مدرسه کارگاه آزاد فیلم
مروری برزندگینامه
"کارل تئودور درایر"
استاد راهنما:
جناب آقای احمد زاده
تهیه کننده :
محمد مقداد پور
1385
"مقدمه"
به طور کلی سینمای هنری یا آوانگارد روایی در برگیرندهی جنبش هایی چون اکسپرسیونسیم آلمان، مکتب مونتاژ شوروی، اکسپرسیونسیم های فرانسوی مثل ژان اپستاین و ژرمن دولاک و کارگردانهای مستقلی چون ابل گانس وف. و مورنائو و کارل تئودور درایر است. آنهاهم چون نقاش – فیلمسازان در مقابل فیلم تجاری به نفع سینمای فرهنگی قد علم کردند تا آنرا از لحاظ مقام و عمق به پایه ای دیگری هنرها برسانند در دوران سینمای صامت که مانع زبان در میان نبود فیلمهای بسیار تصویری آنها همچون فیلمهای متعارف رقیب شان، هالیوود در تمام دنیا مخاطب داشت. یکی از این شخصیتهای مهم وتآثیر گذار مکتب آوانگار دروایی کارل تئودور درایراست. بطور کلی درایر یکی از شخصیتهای اصلی معبد سینمای دانمارک است. آثار او کامل ترین نمونه های درهم آمیزی گرایشهای اکسپرسیونیستی بااندیشمندی موشکاف فیگوراتیو هستند. در آثار وی پیچیدگی و ابهام های رئالیسم ادبی و تئاتری اواخر قرن نوزدهم نمایان بود. علاقه او به روانشناسی و تضادهای میان ناخودآگاه و عناصر خود گرای کنش های انسانی از نخستین فیلم او (رئیس جمهور- 1919) و فیلم اپیزودیک (برگهایی از کتاب شیطان – 1921) آشکار است و در (ارباب خانه) به سطح جدیدی از تکامل می رسد. فیلم اخیر را شرکت جدید و رقیب نوردیسک بالاریوم. به ریاست لاولاوریتسن درسال 1925 تهیه کرد. پس از جنگ جهانی اول سینمای دانمارک به تدریج افول کرد و درایر تنها نابغه ی سینمای کشورش باقی ماند او به ناچار کارش را در خارج از دانمارک، در نروژ، سوئد، آلمان و فرانسه ادامه داد.
(تاریخ تحلیلی سینمای جهان – جفری ناول اسمیت)
کارل تئودور درایر (1889-1968) وی که پسر نامشروع یک پیشخدمت و یک کارخانه دار سوئدی بود در کپنهاگ به دنیا آمد. و در همانجا بزرگ شد و به واسطه ی خانواده ای که او را به فرزندی پذیرفته بودند دوران کودکی اش خالی از عشق و مصیبت بار گذشت او که قصد داشت هر چه زودتر درآمدی برای خود دست وپا کند به عنوان ناقد تئاتر و گزارشگر هواشناسی درروزنامه ای دانمارکی مشغول به کار شد. او همچنین کار فیلمنامه نویسی را آغاز کرد و اولین فیلم نامه اش در 1912 به فیلم درآمد سال بعد برای کارآموزی در نوردیسک مشغول شد در آنجا به کارهای مختلف پرداخت و حدود بیست فیلمنامه نوشت او در سال 1919 نخستین فیلم خود به نام (رئیس جمهور) را کارگردانی کردکه ملودرامی بود با ساختار روایی گریفیثی و نچسب که بهر حال بیانگر درک بصری قوی اش بود درایر از این فیلم شگفت انگیز و چند 1پیزودی (برگهایی از کتاب شیطان ) را ساخت این فیلم تا اندازه ای تقلیدی از تعصب (گریفیث) بود و در سال 1919 تولید شد اما تا سال 1921 اکران نشد. درایر جوان ثابت کرد که در مسائل میزانسن و انتخاب و هدایت بازیگران فردی کمال گرا و وسواسی است. این امر باعث جدایی او از نوردیسک و فعالیت مستقلش شد وهمین استقلال باعث شد تا باقی فیلمهای صامتش را در پنج کشور مختلف بسازد درایر فیلم (بیوه پارسون) 1920 را در نروژ و برای شرکت SVENSK FILMINDUSTRI ساخت این فیلم درعین حال که از لحاظ سبک وامدار شوستروم و استیلر است گرایش آشکار درایر را به تحلیل شخصیت به قیمت از دست دادن روایت نشان می دهد این نکته در فیلم (میکائیل) که درایر آنرا در سال 1924 در آلمان ساخت نیز دیده می شود.
