تحقیق بررسی رابطه بین هوش رقابتی و مهارت های آینده پژوهی



بررسی رابطه بین هوش رقابتی و مهارت های آینده پژوهی در کارکنان آموزش و پرورش

چکیده
هدف در این پژوهش، بررسی رابطه بین هوش رقابتی و آینده پژوهی کارکنان آموزش پرورش می باشد. بدین منظور از بین 160 کارکنان اداره آموزش وپرورش بر اساس جدول مورگان، 113 نفر به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب گردیدند. وسیله جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه آینده پژوهی پارسا (1392)، با ضریب آلفای کرونباخ .79 و پرسشنامههوش رقابتی واله ورایت (2002) با ضریب آلفای کرونباخ.85می باشد. روش پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی است که اطلاعات جمع آوری شده علاوه بر تجزیه وتحلیل توصیفی،با آزمون های تحلیل واریانس، ضریب همبستگی، تی تک گروهی و تحلیل واریانسیک طرفه، تجزیه وتحلیلاستنباطی شد و نتایج نشان داد بین آینده پژوهی کارکنان اداره آموزش وپرورش با هوش رقابتی سازمان در ابعاد مختلف اعم از فرصت های بازاریابی، تهدیدهای رقابت کنندگان، ضررهای رقابتی، مفروضات زیر بنائی و آسیب پذیری همبستگی معناداری وجود دارد؛ یعنی هرچه آینده پژوهی مدیران و کارکنان بیشتر شود، هوش رقابتی سازمان مدارس آنان نیز بیشتر می شود. لذا با توجه به این نتایج، شایسته است که زمینه مناسب در سازمان برای گرایش به بررسی دقیق تر و آینده بر مبنای آخرین اصولو روش هایآینده پژوهی در تصمیم گیری های مدیران و کارکنان آموزش وپرورش بوجود آید.

کلیدواژهها:هوش رقابتی، آینده پژوهی، کارکنان آموزش و پرورش

فصل اول
طرح مسئله (کلیات)
1-1- مقدمه
جهانی شدن اقتصاد، سرعت گرفتن تغییرات فناوری و انفجار اطلاعات باعث گردیده سازمان ها فشار بیشتری را برای باقی ماندن در صحنه رقابت تحمل کنند. از طرف دیگر فناوری ارتباطات و اطلاعات با در اختیار گذاردن راه های متنوع کسب برتری، موجب گشته است تا سازمان ها با افزایش سطح هوشمندی رقابتی خود و به کارگیری و استفاده از اطلاعات، بر رقیبان غلبه کنند. در سال های اخیر، هوشمندی رقابتی در زمره یکی از مفاهیم مدیریت درآمده است و بسیاری از شرکت های بزرگ آن را به جزئی از فرهنگ سازمانی خود تبدیل کرده اند، چون از بسیاری جهات رویکرد هوشمندی رقابتی منافع بیشتری نسبت به دیگر مفاهیم مدیریت که در چند دهه اخیر شکل گرفته اند، دربردارد.
نقش محوری انسان در توسعه و نیل به موفقیت در زمینه های گوناگون، لزوم توجه به تعلیم و تربیت متناسب با اهداف تعیین شده را به تصمیم گیران و سیاست گذاران تاکید می نماید. در جهان متغیر امروزی آموزش وپرورشبه عنوانمولفه ای تاثیرگذار در اداره آینده کشور به دلیل پیچیدگی روابط و تعاملات و تغییر عوامل محیطی و سازمانی مستلزم رعایت ملاحظات متعددی است. شناخت و آگاهی نسبت به شرایط آینده تعلیم و تربیت، نیاز اساسی سیاستگزاران و مدیران عالی این نهاد مهم است. امروزه این نیاز از طریق مطالعات آینده پژوهیپاسخ داده می شود. سازمان آموزش وپرورش کشور از این حیث مستثنی نبوده و مطالعات آینده پژوهی می تواند امکان جدیدی برای مسئولان و مدیران این سازمان درزمینهیافزایش کارایی آموزشی با استفاده از پیشرفت های علم و فن آوری ایجاد نماید.تبلور این نیاز در عصر حاضر به صورت مطالعات آینده در سطح سازمان ها با عنوان آینده شناسیو آینده پژوهی قابل ملاحظه است زیرا ادامه بقاء و چگونگی کیفیت آن در آینده از دغدغه هایسازمان های امروزی محسوب می شود. بر همین اساس، انتظار می رود مدیران و کارکنان آموزش وپرورشبتوانند علاوه برداشتن درک مفهومی مناسب از آینده نگری، با برخی از روش هایآینده پژوهی نیز آشنا شوند و در ضمن توانمندی در انجام محاسبات لازم برای پیش بینی آینده، روحیه آینده نگری خوبی نیز داشته باشند و این توانمندی ها در آن ها پرورش یابد.
در این فصل به بیان مساله ی تحقیق و ابعاد مختلف موضوع ارتباط هوش رقابتی سازمان با آینده پژوهیکارکنان آموزش وپرورش ، پرداخته می شود. همچنین اهمیت و ضرورت تحقیق در آموزش وپرورش و ارائه اهدافو فرضیات تحقیق به همراه مفاهیم مفهومی و عملیاتی تحقیق، از دیگر موارد مطرح شده در فصل اول تحقیق است.

1-2- بیان مساله
در سال های اخیر هوش رقابتی1 علاقه بسیاری از افراد و سازمان ها را به خود جلب کرده و این علاقه مندی با افزایش دسترسی به اطلاعات تقویت شده ودر زمره یکی از مفاهیم مدیریت درآمده استو بسیاری از شرکت های بزرگ آن را به جزئی از فرهنگ سازمانی خود تبدیلکرده اند. برنامه هوش رقابتی به مقایسه وضعیت سازمان خودی در قیاس با رفتارهای بالقوه رقبا می پردازدو در این مسیر به برترین های رقبا در تمامی عرصه ها راه پیدا می کند. به کارگیری و اعمال برنامه ریزی هوش رقابتی در یک سازمان این خاصیت را دارد که با پیش رو گذاشتن اطلاعات دقیق از رقبا و کسب آخرین خبرهای تازه و برنامه ریزیآن ها، سازمان خودی قادر می شود خود را در وضعیت برتر قرار دهد. هوش رقابتی سعی دارد فعالیت های مستقیم و غیرمستقیم را که رقبای سازمان در زمینه های گوناگون انجام می دهند به نوعی ردیابیکند. فعالیت های عمومی سازمان رقیب، توسعه کسب وکار، استراتژی و تاکتیک های موجود در بخش های مختلف یا فعالیت های جدید، نفوذ در بازار، ثبت اختراعات، فعالیت های تحقیقاتی و امثال آن ازجمله مواردی هستند که هوش رقابتی سعی در ردگیری آنان دارد. هوش رقابتی به مثابه راداری است که فرصت های جدید را کسب کرده،بدین سان سازمان را قادر می سازد محیط خود را مشاهده کند. مهم است که بدانیم رهبران دنیای کسب وکار از کنار داده ها و اطلاعات حیاتی مهمی که ممکن است مهم به نظر نرسد، به سادگی عبور نمی کنند.هوشمندی رقابتی هنر جمع آوری، پردازش و ذخیره سازی اطلاعات است که افراد تمام سطوح سازمان فراخور نیاز خود به آن دسترسی دارند و به آن ها کمک می کند که آینده خود را شکل داده، در مقابل تهدیدهای رقابتی از آن ها حفاظت کند. هوشمندی رقابتی می بایستی قانونی بوده، به اخلاقیات احترام بگذارد. هوشمندی رقابتی، دانش را با استفاده از قواعد ویژه ای از محیط به سازمانمنتقل می کند (کالف2،2005).
پیتر دراکر3 هوش را با دانش مرتبط می سازد. دراکر اطلاعات را داده های طبقه بندی شده، مرتبط و هدفمند می داند و اذعان می کند سازمان ها می بایستی به منظور حفظ بقا، سیستم های توانمندی ایجاد کردهتا بتوانند ارزش افزوده تولید کنند (دویس4،2004).
به عبارتی هوش رقابتی هم یک محصول است و هم یک فرآیند محصول به معنای اطلاعات قابل استفاده ایاست که بتوان از آن برای انجام فعالیت های خاصی بهره گرفت. فرآیند هم دربرگیرنده شیوه های منظم جمع آوری، تحلیل و ارزیابی آن اطلاعات است. هوش رقابتی همان فرایند نظارت بر محیط رقابتی است. گرچه اطلاعات، محـور اصلی در مفهوم هوش رقابتیاست ولی این مفهوم بسیار فراتر از جمع آوری اطلاعات است. "فالد"5 معتقداست هوشمندی سازمان تنها خروجی های پایگاه های داده و گزارش های حجیم نیست. باید گفت نمی توان هوش رقابتی را جاسوسی یا دزدی اطلاعات نامید. "کاهانر"6 براین نکته تاکید که باید بین اطلاعات و هوش تفاوت قائل شد؛ اطلاعات متناظر با واقعیت است. اعداد، آمار و داده های طبقه بندی شده درباره مصادیق گوناگون اطلاعات هستند. هوش در این مفهوم اطلاعاتی است که تحلیل شده است. هوش رقابتی مابین اطلاعات و هوشمندی تمایز قائل می شود. مدیران برای فرآیند تصمیم گیری به هوش و نه اطلاعات نیازمند هستند. "آچارد"7معتقد است که مدیران فرآیند هوش رقابتی باید از طریق چرخه اطلاعات، داده ها را غنا بخشند و اطلاعات را به هوش قابل کشف تبدیل کنند. بدین سانمی توان از هوش حاصل، در فرآیند تصمیم گیری استفاده کرد. ارزش افزایی به اطلاعات و توانمندی انتقال از جمله بدیع ترین فعالیت های هوش به حساب می آید. درگذشته جمع آوری هوش رقابتی فعالیت گران قیمتی بود که فقط شرکت های بزرگ می توانستند آن را تهیه کنند. هوش رقابتی در مورد یادگیری، آموختن از رقابتمی باشد و ارتباطی با سرقت ایده ها نداردهر کس می تواند َآن ها را کپی رایتکند اینغیراخلاقی نیست؛ بلکه هوشمندانه است. کلید هوش رقابتیاستفاده موثر از موتورهای جستجو و کتاب های راهنما می باشد.
بنابراین در تعریف هوشمندی رقابتی، می توان گفت که: هوشمندی رقابتی جمع آوری اطلاعات مربوط به محیط و رقبا به منظور خلق و حفظ مزیت رقابتی است. هوشمندی رقابتی یک فرایند سیستماتیک است تا از به روزبودن اطلاعات دقیق و مرتبط به رقبا اطمینان حاصل شود (گوناگل8 و الا9،1999).به هرحال هوش رقابتی اطلاعات گستردهتری را نسبت به تحقیقات بازار جمع آوری می کند (وایت10 و آشیل11،1998).
درواقعمی توان گفت که یک سیستم هوشمندی در سازمان باید این نقش ها را نیز ایفا کند:

– دیده بان سازمان برای جست وجوی تغییرات بااهمیت محیط که آینده سازان را تحت تاثیر قرار خواهد داد
– مشارکت فعالانه به عنوان راهنمای سازمان برای تعیین الزامات فرآیند تصمیم گیری در سازمان
– دروازه بان سازمان برای هدایت جریان اطلاعات به داخل
– کسب اطمینان از اینکه هوشمندی رقابتی از طریق فعالیت هایغیراخلاقی و غیرقانونی حاصل نمی شود
– حصول اطمینان از توانمندسازی کل سازمان.
یکی از بزرگ ترین مشکلات سازمان ها در محیط کسب وکار امروز پویایی، غیرقابل پیش بینی و خصمانه بودن محیط است(الما حمید12،2008). این وضعیت بحرانی باعث شده است که الگوها، مدل های سنتی و اولویت هایکسب وکار گذشته کارآیی خود را برای رویایی با چالش های سازمانی و تهدیدهای محیطی از دست داده است. تاثیر هوش رقابتی سازمان بر اجزاء مختلف آن و روش ها و رویه های مدیریت سازمان را می توان با متغیرهای زیادی بررسی نمود که یکی از آن ها توانایی آینده پژوهی مدیران و کارکنان است.آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش هایی است کهبا استفاده از تجزیه وتحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده هایی بالقوه و برنامه ریزی برای آن هامی پردازد. آینده پژوهی منعکس می کند که چگونه از دل تغییرات ((امروز))، واقعیت ((فردا)) تولد می یابد (کیوان، 1392).
آینده پژوهی رشته ای است مستقل که به شکلی روشمند به مطالعه آینده می پردازد. این رشته تصاویری از آینده در اختیار ما قرار می دهد تا در زمان حال، بر اساس این تصاویر بتوانیم به شکل کارآمدتری تصمیم گیری نماییم. این تصاویر در سه مقوله طبقه بندیمی شوند: آینده های ممکن، آینده های محتمل و آینده مطلوب. در این راستا، "وندل بل"13 یکی از مهم ترین متفکران این حوزه پژوهشی، آینده پژوهی را به این شکل تعریف می کند: رشته ای مستقل بشمار می رود که هدفش مطالعه منظم آینده است. آینده پژوهان به دنبال کشف، ابداع، ارائه، آزمون و ارزیابی آینده های ممکن، محتمل و بهترند. آنان انتخاب های مختلفی راجع به آینده فراروی انسان ها قرار می دهند و در انتخاب و پی ریزی مطلوب ترین آینده به آنان کمک می کنند.
آیندهپژوهی یکی از روش های مدرن مطالعه آینده است و از شاخه های فناوری نرم محسوب می شود، بدانگونه که هدف این علم نه تنها کشف آینده بلکه اساساً مهندسی هوشمندانه آینده است. درست به همین دلیل که آینده پژوهی جزو فناوری های نرم است، دانشی جهت دار بشمار می آید.آینده پژوهی تلاشی نظام مند (سیستماتیک) برای نگاه به آینده ی بلندمدت در حوزه های دانش، فناوری، اقتصاد، محیط زیست، جامعه و … است. هدف اصلی آن شناخت فرصت ها و فناوری جدید و تعیین بخش هایی است که سرمایه گذاری در آن ها احتمال بازدهی بیشتری دارد.آینده پژوهی یعنی مهیا بودن برای آینده که با استخدام منابع انسانی موجود به بهترین وجه ممکن در راستای ارزش ها و هدف ها و آموزش آنان صورت می گیرد.به عقیده آینده پژوهان، جهان آینده از درون جهان حال خلق می شود. شتاب تغییر، یک نیروی مشخص و عینی است که تا اعماق زندگی شخصی و سازمانی ما نفوذ کرده و ما را وادار به پذیرش نقش های تازه می کند.برای همه ی ما فرصت هدایت تغییر بر اساس منافع و مصالح خود و سازمان فراهم شده است. لذا وقتی پای "پیش بینی" به میان می آید پس با دانش آینده پژوهی فرصت می یابیم تا آگاهانه و پیش دستانهموج های تغییر را پیش بینی کنیم و به فکر چاره جویی بیفتیم.موفقیت فردا در عرصه کسب وکار از آن سازمان هایی است که بصیرت و آگاهی بیشتری نسبت به خود و محیط رقابت داشته باشند. به همین جهت ارتباط نزدیکی بین هوشمندی کسب وکار و هوشمندی بازاریابی با علم آینده پژوهی وجود داردو آنچه تمام این ها را به هم پیوند می زند اهمیت اطلاعات است که در عصر حاضر دارایی گران بهایی است.
با یادگیری روش هایآینده پژوهی می آموزیم که چگونه یاد بگیریم و این یادگیری را در هر جنبهای از زندگی روزمره می توان پیاده سازی کرد. به این ترتیبآینده پژوهی هم دانش است و هم ابزاری کمکی در خدمت بهبود کیفیت و مهارت های فردی و اجتماعی یادگیری.
در یک بررسی کلی از این فنون و مهارت ها، حداقل فنونی که در میان بسیاری از آینده پژوهان متعارف و مرسوم است، با هفت تاثیراصلی روبه رومی شویم که در این گفتار به مرور اجمالی آن هامی پردازیم:
۱)افراد زمانی به بهترین شکل مطلبی را یاد می گیرند که بتوانند آن را برای انجام کاری سازنده به کارببرند. به بیانی دیگر یادگیری در حین انجام یک کار یکی از بهترین شیوه های یادگیری و آموزش است.
2) افراد زمانی به بهترین شکل مطلبی را میآموزند که بتوانند خودشان اطلاعات موردنظر را پیدا کنند و وقتی این تاثیربیشتر می شود که دریابند موضوع موردنظر آن هاپیش ازاینموردعلاقه دیگران نیز بوده است.
۳)حداکثر یادگیری زمانی محقق می شود که مطلب آموخته شده از یک آموزگار فراگرفته شده باشد. در گروه ها یا کارگاه های آموزشی آینده پژوهی از هر فرد مشارکت کننده این انتظار می رود که آنچه را آموخته با دیگران به اشتراک بگذارد و آن را با مشارکت دیگر فراگیران گسترش دهد. این رویکرد در آنچه با عنوان مطالعات میان رشته ای در برخی فعالیت هایآینده پژوهی مشاهده می شود، همخوانی دارد.
4)افراد زمانی به بهترین شکل مطلبی را می آموزند که پیوستگی اجزای آن مطلب را با موضوعات مرتبط درک کنند. آن ها درک تمامی متغیرها و موضوعات مرتبط باهم را در یک نظام کلی که خود متشکل از نظام هایکوچک تری است، بهتر حاصل می کنند.
5)دانشجویان و دانش آموزان زمانی بهترین یادگیری رادارند که شیوه یادگیری خود را درک کنند. در یک دوره استاندارد آینده پژوهی هر مشارکت کننده آزمونی را می گذراند تا شیوه های یادگیری و کاری خود را معین کند و نتایج این آزمون با یک کارشناس آینده پژوهی در میان گذاشته می شود تا دیدگاه ها و نظرهای او برای سنجش دانش و مهارت آینده پژوهان مبتدی دریافت شود.
6) افراد زمانی می توانند به بهترین شکل ممکن یادگیری داشته باشند که اطلاعات لازم در اختیار تمامی حواس پنجگانه آن ها گذاشته شود. تکنیکهای یادگیری فراوانی در قالب برنامه ها، تمرینها، مباحث، حرکتها، موسیقی، داستان سرایی و شبیه سازی در دوره های آینده پژوهی گنجانده می شود که همگی آن ها حواس پنجگانه را درگیر می سازند.
7) افراد نیازمند یادگیری فنونی هستند که بتواند کل عمر آن ها و نیز سلامتی آن ها را افزایش دهد، نه تنها عمر مادی آن ها را، بلکه مدت زمان مفید یادگیری آن ها را (و نه فقط تا امتحان بعدی!). مشارکت کنندگان در دورههای آیندهپژوهی می آموزند تنها آن بخش از عمر آن ها جزو بخش مفید زندگی آن ها محسوب میشود که مطلبی را در ارتباط باحال یا آینده آموخته باشند یا به دیگران تعلیم داده باشند.
بر ایناساس، با یادگیری فنون و مهارتهای آیندهپژوهی به استقبال جهانی ازکیفیت برای بهبود یادگیری خود و همنوعان خود و گسترش هوش رقابتیمی رویم.
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
باگسترشفضایرقابتی،هوش رقابتیبهیکیازمسائلاساسیپیشرویسازمان هایاقتصادی و فرهنگیتبدیل شده است؛ به طوری که تمامی فعالیت هایسازمان ها را به منظورتوسعه کسب وکار، استراتژی و تاکتیک های موجود در بخش های مختلف یا فعالیت های جدید، نفوذ در بازار، ثبت اختراعات و فعالیت های تحقیقاتی، تحت تاثیر قرار می دهد.یکی از مزیت های هوش رقابتی کاراتر و اثربخش تر کردن فعالیت هایسازمان ها است. مدیران و کارکنانآموزش وپرورش با استفاده از این شناخت موقعیت کنونی خود را تشخیص داده، کارهایشان را دنبال کرده و از بسته زمان و فضای مادی و اجتماعی می گذرند (سلامی،1391).
اهمیت توانایی آینده پژوهی مدیران و کارکنان آموزش پرورش ازآنجا ناشی می شود که تفکر درباره آینده برای کارها و اقدامات کنونی انسان امری ضروری است. واکنش بدون تفکر به آینده امکان پذیر است، اما کنش امکان پذیر نیست، چراکه عمل نیاز به پیش بینی دارد. بدین ترتیب تصویرهای آینده (آرمان ها، اهداف، مقاصد، نگرانی ها و آرزوها) پیشران های اقدامات فعلی مدیران و کارکنان هستند؛ بنابراین آینده امری است که مدیران مدارس می توانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی کرده و شکل دهند (خدایی،1390).
وجود همزمان هوش رقابتی و آینده پژوهی باعث می شود که سازمان در برابر تهدیدات رقبا و ضررهای رقابتی و همچنین آسیب پذیری سازمان کنش درست و برنامه ریزیشده ای را داشته باشد.
در اهمیت بررسی هوش رقابتی می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
– افزایش آگاهی مدیران سازمان نسبت به وضعیت رقبا و ارزیابی تاثیر اقدام های استراتژیک بر شرکت های رقیب
– افزایش آگاهی مدیران نسبت به فرصت ها و تهدیدات سازمان در بلندمدت
– افزایش سرعت و کیفیت واکنش مدیران در قبال فرصت ها و تهدیدات پیش روی سازمان
– بهبود درآمدها و کسب سهم بیشتری از بازار با اتخاذ تصمیمات تاکتیکی مناسب و به موقع
– درک کلی از یک صنعت و شرکت های رقیب
– افزایش توان رقابت در بازار کسب وکار
– تعریف آینده های مطلوب آموزشی
– برآورد و کشف موقعیت های جدید ناشی از تغییرات
– زمینه سازی برای بهره برداری از فرصت های در حال ظهور در سطح آموزش وپرورش کشور
– بازبینی راهبردها و اهداف سازمانی آموزش وپرورش
– برآورد و تعیین نیازمندی های جدید آموزشی متناسب با آینده
– اتخاذ موضع فعال مسئولان و تصمیم گیران آموزش وپرورش در مواجهه با شرایط آینده
گیلاد می گوید: "بطور کلی هدف برنامه هوشمندی رقابتی این است که قادر شویم حرکات رقبا، مشتریان، دولت و خیلی مسائل دیگر را بیش بینی کنیم. " (گیلاد14،1996).بطور کلی هدف برنامه هوشمندی رقابتی، فرآیند کاهش عدم اطمینان محیطی در جهت بهبود تصمیم های مدیریتی است (ویویرس15،2005).
"برای این که دید وسیعی نسبت به آینده داشته باشیم (آینده نگری) باید آن را بشناسیم (آینده شناسی)و برای شناخت آن باید درباره آن مطالعه و تحقیق کنیم (آینده پژوهی)؛ به عبارت دیگرلازمه آینده نگری، آینده شناسی و آینده شناسی مستلزم آینده پژوهی است."(ناصرآبادی:۱۳۷۹).
این پژوهش به دنبال آن است که رابطه بین هوش رقابتی، ابعاد آن و آینده پژوهی، ابعاد آینده پژوهی را در کارکنان آموزش وپرورش بررسی کند و درنهایت راه کارها و استراتژی هایی برای مواجه شدن با تهدیدها و یا فرصت هایی که در آینده احتمال وقوع آن است، ارائه می دهد. بر ایناساس، با یادگیری فنون و مهارتهای آیندهپژوهی به استقبال جهانی ازکیفیت برای بهبود یادگیری خود و همنوعان خود و گسترش هوش رقابتیمی رویم.
1-4- فرضیات

الف: فرضیه اصلی
بینهوش رقابتیومهارت هایآینده پژوهیدرکارکنان آموزش وپرورش رابطه وجود دارد.

