مبانی نظری وپیشینه تحقیق هوش رقابتی

هوش رقابتی
تاریخچه
2-2-2- تعریف هوش سازمانی
3-2-2- تعریف هوش رقابتی
4-2-2- ابعاد هوشمندی رقابتی
5-2-2- فرآیند هوشمند ی رقابتی
6-2-2- مدلهای هوشمندی رقابتی
SWOT 1- مدل تحلیل
روش تجزیه و تحلیل SWOT
: (SBU) 6- واحدهای کسب و کار استراتژیکی
7-2-2- رابطه هوش رقابتی با هوش تجاری
8-2-2- اهمیت هوش رقابتی
9-2-2- خواص پنجگانه هوشمندی رقابتی
10-2-2- نقش هوشمندی رقابتی در افزایش توان رقابتی
11-2-2- مدیریت هوش رقابتی
12-2-2- انواع هوشمندی رقابتی
13-2-2- هدفهای سیستم هوشمندی رقابتی
14-2-2- تکنولوژیهای کامپیوتری یا توانمندی های انسانی
15-2-2- تاثیر اطّلاعا ت و هوشمندی بر تصمیم گیری استراتژیک
16-2-2- هوشمندی رقابتی درعمل
17-2-2- واحد سازمانی برای هوشمندسازی رقابتی
18-2-2- هوشمندی رقابتی و بازاریابی هوشمند چیست؟
19-2-2- تمایز هوشمندی رقابتی و بازاریابی هوشمند با جاسوسی صنعتی و نتایج آن
20-2-2- دیدگاه های نادرست درباره جمع آوری اطلاعات
21-2-2- اخلاق و هوشمندی رقابتی
22-2-2- وظایف متخصصین هوشمندی رقابتی
23-2-2- مقابله با هوشمندی
پیشینه تحقیق
الف) منابع فارسی

ب ) منابع لاتین

هوش رقابتی
تاریخچه
هوشمندی رقابتی مفهوم جدیدی نیست. شرکتها همیشه سعی داشته اند بدانند که رقبای آنها چه می کنند. این مفهوم از دهه 1980 جای خود را در محافل آکادمیک باز کرد. برخی از نویسندگان ادعا کرده اند مایکل پورتر(1980) محقق معروف مدیریت استراتژیک، با معرفی نیروهای پنج گانه رقابتی و استراتژیهای ژنریک، مفهوم هوشمندی رقابتی را خلق کرده است. پورتر در ایجاد انجمن متخصصان هوشمندسازی رقابتی 1سال 1986 پیشگام بوده و نخستین شماره مجله هوشمندی رقابتی را در سال 1990 منتشر ساخته است(پیروت و دیگران2،2002،58-747 ).
بعضی کشورها، نظیر فرانسه، ژاپن، سوئد و ایالات متحده در استفاده از سیستم های هوشمند رقابتی پیشرفتهای قابل ملاحظه ای داشته اند. در این کشورها، هوشمندی رقابتی جایگاه خود را به عنوان یک عامل مهم در کسب مزیت رقابتی پیدا کرده است(گوست مولتی،2004 ).
حتی دانشگاه لوند در سوئد نخستین دانشگاهی است که در رشته هوشمندی رقابتی مقطع دکترا را دایر کرده است. به هر حال هوشمندی رقابتی از جمله مفاهیمی است که به سرعت رشد کرده و جامعه متخصصان هوشمندی رقابتی، در هر سال 40 درصد رشد داشته است(کالوف3، 1996،4). همچنین شرکتهای مشهور بسیاری، مانند: جنرال الکتریک، موتورولا، مایکروسافت، اچ پی، آی بی ام، ای تی اند تی، اینتل، تری ام، زیراکس، مرچ، کوکاکولا و کرایسلر همگی از سیستم های هوشمند رقابتی استفاده می کنند( شرماک4، 1995، 40 ).
MIS و سیستم های اطلاعات مدیریت5 با این همه در دهه ی 1980 بود که سیستم های هوش کسب و کار پدیدار شدند تا امکان استفاده از اطلاعات پیرامونی با اثربخشی بیشینه فراهم شود.
اما از اوایل دهه 90 میلادی با تکمیل رویکرد های رنگارنگی از نظام های مدیریتی، موضوع هوش رقابتی به عنوان بخش اعظم هوش سازمانی در مجامع علمی فراگیر شد. در این دوران پژوهشگران رویکردهای گوناگونی را برای اندازه گیری هوش رقابتی و اثرهای آن در سازمان طرح ریزی نمودند و بکار گرفتند. اما از اوایل دهه 90 میلادی به عنوان بخش جدایی ناپذیر از ادبیات کسب و کار بین پژوهشگران و در مجامع علمی فراگیر شد. برآورد می شود از نظر حجمی بیش از 85 درصد هوش سازمانی را هوش رقابتی تشکیل می دهد و تا کنون اندیشه اندیشمندان بسیاری در دانشگاه های سراسر جهان به پردازش هوش رقابتی معطوف گردیده است (مارین و پولتر ،2004،80-165).
2-2-2- تعریف هوش سازمانی
"هوش سازمانی عبارت است از به کارگیری توان فکری سازمان برای دستیابی به رسالت و ماموریت در محیط رقابتی" (آلبرچ6،2010).
بر اساس نظر برخی ازصاحب نظرانِ هوشمندی سازمانی، می توان هوشمندی سازمانی را شامل جنبه های نرم هوشمندی و جنبه های سخت هوشمندی در نظر گرفت. بعد نرم هوشمندی بر فرایندهای هوشمندی منابع انسانی در سازمان شامل ایجاد شرایطی برای بهره گیری از هوش عاطفی (هیجانی) به وسیله کارکنان در سازمان و همچنین تقویت هوش فرهنگی در کارکنان به منظور انطباق با شرایط فرهنگی متنوع و محیط های کاریِ چندگانه فرهنگی است. همچنین بعد سخت هوشمندی سازمانی بر فرایند هوشمند کردن سازمان از جنبه ساختاری با به کارگیری ساختارهای سازمانی فناوری محور و ویژه موقت و همچنین فرایند هوشمندی مبتنی بر فناوری سازمان از طریق پایش مستمر فناوری ها و به کارگیری فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در سازمان و فرایندهای اساسی و محوری سازمان، تمرکز دارد. بر اساس نظر آنها، هوشمندی ساختاری شامل دو شاخص تمرکز بر فناوری اطلاعات و تمرکز بر گرو ه های خودگردان می شود. همچنین هوشمندی انسانی بر اساس دو شاخص شامل مهار ت های فردی و مهارت های اجتماعی مورد سنجش قرار می گیرد(پوتاس،ارستین و کوچاک7،2010).
3-2-2- تعریف هوش رقابتی
امروزه ما افراد با هوش را نه فقط از روی توانای آنها در حل معماهای مختلف و یا از روی تستهای ضریب هوش بلکه از طریق صحبت کردن یا رفتارشان تشخیص میدهیم. یک فرد هوشمند سه ویژگی زیر را دارد.
– توانای استثنای در دریافت و فهم اطلاعات پیچیده از دنیای پیرامون
– توانای استثنای در برخورد و ابزار واکنش در برابر این اطلاعات
– توانای یادگیری سریع(پرسکات و همکاران،2002)
یکی از ویژگی های بارز عصر حاضر، تغییرات فزاینده در دانش بشری وعرصه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیک است (مهری و حسینی،1384 ، 2-189). در چنین شرایطی، سازمانها، به اطلاعات، به عنوان پشتیبان تصمیم گیریهای سطوح مختلف سازمان، نیاز دارند تا در سطح جهانی، رقابتی شوند و آنرا حفظ کنند. فراوانی اطلاعات در دنیای امروز موجب شده تا جمع آوری هر چه بیشتر اطلاعات، مد نظر نباشد، لذا بهره گیری از اطلاعات و تبدیل آن به هوشمندی کاربردی جهت هدایت تصمیم گیریهای سازمانی اهمیت یافته است. هوشمندی رقابتی به عنوان عاملی برای حفظ سازمان از خطرهای آتی و تشخیص فرصتهای نهفته عمل می نماید (کالوف،2008 ، 718-730).
لذا بنگاه های پیشتاز به دنبال افزایش مدیریت بر اطلاعات، و خلق و مهندسی هوشمندانه آینده سازمان هستند. از آنجایی که شرکتها همواره به دنبال اطلاع از موقعیت رقبای خود بوده اند، نمی توان هوش رقابتی را مفهوم جدیدی دانست. این مفهوم در سال ۱۹۸۰ به صورت آکادمیک توسط پورتر با معرفی نیروهای پنج گانه رقابتی و استراتژیهای ژنریک، مطرح گردید(مورفی8،2005). تعاریف بیشماری از هوش رقابتی توسط محققان بیان شده است؛ به طور کلی هوشمندی رقابتی فرآیند ارزش افزا، مستمر گردش دانایی، جهت پایش محیط داخلی و خارجی ساز مان است، که در این فرآیند، جنبه های رقابتی محیط از منابع قانونی، جمع آوری و تحلیل شده، و در نهایت جهت ارتقاء تصمیم گیری استراتژیک و عملیاتی مورد استفاده قرارگرفته است(رایتن9،2008).
در تعریفى دیگر، هوش رقابتی به معنای نظارت هدفمند و هماهنگ بر رقبای خود و شناسایی آنها در چارچوب یک بازار مشخص است و در واقع فرایند بکارگیری شیوه های قانونی و اخلاقی برای کشف، تهیه و تحویل به موقع اطلاعات مورد نیاز به تصمیم گیرندگانی است که می خواهند توان رقابتی کسب وکار خود را افزایش دهند(فلشر،رایت و تایندل10،2007)
"بن گیلاد" یکی از تئوریپردازان هوشمندی مینویسد: "هوشمندی رقابتی، کل شناختی است که یک شرکت از محیطی که در آن رقابت میکند در اختیار دارد و حاصل تجزیه و تحلیل ذرات بیشمار از اطلاعاتی است که روزانه شرکت را بمباران میکند. در پرتوی این دانش است که تصویر کاملی از وضعیت فعلی و آینده صحنه رقابت پیشاروی مدیران نقش میبندد تا بتوانند بهتر تصمیم بگیرند(گیلاد،1999 ،33 ).
براساس تعریف دانشکده مدیریت فرانسه، هوشمندی رقابتی عبارت است از هنر یافتن، جمع آوری، فرآوری و ذخیره سازی اطلاعات، به منظور دسترسی و استفاده پرسنل در تمام سطوح سازمان، تا ضمن شکل دادن به آینده سازمان، از موقعیت موجود نیز در قبال تهدیدات رقابتی حمایت کنند. برابر طبق نظر "لئونارد فالد"، هوشمندی رقابتی عبارت است از: سیگنالهای هشدار دهنده در مورد فرصتها و تهدیدها (فیلد11،1998).
در مقاله ای دیگر، این محقق معتقد است هوشمندی بنگاه، تنها خروجی های پایگاه های داده و لزوما گزارشهای حجیم نیست. در ضمن نمی توان هوشمندی رقابتی را جاسوسی یا دزدی اطلاعات نامیدن (فولد،1995).
بر اساس نظر دو تن از محققان، هوشمندی رقابتی، هنر کنکاش، جمع آوری، پردازش، ذخیره سازی اطلّاعات برای شکل بخشیدن به آینده به همراه مقابله با تهدیدهای رقبا است ( روچ و سنتی12،2001). انجمن حرفه ای هوش رقابتی: هوش رقابتی فرآیند نمایش محیط رقابتی است. هوش رقابتی تمام مدیران ارشد سازمان را قادر به اخذ تصمیم های آگاهانه در مورد همه چیز از تحقیق و توسعه بازاریابی و تاکتیک های سرمایه گذاری تا استراتژی های بلند مدت می نماید. هوش رقابتی موثر یک پروسه پیوسته شامل جمع آوری قانونی و اخلاقی اطلاعات و انتقال کنترل شده هوش عملیاتی به تصمیم گیران می باشد(اسچیلک13،2000).
هدف اصلی از انجام تجزیه و تحلیل اطلاعات رقابتی، شناخت بهتر یک صنعت و رقبای آن است، به گونه ای که بتوان تصمیمات بهتری را اتخاذ کرد، یک استراتژی با مزیت رقابتی را توسعه داد و به نتایج کارآمدتری که شرکت را در برابر رقیبان در سطح بالاتری قرار دهد، دست یافت ( یزدانی،1385، 162-165).
برخلاف مدیریت دانش که روی عوامل داخلی کار می کند هوشمندی رقابتی روی اتفاقات و رویدادهای خارجی هم متمرکز میشود. یکی از اهداف کلیدی در هوشمندی رقابتی، هشدار به موقع است که به تصمیم گیران اجازه می دهد، اهدافی را پیش گیرند که موجب حفظ مزیت رقابتی آنها شود. ردگیری اهداف و اقدامات رقبا از طریق جست وجو در منابع عمومی اطلاعات، منابع اینترنتی و رسانه ها، گفت وگو با مشتری، تامین کنندگان، شرکای تجاری، متخصصان و خبرگان صنعت صورت می پذیرد (رضائیان،علی ولشگربلوکی،مجتبی،1389).
بنابراین ردیابی، درک و واکنش به رقبا به عنوان یک جنبه ی ویژه از فعالیت های بازاریابی مطرح بوده و لازم است شرکت ها یک برنامه اثربخش به نام هوشمندی رقابتی را به اجرا درآورند( فردآر، 1379، 240-247).
در جمع بندی تعاریف پیش گفته، هوشمندی رقابتی را بدین گونه میتوان تقریر کرد: هوشمندی رقابتی فرآیند نمایش و شفاف سازی محیط رقابتی است. هوشمندی رقابتی فرآیندی است برای گردآوری داده ها و اطلاعات محیط رقابتی و فعالیت های رقبا و تبدیل آن به هوشمندی هدفمند، به هنگام و راهبردی که بتواند به تصمیم گیری غیر ساخت یافته و راهبردی مدیران یاری رساند. در این فرآیند، برای جمع آوری اطلاعات از ابزارها و روشهای قانونی و اخلاقی استفاده می شود. پایش و پیمایش محیط رقابتی با هدف اخذ تصمیمات راهبردی انجام میشود هوشمندی رقابتی مدیران ارشد سازمانها را قادر می سازد که تصمیمات خود را براساس آگاهی از اطلاعات تحلیل شده و به موقع (= هوشمندی) اتخاذ کنند. تصمیمگیری راهبردی هوشمندانه، افزایش رقابت پذیری شرکت را در پی دارد. هوشمندی رقابتی بخش جدایی ناپذیر از پدیده روبه ظهور اقتصاد دانایی محور است (رضائیان،علی ولشگربلوکی،مجتبی،1389).
4-2-2- ابعاد هوشمندی رقابتی
در پژوهش حاضر، نظریه دانشکده مدیریت فرانسه، از جهت سازگاری بیشترمولفه ها با شرایط شرکتهای موجود در کشور ایران و همچنین از نظر سادگی و درک بهتر مولفه ها، به عنوان چارچوب نظری تحقیق در نظر گرفته شده است. از دیدگاه این نظریه، ابعاد هوشمندی رقابتی با یکدیگر مرتبط بوده و به چهار مقوله اصلی قابل تقسیم میباشد:
1- هوشمندی تجاری – بازاریابی: این هوشمندی جهت تهیه نقشه راهی از گرایشات فعلی و آتی مشتریان و ترجیحات آنان، بازارهای جدید و فرصتهای بخش بندی مبتکرانه و تغییرات عمیق در بازاریابی و توزیع، مورد نیاز است و معمولاً اطلاعات مشتریان، خریداران، تامین کنندگان و توزیع کنندگان، گردآوری شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
2- هوشمندی نسبت به رقبا : به کمک این هوشمندی می توان به ارزیابی استراتژی رقابتی سازمان نسبت به تغییرات ساختاررقبا، محصول جایگزین آنها و تازه واردان به صنعت پرداخت.
3- هوشمندی تکنیکی : این هوشمندی برای ارزیابی هزینه و فایده تکنولوژی فعلی و آتی، و همچنین پیش بینی تغییرات تکنولوژی آینده، مورد نیاز است و با تحقیقات پایه و کاربردی، کاخانجات، فرآیندها، هنجارها و حق اختراع سروکار دارد.
4- هوشمندی راهبردی – اجتماعی : این هوشمندی شامل قوانین و مقررات، مسائل مالی و مالیاتی، سیاسی و اقتصادی، و همچنین اجتماعی و نیروی انسانی می باشد (نجفی،1383، 14-20).
این ابعاد در شکل شماره 1 نشان داده شده است:

