ترسیم را که در تعبیر وتفسیر باید لحاظ نمود مورد توجه قرار دهد .مثلاً مواظب باشد که آیا آزمودنی خط را از بالا به پایین رسم می کند یااز پایین به بالا.
تصریح دستورالعمل :
کاغذی که تصاویر روی آن ترسیم می شود در جهت صحیح ( عمود بر بدن آزمودنی ) قرار داده شود .
کارت تصاویر را به موازات بدن سمت چپ آزمودنی بطوری که شماره پشت کارت بطرف آزمودنی باشد قرارمی دهیم.
اگر آزمودنی پرسید آیامی تواند نقطه ها را بشمارد ، می گوییم لزومی ندارد ،اما اگر خواستید می توانید آنها را بشمارید.
آزمودنی می تواند از مداد پاک کن یا برگ سفید اضافی روی میز استفاده کند ولی آزماینده نباید او را به انجام این کار تشویق کند .اجازه استفاده از خط کش یا سکه برای رسم دوایر داده نمی شود.
در اجرای این آزمون محدودیت زمانی وجود ندارد.
تا ترسیم تصویر تمام نشده نباید کارت را از جلو چشم آزمودنی برداشت.
قبل از اتمام تصویری نبایدکارت بعدی ارائه شود.
به علت اینکه آزمون بندر گشالت یک آزمون بالینی است نباید در اجرای آن خیلی خشک رفتار کرد وحالت عدم انعطاف پذیری به خودگرفت. بلکه بهتراست تغییرات رفتاری آزمودنی را با دقت در مد نظر قرار داد و مشاهدات بالینی را یادداشت نمود.
نظر به اینکه تفسیر نتایج کارآزمودنی با توجه به روش های شهودی و غیرعینی انجام می گیرد . باید نتایج حاصل از آن را با احتیاط و با توجه به نتایج آزمونهای دیگر بیان نمود.
اگر در ادامه ترسیم کارتی را بعد از کارت بعدی انجام داد یادداشت کنید.
تعبیرو تفسیر آزمون بندرگشتالت :
در این قسمت ابتدا به ارزش شکلهای گوناگون بندرگشتالت اشاره کرده و سپس به شرح ملاک های تشخیصی خواهیم پرداخت:
شکل مقابل منعکس کننده آمادگیهای آزمودنی در حل تعارض ها و نا هم آهنگی ها ی شخصیتی وی و توانائی او برای تمامیت بخشیدن به ویژگیها و رفتارهایش می باشد.عده ای از روانشناسان دایره را نمود کاری از زنانگی و لوزی را سمبل ویژگی های مردانه دانسته کپی کردن شکل A را وسیله مناسبی برای بررسی همانندسازی های آزمودنی ازلحاظ جنسیت می دانند.در این صورت مردی که دایره را بزرگتر از لوزی ترسیم کند همانندسازی بیشتری با نقش های زنانه داشته است.
شکل شماره ی 1:
بازخوردهای آزمودنی را در مورد نظم و ترتیب و اهمیتی که وی برای جزئیات قائل است نشان می دهد . تبدیل نقطه ها به طوط کوتاه بیشتر نشان دهنده ضایعات مغزی و در غیر این صورت پرخاشگری و تکانشوری می باشد. گرایشهای مانیک و افسردگی را میتوان به ترتیب ازطریق تمایل ردیف نقطه ها بطرف بالا یا پایین تشخیص داد .کپی کردن بدون اشتباه این شکل همیشه همراه با اف + در رورشاخ می باشد.
شکل شماره2 :
همیشه نمودار تمایل آزمودنی به تبعیت از پدیده هایی بوده است که رعایت نظم و ترتیب و اصول و موازین را ایجاب می دارند.