داستان این فیلم در باره ی مثلث عشقی و عاطفی است که یک نقاش و مدل مرد او و زنی نجیب زاده و روس رابه هم پیوند می دهد که مدل نقاش را اغفال می کند و در واقع منبع الهام نقاش را می دزد این فیلم اگر چه سرشار از اشارات سبمولیستی است (که بخش اعظم آنها متعلق به رمان هرمان بانگ است که فیلمنامه اقتباسی از آن بود.) در واقع بیانگر نخستین تلاش درایر برای تحلیل زندگی درونی شخصیتها در مناسبت با محیط شان بود.
درایر با اریش پومی، تهیه کننده میکائیل، درافتاد و به همین علت به دانمارک بازگشت و درآنجا فیلم (ارباب خانه 1925) را ساخت که درامی است درباره ی پدری که با رفتار خودخواهانه و سلطه طلبانه اش به دل همسر وفرزندانش هراس می افکند در این فیلم نماهای نزدیک ازچهره شخصیتها نقش مهمی دارند. درایر نوشته است : چهره انسان سرزمینی است که هرگز در کاوش و تفحص در آن خسته نمی شویم در استودیو تجربه ای بزرگتر از دیدن حالت چهره ای تحت تاثیر قدرت شگفت انگیز الهام نیست. این ایده ی لکیو فیلم (مصائب ژاندارک – 1928) است که در آن نمای نزدیک در فصل طولانی بازجوئی از ژاندارک درحالی که پشت به پسزمینه ای ترسناک دارد به اوج خود می رسد.
آخرین فیلم صامت درایر یعنی ژاندارک در فرانسه و با منابع مالی و فنی فراوان و آزادی عمل بسیار برای او ساخته شد. ناقدان بلافاصله آنرا ستودند و شاهکار دانستند. اما این فیلم از لحاظ تجاری شکست سختی خورد آنچنان که درایر در چهل سال بعد تنها توانست پنج فیلم را کارگردانی کند فیلم (خون آشام -1932) وضع بدتری از ژاندارک پیدا کرد . این فیلم که در آن تنها از بازیگران غیر حرفه ای استفاده شده است یکی از آزار دهنده ترین فیلمهای ترسناکی است که تا بحال ساخته شده است؛ کیفیتی غیر واقعی و رویا گونه و توهمی دراین فیلم هست که سبک فیلمبرداری مبهم و تارش آنرا تشدید می کند. از این فیلم استقبال نشد و به همین دلیل بود که درایر در اوج قدرت خلاقه اش شهرت فردی مستبد و وسواسی و خسته کننده ای را یافت که همه کارهایش با شکست روبرو می شود. در ده سال بعد درایر درکشورهای فرانسه، انگلستان و سومالی روی طرحهایی بی حاصل کار کرد تا این که به دانمارک وسرکار قبلی اش یعنی روزنامه نگاری بازگشت. او بالاخره در سال 1943 توان آنرا یافت که فیلم (روز خشم) راکارگردانی کند که بیانیه ی قدرتمندی است درباره ی ایمان و خرافات و تعصبات مذهبی- فیلم روز خشم، خشک و بی روح و متعادل است وسبکش به انتزاع گرایش دارد، انتزاعی که فیلمبرداری کنتراست بالا تشدیدش می کند ناقدان دانمارکی در فیلم اشاره به آزار و اذیت یهودیان توسط نازی ها یافتند که این امر باعث فرار کارگردان فیلم به کشور سوئد شد. درایر پس از پایان جنگ به کپنهاگ بازگشت و با درآمدی که از اداره یک سینما به دست آورده بود فیلم (اردت- 1955) را ساخت که داستان آن درباره ی دشمنی میان دو خانواده ی متعلق به فرقه های مذهبی متفاوت است که با داستان عشق میان اعضای دو خانواده پیچیدگی بیشتری می یابد. این فیلم بیش از پیش گرایش درایر به میزانسن و دکورهای ساده و خشن را نشان می دهد گرایشی که با استفاده از برداشتهای طولانی و کند تشدید می شود.