ب: فرضیه فرعی
بین فرصت های بازاریابیو آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه وجود دارد.
بین تهدیدهای رقابت کنندگانو آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه وجود دارد.
بین ضررهای رقابتیو آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه وجود دارد.
بین مفروضات زیربنایی هوش رقابتی وآینده پژوهیدرکارکنان آموزش وپرورش رابطه وجود دارد.
بین آسیب پذیری هاو آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه وجود دارد.
بین دیدگاه کارکنان آموزش وپرورش درزمینه ی هوش رقابتی سازمان و آینده پژوهی با توجه به ویژگی های جمعیت شناختی (جنس، سن، تحصیلات و سابقه کار) آنان، تفاوت معناداری وجود دارد.

1-5- اهداف:

هدف کلی:
بررسی رابطه ی بین هوش رقابتی و مهارت های آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش .

اهداف جزئی
بررسی رابطه بینفرصت های بازاریابی و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش .
بررسی رابطه بینتهدیدهای رقابت کنندگان و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش .
بررسی رابطه بین ضررهای رقابتی و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش .
بررسی رابطه بین مفروضات زیربنایی هوش رقابتی وآینده پژوهیدرکارکنان آموزش وپرورش .
بررسی رابطه بینآسیب پذیریو آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش .
بررسی تفاوت بین دیدگاه کارکنان آموزش پرورش در زمینه هوش رقابتی سازمان و آینده پژوهی با توجه به ویژگی های جمعیت شناختی (جنس، سن، تحصیلات و سابقه کار) آنان.
1-6- تعریف متغیرهای تحقیق
1-6-1- تعریف نظری
هوش رقابتی: هوش رقابتی یک دانش تجاری پویا برای جمع آوری، تجزیه وتحلیل و مدیریت اطلاعات و درک مفهوم رقابت در استراتژی شرکت به منظور کسب مزیت رقابتی در محیط تجاری (کسب وکار) است (آوازانکا16 و دیاکورا17، 2008).
هوش رقابتی دارای مولفه های زیر است:
فرصت بازاریابی18:فرصت های بازاریابی برای تهیه نقشه راهی از گرایشات کنونی و آتی مشتریان و ترجیحات آنان، بازارهای جدید و فرصت هایبخش بندی مبتکرانه و تغییرات عمیق بازاریابی و توزیع، موردنیاز است.
تهدیدهای رقابت کنندگان19:تهدیدهای رقابت کنندگان یکی از عوامل ضعف در سازمان است که برای آنراهبردهایمتناسبباموقعیتکنونیحرفهموردبررسیرامنعکسمی کند. دراینروشتلاش هاییبرایتجزیه وتحلیلشرایطبیرونیووضعیتدرونیبه عمل آمدهوبراساسآنراهبرمناسببرایبقاءسازمانطراحیمی شود.
ضررهای رقابتی20:ضررهای رقابتی یعنی هر نوع تغییر در بازار که میتواند به صورت منفی روی استراتژیهای فعلی ویل احتمالی یک سازمان تاثیر بگذارد. ما اغلب میدانیم که ضررهای بازار ممکن است همراه با تغییر استراتژی فعلی و یا احتمالی باشد که فرصتهای جدیدی را به وجودمی آورد.

مفروضات اصلی: فرضیات زیربنایی هوش رقابتی که درباره استراتژی های فعلی سازمان،رقیبان و مشتریان در سال های آینده را فرضیات اصلی گویند.
آسیب پذیری21: خطرها و تهدیدهای احتمالی و فعلی که تشخیص آن ها مشکل است، مانع موفقیت استراتژی های سازمان می شود را آسیب پذیری گویند.
آینده پژوهی22:آینده پژوهی تلاشی نظام بند (سیستماتیک) برای نگاه به آینده ی بلندمدت در حوزه های: دانش، فناوری، اقتصاد، محیط زیست وجامعه استکه هدف اصلی آن، شناخت فرصت ها و فناوری های جدید و تعیین بخش هایی است که سرمایه گذاری در آن ها احتمال بازدهی بیشتری دارد، به بیان دیگر، ((آینده پژوهی یعنی مهیا بودن برای آینده و استخدام منابع موجود به بهترین وجه ممکن در راستای ارزش ها و اهداف))(مکلفی فر،1390).
آینده پژوهی دارای مولفه های زیر است:
درک مفهومی23: به مهارتی مدیریتی گفته می شود که فرد قادر است فعالیت هایی مانند مطالعه حوادث گذشته و حال و توجه به روندهای حاکم در امور مختلف، ارائه ی تصویری از آینده سازمان و برنامه ریزی خاص برای آن و شناسایی تهدیدها و فرصت های سازمان بر اساس آینده انجام دهد.
توانایی محاسبات24: توانایی محاسبات به فعالیت ها و مهارت های مدیریتی اطلاق می شود که فرد می تواند بر اساس آن اعتمادبه نفس بالا و موقعیت برتر در بین سازمان های دیگر براثرپیش بینیآینده ی سازمان خود کسب نماید (خدایی،1390).
روحیه آینده نگری: به وضعیتی گفته می شود که ترسیم چشم انداز آینده مرتبط با واقعیات سازمان ونقشه راه برای ترسیم آینده مسائل آن ممکن می شود و به نتایجی مانند اتخاذ تصمیم مناسب و فعالانه در مواجهه با شرایط آینده منجر می شود (کلانتری،1389).
1-6-2- تعریف عملیاتی

هوش رقابتی: در این پژوهش، منظور از هوش رقابتی کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پرسشنامه ی استاندارد مربوط به این متغیر و مولفه های آن در آموزش وپرورش ، به دست آمده است.
فرصت بازاریابی: در این پژوهش، منظور از فرصت بازاریابی کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات1-5پرسشنامه ی استاندارد هوش رقابتی، به دست آمده است.
تهدیدهای رقابت کنندگان: در این پژوهش، منظور از تهدیدهای رقابت کنندگان کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات6-10پرسشنامه ی استاندارد هوش رقابتی، به دست آمده است.
ضررهای رقابتی: در این پژوهش، منظور از ضررهای رقابتی کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات11-14پرسشنامه ی استاندارد هوش رقابتی، به دست آمده است.
مفروضات زیربنایی:در این پژوهش، منظور از مفروضات زیربنایی هوش رقابتی کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات15-18پرسشنامه ی استاندارد هوش رقابتی، به دست آمده است.
آسیب پذیری: در این پژوهش، منظور از آسیب پذیری کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات19-20پرسشنامه ی استاندارد هوش رقابتی، به دست آمده است.
آینده پژوهی:در این پژوهش، منظور از آینده پژوهی کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پرسشنامه ی استاندارد مربوط به این متغیر و مولفه های آن در آموزش وپرورش ، به دست آمده است.
درک مفهومی:در این پژوهش، منظور از درک مفهومی کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات 1-8 پرسشنامه ی استاندارد آینده پژوهی، به دست آمده است.
توانایی محاسبات:در این پژوهش، منظور از توانایی محاسبات کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات 9-22 پرسشنامه ی استاندارد آینده پژوهی، به دست آمده است.
روحیه آینده نگری: در این پژوهش، منظور از روحیه آینده نگری کارکنان آموزش پرورش، نمره ای است که از پاسخ کارکنان مدارس به سوالات 23-33 پرسشنامه ی استاندارد آینده پژوهی، به دست آمده است.

فصل دوم

مروری بر ادبیات موضوع

2-1-مقدمه
فصل دوم این پژوهش با توجه به موضوع، ماهیت و هدف های آن در سه بخش ارائه شده است. در بخش اول، به اختصار به بحث پیرامون هوش رقابتی، مفهوم،وظایف، اهداف و مولفه های آن پرداخته شده است. در بخش دوم، به بحث پیرامون آینده پژوهی، مفهوم، رویکردها و مولفه های از دیدگاه های مختلف پرداخته شده است و در بخش سوم نتایج چند پژوهش مرتبط با این پژوهش که در داخل و خارج از کشور انجام گرفته شد، ارائه شده است.
2-2-هوش رقابتی
2-2-1-مفهوم هوش رقابتی
نیاز به هوش رقابتی قرن ها پیش توسط سان تزو25 شناخته شد (گاتسوری26،2012)بسیاری از متون و مقالات هوش رقابتی به کار سان تزو اشاره میکند که 2400 سال پیش "هنر جنگ" را نوشتکه شرح مفصلی از نحوه توسعه هوشمندی برای کاربردهای نظامی فراهم می کرد (کالف27،2008). هوش رقابتی مفهوم تازه ای در ادبیات موضوع نیست.این واژه در نیمه نخست دوران صنعتی به ادبیات کسب وکار وارد گردید. کاربرد این مفهوم با واژه های"Competitiveintelligence" به نظر می رسد نخستین بار در سال 1930 پدیدار گردیده است. با این وجود، از اوایل دهه 1960 بود که روز به روز نوشته های بیشتری در پیرامون هوش رقابتی، هوش راهبردی و پیمایش محیطی انتشار یافت. با این همه در دهه 1980 بود که سیستم های هوش کسب وکارو سیستم های اطلاعات مدیریت پدیدار شدند. تا امکان استفاده از اطلاعات پیرامونی با اثربخشی بیشینه فراهم شود (مشبکی و همکاران،1390). در سال1986، افرادی که به طور حرفه ای با هوش رقابتی سر و کار داشتند "انجمن حرفه ای هوش رقابتی " را در ایالت متحده امریکا تاسیس کردند. امروزه، این انجمن دارای بیش از7000عضو از 64 کشور جهان است (کولاگکلو28، 2011). یک دلیل پیدایش این دانش، انفجار اطلاعاتی است که به وسیله فزونی اطلاعات و انعکاس در تکثیر و انتشار پایگاه داده های تجاری جهانی، به وجود آمده بود. از دلایل دیگر رشد این علم، شاید طبیعت زمانی است که ما در آن زندگی میکنیم، زمان تغییرات بزرگ سیاسی و اجتماعی جهانی، افزایش سرعت کسب وکار، افزایش رقابت جهانی، رقابت تهاجمی تر و تغییرات سریع تکنولوژیکی نمونه ای از این موارد است (کالف و اسمیت29،2009).
باتوجه به اینکه هوش رقابتی مفهوم نسبتاً جدیدی است، بنابراین تعریف جهانی پذیرفته شده ای برای آن وجود ندارد، صاحب نظران مختلف تعاریف متعددی برای آن ارائه کرده اند؛ بر اساس تعریف دانشکده مدیریت فرانسه، هوشمندی رقابتی عبارت است از هنر یافتن، جمع آوری، فن آوری و ذخیره سازی اطلاعات، به منظور دسترسی و استفاده ی کارکنان در تمام سطوح سازمانتا ضمن شکل دادن به آینده ی سازمان، از وضعیت موجود نیز در مقابل تهدیدات رقابتی حمایت کند (درگی،1390). در تعریف دیشمن و کالف، هوش رقابتی زیربنایی است که پایه های مزیت رقابتی بر روی آن قرار می گیرد و هرچه قدر این زیربنا استحکام بیشتر داشته باشد، ظرفیت پایداری ومقاومت ستون ها بیشتر و درنتیجه، مزیت رقابتی از استحکام و پایداری بهتری برخوردارخواهدبود (دیشمن30 وکالف،2008).
به عقیده جونز و ون دورن، هوش رقابتی، فرایندی نظام یافته برای به دست آوردن اطلاعاتی از رقیبان و کنکاش در آن اطلاعات به منظورآسان سازی یادگیری سازمانی، بهبود، جداسازی و هدفگذاری درزمینه صنعت، بازار و مشتریان است (جونز31 و ون دورن32،2010).
به طورکلیهوشرقابتیفرایندایجاد ارزشافزودهبه صورتمستمر ونظامگونهازجریاندانشاستکهدرمحیطداخلیو خارجیموردنظارتقرارگرفتهوازمنابعموثقگردآوری وسپسموردتجزیه وتحلیلقرارگرفتهوسرانجامدر جهتبهبودتصمیم گیری هایعملیاتیواستراتژیکسازمان ازآناستفاده شدهاست (روتنر33، 2008). علاوهبراین،ازایناطلاعات کهدرسطوحسازمانیدرجهتتصمیمسازی هامورداستفادهبودهبرایبهبودآینده یسازمانوحفاظتازآن دربرابرناپایداری هایکنونیاستفادهمی شود. هوشرقابتی ترکیبیاز رویدادهایدانشیدرگذشتهوپیش بینیدانشی درموردرویدادهایآیندهدرمحیطهرکسب وکاراست، به طوری کهنتیجه هایآنبرایتصمیم گیریوعملدردنیای واقعیبسیارضروریاست (شارپ، 2009). باتوجهبااینکهاطلاعات به عنوانمحوراصلیهوشرقابتی است،اطلاعاترا تنهاجمع آوریوپردازشداده هانبایدانگاشت،بلکهتبدیلاطلاعاتبه دانشواستفادهاز آن از اهمیتبه مراتببیشتری برخوردار است (راچ وسنتی، 2001). هدفاصلیازتجزیه وتحلیلاطلاعاترقابتی، به دستآوردندرکدرستیازصنعتورقبادرجهت اتخاذتصمیم هایبهتر،توسعه یاستراتژی هایشایستهمحور ودستیابیبهنتیجه هایکارآمدتراستکهمیسرنمی شود مگرآنکهسازماندرسطحیبالاترازرقبایخودقرارگرفته باشد.ازآنجاکههوشرقابتیچارچوبی استدرجهتپاسخ دهیسریعتروکارآمدتربهمتغیرهایمحیطی،کیفیو سازمانینسبتبهرقبا،می تواندازطریقشرایطرقابتیدر بازاریاصنعتیکهشرکتدرآنمشغولبهفعالیتاست تحتتاثیرقرارگیرد(مهدی و همکاران، 2011). هوشرقابتیکهاشارهبههوششرکتیاکسب وکار دارد،درواقعهنرجمع آوری،پردازشومرتب سازی اطلاعاتبه منظوردسترسیمردمدرتمامسطوحسازمانی برایکمکبهشکلدادنآینده یشرکتوحفاظتازآندر برابرتهدیداتشرایطرقابتیکنونیاست،البتهاینمسئلهباید قانونیباشدوضوابطواصول اخلاقیرالحاظکند(خلیفا34، 2008). هوشرقابتیبایدبهکدهایقانونیومسائلاخلاقیاحترام بگذارد. اینشاملانتقالدانشازمحیطبرایسازمانبا قوانینمقرراستکهمی توانددرموقعیترقابتییکشرکت تاثیرگذارباشد. (ماریا35ودنیس36، 2007) هوشمندیرقابتیرا جمع آوریاطلاعاتمربوطبهمحیطورقبابه منظورخلق وحفظمزیترقابتیمی دانند. هوشمندیرقابتییکفرایند سیستماتیکاستتاازبهروزبودناطلاعاتدقیقومرتبط بارقبااطمینانحاصلشود.هوشرقابتیتنهاتحقیقاتبازار یاکاوشدرمعاملاتنیست،بلکهفراینددانشدربارهیرقابت درحالحاضراستویکقدمجلوترازآنرامیگویند. هوشرقابتیاینکارراباجمعآوریاطلاعاتدرباره یرقبا وبهطورایدهآلاستفادهازآنبرایبرنامه ریزی هایکوتاه مدتوبلندمدتانجاممی دهد. درواقعهوشرقابتیبه عنوان یکابزاراستراتژیککسب وکارازدیربازدرتلاشبرای افزایشرقابتشرکت هاارائه شدهاست.
2-2-2-وظایف و نقش های هوش رقابتی
برخیوظایف ونقش هایهوشمندیرقابتیدر زیر آمده است( دپلسماکر37، 2005).
– وظایف هوش رقابتی
* به گزینی رقابتی
* ایجاد سیستم هشدار سریع
* کشف اطلاعات تاکتیکی معین
* مدیریت و توزیع اطلاعات
* راهنمایی در مورد نقاط کور
* آموزش و توانمندسازی پرسنل
* تبدیل داده ها و اطلاعاتبه آگاهی قابل استفاده
– نقش های هوش رقابتی
* دیدبانی سازمان برای جست وجوی تغییرات بااهمیت محیط که آینده ی شرکت را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
* مشارکت فعالانه به عنوان راهنمای شرکت برای تعیین الزام های فرآیند تصمیم گیری در سازمان.
* حصول اطمینان از این که هوشمندی رقابتی از طریق فعالیت هایغیراخلاقی و غیرقانونی حاصل نمی شود.
* حصول اطمینان از توانمندی سازمان.
2-2-3-چرخه هوش رقابتی
اطلاعات،محصولفرایندورودیهاییاستکه بامجموعه ایاز دادههایسازمان یافتهشروعمیشودواطلاعاتراتولیدمیکند. سپساطلاعات،تجزیه وتحلیلوترکیب شده،هوشرابه وجودمیآورند. هنگامیکهایناطلاعاتدرفرایندتصمیم گیری بهکارروند،مزیترقابتیبرایسازمانتولیدمیشود. کاهانرمعتقد استکههوشمندیرقابتیفرایندی یکپارچه است. اومعتقداستکهفرایندهوشمندیرقابتیازچهارمرحلهیزیر تشکیلشدهاست: طرحریزیوهدایت،جمعآوریداده،تحلیلو انتشار جزئیاتهریکازچهارمرحلهدرزیرآمدهاست (کاهانر38، 2007):
1. برنامه ریزیوهدایت:حیناینمرحله،اطلاعاتموردنیازارزیابیمی شود.برایبرنامه ریزیوجهتدادن بهفعالیت های اطلاعاتیبیشتردرجهتتحققنیازهای اطلاعاتیتصمیم گیرندگان،بایدتنهارویمسائلدارای بالاتریناهمیتمتمرکزشوندو آن هارابهمدیریتارشد گزارشکرد. باتعریفواجرایعملهوشمندی،فرایند آغازمی شود. فهمیدننیازکاربردبسیاراهمیتدارد،چراکهموفقیتفرایندبدانبستگیدارد،همچنینچهارچوب زمانینیزبسیارمهماست،چراکهدرطولزمان، تخصیص منابعصورتگرفتهونوعفرایندهایجمع آوریدادهبراییککاربرد،مشخصمی شود.
2.جمع آوریداده:دراینقدم،داده هایخامواطلاعات ومنابعموجودجمع آوریوذخیرهمی شودتابه هوشمندیکاربردیتبدیلشوند.همچنیناطلاعاتو منابعاطلاعاتیراازلحاظاین کهقابلیتاطمینانواعتباردارند،ارزیابیمی کنند.
پژوهشگرانحوزه یهوشرقابتیسهنوعدادهراازیکدیگرتمیزداده اند:
* اطلاعاتسفید(سرد): اطلاعاتیکهمنابعآزاددارند. این اطلاعاتبه صورتعمومیدراسناد،نشریاتو… وجود دارد. هم اکنوناینقبیلاطلاعاتبه وفوردرپایگاه هایداده یالکترونیکیواینترنتیافتمی شود.
* اطلاعاتخاکستری(داغ):کهدرحیطه هایخصوصیقرار دارد.اسنادتجارییابعضاًآنچهشرکت هامنتشرمی کنندو موردغفلتآنانواقعمی شود،اززمره یایناطلاعاتاست. متصدیانفروششرکت،اینهوشمندی رابامشاهده یبهنگاه رقیبوملاقاتباکارکنانآنکسبمی کنند.
* اطلاعاتسیاه: کهدسترسیبهآن هاممنوع،ولیازطریق سرقتکامپیوترییااستراقسمعقابل دسترسیهستند.گفتنیاستکهاطلاعاتسفیدحدود80درصدداده هایجمع آوری شدهواطلاعاتخاکستریحدود15درصدازداده ها رابهخود اختصاصمی دهند.
3.تجزیه وتحلیل:قلب فرایندهوشمندیرقابتی،تحلیل است؛ چراکهاینمرحلهجاییاستکهاطلاعاتدرستایجادشده است. دراینمرحلهاعتبارسنجیاطلاعات توسطکارشناس صورتمی گیرد. اطلاعاتبررسی،تجزیه وتحلیلو تفسیرشدهوتوصیه هاوپیشنهادهابیانمی شوند. در اینمرحلهاطلاعاتبهاطلاعاتیکهممکناستدرتصمیم گیری هایراهبردیوتاکتیکیقابل استفادهباشد،تبدیل می شوند.تحلیلهمهنراست،همعلم.
4. انتشار:تحلیل گرراهکارهایممکنراارائهوآنرامابین کاربراننهاییتوزیعمی کند. چاوالکانتیمرحله یپنجمیبهچرخه یاطلاعاتپیشنهاد شدهتوسطکاهانراضافهکردهاست:
5.ارزیابیوبررسی: بهمنظورسنجشودرنظرگرفتن پاسختصمیمگیران،پیوستهبایدنیازهایاطلاعاتیآن ها درنظرگرفتهشود. اینمسئلهدارایچناناهمیتاستکه دربعضیمواقعلازماستکلفرایندتکرارشود (راچ وسنتی، 2001). در شکل 2-1 چرخه فرآیند هوش رقابتی 5 مرحله ای آمده است.