شکل شماره 3:
نمایشگر بازخوردهای آزمودنی نسبت به بیان احساسات ونیازهای وی می باشد و لذا به هم فشردگی شکل نشان دهنده وجود بازداری ها و واپس زنی هائی ازلحاظ صرف نیروهای حیاتی و پهنه بخشی به آن بیان کنده قبول تکانش ها به وسیله آزمودنی می باشد .چرخش در ترسیم این شکل ناشی از هیچ گونه نابهنجاری شناخته نشده است.
شکل شماره 4:
بررسی باز خوردهای آزمودنی نسبت به همگونیها و یا دو سوگرائیهائی که آزمودنی در وضع عاطفی خویش احساس می کند از طریق ترسیم شکل شماره 4میسر است.هرگاه عدم تساوی در ترسیم مربع ناقص این شکل مشاهده شود می توان اشکال آزمودنی را در مواجهه و کنش های متقابل با افرادی که در زندگی وی دارای نقشی هستند استنباط نمود .
شکل شماره 5:
عده ای از متخصصان قسمت نعلی این شکل را سمبل زنانگی و خط نقطه چین منشعب از آن را نمود کاری از مردانگی دانسته اشکال در کپی کردن این شکل را به وجود مشکلاتی در رابطه با جنس مخالف نسبت داده اند . عدم تقارن در قسمت نعلی شکل از ملاک های تشخیصی گرایشهای افسردگی و وجود اسکیزوفرنیا محسوب گشته است.
شکل شماره 6:
شکل شماره ی 6 نیز وسیله با ارزشی برای شناخت باز خورد فرد نسبت به تکانش ها و نیازهایش بوده است. عده ای از متخصصان کارت شماره ی 6 را واجد ارزشی معادل کارتهای رنگین رورشاخ دانسته آن را در شناخت چگونگی کنترل عواطف مفید می دانند . افزایش دامنه و ارتفاع منحنیها ، بیشتر در آزمودنیهائی دیده شده است که بازداری هایی در بیان عواطف داشته اند و یا در این مورد جنبه افراطی را اختیار کرده اند. دقت و صحت در ترسیم محل تقاطع ، می تواند تا حدودی ما را به چگونگی کنش های متقابل آزمودنی آشنا سازد.رسم مارپیچ عمودی از پایین به بالا در افسردگی و از بالا به پایین در موارد شیدائی مشاهده شده است.
کارت شماره ی 7:
توانائی و آمادگی فرد درمواجهه با مسائل و مشکلات روزمره زندگی را می توان از نحوه ترسسیم شکل 7 بندرگشتالت تخمین زد .گروهی از متخصصان کارت شماره 7 را کارت هوشی نامیده اند زیرا شناخت درجه سازگاری فرد با محیط را به هنگام کپی کردن آن میسر می دانند . نیاز به وابستگی و عدم وابستگی آزمودنی و تعارض بین این دو نیز تا حدودی وسیله این کارت ارزشیابی می شود.
کارت شماره ی 8 :
کارت شماره ی 8 نیز از لحاظ بررسی بازخوردهای جنسی فرد مورد توجه بوده است .تغییر درطول شش ضلعی را در بیشتر موارد به همجنس گرایی گزارش داده اند.
ملاکهای تشخیصی آزمون بندر گشتالت :
ملاکهای تشخیصی ضایعات مغزی :
1ـ حذف زوایا و یا افزایش تعداد آنها بخصوص درشکلهای A و 8.
2ـ رسم زاویه بجای منحنی درشکل6.
3ـ عدم رعایت تناسب و تقارن درشکل 8.
4ـ تبدیل نقطه ها به دوایر
5ـ چرخش بیش از 45 درجه شکل (به توضیح درباره ی شکل شماره ی 3 توجه شود)
6ـ عدم توفیق در تشخیص تناسب وترکیب منطقی قسمت های گوناگون یک شکل.
7- تبدیل منحنی ها به خطوط مستقیم.
8- چرخش بیش ازحد درترسیم شکلهای4،1، 8 .