شکل شماره1.ابعادهوشمندی (روچ و پاتریچ،2001)

5-2-2- فرآیند هوشمند ی رقابتی
هوشمندی رقابتی هم محصول است و هم فرآیند. محصول به معنای اطّلاعات قابل استفاده ای است که بتوان از آن برای اتخاذ تصمیمات بهره گرفت. فرآیند هم دربرگیرنده شیوه های منظم جمع آوری، تحلیل و ارزیابی آن اطلاعات است.
کاهانر معتقد است که هوشمند ی رقابتی، فرآیندی یکپارچه است. به زعم وی، فرآیند هوشمندی رقابتی از چهار مرحله تشکیل شده است: طرح ریزی ؛ جمع آوری داده؛ تحلیل؛ انتشار جزئیا ت هر یک از چهار مرحله در زیر آمده است (کاهانر،1996).
الف) طرح ریزی : در این مرحله، نیازمندی های تصمیم گیران و محدودیت زمانی از طریق تبادل نظر با تصمیم گیران مشخص می شود.
این مرحله، شامل شناسایی عوامل اصلی محیطی است. شناسایی این عوامل،با:
– گذاشتن جلسات مشاوره ای منظم با مدیران عالی و مدیران بخش اطلاعات برای تنظیم فعالیتهای هوش رقابتی درجهت تامین نیازهای اصلی و واقعی،
– مدیریت روزانه فعالیتها، ایجاد روشی برای تنظیم و کنترل محیط بیرونی،جمع آوری، مرتب سازی و ذخیره سازی اطلاعات و
– تنظیم و کنترل فعالیتهایی که در پی نیازهای واقعی به وجود آمده اند، حاصل می شود.
ب) جمع آوری داده: در این مرحله، داده های خام، جمع آوری میشوند تا به هوشمندی کاربردی تبدیل شوند.
در این مرحله جستجو و ترکیب اطلاعات با استفاده از منابع اولیه و ثانویه صورت می گیرد. منابع اولیه و ثانویه عبارت اند از:
1) منابع اولیه:
– مصاحبه؛
– ایجاد ارتباط با کارمندان سایر قسمتها؛
– کنفرانس ها، نمایشگاهها و سمینارها
2 ) منابع ثانویه:
– اینترنت؛
– روزنامه ها و مجلات چاپ شده؛
– پیشینه شرکت؛
– پایگاه داده های معتبر؛
– مطالعات و تحقیقات؛
– تحقیقات گذشته؛
– استفاده از دستآوردهای سمینارها،نمایشگاهها و کنفرانس ها
در حالت کلی، منابع ثانویه را می توان به صورت شکل (1) نشان داد؛

ج) آنالیز، تفسیر و تعبیر: قلب فرآیند هوشمندی رقابتی، تحلیل است؛ تبدیل اطلّاعات نامرتبط به هوشمندی. تحلیل هم هنر است ؛ هم علم
در این مرحله اطلاعات نامرتبط و ازهم گسسته، به هوشمندی تبدیل می شوند این مرحله، ترکیبی از علم و هنر است.اطلاعات ساده پس از تجزیه و تحلیل به تولید هوشمندی منجر می شوند.
د) انتشار، عرضه یافته ها به تصمیم گیران: تحلیل گران هوشمندی های به دست آمده را عرضه و آن را بین کاربران نهایی (تصمیم گیران) توزیع می کند.
در این مرحله، اطلاعات تجزیه وتحلیل شده در مرحله قبل به افرادی که مسئول تصمیم گیری در سازمان(مدیران)هستند، منتقل می شود.اگرچه تصمیم گیران سازمان،استفاده کنندگان اصلی سیستم هوشمندرقابتی هستند، اما کاهانر اشاره می کند که تفکر جمع آوری اطلاعات باید در ذهن هر فردی باشد. ایجاد آگاهی در سازمان نیز یک فعالیت پیوسته است و در این مسیر باید از روشهای تشویقی و اعطای پاداش به شرکت کنندگان استفاده کرد (ویورز ودیگران،2005،576-589)
علاوه بر چهار مرحله یادشده، "فالد" مرحله پنجمی را به آنها اضافه می کند. وی ذخیره سازی وتحویل اطلّاعات را با رعایت اصول امنیتی مد نظر دارد(فالد،1995).
"اشتون" و "اسیستی" قدم ششمی را به فرآیند هوشمندی رقابتی اضافه می کنند: بازرسی عملکرد سیستم هوشمندی و بازخورد نتایج تصمیم گیری برای استفاد های بعدی و استمرار هوشمندی (اشتون و اسیستی14،1995، 79-140)

شکل 2: منابع ثانویه جمع آوری اطلاعات(پورتر،2001)