شکل (2-1): چرخه هوش رقابتی

بهچرخه یهوشرقابتی،چاوالکانتیدومرحله ی زیرراافزودهاست:
6. ذخیرهوپردازشاطلاعات:بهمعنیسازمان دهی، طبقه بندی،پیاده سازیوحفظمکانیزمبرایدریافتو ذخیره سازی اطلاعاتاست.
7. کاربراناطلاعاتوتصمیم گیرندگان:انتشاراطلاعات،با شناسایینیازهایاطلاعاتیجدیدتوسطکاربرانهوش وتصمیم گیرندگانوچرخه هایاطلاعاتییافرایندی مجدداًفعالخواهدشد.
فرآیند هوش رقابتی چاوال کانتی در شکل 2-2 آمده است.

شکل (2-2): فرآیند هوش رقابتی چاوال کانتی (2001)

ازلحاظنظریباتوجهبهگفته هایپیشینفرضبراینبوده کهفرایندهوشرقابتیشاملبرنامه ریزیوتمرکز،جمع آوریداده ها،تجزیه وتحلیلوارتباطاتوکاربردنتیجه هااست؛اما (کالف، 2002) برخیزمینه هایرفتاریومنابعانسانیرانیزدر اینفراینددخیلدانسته،ازجملهفرهنگسازمانیو میزانآگاهی سازمان،ساختارهایرسمیوغیررسمیودرنهایتمشارکت کارکنان. هوشرقابتینیازمندسیاست هایمناسب،رویه هاو زیرساخته ایرسمیویاغیررسمیاستبه طوری کهکارکنان بتوانندبه صورتموثربهسیستمهوشرقابتیدرسازمان کمککنند. پشتیبانی ازسیستمهوشرقابتیبرجریانداده های حاصلازاینسیستمتاثیرقابلملاحظه ایمی گذارد.شرکت هامی توانند ازطریقساختارهایسازمانیخودوفرهنگ سازمانیایجادشدهمانندتشویقتسهیمدانشوپشتیبانی هایمالی مانندپاداش هاییبه صورتدرصدیازدرآمدسالانهخود کارمندانرادراینامرواداربهحرکتنمایند.صرف نظراز تمامیبحث ها،موفقیتدرفرایندهوشرقابتیبستگیبهجمع آوریمنابعانسانیمناسبواطلاعاتمناسب ازدرونواحدهای سازمان وتشویقکارمندانبهاشتراکگذاشتندانسته هایخودازرقبادرجهتاستفاده ازآنهادرفعالیت هایهوشرقابتیدارد ( نصری39،2011).
گسترهیهوشرقابتی(دشامپز40ورانگانات41،1995)سه نوعهوشمندیرقابتیراشناسایی کرده اند:
* هوشمندیبازار: سعیداردنیازمندی هایجاریوآتی مشتریان،فرصت هایجدیدوخلاقانه یموجوددر تقسیم بازاروتغییراتعمده ایرانمایانکندکهدرفرایندهای بازاریابیوتوزیعرخمی دهد.
* هوشمندیرقبا: تکاملاستراتژیرقابتیرادرطولزمان بامشاهده یتغییراتساختاررقبا،جایگزینیمحصولات جدیدوتازه واردانبهصنعت،بازنماییمی کند.
* هوشمندیتکنولوژیک:بااستفادهاز فرایندهزینه- فایده، تکنولوژی هایموجودوجدیدراارزیابیوقفه های تکنولوژیآتیراپیش بینیمی کند.
راچوسانتیعلاوهبرمواردفوق،هوشمندیاستراتژیک واجتماعیرانیزبهانواعهوشمندیرقابتیاضافه می کنند. هوشمندیاستراتژیکواجتماعیشاملقوانین،مالیاتوامور مالی،گستره یاقتصادیوسیاسیومقولاتمنابعانسانی می شود.ایننوعازهوشمندی،قویاًرفتارهایاجتماعی رامشاهدهوتحلیلمی کند.نکته یمهمآناستکه چهار هوشمندییادشدهبههممرتبط اند(دویس، 2004).در شکل 2-3 جنبه های هوش رقابتی راچ وسانتی آمده است.

شکل (2-3):جنبه های هوش رقابتی راچ وسانتی (2001)
2-2-4-نگرش هانسبتبههوشرقابتی
هوشمندیرقابتیقائمبهتحلیل گرانی استکهذکاوتشاناز یکدیده بان (کهمترصدعکس العملاست) تایکشکارچی(کهمی داندبهدنبالچهچیزیاستتااقدامکند)گسترش پیدامی کند.کافی است،تحلیلگرانهوشمندیرقابتیرادر قالبیکاستعاره یجالببهتصویرکشیدهاست:بنگاههمانند یکناوگانجنگیاست. کشتی هادریکآرایشنظامیکنار همقرارمی گیرندوبانظمیخاصدرمسیردریاییمقرر به سویبندرگاه (هدفبنگاه) حرکتمی کنند.کشتی هاباید مراقبصخره هایاکوه هاییخیپنهاندرمیانمهباشند. نورهاوعلائماشتباهیارخدادهاینابهنگاممی تواندموجبات گمراهیرافراهمآوردوبایدازآن هااجتنابشود. ناوگان نیازمندتجهیزاتدریانوردیبسیاردقیقومطمئناست،هر کشتیدیده بانیداردکهاز عرشه،اطلاعاتمفیدوبهنگام رابهسایرملوانارسالمی کند.اوبایدمنطقه یمساعدرا برایپیاده سازینیروهایجنگیمعینکند.ماموریتدیدهبان ایناستکهاطلاعاتراازخارجکشتیجمعآوروتدارک ببیند.درادامه،پنجنگرشعمدهنسبتبههوشرقابتیرا ملاحظهمی کنید:
1-روحیه یمبارزه طلبی:دراینحالتسازمانبسیاربیش فعالاستومدیریتدائماًبهدنبالشکارفرصت های جدیدبرایسرمایه گذاریوجنگعلیهعدمآگاهیاز محیطاست. حالتتهاجمیدراینویژگی،به طورکامل مشهوداست. تحلیل گرهوشمندیدرمدیریتکردنفرایندبسیاراثرگذاربودهوبه صورتکاملاًپیوسته، همانندیکدیدهباندرجست وجویفرصت هاست.
2-روحیه یتهاجمی: دراینحالتنیزسازمانبسیارفعالانه عملمی کندومدیریتآشکارابهدنبالکسباطلاعات استراتژیکتجزیه وتحلیلواستفادهازآناست. این ویژگینیززمینه هایاثرگذاریرادرخودداراست.تحلیل گرهوشمندی،غالباًساختارهاییازمتخصصان هوشمندیدرامورنظامیرادرخوددارند.
3-روحیه یفعال: دراینحالتمدیریتهموارهبهدنبال اطلاعاتراهبردی ازمنابعمعمولیستوسیستم اطلاعاتی شرکتهنوزبه طورکاملشکلنیافتهیاسازمان در ابتدای استقراریکشبکه یعملیاتیگردآوریاطلاعاتاست. تحلیلگرهوشمندیدائماًبهدنبالاطلاعاتاستراتژیک درلابلایمنابعاطلاعاتیعادی است،امابایدگفتکه سیستم های اطلاعاتیشرکتواقعاًساختار نیافته اند.
4-روحیه انفعالی:سازمانزمانیعکس العمل نشانمی دهدکهازخارجموردحملهوتهدیدواقعشودواز فرصت طلبیبرایکسباطلاعاتاستفادهمی شود مدیر هوشمندیتنهازمانیعکس العملنشانمی دهدکهواقعاً رقبانسبتبهشرکتحالتتهاجمیوخصمانه ایاز خودنشاندهند.
5-درخوابرفتگان: دراینحالسازمانعلاقه ایبه هوشمندیرقابتینداردومدیرانترسیازرقابتبه دلراهنمی دهند،البتهاینامربیشترناشیازعدم آگاهی است. دراینحالتتیممدیریتیشرکتتمایلی بهفرایندهوشمندیرقابتییامدیریتدانشازخود نشاننمی دهدوبرحسبظاهرباکیازرقابتندارد. بایدگفتحالتتحلیلگرهوشمندیازیکمتخصص) در خاصیتمبارزه طلبی) بهیکآماتورتازه کار) درخاصیت درخوابرفتگان(تغییر میکند (کاهانر42، 2007).
2-2-5-عوامل موثر بر هوش رقابتی
باتوجهبه شدترقابتبالادربیشترصنایعایران،شرکت هانیازمندتحقیقاتبازاریابیهستند. هوشرقابتییکیاز ابزارهایجدیددرراستایشناساییرقباوتحلیلرقباست. هوشرقابتیابزاری استدرراستایتحلیلمحیطداخلیو خارجیرقبادرجهتکسباطلاعاتباارزشازرقبادرراستایبرنامه ریزیدرستبرایشرکتوالگوبرداریازاقدام های مثبترقبادرصنعت.
یکیازویژگیهایزمانهیکنونی، افزایشدرتغییردانشبشریدر جنبه هایاجتماعی،اقتصادی،سیاسی وفناوری است. دیگر کیفیتبالاییک محصولیاخدمتعاملیمتمایزکننده نیست،بلکهکیفیتدانشسازمانیتبدیل بهیکیازعواملکلیدیموفقیتدر سازمان هاشدهاست. درچنین شرایطیشرکت ها نیازمند اطلاعاتدرست برای تصمیم گیریدرموقعیتهایحساس هستندتابتواننددرجهانرقابتیجایگاه خودراحفظکنند. فزونیاطلاعاتدر عصرکنونیبه واسطه یفناوریهاینوین باعثکاهشضرورتابداعروش هایجمع آوریاطلاعاتگشتهاست. درمقابل، استفادهیمناسبازانبوهیازاطلاعات برایهدایتوتصمیمگیریدرشرکت ها تبدیلبه نوعی از هوشمندیشدهاست. از هوشرقابتیبه عنوانیکعاملدرجهت محافظتشرکت هادربرابرخطرات آتیو شناسایی فرصتهای پنهان یاد میشود؛بنابراینشرکتهای پیشگام به دنبال افزایش کنترلرویاطلاعاتوایجادشرکتهایهوشمندبرایآیندههستند. ازآنجاکهشرکتهاهموارهبه دنبالبهدستآوردناطلاعاتدربارهیرقبایخودهستند، دیگرمفهومهوشرقابتییکمفهومانتزاعیکهدرکتابها سخنازآنبهمیانمیآیدنیستوجنبهیکاربردیدردنیای رقابتیکنونیبهخودگرفتهاست. مفهومهوشمندیرقابتی رامایکلپورتراستراتژی استمشهوردرسال1980ازطریق بیانمدلنیروهایپنج گانه یرقابتیواستراتژیهایعمومی بهدنیامعرفیکرد. او ازپیشگامانایجادجامعهیخبرگان هوشرقابتیدرسال1986بودو نخستینمجلهیعلمی-پژوهشیهوشرقابتیرادرسال1390بهچاپرساند( دتویت43،2003). درکشورمانصنایعگوناگونی،میزانرقابت پذیریدرآن هادرسطحبالاییقراردارد. مدیرانعالی دراینصنایعهمیشهبه صورتغیرعلمی ازمدیران میانیخود اطلاعاتیدربارهیرقبایمستقیموغیرمستقیمخود درخواستمیکنندتاایناطلاعاترادرجلساتهیئت مدیرهو مجامعخودمبناییبرایتوجیهاقدام هاوتصمیم هایخودقرار دهند. حالاینپرسشپیشمیآیدتاچهاندازهمیتوانبهاین نوعازاطلاعاتدل خوشکردوآن هارامبنایحرکاتهزینه برشرکتهادانست؟اینپرسشیکیازبزرگ ترینمعضلات مدیریتیکشورمان درعصرفناوری است،حال آنکهاینمعضلدر دنیایرقابتیجهانیباارائهیراهکارهاییمرتفعشده. لازمهیاین امر، ایجادسیستمهایی استکه تواناییرصدرقبایشرکتهایمان راباکوچک ترینتغییراتداشتهباشد.متاسفانهدرشرکتهای ایرانیمعاونت هایبازاریابیوفروشتنهابهامرفروشمشغول شدهاندوگاهینیزواردبازاریابیشدهکهاکثراًازبازاریابی جنبهیتبلیغات آنرامدنظرقراردادهاند.
* رقیبورقیبشناسی: استراتژیهایرقابتیبازاریابیزمانیمفیدهستندکهنقاط قوتشرکترادربرابرنقاطضعفرقیبقراردادهباشید وگرنهایناستراتژیهابرایرقیبهیچتهدیدیرادرپی نخواهندداشت.بنابراینیکاستراتژی استنیازمندبهتسلط دربارهینقاطقوتوضعفرقباونیازهایمشتریانو هم چنینتواناییهایشرکتخوداست.
* شناساییرقیب: شناساییرقبابرایتجزیه وتحلیلآن هاآن چنان کهبهنظر میرسدنیزراحتنیست. اینامرازطریقدوروشمتداول امکان پذیر است. نخستینروشبرمبنایطرفتقاضا است؛ که دراینروش،رقبابراساسنگرشورفتارمشتریاندربرابر شرکتهایعرضه کننده یکالایاخدماتشناساییمیشوند. شرکتهاییکهدرخواست هایمشابهازسوییکگروهاز مشتریانداشتهباشندرقیبفرض می شوند. دراینزمینهنیز دوپژوهشعمدهتوسطشوکر44وسیرواستاوا 45(1979) وکوپر46واینوئه47 (1996)انجام شدهاست. روشدومبرمبنایطرف عرضهاست؛ کهدراینروش،شرکتهاییرقیبیکدیگر بهحسابمیآیندکه:شباهت هاییدرمحصولاتارائهشده یآن هادربازارباشدیااستراتژیهایبازاریابیآن هامانندیکدیگر باشد،فناوریواندازه یسازمانیمشابهداشتهباشند. برای مطالعه یبیشتردراینزمینهمی توانبهپژوهش هایمکگیو توماس48(1992) وتوماسوونکاترامان 49(1998)رجوعکرد(فاریا50،2002). چندویژگیکلیدرماهیتروشعرضهمحوروجوددارد. اینمواردشاملاندازه یشرکت،موفقیتشرکتورفتارهای تهدیدآمیزشرکتهاست. برخی ازپژوهشگراناشارهداشته اندکه مدیرانتمایلدارندکهبزرگ ترینشرکت هایفعالدرصنعترا به عنوانرقبایاصلیخودقلمدادکنند(همبریک51، 1995). ازسویدیگردیدگاه دیگریوجودداردکه مدیرانشرکت هاییکهازنظراندازه مشابهتیباشرکتخوددارندرابه عنوانرقیبخودمی انگارند. موفقیتشرکت هایدیگرنیز ازجملهعوامل استکهمدیران رقبایخودراازطریقآنانتخابمی کنند،زیرااینکارباعث جلبتوجهسایرینبهشرکتآن هامی شودکهخودراباموفقترینشرکت هایرقیبدریکسطحمی دانند زیرازمانیفرا می رسدکهبایدازعملکرد بهترین هایصنعتالگوبرداریکرد وتمامنگاه هامعطوفبهموفقیتشرکت هادرمحیطبازار می شود. درنهایتنیزفرضمعقولی استکهرقیبخودرا ازمیانشرکت هاییانتخابکنیمکهبیشترینتهدیداترابرای سهمبازارمابه ارمغانمی آورندوبهشکلمستقیمرفتارهای آن هامنجربهتاثیررویعملکردشرکتمامی شوند درحالیکه پژوهش هاوتجزیه وتحلیل هادرموردعملکردرقبابرپایه یدو رویکردتقاضامحوروعرضهمحوربنانهادهشده،اماازنظر فاریاو ولینگتون،گروهبندیرقباضرورتاًنیازیبهشناسایی رقباازسویمدیرانبازاریابیندارد. درحقیقتمدیرانبازاریابی باشناختکمیازبازارشرکت،خودتواناییتشخیصرقبایواقعیخودرادر عملداراهستند(فاریا،2002).
البتهبایدشرکت هابهایننکتهتوجهداشتهباشندکهتنها بهرقبایامروزیخودفکرنکنندورقباییکهممکناست درآینده یدوریانزدیکبهجمعرقبایآن هابپیوندندرااز همینحالاموردرصدقراردادهودرموردفعالیت هااستراتژی هایآن هاپژوهشوبررسینمایند. درواقعمی توان گفتکهسهحوزه یاصلیبرایشناخترقبایمستقیمو غیرمستقیموجودداردکهعبارتنداز(فاریا،2002):
– نواحینفوذشدهدربازار: ایننواحی،مناطقی ازبازار،کسب وکارویاصنعتاستکهشرکت هادرآن به صورت مستقیمباسایرشرکت هابرایارائه یکالاوخدماتبه مشتریانبااستفاده ازمنافعمشابهدرحالرقابتهستند؛مانندبازاریکهشرکت هایفورد،هوندا،تویوتا،کیاوجنرال موتورزدرامریکابایکدیگردرحالرقابتهستندودر دسته یرقبایمستقیمکهشرکتمی گنجند.
– همجواریدربازار: بهمناطقیاطلاقمی شودکهدرآن رقابتنزدیکاماغیرمستقیماست. شاملآندستهاز بازارهایاستکهخدماتومحصولاتیجهتارضای نیازمشتریانعرضهمی کنندبااینتفاوتکهازمنابعمتفاوتیتامینمی شود.این گونهمناطقشاملبسیاری ازمحصولاتغذایی(مانندچیپسوبادام زمینی) یاصنعتبسته بندی (بسته هایشیشه ایدرمقابل بسته هایپلاستیکییاآلومینیومی)می شود. همچنین ممکناستنیازمصرف کنندهراازطریقدوکانال توزیعمتفاوتبرطرفکنند.
– نواحیموردعلاقهبرایفعالیتدربازار: بهمناطقیاطلاق می شودکهشرکتهنوزبهارائه یخدمتیامحصولبه مشتریانمشابهاقدامنکردهاماباشرکت هایفعالدرآن بازاردارایمرزهایمشترک،منابعمشترک،توانایی های یکساندرتامیننیازمشتریانوقابلیت هاییهمارز در آنبازاراست. برایمثال،بسیاریازشرکت هادارای قابلیت هایلازمبرای تولید طیفوسیعیازدستگاه های دیجیتالیو الکترونیکی اعم از تلفنهمراه،رایانه هایجیبی، دوربین هاویاتبلت هاهستند،اماممکناستدریکیا چندزمینهباتوجهبهوجودزیرساخت هاوقدرتانسانی وتکنولوژیکیشرکتهمچنانورودنکردهباشند؛ مانند:شرکاپلکهدربازاردوربینهایدیجیتالهمچنانورود نکردهاست.اینشرکت هابرایشرکت هایفعالدرآن بازاریاصنعتبه عنوانرقبایبالقوهشناختهمی شوند( فاریا،2002 ).