درایر درفیلم (گرترود – 1964) از این هم پارا فرا تر می گذارد این فیلم درباره ی زنی است که سودای عشقی آرمانی را در سر دارد و از آنجا که آنرا نه نزد همسر ونه نزد دو معشوقش نمی یابد عشق را جنسی ومادی می داند و به ریاضت و تجرد پناه می برد. درحالی که کلاسی سیسم متعادل فیلم اردت در سال 1955 شیر طلایی جشنواره ونیز را برای درایر به ارمغان آورد، غالب ناقدان سازش ناپذیری گرترود را با آن برداشتهای ثابت که در آنها ظاهراً دوربین و بازیگران مدتهای طولانی حرکت نمی کنند، افراطی یافتند. به این ترتیب آنچه که باید گفت وصیت نامه هنری درایر اثری سره و تامل برانگیز و جدی است که دستخوش طوفانی از بدو بیراه شده است.
درایر را امروزه همچنان به دلیل سبک بصری اش می ستایند، سبکی که به رغم عدم شباهتهای ظاهری دارای وحدت و یکپارچگی و ثباتی درونی و بنیادی است. اما کمتر کسی انسجام درون مایه های آثار او را درک و ستایش کرده است درون مایه هایی که گرد مسائل مبارزه نابرابر زنان وافراد بی گناه با سرکوبی و تعصب اجتماعی، ناگزیری سرنوشت و مرگ و نیروی شر در زندگی این جهانی می گردند. آخرین طرح او زندگی مسیح بود که امیدوار بود درآن به ترکیبی از تمامی دل مشغولی های سبک و مضمونی برسد. درایر مدت کوتاهی پس از به دست آوردن سرمایه ی تولید این طرح از محل دولت دانمارک و تلویزیون دولتی ایتالیا درگذشت و طرحی که بیست سال ذهنش را مشغول کرده بود به سرانجام نرسید.
(پائولو چرچی .یوسای)
"فیلمنگاری"
1. برگ هایی از دفتر شیطان – 1919)
تهیه کننده: نوردیسک کمپانی فیلمز، فیلمنامه : کارل تئودور درایر- ادگار هویر. برمبنای داستان غمهای شیطان نوشته ی مری کورلی، فیلمبردار: جورج شینوویت. بازیگران هلکه نیلسن، هالوارد هوف ، یاکوب تگسیر، ارلینگ هانسن ، هرمانس الیوت پیو. سیاه و سفید، صامت .
خلاصه داستان فیلم :
شیطان طی قرون واعصار ناپلیدی مرا رواج می دهد ازجمله در فلسطین در زمانی که یهودا به حضرت مسیح خیانت می کند. در اسپانیای قرون وسطی که تفتیش عقاید رواج دارد، در فرانسه ی دوران انقلاب که ماری آنتوانت را اعدام می کند در فلاند دوره ی جنگ باروسیه که میهن پرستان به دست مهاجمین سرخ شکنجه می بینند و کشته می شوند …
2. ارباب خانه 1925
تهیه کننده : پالادیوم فیلم . فیلنامه: کارل تئودور درایر بر مبنای نمایشنامه ی (زوال مستبد) نوشته ی سوندایندوم فیلمبردار : جرج شنیوویت. بازیگران: یوهانس مدیر، آستریلد هولم، کارین نله موس، ماتیلد نیلسن، اگه هوفمان . سیاه وسفید ، صامت.
خلاصه داستان فیلم :
ویکتور، پدر خانواده ای تنگدست، با رفتار مستبدانه اش زندگی را برآیدا همسرش و پسرش و دخترش سخت کرده است. ابتدا آیدا رفتار او را تحمل می کند اما بزودی که ویکتور خشن تر و بی ملاحظه تر می شود تصمیم می گیرد که شرایط راعوض کند…
3.مصائب ژاندارک 1927
تهیه کننده : انجمن ملی سینما. فیلنامه: کارل تئودور درایر و ژوزف دولتیل . برمبنای گزارشهای اصلی محاکمه ژاندارک) . فیلمبردار مارودولف ماته. موسیقی متن: ویکتور آلیس. بازیگران: ماریا فالکونتی، اوژن سیلون، موریس شوتس ، میشل سیمون، آنتونن آرتو. سیاه و سفید، صامت.