6-2-2- مدلهای هوشمندی رقابتی
SWOT 1- مدل تحلیل
روش تجزیه و تحلیل SWOT
مدل تحلیلی مختصر و مفیدی است که به شکل نظام یافته هر یک از عوامل قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدها را شناسایی کرده و استراتژی های متانسب با موقعیت کنونی حرفه مورد بررسی را منعکس میسازد. در این روش تلاشهایی برای تجزیه و تحلیل شرایط بیرونی و وضعیت درونی به عمل آمده و بر اساس آن استراتژی مناسب برای بقای شرکت طراحی میشود.
این مدل مبتنی بر رویکرد خط مشی هاروارد طراحی گردیده است. در این مدل فرصتها و تهدیدها نشان دهنده چالشهای مطلوب و یا نامطلوب عمده ای است که در محیط صنعت موردنظر فرا روی شرکت وجود داشته و در مقابل، قوتها و ضعفها (شایستگی ها، توانایی ها، مهارت ها، کمبود ها)وضعیت محیط داخلی تشکیلات مورد مطالعه را به نمایش می گذارد
پس از اینکه عوامل محیطی (فرصتها و تهدیدها)و عوامل درونی (قوتها و ضعف ها)شناسایی شده و عوامل کلیدی آنها از غیرکلیدی تمیز داده شد، زمان پیشنهاد و انتخاب استراتژیها فرا میرسد.(آنیتا و هسفرد15، ٢٠0٠،31-3 ).
2- مدل رقابت صنعتی پورتر
یکی از بلوکهای ساخته شده برای هوش رقابتی از طریق درک صنعت مربوطه است. تحلیلگر باید نیروهای مشتق شده از تغییرات در صنعت را درک کند.
یکی از محبوبترین مدلها برای تحلیل یک صنعت، مدل پنج نیروی پورتر است که به وسیله خبره استراتژی، مایکل پورتر از دانشگاه هاروارد ارائه شده است (پورتر،1980).
بر طبق مدل ٥ نیروی پورتر، ٥ نیروی تاثیرگذار بر صنعت وجود دارد.
1- مشتریان: آنها دارای نیرو در معامله برای قیمت های کمتر و نیروی اصلی در سازمان هستند؛
2- تامین کنندگان:تامین کنندگان ممکن است دارای نیرو برای تحمیل قیمتها و انتخابها بر شرکت باشند؛
3- جانشین سازی: سهم بازار، یک هدف برای تغییر محصولات قبلی یا استفاده جدید از محصولات جدید بازار میباشد
4- رقابت جدید: وارد شونده های جدید به بازار در جهان غیر معمول نیستند و ممکن است به عنوان عاملی مهم تشخیص داده نشوند.
5- رقابت موجود: سازمان بطور جاری برای سهم بازار رقابت میکند و در تلاش برای قرار دادن خودش به عنوان یک رهبر است.
3- مدل شبکه ارزش
یکی از مشکلات نیروی رقابتی پورتر محدود کردن تحلیل به یک صنعت خاص است. یک رویکرد بهتر میتواند نگاه به تعاملات افراد با شرکت و اینکه هر مبادله در محیط کسب و کار چه ارزشی دارد، باشد(به جز محیط کسب و کار) در حقیقت، ما صنعت را برحسب ارتباط بین افراد و گروهها و چگونگی عمل آنها در کسب و کار دوباره تعریف میکنیم. برای مثال، تکمیل کنندگان با شرکتها رقابت میکنند و در واقع به کسب و کار کمک میکنند بنابراین، تنها فهم نیروهای رقابتی مهم نیست بلکه فهم نیروهای مشارکتی در کار نیز مهم میباشد. این رویکرد تحلیلی، مدل شبکه ارزش نامیده میشود. (لموس و پورتو16،1998،330-337 ).
در شبکه ارزش استراتژی همانند PARTSبیان میشود:
4 گروه بر چگونگی انجام کسب و کار شما تاثیر خواهند گذاشت:-Players
مشتریان وتامین کنندگان در مقابل یک دیگر، رقیبان و شریکان در مقابل یکدیگر.
adding Value – شرکت شما در تعامل با ٤ بازیگر اصلی برای ایجاد ارزشاست .
Rules – همه کسبوکارها از طریق مجموعهای از قوانین و بازیگران کلیدی میتوانند قوانین را ایجاد کنن
Tactics- روابط و درک هر بازیگر در چگونگی تعامل آنها با ایجاد ارزش
Scope – محدودهای که هر بازیگر در درون و بیرون از گروه دارد.
اگر یک بازیگر ارتباطی در بیرون از گروه داشته باشد، او میتواند ارزش بیشتری نسبت به بازیگری که با دسترسی محدود است، بیفزاید.

4- تحلیل چهار جانبه
ظاهر یک رقیب خاص اغلب در مدیریت مهم است. اگر چه در بسیاری از مواقع، ظاهر رقیبان برای دادن بینش به مدیریت در چگونگی پاسخ به استراتژی، با شکست مواجه میشود.
فهم این روابط درونی در دانستن اینکه شرکت در چه موقعیتی نسبت به رقیب قرار دارد، مهم است.
یکی از مدلهای رایج برای اینگونه تحلیل رقیبان تحلیل چهار جانبه نامیده میشود، که توسط مایکل پورتر از دانشگاه هاروارد توسعه داده شده است (فلیشر وبنسوس17،2002).
مدل دارای چهار جنبه تحلیلی است
1- چه چیزی از رقیبان مشتق میشود؟ محرک ها و ابعاد آن را در سطوح گوناگون پیدا کنید چنانکه بتوان برای اهداف آینده بینش بدست آورد.
2- رقیبان چه میکنند و توانایی چه کارهایی را دارند؟
3- ضعفها و قوت های رقیبانمان در چیست؟
4- چه فرضیاتی توسط تیم مدیریت رقیب ایجاد شده است؟
5- تحلیل زنجیره تامین
یکی از مسلط ترین مدلهای تحلیل، مدل زنجیره تامین میباشد. دانش زیادی به وسیله فهم پویایی ها در پس زنجیره تامین – تولید، توزیع، خرده فروش و مشتری – بدست میآید، روابط بین همه این بازیگران و چگونگی عملکرد آنها با یکدیگر برای رقابتی باقی ماندن، بسیار مهم است، برای مثال، چقدر توزیع کنندگان ما در جابجایی محصولات بین کارخانه و خرده فروش موثر عمل میکنند؟
چطور میتوان آنرا با زنجیره های تامین مشابه مقایسه کنیم؟ چطور بازاریابی، فروش، تولید، و دیگر اجزای زنجیره داخلی در سرتاسر زنجیره تامین قرار میگیرد؟
رفتار خرید مشتریان به واسطه بخشها ١ تغییر خواهد کرد، همانند سالخوردگان، دولتمردان، جائی که مردم زندگی میکنند و…. اگر شما میخواهید بفهمید چگونه رقابت کنید، باید فرآیند خرید را درک کنید -چه کسی چه چیزی را از چه کسی می خرد؟
– شما میتوانید تحلیلتان را از بخشهای مختلف شروع کرده، سپس هر فرضیه را در اینکه آیا این بخش، محصول یا سرویسی را می خرد تست کنید. این نوع تحلیل عطف به تحلیل بخش مشتری، به سازمان در تمرکز بر بخشهایی که رشد بیشتری را فراهم میکنند، کمک میکند.
عدم تمرکز صحیح بر مشتری، سازمان با ریسک در تخصیص منابع به مشتریها، رشد ضعیف و سود بخشی ٢ کم مواجه میکند. تحلیل بخش مشتری اساسی در تحقیقات بازار میباشد (همان).
: (SBU) 6- واحدهای کسب و کار استراتژیکی
اگر چندین نوع مختلف کسب و کار را داشته باشیم، در مورد سرمایه گذاری کردن یا نکردن بر واحدها نیاز به تصمیم گیری داریم یکی از بهترین مدلهای تحلیلی برای حل این مسئله، ماتریس صفحه الکتریکی،با شکست مواجه میشود.SBU جک ولچ ، این سرمایه گذاری در است. (GE)
SBU یک ماتریس ساه برای رسم GEبنا بر نظر شرکتهای مشاوره مک کین سی و کامپانی،
و گرفتن تصمیمات استراتژیکی میباشد(رایت، ١٩٩٨).
7- مدل PEST و SLEEP
ما باید همه زمینه های رقابتی از قبیل گرایشات اقتصادی، تکنولوژی و دیگر فاکتورهای تاثیرگذار بر سازمانمان را، بشناسیم.
یکی از محبوبترین مدلهای تحلیل برای ارزیابی محیطیPEST می باشد.
– درک محیط سیاسی18
– تغییرات در اقتصاد بر شرکتها نیز تاثیر خواهد گذاشت، همانند نرخ سرمایه گذاری کمتر19
نرخ بهره بالاتر، رشد اقتصادی کمتر و تغییرات در خرج کردن مصرف کننده تمایلات اجتماعی، جابجایی جمعیت، نوع زندگی و دیگر تغییرات در جامعه که میتواند20 برسازمان تاثیر بگذارد.
– تغییرات ناگهانی میتواند با تکنولوژیهای21 جدید اتفاق بیفتد، مخصوصاً برای آن شرکت های که تکنولوژیشان برای ساخت و توزیع محصولات و خدمات است(بلنخورن و فلیشر،2002).
در مدل STEEPیک E که نشانگر Environment میباشد به حروف اضافه شده و حروف دوباره مرتبط شدند.
8- نمای روانشناختی
هر سازمان فرهنگ منحصر به فرد خودش را دارد. ما میتوانیم این فرهنگ را همانند اینکه نمای روانی یک شخص را میبینیم، مشاهده کنیم. برای مثال، برخی سازمانها بسیار نوآور و خطرجو هستند در حالیکه بقیه بیشتر با حساب حرکت کرده و ریسک کمتر را انتخاب میکنند.اگر بتوانیم این نمای روانی در سطح سازمان را شناسایی کنیم، آن موقع دارای بینش خوبی برای چگونگی رقابت هستیم
یک راه درک روان شناسی سازمان، بکار بردن روش مایربریگز22 در سازمان است. مایربریگز یک شاخص پیشگویانه سطح رفتار را به ٤ بعد تقسیم میکند:(MBTI)رفتار روانی در افراد است.شاخص نوع مایربریگز
1. برونگرا در مقابل درونگرا
2. احساسی در مقابل شهودی
3. تفکر در مقابل احساس
4. قضاوت در مقابل ادراک (استر23،1999)

9- سایه
اگر نیاز دارید که بطور مداوم یکی از رقیبانتان را نظارت کنید، باید افراد مختلفی در سازمانتان را مسئول تعقیب رقیبتان اختصاص دهید.این کار نیازمند تیم کوچکی از خبره ها در رشته های مختلف است:
اقتصاد، مهندسی، بازاریابی، مدیریت، تکنولوژی و….
تیم سایه برای نظارت و درک دقیق و عمقی هر چیز در رقیبان کلیدی تشکیل شده است.این کار میتواند هوش بسیار ارزشمندی از رفتار رقیبان را فراهم کند.
تیم سایه همچنین میتواند کیفیت هوش رقیبانتان را ترفیع دهد.این مسئله وقتی که توابع هوش رقابتی تا حدودی ایستا است و نیاز به برخی از انرژیها و دید جدید در سازمان دارد، میتواند مهم باشد.
به علاوه این مسئله جایی که هیچ هوش رقابتی وجود ندارد اما یک گروه کوچک از افراد هوش رقابتی را بسیار مهم جلوه میدهند،میتواند مهم باشد(حسنعلی وهمکاران ،2004).