– هوشمندیبازاریابی:
مفهومهوش بازاریابیبه عنوانقسمتی ازاستراتژیبازاریابی باافزایشقدرترقابتیشرکتوپردازشبرنامه هایاستراتژیکآن،بهمفاهیمبازاریابیاضافهشدهاست. هوشبازاریابی هنری استکهسازمان هایمختلفبهآناحتیاجدارند. هوش نهتنهاقابلیتفردیبلکهقابلیتیسازمانیستکهازمحیط سازمانکسبمی شود.هوشبازاریابیآمیخته ایازسه مقوله یفرد،سازمانومحیطاست ( فاریابی و همکاران، 1390).تاکنونتعریف هایمختلفیازهوشبازاریابیارائه شدهاست کهازآنجملهمی توانبهتعریفکاتلر اشارهکرد: اطلاعاتهرروزهدرموردتغییراتدرمحیطبازاریابیکهبهمدیراندرآماده سازیوتطبیقبرنامه هایبازاریابیکمکمی کند (پیریپورس52 و همکاران، 2005).جافهبه عنوان معروف ترینمحققدرزمینه یهوش بازاریابیچنینعنوانمی کند:
هوشبازاریابیراجمع آوریاطلاعات ازمحیطبیرونومجموعه فعالیت های درونشرکتمی توانقلمدادکرد(سانگ53 و سیمه54،2009). بهنظر نویسندگانباتوجهبهمفهومیکه درواژهیهوشوجود دارد،هوشبازاریابی یکتواناییدرفردیاسازماناستکهبهمدیرانارشدبرایدستیابیبهاستراتژی،برنامه،هدفیاحتیچشم اندازسازمان کمکشایانیمی کند. درواقعسیستمهوشبازاریابیمشخصمی کندکهچهنوعاطلاعاتیموردنیازاستوآنراازمحیط دریافتمیکندودراختیارسازمانقرارمیدهد (تان55 واحمد56، 1999).
– هوشبازاریابیوارتباطآنباسایرهوش ها
درمقالاتوکتبمختلف،هوشدرسهحوزهمطرح می شود: هوشبازاریابی،هوشرقباوهوشکسب وکار(فاریابی،1390)، بایددقتداشتکههوش بازاریابیچیزیفراترازهوشرقباوکسب وکاراست،اما دربعضیازمطالعاتاینسهبه صورتیکسیکلنشانداده می شود.اینبدینمعناستکهاینسهمی توانندلازموملزوم یکدیگرباشند( وایت57 و کالف، 2006).بسیاریازاطلاعاتهوشرقبا،می تواند درهوشبازاریابیاستفادهشودتابه عنوانیکورودیبرای آن،بتوانیکپروسه یپویایطراحیبازارراتدوینکرد؛بنابراینهوشبازاریابیمی تواندشاملاطلاعاتمربوطبه محیطکلان،محیطبازار،مشتریان،رقباوعملکردگذشته ی یکسازماندرباره یآمیختهبازاریابیباشد. هوشبازاریابی رامی تواناز منابعمختلفیازجملهمجلات،نشریاتبازرگانی، صحبتبامشتریان،تامین کنندگانوتوزیع کنندگان،همچنین باصحبتبامدیراندیگرشرکت هاکسبکرد. باتعریف هاییکهازهوشبازاریابیارائهشد،ممکناست اینتصوربهوجودآیدکههوشبازاریابی،هوشکسب کاروهوشرقابتییکخروجیخواهندداشت. درادامه،با توضیحدر مورداینمفاهیم،تفاوت آن هامشخصمی شود.
هوشتجارییاهوشکسب وکارکهقالبعمده تریرا ماننداستفاده هایتجاریوغیرتجاریدربردارد،عبارتاست ازبعُدوسیعیازکاربردهاوفناوریبرایجمع آوریداده ودانشجهتایجادپرس وجودرراستایتجزیه وتحلیل بنگاهبرایاتخاذتصمیم هایتجاریدقیقوهوشمند (آریاچندرا58 و واتسون،2010). هوشکسب وکارتواناییدرک،تجزیه وتحلیلوارزیابی محیطداخلیوخارجیدرارتباطبارقبا،مشتریانوبازار صنعتبه منظوراتخاذتصمیم هایبلندمدتوکوتاه مدت استراتژیکاست،درحالی کههوشبازاریابی،تجزیه وتحلیل اطلاعاتدرموردبازارشرکتوایجادبینشدرباره یمشتریان استبنابراینهوشکسب وکارجامع ترودربرگیرنده ی هوشبازاریابی است (تانو59و بایلتی60،2008). هوشرقابتیتلاشیپیوستهدرجه اتارزیابیرفتاروقابلیت هایرقبا درراستایتوسعه یمزیت رقابتی است. هوشرقابتیپایشوتجزیه وتحلیلاقدام هاوعملکردرقبا،به منظوردست یابیبهدرکمناسبدرموردرقباست (جون61 و وندورن62 ،2010)؛ اماهوشبازاریابیتلاشیمنسجمواخلاقیبه منظورجمع آوریوتجزیه وتحلیلاطلاعاتمربوطبهبازار است.اطلاعاتبازارو محیطمی تواندشاملاطلاعاتیدرمورد رقبانیزباشد. درحالی کههوشرقابتیدرجست وجوی اطلاعاتدربارهیرقبااست. پسهوشبازاریابیجامع ترو دربرگیرنده یهوشرقابتیاست.

2-3- آینده پژوهی
در این بخش به بحث پیرامون آینده پژوهی، اهمیت و اصول آن پرداخته شده است، سپس دیدگاه هایآینده پژوهی و فنون آن معرفی و مقایسه شده است و در ادامه آینده پژوهی،اهمیت و اهداف آن در آموزش وپرورشموردبحث و بررسی قرارگرفته است.
2-3-1-مفهوم آینده پژوهی
مانند بسیاری از اصطلاحات، اتفاق نظری در خصوص مفهوم آینده پژوهی وجود ندارد، آینده اندیشی که برای معادل های مختلفی نظیر آینده پژوهی، آینده شناسی، آینده نگاری، مطالعات آینده و امثال آن در زبان فارسی پیشنهادشده، یک قلمرو معرفتی پرتکاپو در کشورهای پیشرفته و نیز در کشورهایی است که با شتاب در تلاش رسیدن به گردونه کشورهای پیشرفته قرار دارند. هر یک از این معادل های فارسی به نوبه خود ترجمه یکی از اعضای مجموعه متنوع واژگانی است که در زبان های اروپایی برای تاکید بر جنبه های مختلف قلمرو فراخی به کار گرفته شده که در عرصه های گوناگون به روندهای آینده نظر می کند و می کوشد از میان روندهای ممکن و محتمل، مطلوب ترین ها را شناسایی کند و برای تحقیق آن از هم اکنونزمینه سازی و برنامه ریزیکند (اسلاتر،1386).
اصطلاح آینده پژوهی به عنوان یک معادل کلی برای نامیدن همه انحائ فعالیت های مرتبط با این حوزه با توجه به تفاوت های موجود آن هابه کاررفته است. آینده نگری آن است که آینده ها متعددند و در انتخاب آن ها، انسان ها تا حدی آزادی عمل دارند. آینده الزاماً تداوم گذشته نیست زیرا در شکل گیری آینده،بازیگران بسیاری دخیل هستند که عملکرد امروز آنان به طرح های آینده بستگی دارد.

برخی از محققان برای آینده پژوهی در حوزه های مختلف تعاریف متفاوتی ذکر کرده اند. بن مارتین عضو موسسه تحقیقات سیاست گذاری علم و تکنولوژی، آینده پژوهی را این گونه تعریف کرده است: ((آینده پژوهی فرآیندی است شامل تلاش سیستماتیک به منظور نگاه به آینده بلندمدت علم، تکنولوژی، اقتصاد و جامعه با هدف شناسایی حوزه های تحقیقات استراتژیک و تکنولوژی های عام نو ظهور که احتمالاً به بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی منجر گردد.))(بهرامی،1388)
کشور ژاپن به عنوان پیشتاز مطالعات آینده پژوهی تعریف زیر را ارائه کرده است: آینده پژوهی فرآیندی است که طی آن درک کامل تری از نیروهای شکل دهنده آینده بلندمدت پیدا می شود. آن نیروهایشکل دهنده در تدوین و تنظیم سیاست ها، برنامه ریزی ها و تصمیم گیری هادر نظر گرفته می شوند. آینده پژوهی همچنین شامل ابزارهایی کمی و کیفی برای پایش سرنخ ها و شاخص هایشکل گیری روند و توسعه هاست. نیازها و فرصت های آینده را به ما نشان می دهد و سیاست دولتی را تعیین نمی کند بلکه به تعدیل آن کمک می کند تا در مقابل تغییرات شرایط زمانه مناسب تر، انعطاف پذیرتر و مقاوم تر باشد (تقوی،1393).
درمجموع با در نظر گرفتن سایر تعاریفی که توسط افراد، موسسات و نهادهای گوناگون ارائه شده است. می توان تعریف مفهومی زیر مطرح نمود: ((آینده نگاریمی کوشد تا معرفت و اندیشه ای آینده نگارانه را در میان بخش های تجاری، دولت و نهادهای دانش برای درک فرصت ها و تهدیدهای محتمل طی 10 تا 20 سال آینده در عرصه بازار و تکنولوژوی ایجاد کند وآنگاه با ایجاد تقویت همکاری میان این سه بخش به جهت دهی فعالیت های آنان در راستای اهداف تعیین شده بپردازد))(توفیق،1389).