9- حذف و یا افزایش ردیف دایره ها در شکل شماره 2.
10ـ رسم خط بجای نقطه ها درشکل5،3.
11ـ تداوم درترسیم یک شکل بعد از ارائه شکل بعدی
ملاکهای تشخیص روان نژندی:
گرچه عدم وجود تحریف واقعیات در انواع روان نژندی ها ، ترسیم بندر – گشتالت را یاری
می دهد، با وجود این می توان ویژگیهائی را در شیوه کپی کردن بندر –گشتالت وسیله افراد نوروتیک مشاهده کرد. برگشت، تداوم، درهم شکستن شکلها ، کاهش دراندازه آنها ، تغییر درانحناء ، اشکال در ترسیم شکلهائی که تقاطع در آنها وجود دارد ، فشردگی ، ساده گرائی و اشکال در رعایت محور شکلها از مهم ترین ویژگیهائی هستند که در بندر گشتالت افراد نوروتیک دیده شده است.
ملاکهائی نظیرعدم رعایت و یا رعایت بیش از حد نظم و توالی ، استفاده ازحاشیه کاغذ ، تغییر در اندازه قسمتی از شکل ها ، توجه بیش از حد به جزئیات و اشکال در تحدید شکلها نیز به عنوان ملاکهای تشخیصی نوروزها پیشنهاد شده اند.
با وجود آنکه عده ای از متخصصان در ارائه ملاکهائی که بتوانند واجد ارزش افتراقی برای تشخیص انواع روان نژندی ها باشند خود داری نموده اند ،عده ای ازروانشناسان در این مورد پافشاری داشته بر اساس شواهد تجربی که ارائه داده اند ملاکهای زیر را پیشنهاد کرده اند.
ملاکهای تشخیص مشکلات جنسی:
اشکال در تحدید شکلها و یا تداخل منحنی با زاویه از ملاکهای معتبر برشمرده شده اند.ملاک اخیر، یعنی تداخل منحنی و زاویه ،در بیشتر ناتوانیهای جنسی فراوانی داشته است.
تطویل شکل 8 و 6 ضلعی شکل7 در بیشتر موارد همجنس گرائی دیده شده است به طور کلی دایره شکل A، منحنی شکل 4 و قسمت نعلی شکل 5 ، به عنوان محرک هائی که زنانگی را متداعی می شوند، در تشخیص مشکلات آزمودنی در رابطه با جنس مخالف واجد ارزش بوده اند.
گناه و ترس ناشی از همجنس گرائی که موجبات تشدید اضطراب آزمودنی را فراهم می دارد معمولاً منجر به ترسیم 6 ضلعی های شکل 7 به صورت موازی می گردد.
ملاکهای تشخیصی حالتهای اضطرابی :
لرزش و بالنتیجه ایجاد تموج در شکلهای کپی شده از ملاکهای اساسی اضطراب آزمودنی می باشد. معمولاً در بندر گشتالت افراد نوروتیک فشردگی که ناشی ازمایه های افسردگی است نیز دیده می شود. کوتاه بودن زمان واکنش که به صورت سرعت در ترسیم شکلها بروز می کند نیز باید ناشی ازتلاش آزمودنی در فرار از تنش ها وناراحتی هائی که به هنگام انجام آزمون احساس می شود بدانیم. عدم تمایل به تکمیل شکل های 2و3 و تبدیل نقطه ها به خطوط کوتاه نیز ا زشاخصهای دیگراضطراب می باشند.
ملاکهای تشخیصی هیستری:
گستردگی شکلها ، که ناشی از عدم رعایت نظم و توالی لازم در کپی کردن می باشد از ویژگیهای بارز بندر – گشتالت افراد هیستریک است. در هیستری ، آن تمامیت و نظامی را که در بندر گشتالت سایر نوروتیک ها می بینیم مشاهده نمی کنیم . هر گاه تموج را در شکل ها مشاهده کردیم عدم وجود واکنشهای تبدیلی را پیشنهاد خواهیم کرد.