10- مهندسی معکوس:
برای خطوط تولید رقابتی، مهندسی معکوس یک رویه عادی از مدیریت و سازماندهی هوش رقابتی است. مهندسی معکوس فرآیند گرفتن محصول یا خدمات موجود، شکستن آن به اجزا، بخشها و دیگر محصولات میباشد و همچنین درک چگونگی ساخت و ایجاد یک مدل یا نمایه هایی از چگونگی کار فرآیند تولید میباشد. مهندسی معکوس در صنعتهای بیشماری همانند مشتری الکترونیکی، تولیدات سینما، طرحهای مهندسی، تولیدات شیمیایی و ساخت اتومبیل امتحان شده است(کامبزومورهد،1993،7 ).

7-2-2- رابطه هوش رقابتی با هوش تجاری
پرتیماکی و هانولا هوش تجاری را به عنوان فرایند منظم و سازمان یافته توصیف کرده اند که در آن سازمانها اطلاعات مشخصی را برای فعالیتهای تجاری شان کسب، تحلیل و برآورد می کنند. به هر حال این فرایند می تواند به تصمیم گیریهای بهتر و سریعتر حمایتی، تکنیکی و فرایندی کمک کند. بر طبق این توصیف، هوش تجاری همه اطلاعات جمع آوری شده و فعالیتهای پردازشی در یک سازمان را پوشش می دهد. از این رو هوش تجاری، هوش رقابتی را نیز در بر می گیرد. تفاوت میان هوش تجاری و رقابتی، توسط گروم و دیوید بیان شده است که ادعا کرده اند:
هوش رقابتی شامل اطلاعاتی است که تجزیه و تحلیل میشوند و شاخص هایی را برای طراحی استراتژی و تصمیم گیری فراهم می آورند. بنابراین هوش رقابتی به عنوان قسمتی از هوش تجاری، یک نقش استراتژیک دارد و هدف آن، تجزیه و تحلیل اطلاعات متناسب با فرایندهای تصمیمگیری در محیط خارجی یک شرکت است (اوسانکا،پتر و دیاسیکوا،2008).
اوسانکاو دیاسیکوا24، شکل 2 را برای تبیین رابطه هوش رقابتی با هوش تجاری پیشنهاد می کنند.

شکل 3: رابطه هوش رقابتی با هوش تجاری

8-2-2- اهمیت هوش رقابتی
توسعه تکنولوژی و رشد تجارت جهانی، امروزه به این معنی است که: محیط تجاری به سرعت و دایم در حال تغییر است. مدیران بیش از این نمی توانند برای تصمیم گیری های راهبردی به اشراق و شهود تکیه کنند. در بیشتر کارها نتیجه یک تصمیم نادرست غیر قابل چشم پوشی است.
شرکتها برای ارائه ارزشی بالاتر و تامین رضایت مشتریان در هر زمینه ای، به اطلاعات نیازمندند. آنها باید اطلاعات بسیار زیادی از شرکتهای رقیب، واسطه ها و سایر نیروها و عواملی که در بازار فعال هستند، داشته باشند. اطلاعات به عنوان یکی از اقلام مهم دارایی های استراتژیک و ابزارهای بازاریابی به شمار می آید. (کاتلر و آرمسترانگ،به نقل از پارسائیان، 1379،152).
امروزه داشتن توان رقابتی، اساس بقای شرکتهاست. از طرف دیگر، برخورداری و حفظ توان رقابتی، بیش از هر چیزی نیازمند اطلاعات است. در واقع اطلاعات، به عنوان یکی از اقلام مهم داراییهای استراتژیک و ابزار بازاریابی به شمار می رود. بنابراین در این شرایط، هوش رقابتی به شرکتها کمک میکند تا تصمیمات آگاهانه ای پیرامون همه امور خود از قبیل بازاریابی، تحقیق و توسعه، سرمایه گذاری و راهبردهای کسب و کار اتخاذ کنند. هوش رقابتی، فرایند مداومی است که اطلاعات قابل استفاده ای در اختیار تصمیم گیرندگان(مدیران) می گذارد.
هدف اصلی هوش رقابتی دستیابی به داده ها و اطلاعاتی در مورد محیط، رقبا و بازار است. از این رو هوش رقابتی موثر نه تنها نیازمند اطلاعاتی پیرامون رقباست، بلکه همچنین نیازمند اطلاعاتی درباره سایر تمایلات محیطی از قبیل تمایلات صنعت، تمایلات قانونی و نظارتی، تمایلات بین المللی، تحولات فناوری، تحولات سیاسی و شرایط اقتصادی است
اگرچه تمرکز هوش رقابتی بر تصمیم گیری است، ولی قلمرو آن گسترده است و در برگیرنده پژوهش پیرامون موضوعاتی از قبیل قابلیت های رقبا، تحلیل اتحاد و یا سرمایه گذاری مشترک با رقبا، برنامه های آتی رقبا، راهبرد های بازار یا خطوط تولید خاص، دلایل دگرگونی در شرکتها یا راهبرد واحدهای کسب وکار و… است. در حال حاضر نه تنها شرکتهای بزرگ، بلکه بسیاری از کسب و کارهای کوچک نیز از مزایای حاصل از هوش رقابتی بهره میگیرند. بسیاری از این شرکتها از هوش رقابتی برای دستیابی به سهمی از بازار و به دست آوردن سهم رقبای ناشناخته استفاده میکنند. آنها از هوش رقابتی بیشتر برای شناخت محیط فعلی بازار، پیش بینی محیط آتی بازار، تحلیل عوامل اقتصادی، سیاسی و فناورانه مرتبط با کسب و کار خود، شناسایی نقاط ضعف و یافتن راه حل برای آنها، تغییر در راهبرد فعلی یا تعدیل آن، بهره می برند. اهداف دیگر هوش رقابتی در یک سازمان را می توان چنین بیان کرد:
– درک کلی از یک صنعت و شرکتهای رقیب؛
– شناسایی زمینه هایی که آسیب پذیر هستند و ارزیابی تاثیر اقدام های استراتژیکی بر شرکتهای رقیب؛
– شناسایی حرکتهای بالقوه که امکان دارد یک شرکت رقیب انجام دهد و موجب به خطر افتادن موضع یا پایگاه یک شرکت در بازار خاصی شود.
گردآوری و ارزیابی اطلاعات مربوط به شرکتهای رقیب در امر تدوین استراتژیها، نقشی حیاتی دارد. هر قدر شرکت بتواند از شرکتهای رقیب اطلاعات بیشتری به دست آورد، احتمال آنکه استراتژیهای اثربخش و موفقیت آمیز تدوین و اجرا کند، بیشتر است(دیوید فردآر،به نقل از اعرابی،1379،240 و 247-244).
هوشمندی رقابتی به عنوان یک ابزار مدیریت استراتژیک و یکی از سریع ترین زمینه های رشد کسب و کار دنیا، به شمار می رود. همچنین هوشمندی رقابتی، یکی از تکنیکهای مهم در ایجاد مزیت رقابتی است (داویس25،2004).
9-2-2- خواص پنجگانه هوشمندی رقابتی
تحلیلگران هوشمندی رقابتی، پنج خاصیت را برای آن شناسایی کرده اند:
1. خاصیت و روحیه مبارزه طلبی: حالت تهاجمی در این خاصیت کاملاً مشهود است. تحلیلگر هوشمندی در مدیریت کردن فرایند بسیار اثرگذار بوده و به صورت کاملاً پیوسته، همانند یک دیده بان در جستجوی فرصت هاست.
2. خاصیت و روحیه تهاجمی: این خاصیت نیز زمینه های اثرگذاری را در خود داراست. تحلیلگر هوشمندی، غالباً ساختار هایی از متخصصان هوشمندی در امور نظامی را درخود دارند.
3. خاصیت و روحیه فعال: تحلیلگر هوشمندی دائماً به دنبال اطلاعات استراتژیک در لابلای منابع اطلاعاتی عادی است، اما باید گفت که سیستم های اطلاعاتی شرکت واقعاً ساختار نیافته اند.
4. خاصیت انفعالی: مدیر هوشمندی تنها زمانی عکس العمل نشان می دهد که رقبا نسبت به شرکت واقعاً حالت تهاجمی و خصمانه ای از خود نشان دهند.
5. در خواب رفتگان: تیم مدیریتی شرکت تمایلی به فرایند هوشمندی رقابتی یا مدیریت دانش از خود نشان نمی دهد و علی الظاهر باکی از رقابت ندارد( جاوید،1388،8 ).
10-2-2- نقش هوشمندی رقابتی در افزایش توان رقابتی
در سالهای اخیر مباحثی همچون دارایی های نامشهود و سرمایه های فکری، توجه پژوهشگران بسیاری را در حوزه مدیریت به خود معطوف کرده است. تغییرات فزاینده در روند بازارها، تولید محصولات و ارائه خدمات، نیاز سازمانها به تبادل و دسترسی سریع به اطلاعات به روز و بهنگام را بیش از پیش آشکار ساخته است که این امر ناشی از افزایش رقابت در سطح جهانی، از میان رفتن مرزهای جغرافیایی و از دست رفتن کنترل بر روی ذینفعان است.
ظهور رقبای تازه وارد بین المللی با ساختارهای اقتصادی متنوع، تولیدات و فرآیندهای تولید مختلف، موجب تغییر در ویژگیهای اساسی و کاهش چشمگیر چرخه حیات محصولات گشته است، اقتصاد دانش محور که یکی از اقتصادهای مبتنی بر کشاورزی، صنعتی و یا خدماتی است، در قابلیتهای منابع انسانی و چگونگی استفاده سیستماتیک از آنها جهت کسب منافع و مزایای آنها نهفته است. چالش پیش روی این اقتصاد، تعیین ارتباطی یکپارچه و منطقی میان شایستگیهای منابع انسانی و عملکرد اقتصادی سازمان یا صنعت مربوطه است(آمیدون26، 1999،14 ).
11-2-2- مدیریت هوش رقابتی