2-3-2-تاریخچه آینده پژوهی
اشتیاق بشر برای دانستن درباره آینده از عهد باستان وجود داشته است. پیشگویان و کاهنان نمونه هایی از کسانی هستند که در گذشته تلاش داشتند به نحوی به این اشتیاق در نزد خاص و عام پاسخ دهنداولین نشانه هایجدی تر توجه بشر به آینده در عصر روشنگری دیده می شود، عصری که بشر باور داشت که علوم برای هر چیزی راه حلی خواهد یافتو قوانین نیوتن در مورد حرکت، درک و تحلیل بسیاری از پدیده ها را ممکن ساخته بود. در اثر رشد شتابان علوم در این دوره، متفکرین عصر روشنگری واقعاً به این نتیجه رسیده بودند که تنها زمان می خواهد تا همه قوانین و قواعد جامعه و محیط پیرامون بشر معلوم و آشکار شود (خزایی،1389).
در همین دوران، برخلاف گذشته که بیشتر متفکرین، افق هایکاملاً روشنی از آینده، تصویر می کردند، تجسم هایتیره تری از آینده نیز شکل گرفت. آثار متفکرینی چون ول63، اورول64 و هاکسی65 از زمره چنین اندیشه هایی محسوب می شود و با چنین نمونه هایی است که کالا آینده پژوهی را خود را به ادبیات باز می کند. موقعیت عظیم رمان های ژول ورن66 و پا گرفتن سبک علمی تخیلی در ادبیاتو ادامه همین راه رخ می دهد (علیزاده،1389).
برگزاری نمایشگاهی در سال 1893 که در آن اختراعات و ابداعات شگفت انگیزی نظیر تلفن، لامپ برق و کینتوسکوپ(اولین دوربین فیلم برداری) معرفی شد، باعث هیجان عمومی گردید. در همان روزها یک نشریه مطرح، فراخوانی از 74 شخصیت برجسته آن روزگار اعلام می کند و از آنانمی خواهد که در مورد قرن بعدی پیش بینی هایی به عمل آورند. بعدها معلوم شد که پیش بینی های آنان تا حد زیادی خوش بینانه بوده و در ضمن، تقریباً هیچ یک از رخدادهای مهم قرن بیستم نظیر اختراع اتومبیل، رادیو و تلویزیون، بروز دو جنگ جهانی، کشف انرژی اتمی، پرواز به فضا و البته ظهور کامپیوتر در فهرست آینده نگاری آنان یافت نمی شد (ناظمی، 1390).
اولین فعالیت آینده پژوهی در قالب یک تحلیل علمی در سال های 1930 تا 1933 توسط یک گروه محقق و با سرپرستی آگبرن67 در زمینه جامعه شناسی که علم نوپایی شناخته می شد، در آمریکا انجام شد. این گروه برای اولین بار متدولوژی های علمی نظیر برون یابی68 و بررسی های علم را در مورد روندهای اجتماعی روز آمریکا به انجام رسانده و ضمن انتشار اولین کاتالوگ روندها در آن کشور، موفق به آینده بینی های مهمی ازجمله افزایش نرخ مهاجرت و ازدیاد خلاف شد. همچنین بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم و به دنبال تجزیه وتحلیلتکنولوژی هایمورداستفاده در آلمان و ژاپن، روش های نوینی برای آینده پژوهی ابداع شد و در نتیجه آن دستاوردهای تکنولوژی مهم دهه های 1950 و 1960 شامل رادار، موشک های بالستیک قاره پیما وحملو نقل هوایی از قبل پیش بینی شد.
در دوران جنگ و مسابقه تسلیحات هسته ای، دغدغه مهم دست اندرکاران نظامی، پیش بینی زنجیره رخدادهایی بود که پس از یک رویارویی احتمالی هسته ایمی توانست اتفاق بیفتند. از همین رو، اولین بازی های جنگی69به وجود آمد که احتمالات مختلف را بررسی و تحلیل می کردند.
شکل کامل تر این مدل ها، موجب به وجود آمدن سناریو شدند که امروزه یکی از مهم ترین ابزارهای آینده پژوهی محسوب می شود. با کمک این سناریوها، سلسه رویدادهای متصور در یک زمان بسیار کوتاه پس از شروع یک جنگ هسته ای، قابل تصور و مدل کردن بوده و درنتیجه می توانعکس العمل ها و نحوه آمادگی های لازم برای روبه رو شدن با چنین جنگی را تدوین نموده. این مثابه همان نقشی است که سناریو به عنوان یک ابزار درآینده پژوهی فعلی بازی می کند (وحیدی، 1387).
عامل دیگری که باعث رشد آینده پژوهی شد، تحول در طراحی و ساخت تسلیحات نظامی بود. در سال های جنگ جهانی، تانک ها، هواپیماها و کشتی ها در مدت زماننسبتاً کوتاهی طراحی، تکمیل و ساخته می شدند؛ اما بعدها با پیچیده تر شدن انواع تسهیلات(موشک هایقاره پیما، زیردریایی هایهسته ای، کاربرنامه ریزان صنایع نظامی دشوار شد بدین معنی که مدت زیادی مثلاً ده سال از شروع طراحی تا ساخته شدن نخستین نمونه محصول به طول می انجامید. درنتیجه تکنولوژی به کار گرفته شده در ابتدای طراحی، در طول پیشرفت پروژه دچار تغییرات اساسی شده و اغلب در برهه ساخت نمونه نخستین، از رده خارج محسوب می شد (ملکی فر، 1390).
در سال 1964 نیاز به پیش بینی تکنولوژی، منجر به انجام یکی از مشهورترین ارزیابی ها با استفاده از روش دلفی70 گردید. در چارچوب حمایت های موسسه رند71، خبرگان فن آوری های مختلف طی یک پروژه مشترک مامور شدند که به تکنولوژی های نوظهور در یکصدسال آینده را پیش بینی نماید. بررسی آنان شش مقوله ((تحولات مهم علمی))، ((اتوماسیون))، ((پیشرفت در زمینه علوم فضایی))، ((جلوگیری از جنگ)) و ((سیستم های تسلیحاتی)) را شامل می شد.
این تکنیک از افراد می خواست که ضمن ارائه ارزیابی خود، پراکندگی پاسخ های سایر خبرگان را نیز در نظر گرفته و پس از بحث در مورد تفاوت ها، نهایتاًارزیابی های تجدید نظر شده خود را ارئه کنند. نتایج این تکنیک به طرز عجیبی در پیش بینی ظهور تکنولوژی هایدهه های بعدی، دقیق بود (معصومی،1389).
آینده پژوهی به مثابه یک فعالیت عمومی از دهه شصت آغاز شد. برتراند دوژوئنل72 اولین مطالعه نظری در مورد آینده را بنام ((هنر گمان)) را نوشت. او در این زمینه با اشاره به اینکه ((هیچ واقعیتی در مورد آینده وجود ندارد))، نتیجه گرفت که یافتن مدارک و استنتاجات برای آینده، نیازمند روش هایی غیرمتداول می باشد. هوشیاری نسبت به زمینه های آینده پژوهی از همین رمان آغاز شد. هاریسون براون73 در کتاب خود بنام ((چالش پیش روی آینده بشر)) در سال 1954 بسیاری از مسائل بوم شناسی74 و مسائل مربوط به توسعه را که انسان د حال حاضر با آن رو به روست، پیش بینی کرد.
راشل کارسون75 با نوشتن کتاب ((بهار ساکت76)) که در سال 1962 منتشر شد، با تصویر کردن دنیایی بدون سینه سرخ (نوعی پرنده)، آغازگر جنبش زیست محیطی بود. تحلیل مسائل مربوط به آینده در کتاب ((بمب جمعیت)) اثر پاول اریش و نیز کتاب محدودیت های رشد به نقطه اوج می رسد. انتشار این آثار و پیش بینی فروپاشی جامعه صنعتی دنیای آن زمان را دچار شوک روحی نمود. بعدها، رویدادهایی نظیر جنگ ویتنام، بحران نفتی و رسوایی واترگیت نشان داد که آینده پژوهان در پیش بینی این موضوع درست عمل کرده اند (کیوان،1392).
در دهه 60 بود که آینده پژوهی به عنوان یکی از رشته های جدید علوم پایه ریزی شد. اولین دوره آموزشی آینده پژوهی در سال 1963 توسط جیم دیتور77 در انیستیتو پلی تکنیک ویرجینیا تدریس شد. کوتاه مدتی پس از آن وندل بل78 سری دوره های آموزشی خود را در دانشگاه ییل79 شروع کرد. پس از انتقال دیتور به دپارتمان علوم سیاسیدانشگاه هاوایی، وی دوره های آینده پژوهی متمرکزی در آن دانشگاه برای دانشجویان دوره های فوق لیسانس و دکترا ایجاد نمود. در سال 1974 اولین دوره تخصصی فوق لیسانس برای آینده پژوهی در دانشگاه هوستون توسط جیب فاولز80 و کریس دید81 برپا شد. بعدها مشابه این دوره در دانشگاه های ماساچوست، آکرون، مینه سوتا، یواس سی و دانشگاه ایالتی پورتلند نیز دایر شد (علیزاده، 1389).
در سازمان معتبر آینده پژوهی جهان یعنی انجمن آینده دنیا و همچنین فدراسیون جهانی آینده پژوهی، در همین دوران به ترتیب در سال های 1967 در آمریکا و 1973 در پاریس تاسیس شدند. انجمن آینده جهان علاوه بر عضو گیری بیش از 4000 نفر تاکنون، فقط در اوایل دهه 80 متجاوز از 5000 نفر را در کنفرانس های مختلف آینده پژوهی حاضر کرد و نیز موفق به انتشار مجله معروف ((آینده پژوه82)) گردید. از طرف دیگر فدراسیون جهانی آینده پژوهی که نسبت به انجمن آینده جهان سازمان بین المللی تر محسوب می شود، آینده پژوهان دنیا را در یک انجمن حرفه ای گردهم آورده است. همچنین در دهه 80 انتشارات السویر83 مجله معروف آینده ها را بنا گذاشتکه هم اکنون معتبرترین نشریه آکادمیک و فکری در زمینه آینده پژوهی محسوب می شود. بعدها در آغاز دهه 90، نشریه معتبر فصلی ((تحقیق در مورد آینده ها)) توسط انجمن آینده دنیا و نشریه ((آینده نگاری)) توسط انتشارات کمفورد84 به نشریات مربوط به آینده پژوهی اضافه شوند (عباسی، 1391).
در حال حاضر آینده پژوهی از پهنه وسیع تری نسبت به دوران طلایی 1960 و اوایل 1970 برخوردار است. دنیای امروز نسبت به آن سال ها آمادگیو صراحت بیشتری برای ملحوظ کردن آینده دارد. بر خلاف آن دوران، آینده پژوهی تنها به عده معدودی از نویسندگان و استادان محدود نمی شود بلکه دنیای کسب و کار، دولت مردان و فرهیختگان همگی در حال درک این واقعیت هستند که برای اینکه آینده موفقی داشته باشیم باید بر روی آن تمرکز کنیم. بدین ترتیب است که برنامه ریزی استراتژیک بر مبنای چشم اندازها و متکی بر سناریوها، امکان پذیر خواهد بود (خزایی،1389).
در عین حال، برنامه های آموزشی و تحصیلی در زمینه آینده پژوهی در طول سال ها به جای اینکه گسترده تر شوند، کمتر شده اند. در عوض دوره هایی نظیر هوش رقابتی و مدیریت استراتژیک، به دور از تعلقات تئوریک و ایدئولوژیک آینده پژوهی از بسیاری از ابزارهای آن بهره گیری می کنند. آینده پژوهی احتمالاً سرنوشتی نظیر سایر علوم اجتماعی خواهد داشت، بدین معنی که کارکرد این علوم ضمن انگیزش علاقه اجتماع به موضوعی پر اهمیت و بهره گری از ابزار تکوین شده مناسب برای آن موضوع، تقریباً آکادمیک بوده ولی از نظر کاربردی دنبال کردن این علوم به خصوص توسط کسب و کارها و بنگاه های دولتی، انجام می شود (سلامی، 1391).
2-3-3-اصول اساسی آینده پژوهی
آینده پژوهی بر چند فرضیه درباره جهان هستی و نقش انسان استوار است. برخی از مهم ترین اصول اساسی آینده پژوهی که نشانه ی اصلی تفکر آینده پژوهان مدرن است، عبارت است از:
الف-ارتباط گذشته و حال: این اصل تقریباً میان تمام آینده پژوهان مشترک است که جهان هستی یکپارچه است نه آمیخته ای از اجزای مستقل و بی ارتباط با یکدیگر. از دیدگاه آینده پژوهی، انسان مثل همه کائنات، بخشی از هستی را تشکیل می دهد. به عقیده آینده پژوهان، جهان آینده از درون جهان حال خلق می شود، از این رو با نگاه دقیق به رویدادهای جهان طی چندسال گذشته می توانیم نکات بسیاری را درباره آینده دریابیم (کیوان، 1392).
ب- عنصر حیاتی در مطالعات آینده پژوهی: در آینده های کوتاه مدت(کمتر از 5 سال)نمی توان تغییرات عمده در جهان امروز را متصور شد، همچنین در دوره زمانی بیش از 50 سال تغییرات عمده ای به وقوع خواهد پیوست که به احتمال قوی نمی تواند در تصمیم گیری های امروز ما تاثیر چندانی داشته باشند. به همین دلیل، آینده پژوهان بر بازه های زمانی بین 5 تا 50 سال تاکید می کنند و برنامه ها و اهداف خود را در همین دوره ی زمانی تعریف می کنند. آن ها معتقدند که تصمیم های امروز، جهان فردا را تشکیل می دهد (عباسی، 1391).
ج- اهمیت ایده های مربوط به آینده: جایی که آینده وجود ندارد باید آن را ابداع کرد، یعنی باید ایده هایی را مطرح ساخت که رویدادهای احتمالی آینده را نشان دهند. اهمیت این ایده ها از آنجاست که تفکر، آمیزه ای از ادراک گذشته و تصویرهای ذهن ما از رویدادهای محتمل آینده است.
ایده ها به دو دسته مفاهیم و نظریه ها تقسیم می شوند که مفهوم، بیانگر نوعی نقشه ی ذهنی یا تصور از چیزی است و نظریه عبارت است از ایجاد رابطه بین دو یا چند مفهوم برای نشان دادن چگونگی هم زیستی آنها با یکدیگر (ملکی فر،1390).
مفاهیم و نظریه ها، شاکله های ذهنی ما از چگونگی کارکرد جهان هستند که می توانیم به وسیله این شاکله ها وقایع گذشته را به یاد آوریم و رویدادهای آینده را در ذهن خود مجسم کنیم، بنابراین تفکر عبارت است از کاربرد ماهرانه مفاهیم و نظریه ها به شیوه های مختلف، وقتی تخیل می کنیم، اجازه می دهم که مفاهیم مختلف به گونه ای آزادانه و سیال در خود آگاه ما ظهور کنند بدون اینکه بکوشیم آنها راروی یک مسئله خاص متمرکز کنیم (روند سیال ذهن).
تصویر آینده که در ذهن مردم شکل می گیرد، نقش اساسی در شکل بخشیدن به آینده ایفا می کند. برای دستیابی به ایده، راه های گوناگونی وجود دارد، از جمله: تحقیق و توسعه، هم اندیشی و تشکیل اندیشکده های بزرگ و کوچک کنار دست مدیران (معصومی، 1389).
بر همین اساس، سه رویکرد به مطالعه آینده وجود دارد:
– آینده پژوهی تحلیلیکه گاه آینده پژوهی اکتشافی نیز نامیده می شود.
– آینده پژوهی تصویر پرداز.
– آینده پژوهی هنجاریکه آینده پژوهی مشارکتی نیز نامیده می شود (عباسی، 1391).
2-3-4-روش های آینده پژوهی
به طور کلی روش های آینده پژوهی به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
– روش های توصیفی یا استنتاجی
در روش های توصیفی یا استنتاجی، سعی بر این است که با مطالعه حوادث گذشته و حال و با توجه به روندهای حاکم در زمینه های مختلف، آینده یا آینده های مختلفی را که احتمال به وقوع پیوستن آنها وجود دارد، تشریح و توصیف شوند؛ یعنی این روش ها هرآنچه را که در آینده می تواند به وجود آید، توصیف می نمایند. بدین ترتیب تصویر یا تصویرهائی از آینده به دست می آید که هرکدام برنامه ریزی خاصی را نیاز دارد. در این حالت محققان شرایط محتمل و ممکن را شرح می دهند.
– روش های تجویزی یا هنجاری
در روش تجویزی یا هنجاری، بیشتر تمرکز بر روی شرایطی است که آینده باید حاوی آن باشد؛ یعنی با توجه به ارزش ها و ترجیحات فردی یا سازمانی می توان تصویر یا تصویرهائی از آینده مطلوب به دست آورد وسپس با برنامه ریزی گام به گام رسیدن به آینده مطلوب را کشف و مورد بررسی قرار داد. هرچند روش های آینده نگری یا آینده پژوهی از ساختاری انعطاف پذیر پیروی می کنند، یعنی هر آینده پژوهی می تواند با توجه به تخصص خود در زمینه های مختلف روش های مختلفی را استفاده نماید (توفیق، 1389).
2-3-5-اصول کلی آینده پژوهی
آینده پژوهان بر چندین اصل در آینده پژوهی توافق دارند که عبارتند از:
– استفاده از روش های ترکیبی
برای انجام آینده پژوهی بهتر و کامل تر در برابر مسائل و مشکلات آینده استفاده ازروش های متعدد و متناوب ضروری است. بدین معنی که در تحقیقات آینده پژوهی استفاده از تنها یک روش مناسب نیست و یا نتیجه بدست آمده کامل نخواهد بود. ثابت شده است که استفاده از روش های شناخته شده به صورت ترکیبی و گسترده، بینش و دانش وسیع تری نسبت به آینده ایجاد می کند.
– اقدام گروهی و اشتراکی
تحقیقات آینده پژوهی بهتر است گروهی و اشتراکی انجام شود و به خصوص زمانی که برای یک سازمان یا سیستمی بخواهیم آینده پژوهی کنیم می بایست اعضای تصمیم گیرنده و همه ذینفعان در فرآیند آینده پژوهی شرکت کنند. در این صورت اعضای شرکت کننده هنگام درک و فهم فرآیند و نتایج آن شخصاً حضور داشته و لذا فرآیند با هدفمندی بهتری پیش می رود.
– استفاده از قضاوت های ذهنی
اصل نهائی که در اکثر تحقیقات آینده پژوهی وجود دارد این است که اگر چه بسیاری از محققان در آینده پژوهی از اطلاعات آماری و عینی استفاده می کنند، ولی اکثر روش های تحقیقاتی بیشتر بر موضوعات ذهنی و قضاوت های ذهنی انسان استوار است (اکرمی، 1392).
2-3-6-مزایای آینده پژوهی
– آماده بودن خود و دیگران در برابر آینده
استفاده از تصور حوادث ممکن و ارزیابی احتمالات می توان خود و دیگران را بر آینده مجهز کرد. در این حالت می توانفرصت ها و تهدیدها را شناسائی کرده و در برابر آن یا برای به دست آوردن آنها برنامه ریزی نمود.
– کسب نمای کلی از آینده های در حال ظهور
با استفاده از آینده پژوهی می توان بذر تحولات آینده را در زمان حال شناسائی کرده و نسبت به آنچه که در حال ظهور و به وقوع پیوستن است، اطلاعاتو دانش بیشتری کسب کرد.
– دریافت و درک زود هنگام هشدارها
علاوه بر شناسائی فرصت ها و تهدیدها، آینده پژوهی افراد را نسبت به درک زود هنگام این حوادث یاری می رساند.
– کسب اعتماد به نفس
بعد از یادگیری فرآیند آینده پژوهی، به دلیل این که گستره وسیعی از حوادث و اتفاقات آینده مورد بررسی قرار گرفته و نسبت به آنها اقدامات لازم مدنظر قرار داده شده است، اعتماد به نفس بالائی ایجاد خواهد شد.
– کسب موقعیت برتر در رقابت ها
آینده پژوهی در حقیقت تصمیم گیری مربوط به آینده و زمان حال است یعنی درباره مسائل آینده در زمان حال تصمیم گرفته می شود. دانش و بینشی که آینده پژوهی ارائه می دهد، در کسب موقعیت برتر در عرصه رقابتی موثر است.
– ایجاد تعادل بین اهداف مختلف
اگر نسبت به آینده در زمان حال تفکر شود، می توان از ذهنیت "دلخوش بودن به زمان حال و تعوپق انداختن نگرانی درباره آینده" رهائی یافت. در این حالت بین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خود یک نوع تعادل ایجاد می شود.
– کسب اطلاعات نسبت به نیروهای موثر
از مزایای دیگر آینده پژوهی می توان به کسب اطلاعات درباره نیروها و عوامل موثر در زندگی شخصی یا سازمانی و حتی زمینه های بزرگتر اشاره کرد. شناسائی این نیروها و عوامل در فهم و درک آینده بسیاری ضروری است.
– سازگاری با تغییرات
فهم ودرک نیروها و عوامل موثر در زمینه فعالیت های شخصی و سازمانی، افراد را نسبت به تغییرات احتمالی آینده هوشیارتر می کند و می توانند برنامه ریزی کرده و خود یا سازمان را در برابر آنها آماده کنند و به یک نوع سازگاری با تغییرات دست یابند(بهرامی، 1388).
2-3-7-دیدگاه های آینده پژوهی
دیدگاه های آینده پژوهی متنوع و متعدد بوده و به همان نسبت می توان آنها را به گروه ها و دسته های مختلف تقسیم بندی کرد. ولی پنج دیدگاه کلی در آینده پژوهی مورد قبول بیشتر آینده پژوهان قرار گرفته است. روشن و واضح است که دیدگاه های آینده پژوهی ماهیت کمی و کیفی داشته و لذا هرکدام معایب و مزایای به خصوص خود را داراست. برای رسیدن به آینده پژوهی بهتر، استفاده از چندین روش متعدد و مختلف الزامی است:
– دیدگاه استنتاجی
پیروان این دسته از روش ها، معتقدند که آینده در حقیقت ادامه منطقی گذشته است. به اعتقاد این افراد نیروهای غیرقابل تغییر و بزرگی آینده را به صورت یکپارچه و قابل پیش بینی بوجود می آورند؛ بنابراین هرکسی که روندهای گذشته را به خوبی شناسائی کند، می تواند با استفاده از منطق حاکم بر روندهای گذشته آلفا را به سمت آینده گسترش داده و بهترین پیش بینی ممکن را به دست آورد. روش های تحلیل روندهای فن آوری به این دیدگاه تعلق دارند.
– دیدگاه تحلیل الگوها
در این دسته از روش ها اعتقاد بر این است که تاریخ تکرار خواهد شد. ساز و کارهای بازخورد قوی در جامعه به همراه محرک های انسانی باعث تکرار روندها و حوادث گذشته در الگوهای قابل پیش بینی و ادواری خواهد شد؛ بنابراین بهترین پیش بینی در این حالت با شناسائی و تحلیل مقایسه ایموقعیت های گذشته و ارتباط دادن آنها با آینده های محتمل به دست می آید.
– دیدگاه تحلیل هدف
پیروان این دسته از روش ها معتقدندکه آینده توسط باورها و اقدامات افراد، سازمان ها و ارگان های مهم و کلیدی بوجود می آید و شرایط آینده می تواند با تغییر این افراد، سازمان ها و ارگان ها بهبود یابد.
بنابراین آینده را می توان با آزمایش و بررسی اهداف گوناگون تصمیم سازان و افراد موثر پیش بینی کرد و اهداف دراز مدت این افراد، سازمان ها و ارگان ها و اقدامات برنامه ریزی شده آن ها در حقیقت تصویر و نمای کلی و دراز مدت آینده را مشخص می کند.
– دیدگاه هاآینده های متعدد
پیروان این دسته از روش ها معتقدند که آینده نتیجه دسته ای از حوادث و عواملی است که غیر قابل پیش بینی، تصادفی و بدون ترتیب و گسترده می باشد؛ بنابراین آینده نگری بهتر زمانی خواهد بود که گستره وسیعی از روندها و حوادث ممکن شناسائی شود، آینده های متعدد و مختلفی را با جمع آوری اطلاعات از محیط های مختلف فعالیت افراد و سازمان ها چه به صورت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تکنولوژیکی و زیست محیطی در یک فرآیند برنامه ریزی انعطاف پذیر تصویر شود. نمونه بارز این دسته از روش ها، تکنیک برنامه ریزی بر پایه سناریوهاست.
– دیدگاه مکاشفه ای
اساس اعتقادی این دسته روش ها بر این پایه استوار است که آینده توسط مخلوط پیچیده ای از روندهای غیرقابل تغییر، حوادث تصادفی و اقدامات افراد و موسسات کلیدی شکل می گیرد. در نتیجه به دلیل این پیچیدگی بهترین روش برای آینده پژوهی، جمع آوری هرچه بیشتر اطلاعات و استفاده از فرآیندهای نیمه خود آگاه اطلاعاتی و کشف و مکاشفه شخصی برای به دست آوردن دانش و بینش کافی و مفید باشد. روش معروف در این دسته همان تکنیک دلفی است (خزایی، 1389).
2-3-8-مفروضات آینده پژوهی
زمان به صورت یک طرفه و بی بازگشت به پیش می رود، از گذشته شروع شده، لحظه کوتاهی حال است و به سوی آینده حرکت می کند. استدلال های مختلفی این فرضیه را تایید می کند. مثل تکامل زیست شناختی (افراد با گذشت زمان پیرتر می شوند نه جوان تر)، حرکت امواج (مثلاً " امواج رادیوئیهیچ گاه قبل از ارسال، دریافت نمی شوند)، سرگذشت جهان و نشانه های گذشته (ردپاهای باقیمانده در شن در زمان حال دلیلی بر زمان های گذشته است. همچنین آثار باستانی، حلقه های رشد در تنه درختان و لایه های زمین).
– امکان بی سابقه بودن آینده
هرچیزی که در آینده به وجود خواهد آمد، لزوماً امروز یا در گذشته وجود نداشته است. بدین ترتیب امکان داردآینده شامل مواردی باشد که پیش از آن هیچ سابقه ای نداشته است. این مساله، اندیشه های تازه، برداشت های تازه و واکنش هایتازه ای را ایجاب می کند.
– لزوم تفکر برای آینده در اقدامات کنونی
تفکر درباره آینده برای کارها و اقدامات کنونی انسان امری ضروری است. واکنش بدون تفکر به آینده امکان پذیر است، اما کنش امکان پذیر نیست، زیرا عمل نیاز به پیش بینی دارد. بدین ترتیب، تصویرهای آینده (آرمان ها، اهداف، مقاصد، چشم اندازها، امیدها، نگرانی ها، آرزوها) جزء دلایل اقدامات کنونی است.
– باز و خاتمه نیافتنی بودن آینده
آینده کاملاً از پیش تعیین شده نیست. این فرضیه صریحاً این حقیقت را تصدیق می کند که آینده، پیشاپیش و به صورت غیر قابل اجتنابی بر انسان تحمیل نشده است. آینده باز و خاتمه نیافتنی است.
– تاثیرات اقدامات افراد بر آینده
نتایج آینده تا حدودی متاثر از اقدامات فردی و جمعی انسان هاست (یعنی متاثر از انتخاب هائی است که افراد در زندگی انجام می دهند).
– کل نگری
وابستگی متقابل بین اجزای نظام هستی ایجاب می کند که هنگام تهیه اطلاعات برای اخذ تصمیم، به یک دید " کل نگر" نیاز داشته و رویکردی چند سویه در پیش گرفته شود. آینده پژوهان آن قدر جهان را به هم پیوسته می بینند که معتقدند هیچ سیستمی یا هیچ جزئی از عالم را نمی توان صد در صد مجزا و منفرد در نظر گرفت، بلکه هر جزئی که در کانون توجه آینده پژوهان قرار می گیرد، به صورت یک سیستم باز درنظر گرفته می شود.
– وجود آینده های بهتر
بعضی از آینده ها بهتر از بقیه اند. این مطلبی است بدیهی که در سایر رشته ها نیز مقبول است. این فرضیه برای آینده پژوهان، بسیار حیاتی است؛ زیرا آنها صریحاً به کشف آینده های بهتر و نیز آینده های ممکن و محتمل می پردازند. افراد عادت دارند که نتایج اعمال خود و دیگران را کم و بیش مطلوب و دلخواه ارزیابی کنند.
ارزش ها(استاندارهائی که بر اساس آنها خوب و بد تعریف می شوند)، جزو ساز و کارهایی است که افراد و گروه ها را در گزینش روش زندگی راهنمائی و هدایت می کنند. بدین ترتیب، بخشی از کار آینده پژوهی همانا مطالعه، تبیین، ارزیابی و حتی تدوین معیارهایی است که افراد بر اساس آن ها، آینده های مختلف را مورد ارزیابی و سنجش قرار می دهند (تقوی، 1393).
2-3-9-انواع آینده
به لحاظ تعریف، آینده ناشناخته است. این بدین معنی است که احتمالات بسیاری پیرامون چیستی آن وجود دارد. همه افراد و سازمان ها، گزینه های بی شماری برای آینده دارند.
به نظر می رسد، با توجه به ایده آینده های احتمالی متعدد، آینده هایی چندگانه وجود داشته باشند که در این راستا، کارکنان و سازمان ها باید آینده های ویژه خود را بسازند. آینده پژوهان راه های بسیاری برای کشف این حوزه جالب دارند. یک ابزار مفهومی سودمند، ماتریسی است که ابتدا توسط بیشاپ و کینگ85 (1996) توسعه یافت.
این ماتریس سه رویکرد را برای درک تفکر پیرامون آینده مشخص می کند، آینده های محتمل، آینده های ممکن و آینده های مرجح. با وجود آن که این آینده ها به گونه جداگانه مورد بحث واقع می شوند، لیکن آینده پژوهان به گونه متناوب آنها را ترکیب می کنند. ابزارها و تکنیک های بسیاری به گونه همزمان برای ارائه دیدگاهی عینی و قوی به برنامه ریزان پیرامون آینده، به کار گرفته می شوند:
– آینده هایمحتمل (قابل وقوع)
آینده ها محتمل، آشناترین مفهوم هستند. روندها و گرایش های کلیدی و محدودیت هایموقعیت های فعلی، عناصر کلیدی هستند که محرک آینده های محتمل (قابل وقوع) می باشند. این نوع از آینده اندیشی یا آینده پژوهی، راه های قطعی، تحلیلی و منطقی را پیرامون لحاظ کردن آنچه روی خواهد داد در آنچه محتمل است، به کار می گیرد.
برای مطالعه و طراحی آینده های محتمل، از حال به سمت آینده اقدام به برون یابی کرده، روندهای جمعیت شناختی آزمون می شود و مفاهیم کاربردی برای استمرار، افزایش یا کاهش در بسیاری از خدمات توسعه می یابد.
قیاس ها و تاریخ نیز به تعیین و توصیف آنچه ممکن است وقوع آن در آینده محتمل باشد، کمک می کند. مثلاً در برخی نهادهای دولتی، در پایان سال مالی، ترخیص یا آزادسازی پول ها یا منابع ذخیره شده یا بازیافت شده ای صورت می گیرد که ممکن است برای تجهیزات صرف شوند. این تاریخ ترخیص یا آزاد سازی پول، ممکن است تا اندازه ای بر مبنای سالیانه ثابت باشد. در نتیجه، بسیاری از تصمیم گیرندگان ممکن است حتی برنامه ریزی هزینه را بر مبنای این پول توسعه دهند، یک آینده محتمل و مورد انتظار بر مبنای گذشته.
– آینده های ممکن (احتمال وقوع)
گروهی متفاوت از آینده ها، در قالب آینده های ممکن (احتمال وقوع) جای می گیرند. در آینده های ممکن، در جستجو رویدادهای غیر منتظره بوده، گرایش ها و تمایلات فراتر از تصور و پیشین برای کشف عدم پیوستگی های رویدادهای امروزی کاووش می شوند. چه چیزی در حال تغییر است که نمی توان دید؟ در صورتیکه می توان بهتر دید یا دیدگاه متفاوتی داشت؟ اگر داده های بهتر، بیشتر و دیگری وجود داشت، چه رویدادهایی ایجاد می شد؟ قوه تخیل و تفکر انتزاعی، ابزارهای مفهومی قوی در ارتباط با این رویکرد هستندو توسعه سناریو یا سناریو پردازی، یک تکنیک شناخته شده و جا افتاده برای اندیشیدن پیرامون آینده های ممکن می باشد.
– آینده های مرحج
در آینده های مرجح، افراد یا سازمان ها، تصاویر یاآرمان هایی را از آن چه ترجیح می دهند و برایشان در اولویت است، توسعه و پرورش می دهند. آن هابیانیه ها یا شرایط تنظیم شده را به دلخواه خود مورد بحث قرار می دهند. فرآیندهای آینده های مرجح، اغلب سرشار از انرژی می باشند و دارای جهت و دستور کارها برای اجرا هستند. با این وجود، فرآیند باید فراتر از بحث تحول حرکت کند. سپس گروه ها با به کارگیری بینش توسعه یافته خود، آن را به دستور کارهایی اجرایی ویژه از راه تکنیک هایی نظیر برنامه ریزی استراتژیک تبدیل می کنند. کارکنان اغلب در طول فرآیندهای گروهی توانمندی می شوند، به گونه ای که به تصویر سازی ذهنی (تخیل) و انتخاب آینده های مرجح، کمک می کنند (توفیق،1389).
2-3-10-فنون آینده پژوهی
– دیده بانی86
دیده بانی به معنای پایش و مستمر تغییرات و جهانی در زمینه های مختلف توسط یک گروه علاقه مند به تغییرات آینده پژوهی است. دیدبانان عطش دانستن دارند و پیوسته در نشریه ها و پایگاه های اطلاعاتی اینترنت کاووش می کنند و یافته های حاصل از پایش خود را همچون خونی تازه در شریان های سازمان جاری و طراوت فنی و علمی سازمان را تضمین می کنند (تقوی، 1393).
– تحلیل روند87
تحلیل روند عبارت است از مطالعه یک روند مشخص به منظور کشف چیستی علت های بروز سرعت توسعه و پیامدهای احتمالی آن. تحلیل روندها باید بسیار دقیق باشد، زیرا یک روند مشخص می تواند تاثیرهای بسیار متفاوتی بر ابعاد گوناگون زندگی داشته باشد و از سوی دیگر بسیاری از این تاثیرها در نگاه اول قابل کشف نمی باشند. نقطه ضعف عمده این روش، ساده انگاری نهفته در آن است. در عمل، پیش بینی آینده به سادگیو یا تعقیب روند گذشته یک داده به ندرت امکان پذیر بوده است. این روش بیشتر برای مراقبت از داده هایی با تغییرات بطنی مثل " اطلاعات و آمار جمعیت" مناسب است (خدایی، 1390).
– پایش روند
روندهایی که در یک جامعه، صنعت یا بخش مشخصی اهمیت ویژه دارند باید به وقت پایش شوند، به عنوان مثال، نرخ رو به رشد بیکاری و افزایش سن ازدواج شاید آثار چشم گیری بر آینده یسازمان ها و جوامع مختلف داشته باشند (عباسی، 1391).
– برون یابی روند
اگر اطلاعات آماری در دست باشد می توان تغییرات روندها را به صورت نموداری رسم کرد. آینده پژوهان با ادامه دادن نمودار، یعنی برون یابی آن، می کوشند آینده را بر پایه ی میزان کنونی تغییر پیش بینی کنند، البته این نکته دارای اهمیت است که ثبات میزان تغییر بر دقت اینگونه پیش بینی تاثیرگذار است.
– تحلیل سناریو88
آینده پژوهان برای توصیف رخدادهای احتمالی آینده از شیوه سناریو سازی استفاده می کنند. در آینده پژوهی که مملو از عدم قطعیت است، سناریوها کاربرد ویژه و بسیار مهمی دارند و معمولاً چندین سناریو توسعه می یابند به گونه ای که تصمیم گیران متوجه باشند که ممکن است برخی رویدادهای آینده سناریو بسیار محتملی را که بر مبنای برنامه ریزی آنان بوده از اعتبار ساقط کند. سناریوها به شکلی داستان گونه نوشته می شود، زیرا از حرفه سینما وارد عرصه علم شده است.
سناریوها، ابزارهایی برای پیش بینی مباحث و اقداماتی هستند که هدف آنها، یک پیش بینی یا یک برنامه نیست، بلکه ایجاد تغییر در شیوه اندیشیدن افرادی است که آنها را به کار می گیرند. سناریو، به گونه واژه به واژه به معنی نسخه ای مکتوب از یک بازی یا داستان است. سناریوهای تجاری، توصیف های متمرکز از آینده هاییاساساً متفاوت هستند که به شکل متن جامع یک سند یا به شیوه ای داستانی نشان داده می شوند. سناریوها، داستان هایی باور نکردنی و چالش برانگیز هستند، ولی به معنی پیش بینی نیستند. آن ها برای پیش بینی آنچه که در آینده روی خواهد داد، در گذشته کاووش نمی کنند، بلکه در عوض داستان های متعدد و بسیار متفاوتی رااز چگونگی امکان نگرستین به آینده ارائه می کنند. سناریوها توسط سازمان ها برای آماده ساختن آن ها در مقابل ناپیوستگی ها و تحولات ناگهانی، به کار گرفته می شوند. سناریوها می توانند برای ایجاد فرهنگ یا زبانی مشترک که آینده با بهره گیری از آن هامی تواند به تصویر کشیده شود به کار گرفته شوند. آن هامدل های ذهنی را که به گونه ای متداول توسط اعضای سازمان حفظ شده است، به چالاش می کشند. به کارگیری سناریوها می تواندیادگیری سازمانی را در پی داشته باشد. دست کم سه مکتب سناریو پردازی وجود دارند.
مکتب شهودیکه بر گرفته از تجربه شرکت شل که بسیار کیفی است با فرض این که تصمیمات کسب و کار، از فرآیند یافتن و درک تعاملات داخلی میان عوامل داخلی و خارجی (شامل عوامل اقتصادی، سیاسی، تکنولوژیکی، اجتماعی و محیطی) حاصل می شود.
مکتب کمی، تکنیک های تحقیق در عملیات را مانند پیش بینی اقتصاد سنجی و تکنیک سری های زمانی به کار می گیرد.
سومین مکتب، مکتب ترکیبی است که هردو رویکرد شهودی و کمی را به کار می گیرد. سیستم های کامپیوتری ممکن است برای تسهیل تولید ایده، طراحی یا نقشه برداری ادراکی از عوامل و اثرات آن ها به کار گرفته شوند و از نرم افزارهای شبیه سازی برای آزمون سناریوها استفاده شود.
سناریوهای چندگانه روی هم گذاشته می شوند، به گونه ای کهبیش از یک آینده مورد نظر قرار می گیرد. داشتن دو سناریو پیرامون آینده، اغلب ناکافی است و امکان انتخاب گزینه های کمتری وجود دارد، سه سناریو منجر به انتخاب مسیری میانه و متوسط می شوند، ولی بیش از چهار سناریو، اغلب موجب همپوشانی بسیار زیاد خواهند شد (کیوان،1392).
عناصر و اجزای درگیر در فرآیند سناریو پردازی عبارتند از:
– بررسی و ملاحظه مجدد آرمان و هدف ها.
– شفاف سازی ایده هایی از کسب و کار که منجر به موفقیت خواهند شد.
– شناسائی اولویت های استراتژیک
– شناسائی شکاف های میان جایگاه فعلی سازمان و جایگاه که سازمان در آینده طلب می کند.
– شناسائی اقدامات مناسب برای پیشبرد سازمان
پاول شومیکر89، یک فرآنید ده مرحله ای را برای سناریو پردازی بدین گونه عنوان می کند:
– تعریف چارچوب زمانی و دامنه تجزیه و تحلیل (برنامه ها، محصولات و تکنولوژی ها) و دانشی که بالاترین ارزش برای سازمان خواهد بود.
– مشارکت ذینفعان کلیدی، شامل مشتریان و عرضه کنندگان، از آنجا که سناریوها برای شناسائی استراتژی به کار می روند، نه برای توسعه استراتژی.
– شناسائی و شرح خلاصه روندهای اصلی، مشتمل بر چگونگیو چرایی تاثیر گذاری آن ها بر سازمان.
– شناسائی رویدادهای دارای نتایج نا مطمئن که احتمال تاثیرگذاری آن ها بر سازمان بیشتر است.
– شکل دادن محتوای اولیه سناریو، روندها و عدم اطمینان ها، عناصر سازنده و اصلی سناریو پردازی هستند. عناصر و اجزای از پیش تعیین شده، در همه سناریوها منعکس می شوند وعدم اطمینان ها یا مسائل مبهم، در سناریوهای مختلف، به شکلی متفاوت نقش بازی می کنند.
– بررسی ثبات و امکان پذیری موضوع ها و مطالب سناریو، با لحاظ کردن چارچوب زمانی و پیامدهای ممکن حاصل از عدم اطمینان ها و ابهام ها.
– توسعه سناریوهای ساده برای بحث بیشتر.
– شناسائی نیازهای تحقیقاتی و جمع آوری اطلاعات اضافی مورد نیاز، آزمون مجدد مفروضات سناریو.
– توسعه مدل های کمی، در صورتی که تعاملات پیچیده نیازمند ارزیابی باشند.
– حرکت در جهت تصمیم، از راه آزمون مجدد این موضوع که آیا سناریوها مباحث واقعی را که سازمان با آن ها رو به رو است، منعکس می کنند و آیا این سناریوها برای اشتراک یافتن با دیگران آماده هستند یا خیر؟(ملکی فر، 1390).
– مشاوره و همفکری
از آنجا که دو مغز بهتر از یک مغز کار می کند باد دیدگاه دیگران به ویژه افراد خبره و کارشناس را نسبت به آینده جویا شد، ضمن اینکه کار گروهی و همفکری در این زمینه می تواند بسیار راهگشا باشد (ناظمی، 1390).