خلاصه داستان فیلم:
درقرن پانزدهم میلادی ارتش اشغالگر انگلستان رهبر نیروهای مقاومت فرانسه را که زنی روستایی به نام ژاندارک است به اتهام جادوگری به محاکمه می کشند. محاکمه هجده ماه به طول می انجامد و در روز آخر ژندارک که همچنان از همکاری با اشغالگران خودداری می کند به انتظار مرگ نشسته است…
4.خون آشام 1932
تهیه کننده : توبیس- کلانگ فیلم. فیلمنامه: کارل تئودور درایر، کریستین پول. برمبنای داستان (کارمیلا) نوشته ی شریدان لوفانو فیلمبرداران : رودولف ماته، لویی نه. موسیقی متن: ولفگانگ تسلر. بازیگران : یولیان وست،بارون نیکلاس دوگونت بورگ ، هانریت ژرار، یان هیرونیمکو، موریس شوتس، رناماندل، سیاه و سفید، به زبان اصلی.
خلاصه داستان فیلم:
دیویدگری، مردی جوان مسافری به دهکده ی دورافتاده ای می رسد ودر میهمان خانه باپیرمردی آشنا می شود. پیر مرد بسته ای به دیوید می دهد که تنها باید پس از مرگش آنرا باز کنند. دیوید از مهمانخانه خارج می شود و شکاربانی را تعقیب می کند تا به قصری می رسد که متعلق به پیرمرد است. درقصر، پیرمرد می میرد و دیوید بسته را می گشاید و کتابی را درباره ی خون آشامان می یابد و …
5.روز خشم 1943
تهیه کننده : پالادیوم فیلم. فیلمنامه: کارل تئودور درایر، مونس اسکوت هانس، برمبنای نمایشنامه (آن پدر سدوته) نوشته هانس ویرزینسن. فیلمبردار : کارل اندرسن . موسیقی متن : پل شیربک. بازیگران : تورکیلد روس، لیزبت موین، زیگریدینی پندام، پره بن لردورف، آناسویرکیر. سیاه وسفید، به زبان اصلی.
خلاصه داستان فیلم:
در دانمارک قرون وسطی پیرزنی را به اتهام جادوگری دستگیر می کنند. کشیش پیردهکده پیرزن را شکنجه می دهد وسر آخرامر به سوزاند او می دهد. پیرزن پیش از مرگ کشیش را نفرین می کند. سپس مشکلاتی در زندگی زناشویی کشیش با همسر جوانش بروز میکند و کشیش می میرد. دراینجا مادر کشیش عروسش را متهم به جادوگری می کند و …
6. کلام 1954
تهیه کننده : پالادیوم فیلم. فیلنامه : کارل تئودور درایر، برمبنای نمایشنامه ای نوشته ی کای مونگ فیلمبردار؛ هنریک بندتسن – موسیقی متن: پل شیربک. بازیگران : هنریک مالبرگ، امیل هاس کریستین، پره بن لردورف، کی کریستانس، بریژیت فدراشپیل . سیاه و سفید، به زبان اصلی.
خلاصه داستان فیلم:
دهقان پیری که همسرش را از دست داده است با سه پسرش در روستایی دورافتاده زندگی میکند. پسر بزرگتر همسری به نام (اینگر) دارد که امور خانه را اداره می کند (یوهانس) پسر وسطی پس از مرگ نامزدش به مذهب روی می آورد و از دیگران فاصله میگیرد. پسر کوچکتر قصد ازدواج بادختر مردی را دارد که پدرش به دلیل اختلافات مذهبی او را دشمن خود می داند. تا اینکه اینگر سرزایمان می میرد و یوهانس برای بازگردان او به زندگی به نیایش می پردازد …
5.گرترود 1964
تهیه کننده : پالادیوم فیلم. فیلنامه : کارل تئودور درایر برمبنای نمایشنامه ای نوشته ی هیالمار زوردربرگ، فیلمبردار: هنینگ بندتسن. موسیقی متن : یورگن یرسیلد. بازیگران: نینا پنس رود، بندت روت، 1به رود، بار داووه، اکسل اشتروبای، سیاه و سفید، به زبان اصلی.
خلاصه داستان فیلم:
در سال 1910 گرترود باهمسر حقوقدانش زندگی مرفه اما ناخوشی را می گذراند هیچکس قادر به درک روحیات او نیست از جمله شوهرش که اعتقاد دارد عشق به تنهایی برای خوشبختی کافی نیست. آندو سرانجام از یکدیگر جدا می شوند. گرترود به کسانی که تقاضای ازدواج با او را دارند جواب رد می دهد. به پاریس می رود تا با خود و خدایش خلوت کند…
مطالب برگرفته از تاریخ تحلیلی سینمای جهان"1995-1895"
"جفری ناول اسمیت"
1
2