هوش راهبردی تحلیل گرانه است و درباره این است که چه چیزی امکان پذیراست نه این که چه چیزى روى داده است (چاو،1998، 39-44 ).
با توجه به این که نقطه شروع هوش رقابتی یعنی اهمیت تعریف نکات کلیدی هوش دانسته شد، کانون توجه به پایان فرآیند، (یعنی گزارش اطلاعات و دانش رقابتی به دست آمده از فرایند هوش رقابتی) معطوف می گردد( داویس و تویت،2009، 123-141).
در این جا بایستی اندکی وقت صرف گردد و به بازخورد و ارتباطات پرداخته شود. اثر بخش ترین گونه های هوش رقابتی تقریبا یک سوم دوره عمر خود را به بخش پایانی و تهیه بازخورد و ارتباطات با کاربران می پردازند. این به دلیل اهمیت موضوع می باشد. زیرا دستاورد های هوش رقابتی گرایشی به ماندن در پوشش ندارند (فلشر27،2008، 66-852).
تاریخ انقضای کاربرد آنها زود به پایان می رسد و شاید فاسد شوند. از این روی مدیریت پروژه هوش رقابتی در فاز پایانی کوشش می کند دستآوردها را درست به دست کسانی بسپارد که در آن لحظه برای تصمیم گیری بدان نیاز دارند. در چنین شرایطی حتی گونه های ساده بازخورد و ارتباطات مانند تاخیرهای ناگهانی، ناتوانی در رسیدن به نتایج پایانی و دیگر بروز رسانى هایى که کاربر نهایى هوش رقابتی به آن نیاز دارد، هم مهم هستند( پاملا و کانسولتینگ28،2010، 551-570).
نکته مهّم دیگری که باید بدان توجه شود، شناخت کاربر نهایى است. آیا مشتری هوش رقابتی، یک تحلیل گر است؟ آیا کسی است که با تصمیم های ناگهانی سر و کار دارد و وقت اندکی برای تحلیل دارد؟ اگر پروژه هوش رقابتی برای تصمیم گیری سریع به کار خواهد رفت، بایستی گزارش و پیشنهادهای خود را خیلی روشن کوتاه و بدون پوشش و در گفته های مشخص بدست داد. از طرف دیگر، اگر گزارش و پیشنهادها برای ارزیابی یک تصمیم مهم بکار گرفته می شود، بایستی در آن به گزینه های گوناگون و پیامدهای هر یک اشاره شود( استروس و تویت، 2010، 302-320).
نکته کلیدی در اینجا، توجه کردن به نیازها و انتظارات تصمیم گیرنده است. هیچ گاه به کاربران متعددى که دارای نیازهای اطلاعاتی گوناگون هستند، نبایستى به یک چشم نگریسته شود. هوش رقابتی خوب با این موضوع بدرستى کنار می آید(مک گونال و ولا،2002،35-40).
این مهم است که روی یافته های معناداری که در پشت کارهای طاقت فرسا نهفته است؛ تمرکز شود. اگر کاربران به اطلاعات بیشتری نیاز دارند، همیشه باید منابع و مراجع گوناگونی که اطلاعات و دانش از آن گرفته شده اند، فهرست شوند. افزون بر آن لازم است تا گزارش هوش رقابتی درباره رهیافت به نتایج و این که چگونه چنین دستاوردهایی بدست آمده اند، اطلاعاتی را در برداشته باشد. کاربران هوش رقابتی بسیار تحلیل گرانه و نکته سنج و با هوش هستند و اغلب پرسش هایی در باره روایی و اعتبار رویکردی که با آن موضوع کلیدی هوش حل شده است، می پرسند. پس اطمینان پیدا کنید که رویکردهای تحلیلی، سرچشمه های اطلاعات وپیش فرض های ویژه ای که برمبنای آنها پیشنهادهای خود را بدست آورده اید، خوب تشریح شده اند (دیک و کنرایدی،2007، 12-33).