– مدل سازی90
می توان رویدادهایی را که در جهان واقعی رخ می دهند به شیوه های گوناگونی تقلید و باز آفرینی نمود تا آن ها را بهتر فهمید. مدل سازی یکی از این شیوه هاست که تفکر از آینده به صورت عینی تر ارائه می دهد (وحیدی،1387).
شبیه سازی یا بازی91
یک مدل در واقع نمایش ایستایی از شیئی معین است، مفهوم همزاد و پویایی آن شبیه سازی نام دارد. شبیه سازی رایانه ای نیز جزء همین دسته قرار می گیرد این روش ابزار ارزشمندی جهت بررسی یک موضوع پیچیده می باشد و در آن بررسی ها بیشتر بر پایه ادراکات افراد صورت می گیرد تا شواهد. در نتیجه استفاده از این روش، سنجه ها در اختیار قرار می گیرند. این سنجه ها کمک می کنند تا تاثیر نسبی گزینه های مختلف ارزیابی شود ولی در اتکاء به سنجه های به دست آمده از مدل ها، باید محتاط بود و محدودیت هایآن ها را در نظر داشت. نکته مهم در این روش این است که برای ساختن و کالیبره کردن مدل ها، لازم است داده های خوبی در اختیار باشد (کلانتری،1389).
– چشم انداز سازی92
چشم انداز سازی، تجسم و ایجاد تصویریغنی و البته نه چندان دقیق از آینده است. چشم انداز بر خلاف سناریو که ردپا از اکنون به آینده مشهود است، بیشتر پرش به آینده است لزوماًنمی توان نحوه تدون چشم انداز را دید. به همین دلیل متولیان93 برای شروع کاری صرفاً بر اساس چشم انداز، کاری مستقل است. برای مثمرثمر بودن، چشم انداز باید مقرون به واقعیت و به دور از خیال پردازی باشد (سلامی،1391).
– نقشه راه94
نقشه راه به گمانی زنی در کشف محصولات مختلف ممکن در آینده کمک می کند و در عین حال بخش های کلیدی از علوم مختلف که برای ایجاد این محصولات لازم استرا نیز مشخص می کند. این روش به ویژه برای تعیین فهرست اقدام های لازم که باید برای ظهور یک فناوری جدید به انجام رسانده شود، بسیار مفید است (بهاری، 1390).
– پس نگری95
پس نگری با تصور آینده مطلوب شروع می شود و در سپس با تعیین قدم های لازم برای افزایش شانس رسیدن به آن آینده ادامه می یابد. این رویکرد تنها زمانی عملی است که اهداف آینده به روشنی و به دور از هرگونه ابهام تعیین شده باشند. در غیر این صورت در جایی که تعدادی اهداف بالقوه متناقض وجود داشته باشند. به کارگیری روش های سناریو برتر است (علیزاده،1389).
2-3-11-آینده پژوهی و آموزش و پرورش
نقش محوری انسان در توسعه و نیل به موفقیت در زمینه های گوناگون، لزوم توجه به تعلیم وتربیت متناسب با اهداف تعیین شده را به تصمیم گیران و سیاست گذاران تاکید می نماید.
در جهان متغیر امروزی آموزش و پرورش به عنوان مولفه ی تاثیر گذار در اداره آینده کشور به دلیل پیچیدگی روابط تعاملات و تغییر عوامل محیطی و سازمانی مستلزم رعایت و ملاحظات متعددی است. شناخت و آگاهی نسبت به شرایط آینده تعلیم و تربیت نیاز اساسی سیاست گذاران و مدیران عالی این نهاد مهم است.
امروزه این نیاز از طریق مطالعات آینده پژوهی پاسخ داده می شود. سازمان آموزش و پرورش کشور از این حیث مستثنی نبوده و مطالعات آینده پژوهی می تواند امکان جدیدی برای مسئولان و مدیران این سازمان در زمینه افزایش کارایی آموزشی با استفاده از پیشرفت های علم و فناوری ایجاد می نماید.
سازمان های آموزش به نقش خطیر خود در زمینه تعلیم و تربیت و نسل های آینده نیازمند نگرش و توجه جدی به آینده نه تنها به منظور آمادگی برای بهره گیری از امکانات جدید، بلکه تلاش در زمینه ساختن آینده مطلوب هستند. ظهور مفاهم جدید فرهنگیو اجتماعی، ارزش های فرهنگی در حال تغییر و سرعت تغییراتی که تابعی از تاثیر رشد فناوری های ارتباطی و همچنین اقدامات نهادهای چون دولت، مجلس، گسترش ضریب نفوذ رسانه ها اعم از تصویری، نوشتاری و شنیداری در سطوح داخلی و خارجی است، کارایی این سازمان ها را با مسائل متنوع و پیچیده ای مواجه نموده است.
علاوه بر این انتظار جامعه در خصوص تربیت نیروی انسانی کارامد، توانمندی با نشاط و متعهد به ارزش های مذهبی و ملی، ضرورت توجه به مسائل آینده رادر آموزش و پرورش دوچندان می کند. سوال اصلی این است که آینده پژوهی چه نقشی در کارایی آموزشی و تربیت آموزش و پرورش کشور دارد؟ و چگونه می تواند در تحقق اهداف این سازمان ایفای نقش نماید؟(بهاری، 1390).
پاسخ به سوال بر این پایه استوار است که مطالعات آینده از آنجا که فرصتی ساختار یافته برای نگاه به آینده و بررسی نقش عوامل موثر در ایجاد آینده فراهم می نماید، امکان ایجاد چشم اندازمطلوب بر ای تصمیم گیران و سیاست گذاران سازمان آموزش و پرورش وجود می آورد. افق های نوین از طریق شناسائی و ایجاد ظرفیت ها و توانمندی های جدید، امکان بهره گیری از فرصت ها در زمان آینده را میسر می سازد. ضمن آن که با این رویکرد به مشکلات و نارسایی های ناشی از شرایط آینده قابل بررسی و رفع آن ها امکان پذیرتر خواهد بود (خدائی،1390).
2-3-12-اهمیت آینده پژوهی در آموزش و پرورش
اشتغال مداوم به امور جاری و پاسخگویی به نیازهای روزمره، مدیران سازمان ها از پرداختن به آینده باز می دارد.
در اثر فشار کارهای روزانه توجه به مسائل مرتبط با آینده از دستور کار خارج می گردد. اگرچه در گذشته روند آرام و پیوسته امور امکان پیش بینی و وقایع و تحولات آینده را برای مدیران بوجود می آورد ولی تاثیر عوامل متعدد از جمله رویکرد دانش محور به موضوعات مختلف در چند دهه اخیر موجب جهش رشد صنعتی و اقتصادی کشورها و بروز نا پیوستگی در تحولات ملی و بین المللی گردیده است.
تاثیر محیط بر ساختار سازمان ها امر آموزش و پرورش و ارتباط آن با موضوع آینده پژوهی قابل ملاحظه است. محیط از نهادها، سازمان ها، نیروها و عواملی که خارج از مرز سازمان وجود دارد تشکیل شده وبر تمام یا بخشی از عملکرد سازمان اثر می گذارد ولی سازمان نمی تواند هیچ کنترلی بر آن اعمال کند (سلامی،1391).
با آینده پژوهی و شناخت ویژگی های محیط در آینده، ساختارهای مناسب برای ادامه فعالیت سازمان آموزش و پرورش کشور تعیین می گردد. اهمیت تاثیر محیط بر ساختار سازمان ها از آن جهت حائز اهمیت است که نیل به اهداف وابسته به ساختار مناسب برای فعالیت در محیط جدید است. دستیابی به کارائی در آموزش و پرورش مستلزم رویکرد به تغییر و اعمال تغییرات مناسب با شرایط آینده است. یافته ها و تجریبه ها در زمینه علوم نظری حکم می کند که سازمان ها همواره با دگرگونی هایی که در اطرافشان اتفاق می افتد خود را سازگار کنند و منطبق با آن ها پیش بروند به عبارت دیگر اصل عمده در سازمان عبارت است از تامین انعطاف با قصد جلوگیری از دگرگونی های نا مطلوب و رودررویی با موقعیت ها و حوادث و اجرای برنامه هایی که شرایط مقتضیات زمان و مکان پیش می آورد.
ایجاد ساختار مناسب آموزشی با ویژگی های محیط جدید مستلزم شناخت آینده است و بدون آن امکان ندارد ضمن آن که سرعت تغییرات نیز پرداختن به آینده را در زمینه اهداف و ماموریت های، آموزش و پرورش اجتناب ناپذیر نموده است. این سرعت ناشی از افزایش دانش محوری در زندگی بشر و توسعه و گسترش فناوری، همچنین بروز پدیده های همچون جهانی شدن است که خصایص فزاینده و تاثیر گذار دارند. در این میان آموزش و پرورش در مواجهه با تغییرات، نیازمند تحولاتی در ساختار، قوانین و مقررات، روش ها، آیئن نامه ها، شیوه نامه های اجرایی و محتوای مطالب آموزشی است (کلانتری، 1389).
2-3-13-ضرورت های آینده پژوهی در آموزش و پرورش
آینده پژوهی در آموزش و پرورش به دلیل ارتباط آن با نسل در حال تربیت جامعه وتاثیر کارکرد آن بر کارائی سازمان ها در آینده و موفقیت سازمان های مختلف کشور در بلند مدت و همچنین مرجعت آن در تامین نیروی انسانی متخصص و متعهد از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
نقش تاثیر گذار آموزش و پرورش در کیفیت نیروی انسانی تامین کننده نیازهای سازمان ها، نهاد و ارگان ها، آن را به مرجع منحصر به فرد آموزش و تربیتی پایه کشور تبدیل نموده است. آموزش متناسب با نیازهای حال آینده جامعه و پرورش افرادی آگاه، توانمند، سالم، متعهد با نشاط و انگیزه، از کار ویژه های تشکیلات آموزش و پرورش است. در فعالیت های آموزشی و تربیتی پیش گرفتن بر نیازها ضروری است.
زیرا مانع عقب ماندگیو رکود پیشرفت همه جانبه جامعه می گردد. به همین لحاظ پیش بینی اوضاع و شرایط در چشم انداز قابل حصول و در آینده (دور یا نزدیک) ضروری است. می بایست نیازهای آینده جامعه برآورد شده و متناسب با اهداف پیش بینی شده اقدام به سیاستگذاری و برنامه ریزی نمود (سلامی، 1391).
برآورد نیازها بر اساس علایم و نشانه ها صورت می گیرد و محصول آن اعلام نیازمندی در آینده است. برآوردهای آموزشی نباید صرفاً بر اساس حدس و گمان استوار باشد. بلکه باید نتیجه یک فرآیند جدی، عقلانی، تحقیقات بی طرفانه، فعالیت دقیق علمی، داده ها، شواهد و قراین، تجزیه وتحلیل عینی و نه صرفاً بر اساس مدل های ذهنی و ظنی یا شهودی پژوهشگر باشد. پیش بینی و تخمین یا احتمال سازی، به عنوان راهکار دیگر مطرح است. این راهکار به طور مشخصی ناظر به موضوعات آینده است. در آینده پژوهی محققین تعیین می کنند که حساسیت ها و نیازهای آینده از چه اولویت هایی برخوردارند.پیش بینی با هدف مشخص کردن وضعیت یا اوضاع پدیده ها در آینده بوده و ضمن اتکاء بر تحلیل و برآوردهای گذشته، ناظر به آینده است و بر پایه در نظر گرفتن احتمالات مختلف شکل می گیرد (خزایی،1389).
البته حساس ترین و مهم ترین وظیفه آینده پژوهان از نظر تصمیم گیران و مدیران، پیش بینی یک واقعه در شرایط فعلی است صحت تحلیل و وقوع پیش بینی انجام شده است تاثیر زیادی بر اعتبار آینده پژوهی و اعتماد مسئولان خواهد داشت؛ بنابراین نیاز سنجی آموزشی و تربیتی جامعه و انعکاس آن به مدیران عالی آموزش و پرورش از کار ویژه های مطالعات آینده است. از آنجا که آمیختگی امور و تاثیر تعامل حوزه های مختلف باعث ایجاد طیفی از نیازمندی های آموزشی در سطح دستگاه های مختلف کشور گردیده است. تاثیر رشد فناوری ها بر اقتصاد، سیاست، فرهنگ وسایر بخش ها با یکدیگر، آموزش و پرورش را با طیف گسترده ای از درخواست های متنوع حوزه های مختلف در آینده مواجه می کند. در سطح کلان تعیین اهداف وسیاست ها و همچنین طرح ریزی برنامه های آموزشی، وابسته به چشم اندازهایی است که از آینده ارائه می شود. بدیهی است چشم انداز مطلوب بایستی با در نظر گرفتن کلیه ابعاد تهیه و تدوین شود. ضرورت پاسخ به مسائل آینده در سطح آموزش و پرورش توجه و تمرکز به انواع رویکردهای مطرح در آینده پژوهی را اجتناب ناپذیر می نماید (خدایی،1390).
علاوه بر این، برخی از ضرورت های آینده پژوهی را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:
* آماده شدن خود و دیگران در برابر آینده
* کسب نمای کلی از آینده های در حال ظهور
* درک زود هنگام خطرات و هشدارها
* کسب موفقیت و برتری در رقابت ها
* سازگاری با تغییرات
* کسب موقعیت در قلب روندها و مسیر تغییرات
* کسب ایده درباره برنامه ریزی و سرمایه گذاری برای به دست آوردن منافع موجود (بهاری، 1390).
2-3-14-اهداف آینده پژوهی در آموزش و پرورش
آینده پژوهی در سازمان آموزش و پرورش کشور با رویکرد پاسخگویی به نیازهای آتی کشور و تربیت نسل های آینده بر اساس آموزه های اسلامی در کلیه حوزه ها، می تواند اهداف متعددی را تعقیب نماید. با توجه به تاثیر و اهمیت تصمیم گیران و سیاست گذاران در تعیین چگونگیو نحوه فعالیت های آموزشی و تربیتی، برخی از اهداف با رویکرد مذکور که می بایست مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
– تعریف آینده های مطلوب آموزشی
آمادگی برای ایفای نقش در آینده بدون ارائه تعریف شفاف از آن میسر نخواهد بود. ترسیم و تصویر محیط و شرایط آینده کشور با درنظر گرفتن اهداف و راهبردها، از طریق فعالیت های آینده پژوهی میسر می گرددو توجه به تغییرات وروند آن از مولفه ای مهم در ترسیم وضع آینده خواهد بود.
– ارائه تصویری از وضعیت آینده فناوری و تاثیر آن بر فعالیت های آموزشی
رشد سریع علوم و فناور موجب منسوخ شدن بسیاری از امکانات و تجهیزات مورد استفاده در آموزش گردیده است. مطالعه و پیگیری مستمر تغییرات فناوری و محصولات جدید با تلفیق و ترکیب آن ها در راستای فعالیت های آموزشی امکان موفقیت یادگیری را افزایش خواهد داد.
علاوه بر این ورود فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به زندگی بشری موجب سرعت تغییر شرایط و موقعیت ها در عصر حاضر شده که ضمن ایجاد پیچیدگی در روابط و تعاملات موجود، موجب اشتغال مداوم و مستمر مدیران و مسئولان سازمان های مختلف گردیده است. بدیهی است در این شرایط نمی توان تاثیر فناوری را در تحولات آینده و آسیب های احتمالی فرهنگیو اجتماعی نادیده گرفت. نیاز به مطالعه عمیق و اندیشه در این خصوص می بایست مد نظر مطالعات آینده پژوهی قرار گیرد.
– برآورد کشف موقعیت های جدید ناشی از تغییرات
با نگاه به آینده و عبور از چارچوب های فکری موجود، نگرش به موضوع موقعیت ها نیز توسعه و گسترش می یابد. چه بسا بسیاری از تغییرات فعلی با این نگرش تبدیل به امکانی برای موفقیت بیشتر آموزش و پرورش گردد.
– زمینه سازی برای بهره برداری از فرصت های در حال ظهور در سطح آموزش و پرورش کشور.
– پیش بینی آسیب های فرهنگیو آموزشی ناشی از شرایط نوین.
– ایجاد انعطاف در ساختار و ماموریت ها با هدف کنترل آسیب های آینده.
– بازبینی راهبردها و اهداف سازمانی آموزش و پرورش.
– برآورد و تعیین نیازمندی های جدید آموزشی متناسب با آینده.
– اتخاذ موضع فعال مسئولان و تصمیم گیران آموزش و پرورشدر مواجهه با شرایط آینده.
آموزش و پرورش کشور در پرتو مطالعات آینده پژوهی امکان شناخت عوامل موثر در تعیین شرایط و موقعیت های نوین را داشته و موجب تربیت کارآمد نیروی انسانی مورد نیاز کلیه بخش های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، دفاعی، صنعتی و تجاری می گردد (کلانتری،1389).
2-4-بررسی تحقیق های انجام شده
2-4-1-تحقیق هایانجام شده داخل کشور
نوائی (1394) در تحقیقی با عنوان ((چگونگی تاثیر آینده پژوهی مدیران موسسات آموزشی بر چابکی سازمانی مدارس و تعهد شغلی دبیران در شهرستان آبادان)) نتیجه گرفت که آینده پژوهی مدیران موسسات آموزشی شهرستان آیادان کمتر از حد متوسط است و رابطه ی آن با چابکی سازمانی مدارس تایید می شود اما رابطه معناداری با تعهد شغلی مردان ندارد.
ودادی (1393) در پژوهشی به بررسی عوامل سازمانی جهاد دانشگاهی از چابکی سازمانی بیشتر از حد متوسط است و همچنین رابطه ی معناداری با آینده پژوهی مدیران آن دارد.
مرادی پور و نوروزیان (1385) مقاله ای با عنوان " آینده پژوهی، مفاهیم و روش ها" را ارائه داده اند که کلیات آینده پژوهی و مفاهیم و روش های آینده پزوهی را توضیح داده اند.
چاوشیو جوادی پورفر (1391) مقاله ای با عنوان " بررسی رابطه هوشمندی رقابتی و عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" ارائه دادند کهبه بررسی رابطه هوشمندی رقابتی و شرکت های بازار اول در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 5 ساله 83 – 87 به عوان جامعه آماری انتخاب شدند، پرداخته اند. برای طبقه بندی و تفسیر داده ها از روش آمار توصیفی و برای آزمون فرضیات از روش های آمار استنباطی، نظیر آزمون همبستگی اسپیرمن، استفاده کرده اند. نتیایج تحلیل های آماری، بینگر وجود رابطه مثبت و معنا دار هوشمندی رقابتیوابعاد آن با عملکرد شرکت هامی باشد.
صلواتی و همکاران (1392) به بررسی رابطه چابکی سازمانی و هوش رقابتی در بانک های خصوصی و دولتیدر سال 1392 پرداخته اند. بهاین منظور، کارکنان 7 بانک خصوصی و و دولتی شهر سنندج، به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته اند و یافته های این مقاله، حاکی از وجود ارتباط معنی دار، بین چابکی سازمانی و ابعاد آن با هوش رقابتی در شعب بانک شهر سنندج بوده است.
حسینی (1393) در پژوهشی با عنوان ((بررسی تاثیر آینده پژوهی مدیران سازمان بهزیستی بر عملکرد کارکنان)) دریافت آینده پژوهی مدیران، عملکرد حرفه ای کارکنان سازمان را ارتقاء می دهد.
پارسا (1392) تحقیقی با عنوان ((سنجش میزان اثر بخشی آموزش عالی بر توانمندی های آینده پژوهی و موفقیت تحصیلی دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز)) برای درک صحیح تر تاثیر در رشته ها و مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاه بر توانمندی دانشجویان در فهم بهتر آینده، محاسبه و برنامه ریزی برای پیش بینی آینده، آمادگی روانی برای رویارویی و همچنین توانیی روش شناختی برای پیش بینی آینده انجام داد. طبق نتایج، از بین مولفه ها، متغیر توانایی محاسبهوپیش بینی و درک مفهومی با موفقیت تحصیلی دانشجویان رابطه معنا دار دارند. مشخص شد که متغیر توانایی محاسبه و پیش بینی قادر است تا 24 درصد واریانس موفقیت تحصیلی را پیش بینی نماید.
عباس نیا و عبدی مقاله ای با عنوان " آینده پژوهی مدیریت شرکت های دانش بنیان در ایران" در سال 1392 نوشته اند کهبه رویکرد آینده پژوهی و روش سناریو نویسی می پردازد. به این منظور از روش دلفی و مصاحبه های نیمه ساختار یافته جهت شناسائی عوامل چالش برانگیز در حوزه مدیریت شرکت ها دانش بنیان در ایران و همچنین تحلیل ساختاری با هدف شناسایی تاثیرات غیر مستقیم هر یک از متغیرها و عوامل تاثیر گذار در کل سیستم استفاده شده و بر اساس زنجیره ی مارکوف تاثیرات غیر مستقیم هر یک از متغیرها محاسبه گردید.
حاجی کریمی و همکاران پژوهشی مروری بر هوش رقابتی به عنوان ابزاری برای تحلیل رقیبان در سال 1392 پرداخته اند. ابتدا در این مقاله تعریف ها و هدف های هوش رقابتیبیان شدهو در ادامه به فرآیند هوش رقابتی و انواع نگرش های نسبت به هوش رقابتی اشاره شده است.
بیک زاده واسکندری (1388) به بررسی هوش رقابتی مدیران در توسعه صنایع کوچک پرداخته اند. آن ها ابتدا به تشریح هوش رقابتی و ابعاد و توضیح آن هاپرداخته اند. درنهایت ارتباط بین هوش رقابتی و صنایع کوچک را مورد بررسی قرار دادند.
خسروشاهی و همکاران (1390)مقاله ای با عنوان "رویکرد هوش رقابتی و تاثیر آن بر موفقیت سازمان های تجاری" را ارائه دادند که به تاریخچه هوش رقابتی و بعد از آن به رابطه بین هوش رقابتی مدیران و موفقیت سازمان هاپرداخته اند.
سلامی (1391) در تحقیق خود با عنوان ((تاثیر آینده پژوهی در آموزش و پرورش بر چابکی سازمانی)) دریافت که آینده نگری مدیران سطوح میانی و پایین آموزش و پرورش هم مانند مدیران کلان این سازمان بر چابکی سازمان موثر است.
خدایی (1390) در پژوهش ((بررسی رابطه آینده پژوهی مدیران مدارسبا انعطاف پذیری مدرسه در برابر تغییرات)) چنین نتیجه گیری می کند که هرچه مدیران مدارس از آینده نگری بالاتری برخوردار باشند، در برابر تغییرات نیز انعطاف پذیری بیشتری دارند.
بهاری (1390) در تحقیق ((تاثیر آینده پژوهی مدیران مدارس بر افزایش شایستگی های مدیریتی آنان)) نتیجه گرفت با افزایش آینده پژوهی مدیران مدارس، شایستگی هایآن ها در متغیرهای مختلف مدیریت مانند پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، سرعت انجام امور مدرسه، انعطاف پذیری در برابر تغییرات و میزان پاسخگویی افزایش می یابد.
مصلح وهمکاران مقاله ای با عنوان "برسی تاثیر هوش رقابتی بر نوآوری در شرکت های دانش بنیان شیراز" ارائه داده اند. هدف در این مقاله بررسی تاثیر ابعاد هوش رقابتی بر انواع نوآوری می باشد، جامعه آماری در این پژوهش 50 موسسه دانش بنیان می باشد و برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش معادلات ساختاری استفاده شده است که بر اساس یافته های پژوهش هوش رقابتی بر نوآوری ها تاثیر مثبتو معنا داری دارد.
دهقان و همکاران (1394)مقاله ای با عنوان "نگرش هوش رقابتی مدیران و مزیت رقابتی" ارائه داده اند. در این مقاله ارتباط پنجگانه هوش رقابتی مدیران (تهاجمی، هجومی، فعال، واکنشی و غافلان) با مزیت رقابتی (کاهش هزینه و تمایز) در هتل های شهر شیراز صورت پذیرفته است.
مشبکی و همکاران (1390)مقاله ای با عنوان "سنجش و بهبود سطح هوش رقابتی در شرکت های خودرو سازی با استفاده از الگوی QFD" پرداخته اند. در این پژوهش ارتباط کیفیت را با هوش رقابتی بررسی کرده اند.
مهران و همکاران (1393) مقاله ای با عنوان " تاثیر بکارگیری برنامه ریزی منابع سازمان در استقرار هوش رقابتی در سازمان های کوچک و متوسط" ارائه داده اند که به اهمیت، چالش ها و ابعاد برنامه ریزی منابع سازمانی و هوش رقابتی پرداخته اند و مزایای هوش رقابتی در برنامه ریزی منابع سازمانی را برشمارده و از عوامل مهم در موفقیت سازمان می دانند.
کلانتری (1389) در پژوهش ((رابطه آینده پژوهی مدیران مدارس با میزان پاسخگویی آنان در برابر.مسئولیت های خود)) به این نتیجه رسید که آینده پژوهی باعث افزایش پاسخگویی مدیران در برابر عملکرد خود می شود.
2-4-2-تحقیق های انجام شده خارج از کشور
کرشمن96 (2014) دریافت آینده پژوهی مدیران بر متغیرهای سازمانی وه ویژه رضایت شغلی و عملکرد کارکنان موثر است.
ماسینی97 (2013) معتقد است که رشد توانایی آینده پژوهی مدیران می تواند از طریق آموزش های ضمن خدمت بهبود یابد، بنابراین می توان ادعا نمود که یکی از متغبرهای مهم که می تواند بر رشد توانایی آینده پژوهی مدیران تاثیر گذار باشد، کیفیت تجارب یادگیری آنان است و این امر در عملکرد سازمان تحت نظر آن ها در متغیرهای مختلف موثر است.
نتایج مطالعات در بیلد و همکاران98 (2011) نشان داد که حوادث گذشته و آینده بر روی رفتار حال تاثیر می گذارند. مدیرانی که به آینده جهت گیری دارند، بر روی برنامه ریزی سازمان دهی شده، تنظیم اهداف و مقاومت در برابر وسوسه ها برای دستیابی به اهداف بلند مدت تاکید دارند.
فینگرمن و پرموتر99 (2011) گزارش دادند که مدیران جوان نسبت به مدیران مسن، بیشتر به آینده دورتر فکر می کنند و در مورد آینده پژوهی هیچ تفاوتی جنسی وجود ندارد.
فان100 (2010) آینده پژوهی مدیران توسط هویت فرهنگیوطبقه یآن ها شکل می گیرد و با متغیرهای سازمانی رابطه مثبتی دارد.
مک لوید و کاپلان101 (2010) معتقدند که امید روی آینده پژوهی مدیران سازمان ها تاثیر می گذارد و با مولفه هایی همچون سرعت و انعطاف پذیری رابطه معنا داری دارد.
ویندوزر و فیوری102 (2010) آینده پژوهی طولانی مدت با شبکه ایبزرگ تر از دوستان و تعاملات اجتماعی در سازمان همراه است که این امر بر بازریابی به عنوان یکی از عوامل هوش رقابتی تاثیر گذار است.
آدلابو103 (2009) یافته نشان می دهد مدیرانی که جهت گیری به سوی آینده دارند، برای خود اهدافی تعیین می کنند و به انعطاف پذیری و احساس شایستگی، علاقه دارند.
شل و هاسمن104 (2009) باورهای کنترل و باورهای شخصی مدیران بر اساس مولفه های تاثیر گذار در سازمان با آینده پژوهی رابطه مثبت دارند.