ملاکهای تشخیصی رفتارهای وسواسی:
کارت شماره 6، که به کارت عاطفی نامیده شده است ازمحرکهای با ارزش بندر گشتالت برای تشخیص رفتارهای وسواسی به شمار آمده است. هر گاه از آزمودنی سوال شود که نسبت به ترسیم کدام شکل عدم تمایل بیشتری احساس می کند ، به احتمال قوی ،اگر وی وسواسی باشد کارت شماره6 را نام خواهند برد .
ملاکهای تشخیصی افسردگی واکنشی :
یکی از معتبرترین ملاکهای تشخیصی افسردگی واکنشی ،فشردگی و تغییر محورشکلهای 3،2،1به طرف پایین می باشد .شماره گذاری شکلها و جدا ساختن آنها از یکدیگر نیز از علائم افسردگی واکنشی و گاه از علائم هشدار دهنده ای است که در حالات مقدماتی سایکوز مشاهده می کنیم.
شاخص های بندرگشتالت در تشخیص ویژگیهای سایکوپاتیک:
شباهت شکل های کپی شده با آنچه وسیله عقب مانده های ذهنی ترسیم می شود و استعمال فراوان کاغذ به علت فاصله زیاد بین شکلها ، از ملاکهائی هستند که در تشخیص سایکوپاتی مورد توجه بوده اند. برگشت و انحطاط در شکلها را در سایکوپاتها نیز همانند اسکیزوفرنیکها و الکلیها شاهد هستیم در سایکوپاتها، بیشتر زمان کوتاه واکنش ، سرعت در ترسیم شکل ها، عدم توانائی در تحدید و بستن آنها و تبدیل نقاط به خطوط کوتاه را شاهد هستیم تداخل شکلها ، که می تواند به عدم توجه به حقوق دیگران و عدم توانائی در پیش بینی نیز تعبیر شود ازملاکهای تشخیص سایکوپاتی می باشد.
ملاکهای تشخیص الکلیسم و اعتیاد :
گر چه وسیله بندر- گشتالت می توان ضایعات مغزی ناشی از الکلیسم را با قاطعیت تشخیص داد، با وجود این، ملاکهائی که برای تشخیص الکلیسم به وسیله این آزمون پیشنهاد شده اند نمی توانند واجد ارزش تشخیصی باشند. در بیشتر پژوهشهائی که در تشخیص الکلیسم به کمک بندر- گشتالت انجام یافته است چرخش شکل 7 ، تحریف در ادراک آن و شمارش پی در پی نقطه ها در شکل 5 به عنوان ملاکهائی که تمیز بین جمعیت الکلیک و عادی را تسهیل می کنند بر شمرده شده اند. پایین بودن آستانه تحمل در معتادان و تاثیر آن در چگونگی ترسیم شکل یک، تنها ملاکی است که اخیراً در پژوهشهای مربوط به کاربرد بندر –گشتالت در تشخیص اعتیاد مورد توجه بوده است . عدم موفقیت در ترسیم نقطه ها با شمار صحیح و کار بر روی نقطه ها
در بیشتر موارد اعتیاد مشهود بوده است . نتیجه پژوهشهائی که تا به حال صورت گرفته است عدم کار آیی این آزمون در تشخیص اعتیاد و لزوم ادامه پژوهشهای اختصاصی را دراین مورد محسوس ساخته است.
ملاکهای تشخیص روان – تنی:
تنها در چند سال اخیر بوده است که پژوهشهائی در مورد امکان کاربرد بندر گشتالت در تشخیص مشکلات روان تنی صورت گرفته است. در بیشتر پژوهشها ،تقدم یا تاخر ترسیم لوزی داخل 6 ضلعی شکل 8 مورد مطالعه قرارگرفته است. در مقایسه شیوه کپی کردن این شکل در موارد سایکوسوماتیک و نرمال ، مشاهده شده است که افرادی که دچار مشکلات روان تنی هستند ابتدا لوزی را ترسیم و سپس شکل 8 را تکمیل می کنند.اشکال در ترسیم شکل 3 نیز انجام پژوهشهائی را در این مورد ایجاب داشته است.