12-2-2- انواع هوشمندی رقابتی
"دشامپز و نایاک" سه نوع هوشمندی رقابتی را شناسایی کرده اند که عبارتند از:
1. هوشمندی بازار: سعی این هوشمندی نیازمندی های جاری و آینده مشتریان، فرصتهای جدید و خلاقانه موجود را در تقسیم بازار میکند و تغییرا ت عمده نمایان کننده در فرآیندهای بازاریابی و توزیع رخ می دهد. در این هوشمندی، عمدتا اطّلاعات مشتریان، تامین کنندگان، خریداران و توزیع کنندگان گردآوری و تجزیه و تحلیل میشود.
2. هوشمندی رقبا: تکامل استراتژی رقابتی طی زمان را با مشاهده تغییرات ساختار رقبا، جایگزینی محصولات جدید و تازه واردان به صنعت، بازنمایی می کند و متمرکز بر مسائلی است؛ از قبیل سیاستهای قیمت گذاری، محصولات جانشین و سیاستهای توسعه رقبا.
3. هوشمندی تکنولوژیک: تکنولوژی های موجود و جدید را ارزیابی و جهش های تکنولوژیکی آتی را پیش بینی می کند و با تحقیقات پایه و کاربردی، حق اختراع و غیره سروکار دارد. براساس دیدگاهی دیگر، هوشمندی استراتژیک و اجتماعی نیز به انواع هوشمندی رقابتی اضافه می شود. هوشمندی استراتژیک و اجتماعی ، شامل قوانین، مالیات و امور مالی، گستره اقتصادی و سیاسی و مقولات منابع انسانی می شود. گونه چهارم هوشمندی رقابتی ، یعنی هوشمندی استراتژیک و اجتماعی، رفتارهای اجتماعی را مشاهده و تحلیل می کند. باید گفت که چهار هوشمندی یادشده به هم مرتبطند.
13-2-2- هدفهای سیستم هوشمندی رقابتی
سه ماموریت اصلی برنامه هوشمندی رقابتی عبارتند از:
– درک کلی از یک صنعت و شرکتهای رقیب؛
– شناسایی زمینه هایی که آسیب پذیر هستند و ارزیابی اثرهای اقدامهای استراتژیک بر شرکتهای رقیب؛
– شناسایی حرکتهای بالقوه که امکان دارد یک شرکت رقیب به عمل آورد و موجب به خطر افتادن موضع یا پایگاه یک شرکت در بازار خاصی شود (دیوید،1379).
گیلاد می گوید: "بطور کلی هدف برنامه هوشمندی رقابتی این است که قادر شویم حرکات رقبا، مشتریان، دولت و خیلی مسائل دیگر را بیش بینی کنیم( گیلاد،1996،15).
بطور کلی هدف برنامه هوشمندی رقابتی، فرآیند کاهش عدم اطمینان محیطی در جهت بهبود تصمیم های مدیریتی است(ویویرس،2005 ،576-589).
14-2-2- تکنولوژیهای کامپیوتری یا توانمندی های انسانی
فالد معتقد است که سیستم های هوشمندی با وجود برنامه های کاربردی کامپیوتری بسیار به فرآیندهای انسانی قائم هستند. هرچند رایانه در سیستم هوشمندی رقابتی نقش مهمی به عهده دارد؛ ولی نقش نیروی انسانی در تمام مراحل هوشمندی رقابتی برجسته تر است (فالد،1995).
هوشمندی رقابتی را به روشهای رسمی نباید محدود کرد. بنابر پیشنهاد دو محقق، فرآیندهای موازی هوشمندی رقابتی، یعنی فرآیندهای رسمی و غیررسمی در مجموع کاملتر هستند (پرسکات،1992 ،11-13).
15-2-2- تاثیر اطّلاعا ت و هوشمندی بر تصمیم گیری استراتژیک
"پورتر و میلار" نشان داده اند که چگونه اطلّاعات، ساختار صنعت را تغییر می دهد و قواعد رقابت را متحول می سازد واضح است که انقلاب تکنولوژی اطلّاعات، به شرکتها مزیت هایی عطا کرده است؛ زیرا راههای جدیدی برای مقابله با همتایان آنها به وجود آورده واضح است که انقلاب تکنولوژی اطلّاعات، به شرکت هایی عطا کرده است؛ زیرا راههای جدیدی برای مقابله با همتایان آنها به وجود آورده است. تکنولوژی اطلاعات بر کل فرآیند تولید محصولات؛ تاثیر عمیقی گذاشته است. تکنولوژی اطلاعات در نقطه نقطه "زنجیره ارزش" و "زنجیره عرضه" بنگاه رسوخ کرده و راههای ایجاد فعالیتهای ارزشزا و نیز ماهیت تبادلات بین آن ها را متحول ساخته است. علاوه بر آن، بر فعالیتهای منفرد تاثیر نهاده و از طریق جریانات اطلاعاتی جدید، توانمندی بنگاه را برای کشف روابط میان فعالیتها، در درون و بیرون بنگاه، ارتقا بخشیده است(پورترو میلار29،1985، 149-160).
باید گفت که تکنولوژی اطلّاعات ، به گستره رقابت معطوف است و نحوه ارضای نیازمندی های مشتریان را متحول ساخته است؛ اما آنچه در این مقاله در پی آن هستیم، از جنس تاثیرگذاری اطلّاعات و فنآوری اطلّاعات و ارتباطات بر فعالیتها نیست؛ بلکه بررسی تاثیرگذاری اطلّاعات و هوشمندی بر تصمیمگیری استراتژیک است
در ادبیات مدیریت و علی الخصوص مدیریت استراتژیک، نویسندگان متعددی بر اهمیت اطلّاعات و دانش تسهیم شده در استراتژی البته بدون استفاده از اصطلاح هوشمندی رقابتی و هوشمندی تجاری تاکید کرده اند(هامل و پراهالد30،1989،63-76).
به طور کلی، یکی از اصول برنامه ریزی استراتژیک، رابطه بین شرکت و محیطی است که بر عملکرد استراتژیک شرکت موثر است و این بدون تبادل اطلاعاتی بی معنا است( اندرو31،1987،23).
آچارد معتقد است که فرآیند هوشمندی رقابتی، دادهها و اطلاعات را به هوشمندی باید تبدیل کند؛ بدینسان می توان از هوشمندی حاصل، در فرآیند تصمیم گیری راهبردی استفاده کرد(آچارد،1998 ).
زیرا اگرچه اطلّاعات، محور اصلی در مفهوم هوشمندی رقابتی است هوشمندی رقابتی بسیار فراتر از جمع آوری اطلاعات است. هوشمندی رقابتی در شرایط پیچیده "فرارقابتی" ، امروزه برای تصمیم گیری در سطح بنگاه یک نیازمندی اساسی است(ادوین و سیبل32،2001،54-64).
دو تن از نویسندگان معتقدند که عصاره هوشمندی رقابتی دو چیز بیش نیست: 1. استفاده اخلاقی و قانونی از منابع اطلّاعاتی قابل دسترس برای تهیه داده های مرتبط با رقبا، رقابت و شرایط محیطی و 2- تبدیل داده ها به اطلاعات قابل استفاده برای پشتیبانی از تصمیمات بهتر( مک گونال،2002،35-40).
به عقیده دو محقق دیگر، برای فرموله کردن و اجرای کارایی، استراتژیهای رقابتی پیروزی بخش شرکتها، برای جمع آوری، تحلیل و انتشار هوشمندی رقابتی داشته باشند. هوشمندی رقابتی سازوکاری رسمی باید مدیران را توانمند میکند تا بفهمند رقبا چه میتوانند انجام دهند و چه میخواهند بکنند و چه زمان و مکانی برنامه شان را اجرایی خواهند کرد (داگلاس33،1994،12-24).
به همین خاطراست که بسیاری از شرکتها بر حرکات رقبا، وضعیت صنعت، نیاز مشتریان و قیمت گذاری[رقابتی] مانند یک "موضوع کلیدی هوشمندی" تمرکز کرده اند(استر،1994 ).
در جمع بندی میتوان گفت: امروزه رقابت پذیری، اساس بقای شرکت ها است. هوشمندی رقابتی به شرکت ها کمک می کند تا در مورد امور راهبردی، تصمیمات بخردانه ای اتخاذ کنند.
هوش رقابتی، فرآیند مداومی است که اطلاعات قابل استفاده ای در اختیار تصمیم گیرندگان می گذارد. هدف نهایی هوشمندی رقابتی، بالا بردن رقابت پذیری شرکت از طریق افزایش کیفیت و سرعت تصمیمات راهبردی است. برآورد کمی تاثیر هوشمندی رقابتی دشوار است. البته برخی از محققان تاثیرات هوشمندی رقابتی را بر ابعاد عملکردی شرکت، از جمله، عملکرد کسب و کار، "کیفیت برنامه ریزی استراتژیک" ، "دانش بازار" و کیفیت محصول سنجیده و کمی کرده اند(مک گونال، 1996).
16-2-2- هوشمندی رقابتی درعمل
چه کسی از هوشمندی رقابتی استفاده می کند؟ براساس نتایج تحقیقی که توسط گروه آیندگان گلاستونبری 9 انجام شده است بالغ بر 82 درصد از شرکت هایی که درآمد سالیانه بیش از 10 میلیارد دلار دارند از سیستم هوشمند سازماندهی شده استفاده می کردند. ضمن اینکه بسیاری از این شرکت های بزرگ، واحد هوشمندی رقابتی دارند، شرکت های متوسط مایل هستند که زمینه هوشمندی رقابتی را ایجاد و از آن استفاده کنند، حال اینکه واحدهای تجارتی کوچک هم به خودی خود از هوشمندی رقابتی استفاده می کنند.
هوشمندی رقابتی می تواند بدون پرداخت هزینه صورت گیرد. در سال 1995 مطالعه ای توسط دانشگاه تگزاس صورت گرفت و به این مهم دست یافتند که حرفه ای که به هوشمندی رقابتی اهمیت می دهد در عمل بر روی سه موضوع کار می کند: فروش، سهم بازار و درآمد حاصل از هر سهم. با توجه به سه شاخص کلیدی مالی در نظر گرفته شده در این مطالعه شامل: متوسط فروش، سهم بازار و سوددهی نشان داد که شرکت های دارای هوشمندی رقابتی عملکردی متمایز از دیگر شرکت ها دارند، لذا لازم است در همه موارد سه عامل مذکور اندازه گیری شود و شرکتی که در این سه بعد وضعیت مناسبی داشته باشد در سایر ابعاد هم عملکرد خوبی خواهد داشت.
همچنین شرکت های هوشمند با ایجاد تشکیلاتی مناسب و استفاده از این فناوری، محیط را تحلیل، رقبا را شناسایی، فرصت های بازار را کشف و از آن استفاده کرده و نیز از طریق جمع آوری اطلاعات ضمن یادگیری و استفاده از اطلاعات موجود برای مقاصد بعدی، در مقابل تغییرات عکس العمل سریع از خود نشان می دهند(جاوید،1388، 15).
سینا شارپ بنیانگذار یکی از اولین شرکت های هوشمندی رقابتی در ایالات متحده در کتاب مزایای هوشمندی رقابتی، هوشمندی رقابتی را ابزاری مدیریتی می داند که مزایای بیشمارش دست کم گرفته شده است.وی معتقد است هوشمندی رقابتی برای تصمیم گیری هوشمندانه تجاری حیاتی است و با کاهش ریسک برنامه ریزی استراتژیک مارا به سمت سود بیشتر و اشتباهات کمتر راهنمایی می نماید( شارپ،2009).
17-2-2- واحد سازمانی برای هوشمندسازی رقابتی
در ایالات متحده، بسیاری از شرکتها در نمودار سازمانی خود عنوانهای شغلی، مانند: رئیس تجزیه و تحلیل رقابت، مدیر استراتژیک رقابتی، مدیر خدمات اطلاعاتی یا دستیار مدیر در ارزیابی رقابت گنجانده اند و همین مدرک یا دلیلی است بر اهمیتی که به تجزیه و تحلیل وضع رقابتی داده می شود (دیوید،به نقل از اعرابی،1379،185).
هوش رقابتی یک فعالیت غیر حرفه ای نیست، بلکه به مهارتهای ویژه ای نیاز دارد و به همین خاطر است که اغلب شرکتها یک واحد سازمانی ویژه به نام: هوشمندی رقابتی ایجاد می کنند.
جدای از اینکه اندازه سازمان چقدر است و یا اینکه حیطه برنامه تحلیل رقبای آن تا چه اندازه وسیع است، شرکتها می بایستی مسئولیت تحلیل رقبا را به یک فرد یا گروه واگذار کنند. تعداد افرادی که به طور مستقیم زیر نظر مدیر تحلیل رقابتی کار می کنند بستگی به حیطه برنامه شرکت دارد. بهترین روش شروع با کوچکترین گروه است. یک گروه کوچک با تجربه همیشه بهتر از یک گروه بزرگ بدون تجربه است. گفتنی است ضروری نیست که همه اعضای بخش تحلیل رقابتی تمام وقت باشند. در بین کارمندان واحد هوشمند رقابتی یک نفر به عنوان رابط این بخش با سایر کاربران اطلاعات سازمان تعیین می شود (کلی،1987 ).
18-2-2- هوشمندی رقابتی و بازاریابی هوشمند چیست؟
هوشمندی رقابتی و بازاریابی هوشمند فراتر از یک واژگان است، و شامل دیدگاهها، چشم انداز ها و در نهایت تکنیکها و دستورالعملهای اجرایی و کاربردی است. به گواه برخی پژوهشها ظاهراً این واژه را مایکل پورتر (استاد دانشگاه هاروارد)، متفکر نامی مدیریت استراتژیک به کار برده است؛ زمانی که وی پنج نیروی رقابتی شکل دهنده استراتژی را در قالب نظریه ای عملیاتی ارائه کرد، با اجرایی کردن هوشمندی رقابتی و بازاریابی هوشمند است که مزایای فراوانی نصیب سازمان، موسسه، و بنگاه می شود (درگی، 1389 ،15)
برخی از این مزایا عبارتند از:
* سودبردن از طریق شناسایی مشارکتهای سودآور
* ایجاد سیستم های هشدار زودهنگام و ردیابی فرایندها
* درس آموختن از شکست و موفقیت دیگران
* افزایش رضایت مشتری و رفع نارضایتی ها
* کشف و شناسایی رقبای جدید یا بالقوه
* ورود به کسب و کارهای جدید جذاب
* کمک به مشتری در تصمیم گیری بهینه
* کمک به رهبران در شناسایی و حل مسائل سازمان (همان)

19-2-2- تمایز هوشمندی رقابتی و بازاریابی هوشمند با جاسوسی صنعتی و نتایج آن
هوشمندی رقابتی یک برنامه ی نظام مند برای گردآوری و تحلیل اطلاعات در مورد فعالیتهای رقبا و روند معمول کسب و کارها در جهت هدفهای شرکت است. بدین ترتیب ابزارهای آن گرایشی پررنگ به سمت و سوی تحقیقات بازاریابی و شیوه های عرفی گردآوری و تحلیل اطلاعات دارد(همان).
در جاسوسی صنعتی و سازمانی، شرکتها از خط قانونی و اخلاقی خارج می شوند و با دزدیدن اطلاعات، استراق سمع، دستبرد زدن به دفاتر، هدیه دادن و پرداخت رشوه یا خرید کارکنان شرکت رقیب به قلمرو تاریک جاسوسی اقتصادی پا می گذارند(همان ).
تفاوت بین هوشمندی رقابتی با جاسوسی صنعتی و سازمانی امروزه با حضور چشمان تیزبین کارکنان، مشتریان، رسانه های جمعی و بسیاری از ابزارهای اطلاع رسانی کاملاً روشن است؛ با این توجه که حتی دولتهای مقتدر جهانی با تمامی امکانات و ظرفیتهای پنهان سازی تاکنون نتوانسته اند به مدت طولانی رفتارهای غیرقانونی خود را پنهان سازند. و هراز چندی پرونده یا پرونده هایی رو می شود که نهایت رسوایی و شرمساری را برای عاملان اصلی آن پدید می آورد!(همان ).
فارغ از آن چشمان تیزبین، چگونه می توان ابتدایی ترین اصول کسب و کار را که اصول اخلاقی و رعایت اخلاق حرفه ای است نادیده گرفت و همچنان پیشتاز و خوشنام در عرصه ی کسب و کارها باقی ماند؟!
متخصصین هوشمندی رقابتی بدون نیاز به روشهای غیراخلاقی و غیرقانونی وظایفی کاملاً متفاوت از جاسوسان صنعتی و سازمانی دارند. این وظایف کاملاً تعریف شده و دارای استاندارد است( همان).
20-2-2- دیدگاه های نادرست درباره جمع آوری اطلاعات
فرد آر دیوید در کتاب مدیریت استراتژیک خود در این مورد می گوید: اکثر مقامات اجرایی در زمان کنونی درباره کسب اطلاعات محرمانه از شرکتها سه دیدگاه نادرست دارند:
1. کسب اطلاعات محرمانه از شرکتها یا اجرای چنین برنامه هایی به مقدار زیادی نیرو، رایانه و منابع دیگر نیاز دارد.
2. جمع آوری اطلاعات محرمانه درباره شرکتهای رقیب به معنی نقض قوانین ضد انحصاری است. کسب اطلاعات محرمانه مترادف با جاسوسی در شرکتها است.
3. گرد آوری اطلاعات محرمانه از شرکتها کاری غیر اخلاقی در تجارت است.
هیچ گاه نباید از روش های نادرست و خلاف اصول اخلاقی مانند رشوه، گوش دادن از راه تلفن و دزدی های اطلاعات رایانه ای برای جمع آوری اطلاعات استفاده شود(دیوید،به نقل از اعرابی ،1379، 244-247).
هوشمندی رقابتی یک فرایند قانونی است و بر جاسوسی تجاری و یا تحقیقات مخفیانه دلالت ندارد، بلکه از اطلاعات عمومی در دسترس، مثل اطلاعات موجود در اینترنت برای یافتن اطلاعات رقبا و بازار استفاده می کند(همان).