فصل سوم
روش تحقیق

3-1-مقدمه
هدف تمامی علوم، شناخت و درک دنیای پیرامون ماست. به منظور آگاهی از مسائل و مشکلات دنیای اجتماعی روش های علمی، تغییرات قابل ملاحظه ایپیداکرده اند. این روندها و حرکت ها سبب شده است که برای بررسی رشته های مختلف بشری از روش های علمی استفاده شود (ایران نزاد و پاریزی، 1378). ازجملهویژگی های مطالعه علمی که هدفش حقیقت یابی است، استفاده از یک روش تحقیق مناسب می باشد و انتخاب روش تحقیق مناسب به هدف ها، ماهیت و موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد و هدف از تحقیق دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسش های تحقیق است (خاکی،1379).
در این بخش تحقیق درصدد آن است که کار پژوهش را در بازیابی اثرات، نوع میزان و آهنگ تاثیرشان به انجام برساند. لذا باید متغیر یا متغیرهای موثر را شناخت و درجه تاثیر آن را سنجید، تاثیرات وارونه را ارزیابی نموده و درنهایت به مجموعه ای از متغیرها رسید که همچون شبکه ایاز عوامل، واقعیت موردمطالعه را می سازد. همچنین در هر تحقیق کامل و واقعی وجود فرضیه ها الزامی است. محقق تمامی تحقیق را برای اثبات یا رد فرضیه هابه انجام می رساند سرانجام در مراحل بعد، نمونه گیری و سپس نگارش طرح های تحقیقاتی موردبحث قرار می گیرد.
ازاین رو در این فصل، باهدف آشنایی خواننده از نحوه عمل تحقیق سعی می کنیم به توضیح مدل مفهومی تحقیق، روش هایجمع آوری اطلاعات، بررسی اعتبار و روایی پرسشنامه و پس از آن با استفاده از روش های توصیفی و استنباطی و روش های آماری مناسب، تجزیه وتحلیل می شوند.

3-2-روش و طرح تحقیق
در تحقیق حاضر به توصیف وضعیت موجود درزمینهی ارتباط هوش رقابتی و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش پرداخته می شود، این تحقیق ازنظرجمع آوریداده ها، تحقیق پیمایشی از نوع تحقیقات توصیفی از نوع همبستگیوازنظر هدف، تحقیق کاربردی است.
ابزار و روش های گردآوری اطلاعات در این تحقیق بدین شرح است:
1- مطالعات کتابخانه ای: در این قسمت جهت گردآوری اطلاعات درزمینهی مبانی نظری و ادبیات تحقیق، از منظر کتابخانه ای مقالات، کتاب های موردنیاز و نیز از شبکه جهانی اطلاعات (اینترنت) استفاده شده است.
2- تحقیقات میدانی: در این قسمت به منظورجمع آوریداده ها و اطلاعات برای تجزیه وتحلیل از پرسشنامه استفاده گردیده است.
مدل عبارت است از نگاهی انتزاعی به موضوع در جهت نظم دادن و ساده سازی آن، مدل زمانی مطلوب است که مبین تمام ابعاد موضوع باشد. پس از بررسی و مطالعه گسترده ادبیات پژوهش و همچنین با نظرسنجی از خبرگان محترم دو ابزارگردآوریداده هادر تحقیقحاضر،2پرسشنامه شامل پرسشنامه های هوش رقابتی با 5 مولفه، فرصت هایبازاریابی، تهدیدهای رقابت کنندگان، ضرر های رقابتی، فرضیات اصلی و آسیب پذیری است و پرسشنامه آینده پژوهی با 3 مولفه، درک مفهومی، توانایی محاسبات و روحیه آینده گریمی باشد؛ که به طور جداگانه در جدول 3-1 آمده است.

جدول (3-1): متغیرها و ابعاد هوش رقابتی و آینده پژوهی

ردیف
ابعاد
مولفه ها
هوش رقابتی
11
فرصت های بازاریابی
برنامه های تحقیق و توسعه برای ارائه خدمات جدید

تجزیه وتحلیل الگوها برای بهبود تکنولوژی و ارائه بهتر خدمات

22
تهدیدهای رقابت کنندگان
تهدیدهای احتمالی و یا فعلی توسط دیگر سازمان ها

عدم شناسایی فرصت ها به دلیل حضور سازمان های تهدید کننده

عدم موفقیت در استراتژی به دلیل تهدیدهای دیگر سازمان ها

33
ضررهای رقابتی
هر نوع تغییر که اثر منفی بر سازمان داشته باشد ضرر رقابتی است

تغییر استراتژی ها به دلیل ضررهای رقابتی ناگهانی

44
فرضیات اصلی
فرضیات در مورد عرضه خدمات،اصول استراتژیهای فعلی ما را تغییر میدهند.