ملاکهای تشخیص روان پریشی:
کاربرد بندر – گشتالت در تشخیص اسکیزو فرنیا ، اول بار در 1932 وسیله بندر صورت گرفت . در مقاله ای که وی دراین مورد تهیه کرد به ملاکهائی نظیر ابتدائی ساختن شکل ها ، تداوم ، تغییر نقطه ها به دوایر،در هم شکستن شکل ها ، خطوط نقطه چین بجای منحنی، کوچکتر کردن شکلها، تاکید بر بخشهای افقی شکلها و اشکال در ترسیم نقاط تقاطع برای تشخیص اسکیزوفرنیا اشاره نمود . این خطاها درهمه انواع اسکیزوفرنیا مشاهده شده اند و لذا کمتر می توانند واجد ارزش برای تشخیص افتراقی باشند. هات، ملاکهائی نظیرچرخش ، ابتدائی ساختن شکلها ،در هم شکستن آنها ، افزودن بخشهای اضافی به آن و تحریف گشتالت کلی را برای تشخیص اسکیزوفرنیا پیشنهاد کرده است . وی چرخش را از ویژگیهای بندر گشتالت همه انواع اسکیزوفرنیا به خصوص نوع پارانوئید آن می داند .درهم شکستن شکلها و فشردگی ،بیشتردر کاتاتونیک ها دیده شده است . استفاده غیرمنطقی از کاغذ در نوع هبفرنیا و پارانویید بیش از انواع دیگر مشاهده می شود . ملاک دیگری که برای تشخیص اسکیزوفرنیا پیشنهاد شده است تداعی های عجیب وغریب و نا مربوطی است که بعضی از شکلها موجب می گردند.
ملاکهای تشخیص مانیک-دپرسیو:
گرچه بیماران مانیک دپرسیو ممکن است در مرحله افسردگی واکنشی نسبت به بندر-گشتالت نشان ندهند و تمایلی به ترسیم شکلها نداشته باشند، با وجود این به هنگام ترسیم نهایت دقت را به کار می دارند. استعمال مکرر مداد پاک کن و سعی و دقت در انجام آزمون قابل ملاحظه می باشد.
در مرحله شیدائی و هیجان نیز اجرای آزمون دارای همان اشکالاتی است که در مرحله افسردگی . در این مرحله ، در صورت جلب همکاری بیمار وراجی های غیر قابل کنترل و سخن گفتن درباره شکلها و ادعای عالی بودن نحوه ای که وی آنها را کپی کرده است دیده می شود.
در افراد مانیک ، تمایل به پهنه بخشی به شکلها ،عدم توانائی در تحدید وبستن آنها ، تبدیل نقطه ها به خطوط کوتاه وعدم موفقیت درتکمیل شکلها 2،1 دیده شده است.
نکته :
در مورد ملاکهای بندر گشتالت برای تشخیص نیز مانند هر موردی از کاربرد آزمون های روانی رعایت احتیاط لازم را یاد آور می شویم . شاخص هائی را که شرح دادیم در بیشتر گروه های مرضی مشهود بوده اند اما بسیاری از افراد جمعیت عادی نیز واکنشهائی نظیر آنچه مذکور افتاد داشته اند.
منابع :
اقتباس ازکتاب ارزشیابی شخصیت( دکتراخوت وهمکاران)
http://www.axgig.com/images/78616057176981335107.jpg
soltani12.ir
با سپاس از شکیبایی و توجه شما استاد گرامی و دوستان و همکاران عزیز .
پایان…