21-2-2- اخلاق و هوشمندی رقابتی
جاسوسی اقتصادی یک سوال و ابهام اخلاقی را در هوشمندی رقابتی به وجود آورده و این موضوع، خود یک ناکامی برای آن بوده و گاهی هم باعث غفلت از هوشمندی رقابتی می شود (این موضوع نباید اهمیت و اثر هوشمندی رقابتی بر موفقیت در تجارت را زیرسوال ببرد.) مهم اینکه اصول انجمن حرفه ای هوشمندی رقابتی بر اساس یک چارچوب اخلاقی سفت و سخت استخراج شده اند(جاوید، 1388، 17).
هدف هوشمندی رقابتی دزدیدن رازهای تجاری رقبا یا سایر دارایی های شخصی آنها نیست؛ بلکه ترجیحاً به شیوه ای سیستماتیک، علنی، (قانونی) اطلاعاتی را گردآوری می کند که وقتی مرتب شدند و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند، درک بهتری از ساختار، فرهنگ، قوت ها و ضعف های شرکت های رقبا به ما بدهند(همان).
22-2-2- وظایف متخصصین هوشمندی رقابتی
در فرایند هوشمندی رقابتی باید نکات ظریف متعددی را در نظر گرفت. یکی از آنها آشنا بودن با وظایف متخصصین هوشمندی رقابتی است که عبارتند از :
* فراتر رفتن از جستجوهای اینترنتی: گردآوری اطلاعات از منابع انسانی
* فراتر رفتن از داده های عمومی: گردآوری اطلاعاتی که به دست آوردن آنها سخت است
* فراتر رفتن از رقبا: تجزیه و تحلیل کل بازار و صنایع
* فراتر رفتن از تجزیه وتحلیلهای ایستا و آمار بازار کنونی: پیش بینی تغییرات
* فراتر رفتن از هوشمندی بازاریابی : درک اصول حسابداری و مالی
* فراتر رفتن از بازاریابی ، سرمایه گذاری و قیمت: درک استراتژی
* فراتر رفتن از استراتژی: درک ریسک(درگی،1389، 16 ).

23-2-2- مقابله با هوشمندی
همان طور که هوشمندی رقابتی به صورت گسترده در راستای تحقیق و طرح ریزی ایفای نقش می کند، برای مقابله با هوشمندی رقابتی شرکت های دیگر نیز به کار می آید، از جمله تلاش های هوشمندی رقابتی معطوف به جمع آوری، حفظ و نگهداری اطلاعات شرکت در مقابل دیگر شرکت ها است و این عمل در چارچوب قوانین و یا به شکل غیر قانونی صورت می گیرد (همه عاملان هوشمندی جزء اعضای انجمن حرفه ای هوشمندی رقابتی نیستند.) حفظ اسرار شرکت بخش مهمی از فعالیت های هوشمندی رقابتی است(جاوید،1388،19 ).
پیشینه تحقیق
– تحقیقی تحت عنوان تبیین قابلیت های هوشمندی رقابتی صنایع غذایی چهارگانه (پگاه تک ماکارون، شیرین عسل، مهرام(توسط اردشیری چم در سال 1388 در دانشگاه تهران انجام گرفته است. متغیر محک تحقیق، شاخصهای تبلیغات، رهبری بازار، قیمت، هویت، ارزش رضایت، کیفیت و تعهد تحت عنوان زیر شاخص های کلی قابلیت های مزیتی "مدل محقق ساخته برپایه مدل آکر" و متغیر ملاک تعالی نام تجاری در صنایع غذایی است. عوامل قیمت،تبلیغات و تعهد در یک دسته میانگینی قرار دارند؛ درواقع این سه شاخص هوشمندی بازار، ازطرف چهار شرکت مذکور در جهت خلق ارزش بیشتر برای مشتری به منظور افزایش مزیت رقابتی مورد توجه بیشتری هستند. در مقابل، عوامل رهبری، ارزش، کیفیت، هویت و رضایت ازنظر میانگینی در دسته دوم و ضعیف تر هستند.
– تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه هوش رقابتی مدیران صنایع کوچک استان آذربایجان شرقی با میزان توسعه آنها توسط اسکندی و مولوی در سال 1388 انجام گرفته است . هوش رقابتی در چهار بعد: آگاهی تجاری بازاریابی، آگاهی از وضعیت رقبا، آگاهی فناوری و تکنیکی ،آگاهی راهبردی و اجتماعی تعریف شده است. دراین تحقیق هوشمندی رقابتی متغیر مستقل وتوسعه صنایع کوچک به عنوان متغیر وابسته معرفی شده است. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که بین هوش رقابتی مدیران و ابعاد آن با توسعه صنایع کوچک استان آذربایجان شرقی رابطه معناداری وجود دارد.
– آقای قاسمی در سال 1388 تحقیقی را تحت عنوان ارزیابی تاثیر هوشمندی رقابتی با پشتوانه اطلاعاتی بر سازمان های تجاری کوچک و متوسط درحال تغییر، انجام داده است. متغیرهوشمندی رقابتی در شش حوزه شامل شناسایی رقبای کنونی صنعت، ادغام با رقبای همان صنعت یا رقبای صنعت جدید، ارضای نیازها وخواسته های مشتریان کنونی، درک نیازها وخواسته های مشتریان جدید، برقراری ارتباط با شرکای تجاری، توسعه محصول (خدمت)تعریف شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد هوش رقابتی با اثر بخشی سازمان تجاری درحال تغییر رابطه مستقیم دارد و پشتیبانی سیستم های اطلاعاتی رقابتی با اثربخشی سازمان تجاری در حال تغییر رابطه مستقیم دارد. تعدیل اثربخش سیستم های اطلاعاتی با اثربخشی سازمان تجاری درحال تغییر رابطه مستقیم دارد.
– تحقیقی تحت عنوان بررسی تاثیر هوشمندی رقابتی بر رضایت مشتریان در سازمان های خدماتی درسال 1386 توسط جاوید انجام گرفته است. مدل هوش رقابتی مطابق مدل هوش رقابتی دانشکده مدیریت فرانسه است نتایج تحقیق نشان می دهد بین هوشمندی رقابتی و ابعاد آن و رضایتمندی مشتریان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
– تحقیقی تحت عنوان هوشمندی رقابتی و رابطه آن با اثربخشی بازاریابی شرکت های بزرگ نیجریه ای درسال 2009 توسط نوکا و فرانسیس انجام گرفته است. برای هوشمندی رقابتی پنج متغیرفرصت های بازار، تهدیدات رقبا، مخاطرات رقبا، فرضیات محوری، آسیب پذیری کلیدی و برای اثربخشی بازاریابی نیز پنج متغیر(رضایت مشتریان، اطلاعات بازاریابی،فعالیت های یکپارچه بازاریابی، جهت گیری استراتژیک وکارایی عملیاتی(تعریف شده است. برای انجام این مطالعه 108 شرکت از شرکتهای بزرگ بورس اوراق بهادار نیجریه جامعه آماری تحقیق را تشکیل می دهند نتایج مطالعه نشان می دهد بین هوشمندی رقابتی و اثربخشی بازاریابی شرکت های بزرگ رابطه مثبت و معناداری وجود دارد

الف) منابع فارسی
– آذر، عادل. و مومنی، سفور. 1380. آمار و کاربرد آن در مدیریت، جلد دوم. تهران: سمت.
– آیت کریمی، کلیات بیمه،تهران،بیمه مرکزی ایران.
– بازرگان، عباس؛ زهره سرمد، الهه حجازی، روش های تحقیق در علوم رفتار -انتشارات آگاه -1386
– جاوید،سارا،(1388)،"بررسی تاثیر هوشمندی رقابتی بر رضایت مشتری در سازمان های خدماتی"، دکتر پرهیزگار،
– جباری،اصول بیمه،جزوه آموزشی،موسسه بانکداری ایران،صفحه 21-22.
– چاوشی،کاظم،جوادی پورفرد،مهنوش "سنجش هوش رقابتی درشرکت های پزیرفته شده در بورس اوراق بها دار تهران وبررسی تاثیر نوع صنعت برآن"دومین کنفرانس مدیریت اجرایی تیر1390
– خاکی، غلامرضا. 1379. روش تحقیق در مدریت. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی
– درگی،پرویز،(1389)،"توسعه مهندسی بازار" سال چهارم مهر و آبان شماره 15
– دستباز،هادی،اصول بیمه،اصول و کلیات بیمه های تجاری،جزوه آموزشی،مرکز آموزش بانکداری،صفحات 7 – 8..
– رضائیان ، علی و لشگربلوکی، مجتبی، (1389) ، " هوشمندی رقابتی وتصمیم گیری استراتژیک "، چشم انداز مدیریت بازرگانی ، شماره2،پیاپی35.
– صدیقی،محمد نجات ا… ، 1371،"بیمه در سیستم اقتصادی اسلام"ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی،چاپ اول،دفتر تبلیغات اسلامی،حوزه علمیه قم،بهار 1371،صفحات 27 -28.
– فردآر،دیوید،" مدیریت استراتژیک " پارسائیان، علی و اعرابی، سید محمد ،(1379)، مترجم، دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ هفتم، 240- 247.
– کاتلر، فیلیپ و آرمسترانگ، گری ، "اصول بازاریابی" پارسائیان، علی (1379) نشر ادبستان، تهران، 1379، چاپ اول، جلد اول، ص 152
– مهری، علی و خداداد حسینی،سید حمید، (1384) ، "طراحی مدل مزیت رقابتی برای صنعت خودروی ایرا ن" .فصلنامه مدرس علوم انسانی،شماره2،212-189.
– مومنی،افروز،فتحیان،محمد،اخوان پیمان،"شناسای فاکتورهای تاثیرگذاربرهوشمندی رقابتی" اولین همایش ملی هوش سازمانی/اذر 89
– نجفی حقی،جواد،(1383)" هوشمندی رقابتی"،ماهنامه تدبیر،شماره254،ص14-20.
– نورایی،حسین(1391)"بررسی رابطه هوش رقابتی و عملکرد کارکنان شعب بانک کشاورزی استان ایلام"پایان نامه کارشناسی ارشددانشگاه ازاد واحد سنندج
– یزدانی ، حسین،(1385)،" مدیریت استراتژیک در مرحله تکامل : هوشمندی رقا بتی" ماهنامه پیام دریا، شماره ۱۴۹ ، 162-165 .

ب ) منابع لاتین
– Achard, Pierre, Jean-Pierre Bernat,(1998), L'Intelligence Economique, Mode d'Emploi, ADBS Editions
– Albrecht K; "The power of minds at work: Oorganizational intelligence in action"; American Management Association, (2010)
– Amidon, D. (1999) Innovation and the knowledge economy-A vision ofprosperity.
– Andrews, K. R. (1987). The Concept of Corporate Strategy, In Richard D. Irwin. Leveraging Information for Action. Homewood, IL: Third Edition.
– Ashton, W. B. dnd Stacey, G. S. (1995), "Technical Intelligence in Business: Understanding Technology Threats and Opportunity Int. J. Technology Management, Special Issue on the Management of Technological Flows Across Boundaries, 10, 79-104
– Bose, R. (). Competitive intelligence process and tools for intelligence analysis, Industrial management & data system, )),-.
– C.S. Fleisher and B. Bensoussan, Strategic and Competitive Analysis: Methods and techniques for analyzing business competition, Prentice Hall, 2002
– Calof Jonathan L.(2008) Competitive Intelligence A practitioner, academic, and interdisciplinary perspective, European Journal of Marketing, vol. 42, no. 7/8, pp 717-730
– Calof, L. (1996), What's your competitive intelligence quotient, unpublished Conference Report, September, p.4
– Chao J, (1998), "Factors affecting the competitiveness of China based companies", Competitive Intelligence Review, Vol. 9 No. 3, pp. 39-44 Competitive Advantage", Harvard Business Review, 63, 149-160
– Davis, M. (2004), Using business intelligence for competitive advantage
– Denise Lemos , A. Porto , Technological forecasting techniques and competitive intelligence, tools for improving the innovation process Industrial Management & data systems, 98(7), 330-337, 1998.
– Douglas C. B. (1994), "I want it Fast, Factual, Actionable-Tailoring competitive Intelligence to Executives Needs", Long Range Planning 27, 12-24
– Dyk L.V & Conradie P, (2007), Creating business intelligence from course management systems, Journal of Campus-Wide Information Systems, Vol. 24, No. 2, pp. 120-33
– Edwin R., & Sybille S., (2001), "Challenges for Strategic Competitive Intelligence at the Corporate Level", Competitive Intelligence Review, 8, 54 -64
– Ercetin ule, Potas, N., Kocak S.; "Multi-dimensional organizational intelligence measurements for determining the institutional and managerial capacity of girls , technical education institution"; African Journal of Business Management, Vol. 4 (8), 2010
– F. Hasanali, P. Leavitt, D. Lemons, and J.E. Prescott, Competitive Intelligence: A Guide for Your Journey to Best Practice Processes, American Productivity & Quality Center, Houston, TX, 2004.
– Fleisher C.S, (2008), Using open source data in developing competitive and marketing intelligence, European Journal of Marketing, Vol. 42, No, 7/8, pp. 852-66
– Fleisher C.S; Wright S & Tindale R, (2007), A chronological and categorizedbibliography of key competitive intelligence scholarship: Part 4 (2003-2006)", Journal of Competitive Intelligence and Management, Vol. 4, No. 1, pp. 34-107
– Fuld, L. M. (1998), "Monitoring the Competition: Finding out what is Really Going over there", New York, Ny: John wiley
– Fuld, L.M. (1995), "The New Competitor Intelligence, New York John w iley
– Gilad, B. (1996), Business Blind sports, Probus Publishing Company, Chicago, IL
– Gilad, B. (1999)," Competitive Intelligence: The real knowledge management",Knowledge Management, 12, 33.
– Hamel, G. & Prahalad, C. K. (1989), "Strategic Intent", Harvard Business Review, 67, 63-76
– Heppes David & Adeline du Toit, (2009), Level of maturity of the competitive intelligence function: Case study of a retail bank in South Africa, Aslib Proceedings: New Information Perspectives, Vol. 61, No. 1, pp. 123-141
– Hughes S, (2005), "Competitive intelligence as competitive advantage: thetheoretical link between competitive intelligence, strategy and firm performance", Journal of Competitive Intelligence and Management, Vol. 3 No. 3, pp. 3-18
– Johns Pamela & Latitude Consulting, (2010), Competitive intelligence in service marketing A new approach with practical application, Marketing Intelligence & Planning, Vol. 28, No. 5, pp. 551-570
– K. Fletcher, M. Donaghy, The role of competitor information systems, Marketing Intelligence and Planning, Vol. 11, No.7, pp. 4-18, 1993.
– K.D Antia, J.W. Hesford, A process-oriented view of competitive intelligence and its impact on organizational performance, Journal of Competitive Intelligence and Management, Vol. 4 No. 1, pp. 3-31, 2007.
– Tao,Q and Prescott J.E.(2000). Competitive Intelligence practices in an emerging market environment Competitive Review Vol.pp 65-78
– Kahaner, L. (1996), "Competitive Intelligence: From Black Ops to Boardrooms How Businesses Gather, Analyze, and Use Information to Succeed in the Global Marketplace, New York: Ny, Simon & Schuster
– M. Kelly. J (1987),How to check out your competition"john wiley & sons. USA
– M.E. Porter, Competitive Strategy: Techniques of Analyzing Industries and Competitors, The Free Press, New York, NY, 1980.
– Marin J and Poulter A, (2004), "Dissemination of competitive intelligence", Journal of Information Science, Vol. 30 No. 2, pp. 80-165.
– McGonagle J.J and Vella C.M, (2002), "A case for competitive intelligence", The Information Management Journal, July/August, pp. 35-40
– Mergaret Metcalf (2003). Super searchers and Competitive analysis, New Jersy, pearson Eduction Inc.
– McGonagle, J. J. and Vella, C. M. (1996), "A New Archetype for Competitive Intelligence", Quorum Books
– MultiQuest Consultants (2004), available at: www.mqcinc.com (Accessed 23 January 2004)
– Murphy Christopher(2005) Competitive Intelligence; Gathering, Analysing and Putting it to work, England, Gower Publishing Limited
– Odendaal, bernadus, Johnnes,(2004). Competitive Intelligence with specific refrence to the challenges facing the Competitive Intelligence professional in south Africa, degree master, university of pertoria
– Oster, S. (1994), "Modern Competitive Analysis", New York: Ny, Oxford University Press
– Ovsanka, Peter. Diacikova , Anna(2008) Competitive Intelligence inChemosvit a.s. " Conference on ProfessionalInformation Resources for Business,Marketing, Competitive Intelligenceand Knowledge Management .Prague 6,Diplomat Hotel, 5.-6. February
– Peyrot, M., Childs, N., Van Doren, D. And Allen, K. (2002), An empirically based model of competitor intelligence use, Journal of Business Research, Vol. 55, pp. 58-747.
– Porter, M. E. & Millar, V. E. (1985), "How Information Gives You
– Porter, Michael (2007) Competition is at the core of the success or failure of most firms, available at: www.tsicanada. Com
– Prescott, J. E. and P. T. Gibbons (1992), "The Parallel Process of Competitive Intelligence: Why it Exists and what we can do about it?" Competitive Intelligence Review, 3(2), 11-13
– Roitner Andreas(2008) Competitive Intelligence in Austria: An empirical Study, A thesis for MA from the Department of Sociology and Economics, Wien University, Germany.
– Rouach Daniel and Patrice Santi۲۰۰۱Competitive Intelligence Adds Value:Five Intelligence Attitudes, European Management Journal, Vol.19, No.5, pp.552-559, European Management Journal
– Rouach, D. & Santi, P. (2001), "Competitive Intelligence Adds Value: Five Intelligence Attitudes", European Management Journal, 1, 552-559
– Schilke, S. (2000), Introduction of competitive intelligence processes as strategic consultancy project, MBA-IMC proposal, university of Lincolnshire and Humberside.
– Sh. Oster, Modern Competitive Analysis, Oxford university press, 3th edition, 1999.
– Schilke, S. (2000), Introduction of competitive intelligence processes as strategic consultancy project, MBA-IMC proposal, university of Lincolnshire and Humberside
– Sharp, Seena. (2009), Competitive Intelligence Advantage: How to Minimize Risk, Avoid Surprises, and Grow Your Business in a Changing World, John Wiley and Sons
– Shermach, K. (1995), Study, much talk, little action on competitor intelligence , Marketing News, Vol.29, 28 August, p. 40
– Strauss A.C & A.S.A. du Toit, (2010), Competitive intelligence skills needed to enhance South Africa's competitiveness, Aslib Proceedings: New Information Perspectives, Vol. 62, No. 3, pp. 302-320
– Viviers ,Wilma, Andrea, Saayman,Marie'-Luce Muller(2005) Enhancing acompetitive intelligence culture in SouthAfrica International ,Journal of SocialEconomics ,Vol.32 No. 7, pp. 576-589
– Wilma Viviers, Andrea Saayman, Marie'-Luce Muller Enhancing a competitive intelligence culture in South Africa International Journal of Social Economics Vol. 32 No. 7, 2005 pp. 576-589.

1 – society for competitive intelligence professionals.
2- Peyrot et all (2002).
3 – Calof , 1996
4 – Shermach , 1995
5 – BIS
6 – Albrecht
7 – potas , ercetin & kocak
8 – Murphy
9 – Roiten
10 – Flisher,wright & Tindale
11 — Fuld
12 – Rouch & santi
13 – Schilke
14 – Ashton & stacey
15 – Anita & Hesford
16 – Lemos & Porto
17 – Fleisher & Bensoussan
18 – Political
19 – Economic
20 – Social
21 – Technology
22 –
23 – Oster
24 – Ovsank & Diacikova ,( 2008)
25 – Davis
26 – Amidon
27 – Fleisher
28 – Pemela & Consulting
29 – Porter & Millar
30 – Hamel & Prahalad
31 – Andrews
32 – Edwin & Sybille
33 – Douglas
—————

————————————————————

—————

————————————————————