55
آسیب پذیری
خطرها و تهدیدهای احتمالی مانع عملیاتی شدن استراتژی های و آسیب های احتمالی به سازمان می شود
آینده پژوهی
11
درک مفهومی
درک اولیه از مسائل و تصویری از آینده
کسب اطلاعات و دانش برای شناسایی تهدیدها وفرصت های مدرسه

22
توانایی محاسبات
داشتن اعتمادبه نفس برای کسب موقعیت برتر با کسب اطلاعات و توانایی استنتاج

پیش بینی آینده با آزمایش و بررسی اهداف

33
روحیه آینده نگری
ترسیم نقشه راه آینده وداشتن سناریو برای مسائل احتمالی

ایجاد انعطاف در مدیریت مدرسه و اتخاذ تصمیم مناسب
3-3-جامعه ی تحقیق
جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند (سرمد وهمکاران، 1385).جامعه آماری به کل وقایع، یا چیزهایی اشاره داردکه محقق می خواهد درباره آن هابه تحقیق بپردازد (اوماسکاران، 1381).
با توجه به اهداف کل و جزئی و همچنین فرضیات تحقیق، بهترین روش جمع آوری اطلاعات، روش پیمایشی است که بر اساس آمار معاونت مدیریت آموزش وپرورش استان، کارکنان آموزش وپرورش 160 نفر مشتمل بر119مرد و41 زن بوده است.
جدول (3-2): جامعه آماری برحسب جنسیت
جنسیت
زن
مرد
فراوانی
41
119

3-4-نمونه تحقیق و حجم آن
در این پژوهش از روش نمونه گیریطبقه ایاستفاده شده است. بر اساس جدول مورگان، برای جامعه ی160 نفری موجود تعداد 113 نفر به عنوان نمونه انتخاب می شوند.
3-5-روش نمونه گیری
روش نمونه گیری نیز از نوع تصادفی طبقه ای و بر اساس اطلاعات موجود در اداره آموزش وپرورش به وسیله جدول مورگان و توزیع جنسیتی کارکنان با توجه به جمعیت مردان وزنان در جامعه تحقیق، شامل 82مرد و31زن می شود.
3-6-ابزار و گردآوری داده ها
برای گردآوری اطلاعات این تحقیق از دو پرسشنامه استفاده خواهد شد:
– پرسشنامه هوش رقابتی: این پرسشنامه شامل 20 سوال است که پنج سوال مربوط به فرصت های بازاریابی، پنج سوال مربوط به تهدیدهای رقابت کنندگان، چهار سوال مربوط به ضررهای رقابتی، چهار سوال مربوط به مفروضات اصلی و سه سوال مربوط به آسیب پذیریمی باشد. این پرسشنامه توسط( واله ورایت 2002)تدوین شده است. طیف سوالات پرسشنامه در جدول 3-3 آمده است.
جدول (3-3): طیف سوالات پرسشنامه هوش رقابتی
گزینه
خیلی کم
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد
امتیاز بندی
1
2
3
4
5

– پرسشنامه آینده پژوهی: این پرسشنامه شامل 33 سوال است که هشت سوال مربوط به درک مفهومی، چهارده سوال مربوط به توانائی محاسبات و یازده سوال مربوط به روحیه آینده نگریمی باشد. این پرسشنامه توسط پارسا (1392) تدوین شده است. طیف سوالات پرسشنامه آینده پژوهی همانند جدول 3-3 آمده است.
3-7-تعیین روایی و پایایی ابزار اندازه گیری
3-7-1-پایایی پرسشنامه ها
یکی از مهم ترین مسائل در پژوهش، تعیین میزان روایی و پایایی پژوهش است.
اگر شخص اعتبار و روایی داده های خود را نداند نمی تواند نسبت به آنچهبه دست آورده است و نتیجه گیری هایش زیاد مطمئن باشد (کرلینچر،1376). در بخش اعتبار یا روایی پژوهشگر در پی این است که مشخص سازد آیا یافته هایبه دست آمده از پژوهش را می توان به کل جامعه آماری و یا گروه های مشابه به آن تعمیم داد یا خیر، مقصود از پایایی آن است که اگر ابزار اندازه گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار و به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد. برای اندازه گیری پایایی " صفر " معرف عدم پایایی و ضریب پایایی " یک " معرف پایایی کامل است. (خاکی،1379). اعتبار یا روایی بیشتر مسئله کیفی است و اندازه گیری و ارزیابی آن، مشکل تر است.
در این پژوهش محقق به منظور بررسی روایی ابعاد و مولفه هایهوش رقابتی و آینده پژوهیپرسشنامه ای هوش رقابتی که توسط واله ورایت (2002) و پرسشنامه آینده پژوهی که توسط پارسا (1392) تدوین گردیده، با کمک اساتید محترم راهنما و مشاور که در پیوست تحقیق آمده شده است، طراحی شده و در اختیار جمعی از صاحب نظران قرار داده شده و با استفاده از نظرات اساتید محترم اصلاحات لازم انجام گرفت.پس محقق به منظور سنجش پایایی و روایی پرسشنامه، یک نمونه 113 تایی از پرسشنامه را در میان جامعه آماری پخش کرده و با استفاده از نرم افزارSPSS، آلفای کرونباخ آن را اندازه گیری کرد و با توجه به اینکه آلفای کرونباخ پرسشنامه هوش رقابتی در این تحقیق79/.در صد به دست آمده، پایاییپرسشنامه مورد تایید قرارگرفته است و همچنین آلفای کرونباخ برای پرسشنامه آینده پژوهی نیز برابر با 85/. درصد محاسبه شده است که قابل قبول است.
3-7-2-روایی پرسشنامه
روایی پرسشنامه ها در پی آن است که ابزار اندازه گیری تا چه حد ویژگی موردنظر را می سنجد، روایی صوری و محتوایی پرسشنامه هوش رقابتی در تحقیق واله ورایت (2002)، مورد تایید قرار گرفت. روایی پرسشنامه آینده پژوهی در تحقیق پارسا (1392)، مورد تایید قرارگرفته است. در این تحقیق بر اساس دیدگاه های استاد راهنما، روایی صوری موردبررسی و تایید قرار گرفت.
3-8-مراحل اجرای تحقیق
در این تحقیق سعی بر این است که مراحل مختلف کار بر اساس مراحل روش علمی ارائه شدهتوسط کیوی و کامپنهود انجام گیرد. شکل (3-1) نمایی کلی از روش کیوی و کامپنهود است.

شکل (3-1): (کیوی و کامپنهود، 1382)
جهت اجرای مرحله 5، 6 و 7 روش کیوی و کامپنهود، مراحل زیر طی شده است:
* تهیه پرسشنامه های استاندارد
* تکثیر و توزیع پرسشنامه ها
* محاسبه تعداد پرسشنامه ها جهت تحقیق
* بررسی روایی و پایی سوالات پرسشنامه بر اساس تحقیقات گذشته
* توزیع پرسشنامه اصلی
* استخراج داده ها
* ارائه جدول و نمودارهای توصیفی
* انجام آزمون آمار استنباطی
* تنظیم نتیجه گیری فرضیات تحقیق و ارائه پیشنهادات
3-9-روش هایتجزیه وتحلیلداده ها
در این تحقیق برای تجزیه وتحلیلداده هایبه دست آمده از نمونه ها از روش آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شده است.
1-آمار توصیفی: در بخش آمار توصیفی از فراوانی، درصد فراوانی، میانگین، میانه و انحراف معیار برای توصیف نمونه کمک گرفته شده است.
2-آمار استنباطی: در بخش آمار استنباطی از آزمون های زیر استفاده خواهد شد:
-آزمون همبستگی پیرسون:
در پژوهش هایی که از پرسشنامه با مقیاس لیکرت برای جمع آوریداده ها استفاده می شود و پس از آن ابعاد مورد نظر تحقیق در سطوح سنجش فاصله ای یا نسبی باشند، برای بررسی رابطه بین دو متغیر و معنی دار بودن همبستگی میان آن ها از ضریبهمبستگی پیرسون استفاده می شود. در این تحقیق از این آزمون به منظور بررسی وجود یا عدم وجود رابطه و همبستگی بین ابعاد هوش رقابتی و آینده پژوهی استفاده خواهد شد.
-آزمون رگرسیون:
همبستگیوپیش بینی و آمار به اندازه ای به یکدیگر نزدیک اند که گاهی یکی را به جای دیگری به کار می برند، همبستگی به معنای درجه ارتباط دو متغیر را که با یکدیگر همبستگی دارند در دست داشته باشیم، می توانیم دیگری را از روی آن پیش بینی کرد. در این تحقیق با استفاده از مدل رگرسیون به اندازه گیری میزان هوش رقابتی با در دست داشتن ابعاد آینده پژوهیمی پردازیم.

فصل چهارم
تجزیه وتحلیل داده ها

4-1-مقدمه
در این فصل در دو بخش به تحلیل داده ها پرداخته شده است:
– بخش اول: در سطح توصیفی جهت نشان دادن اطلاعاتی در خصوص داده هایجمع آوری شده مربوط در زمینه حجم نمونه و بعضی از ویژگی های جمعیت شناختی نمونه پژوهش.
– بخش دوم: در سطح استنباطی جهت آزمون زمینه هابا استفاده از آزمون ضریب همبستگی.
4-2- بخش اول: شاخص های توصیفی گروه نمونه و متغیرهای پژوهش
در جدول 4-1 فراوانی و درصد فراوانی جنسیت کارکنان آموزش وپرورش که به عنوان نمونه انتخاب شدند، ارائه شده است.
جدول(4-1) فراوانی و در صد فراوانی جنسیت اعضای نمونه تحقیق
جنسیت
فراوانی
درصد
زن
31
4/27
مرد
82
6/72
مجموع
113
100

چنان که در جدول 4-1 ملاحظه می گردد،31نفر از اعضای نمونه تحقیق (معادل27.4درصد) زن و82 نفر (معادل با72.6درصد) مردمی باشند.این داده ها در نمودار 4-1 نیز ارائه شده است.

نمودار (4-1): فراوانی ودرصد فراوانی جنسیت اعضای نمونه تحقیق
در جدول 4-2 فراوانی و درصد فراوانی مدرک تحصیلی کارکنان آموزش وپرورش که به عنوان نمونه انتخاب شده اند، ارائه شده است.
جدول(4-2) فراوانی و درصد فراوانی مدرک تحصیلی اعضای نمونه تحقیق
مدرک
فراوانی
درصد
فوق دیپلم
10
8.8
لیسانس
69
61.1
فوق لیسانس و بالاتر
34
30.1
مجموع
113
100

چنان که در جدول 4-2 ملاحظه می گردد، 10نفر از اعضای نمونه تحقیق (معادل با8.8درصد) دارای مدرک تحصیلی فوق دیپلم ،69نفر (معادل با61.1 درصد) دارای مدرک تحصیلی لیسانس و34 نفر (معادل با30.1 درصد) دارای مدرک تحصیلی فوق لیسانس و بالاتر می باشند. این داده ها در نمودار 4-2 نیز ارائه شده است.

نمودار (4-2): فراوانی ودرصد فراوانی سطح تحصیلات اعضای نمونه تحقیق

در جدول 4-3 فراوانی و درصد فراوانی سنی کارکنان آموزش وپرورشکه به عنوان نمونه انتخاب شدند، ارائه شده است.

جدول(4-3) فراوانی و درصد فراوانی سن اعضای نمونه تحقیق
سن
فراوانی
درصد
کمتر از 30
12
6/10
31-50
34
1/30
بیش از 50
67
3/59
مجموع
113
100

چنان که در جدول 4-3 ملاحظه می گردد،12نفر از اعضای نمونه تحقیق (معادل با6/10درصد) دارای سن کمتر از 30 سال،34نفر (معادل با1/30درصد) دارای سن 31 تا 50 سال و67 نفر (معادل با3/59درصد) دارای سن بیش از 50 سال می باشند. این داده ها در نمودار 4-3 نیز ارائه شده است.

نمودار (4-3): فراوانی ودرصد فراوانی سن اعضای نمونه تحقیق
در جدول 4-4 فراوانی و درصد فراوانی سابقه کار کارکنان آموزش وپرورشکه به عنوان نمونه انتخاب شدند، ارائه شده است.
جدول(4-4) فراوانی و درصد فراوانی سابقه کار اعضای نمونه تحقیق
سابقه کارکنان
فراوانی
درصد
کمتر از 10 سال
18
9/15
11-20
28
8/24
بیش تر از 20
67
3/59
مجموع
113
100

چنان که در جدول 4-3 ملاحظه می گردد،18نفر از اعضای نمونه تحقیق (معادل با9/15درصد) دارای سابقه کارکمتر از 10 سال،28نفر (معادل با8/24درصد) دارای سابقه کار 11 تا 20 سال و67نفر (معادل با3/59درصد) دارای سابقه کار بیش از 20 سال می باشند. این داده ها در نمودار 4-4 نیز ارائه شده است.

نمودار (4-4): فراوانی ودرصد فراوانی سابقه کار اعضای نمونه تحقیق
4-3-بخش دوم: یافته های مربوط به فرضیه های تحقیق
4-3-1-بررسی فرضیه اصلی تحقیق
بین هوش رقابتی و آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
جدول (4-5) جدول توصیفی متغیرهای آینده پژوهی و هوش رقابتی
متغیر
میانگین
انحراف از معیار
تعداد
هوش رقابتی
4602/66
89124/8
113
آینده پژوهی
9823/114
56118/18
113

جدول (4-6) ضریب همبستگی بین هوش رقابتی و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش
متغیر ملاک
هوش رقابتی
متغیر پیش بین / شاخص آماری
ضریب همبستگی
مجذور ضریب همبستگی
سطح معناداری
آینده پژوهی
(**)250/0
06/0
007/

همان گونه که نتایج جدول 4-6 نمایان گر است بین آینده پژوهی و هوش رقابتی (01/0P≤ و
250/ r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش 6درصد واریانس هوش رقابتی را تبیین می کند.
جدول (4-7) نتایج آزمون تحلیل رگرسیون برای همبستگی هوش رقابتی و آینده پژوهی
متغیر
ضرایبغیراستاندارد
ضریب خطای استاندارد
بتا
مقدار تی
سطح معناداری

B
Sd

مقدار ثابت
670/52
185/5

158/10
000/0
درک مفهومی
500/0
238/0
289/0
099/2
038/0
توانائی محاسبات
040/0
090/0
046/0
440/0
661/0
روحیه آینده نگری
041/0-
0163/0
032/0
250/0-
803/0
متغیر ملاک: هوش رقابتی
در جدول فوق ضرائب بتای استاندارد شده برای ارزیابی سهم هر یک از متغیرها اندازه ای را ارائه می دهند. اعداد بزرگ نشان دهنده این هستند که تغییر یک واحد در این متغیرهاپیش بینی اثر شدیدتری بر متغیر ملاک دارد. درنتیجه با ثابت بودن سایر متغیرها هر یک واحد افزایش و درک مفهومی کارکنان، باعث50/0تغییر در هوش رقابتی می شود.
همچنین با ثابت بودن سایر متغیرها هریک واحد افزایش در توانائی محاسبات باعث040/0تغییر در هوش رقابتی و هریک واحد افزایش در روحیه آینده نگری041/0تغییر عکس در هوش رقابتی می شود. مقدار بتا برای متغیر پیش بین درک مفهومی (289/0)، برای متغیر پیش بین توانائی محاسبات (046/0)و برای متغیر پیش بین روحیه آینده نگری (032/0-) به دست آمده که نشان می دهد، مقدار T و سطح معناداری برای مولفه های آینده پژوهی شامل درک مفهومی، توانائی محاسبات و روحیه آینده نگری برای درک مفهومی (05/0P≤ و (t =099/2، توانائی محاسبات (05/0P≤ و440/0t =) و روحیه آینده نگری (05/0P≤ و250/0-t =) معنادار می باشد و نشان دهنده ی تاثیر آینده پژوهی کارکنان آموزش پرورش بر هوش رقابتی آن ها فقط در رابطه با درک مفهومی است.
4-3-2-فرضیه اول
بین فرصت های بازاریابی و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
جدول 4-8 جدول توصیفی متغیرها و جدول 4-9 نتایج تجزیه وتحلیل آماری مربوط به این فرضیه را نشان می دهد.
جدول (4-8) جدول توصیفی متغیرهای آینده پژوهی و فرصت های بازاریابی هوش رقابتی
متغییر
میانگین
انحراف از معیار
تعداد
فرصت های بازاریابی
6637/17
27493/3
113
درک مفهومی
9204/26
13417/5
113
توانائی محاسبات
8584/48
42222/10
113
روحیه آینده نگری
2035/39
07127/7
113
آینده پژوهی
9823/114
56118/18
113

جدول (4-9) ضریب همبستگی بین بعد فرصت های بازاریابی و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش
متغیر ملاک
فرصت های بازاریابی
متغیر پیش بین / شاخص آماری
ضریب همبستگی
مجذور ضریب همبستگی
سطح معناداری
درک مفهومی
(*)321/0
103/0
001/
توانائی محاسبات
(*)221/0
048/0
019/
روحیه آینده نگری
(*)197/0
038/0
037/
آینده پژوهی
(*)288/0
051/0
002/

همان گونه که نتایج جدول 4-9 نماینگر است بین درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش با فرصت های بازاریابی به عنوان به عنوان بعد اول هوش رقابتی (05/0P≤ و 321/0r = ) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش 10 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد فرصت های بازاریابی تبیین می کند. بین توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش با فرصت های بازاریابی به عنوان بعد اول هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 221/0r = ) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش4 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد فرصت های بازاریابی تبیین می کند.
بین روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش با فرصت های بازاریابی به عنوان بعد اول هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 197/0r =) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش 3 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد فرصت های بازاریابی تبیین می کند. می توان گفت به طور کلی، بین آینده پژوهی با فرصت های بازاریابی به عنوان بعد اول هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 288/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش 5 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد فرصت های بازاریابی تبیین می کند.

4-3-3-فرضیه دوم
بین تهدیدهای رقابت کنندگان و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
جدول 4-10 جدول توصیفی متغیرها و جدول 4-11 نتایج تجزیه وتحلیل آماری مربوط به این فرضیه را نشان می دهد.
جدول (4-10) جدول توصیفی متغیرهای آینده پژوهی و تهدیدهای رقابت کنندگان هوش رقابتی
متغییر
میانگین
انحراف از معیار
تعداد
تهدید رقابت کنندگان
4248/15
28363/3
113
درک مفهومی
9204/26
13417/5
113
توانائی محاسبات
8584/48
42222/10
113
روحیه آینده نگری
2035/39
07127/7
113
آینده پژوهی
9823/114
56118/18
113
جدول (4-11) ضریب همبستگی بین بعد تهدید رقابت کنندگان و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش
متغیر ملاک
تهدیدهای رقابت کنندگان
متغیر پیش بین / شاخص آماری
ضریب همبستگی
مجذور ضریب همبستگی
سطح معناداری
درک مفهومی
(*)216/0
046/0
022/
توانائی محاسبات
(*)262/0
068/0
005/
روحیه آینده نگری
(*)157/0
024/0
096/
آینده پژوهی
(*)267/0
071/0
004/

همان گونه که نتایج جدول 4-11 نماینگر است بین درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش با تهدیدهای رقابت کنندگان به عنوان بعد دومهوش رقابتی (05/0P≤ و216/0r = ) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش 4 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان تبیین می کند. بین توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش با تهدیدهای رقابت کنندگان به عنوان بعد دوم هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 262/0r =) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش 7 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را درتهدیدهای رقابت کنندگان تبیین می کند.
بین روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش با تهدیدهای رقابت کنندگان به عنوان بعد دوم هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 157/0r =) رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد و بر اساس ضریب تعیین، روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش 2 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان تبیین می کند. می توان گفت به طورکلی، بین آینده پژوهی با تهدیدهای رقابت کنندگان به عنوان بعد دوم هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و267/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش 7 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان تبیین می کند.
4-3-4-فرضیه سوم
بین ضررهای رقابتی و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
جدول 4-12 جدول توصیفی متغیرها و جدول 4-13 نتایج تجزیه وتحلیل آماری مربوط به این فرضیه را نشان می دهد.
جدول (4-12) جدول توصیفی متغیرهای آینده پژوهی و ضررهای رقابتی هوش رقابتی
متغییر
میانگین
انحراف از معیار
تعداد
ضررهای رقابتی
8053/13
43435/2
113
درک مفهومی
9204/26
13417/5
113
توانائی محاسبات
8584/48
42222/10
113
روحیه آینده نگری
2035/39
07127/7
113
آینده پژوهی
9823/114
56118/18
113
جدول (4-13) ضریب همبستگی بین ضررهای رقابتی و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش
متغیر ملاک
ضررهای رقابتی
متغیر پیش بین / شاخص آماری
ضریب همبستگی
مجذور ضریب همبستگی
سطح معناداری
درک مفهومی
(**)380/0
144/0
000/
توانائی محاسبات
(**)153/0
023/0
106/
روحیه آینده نگری
(**)283/0
080/0
002/
آینده پژوهی
(**)299/0
089/0
001/

همان گونه که نتایج جدول 4-13 نماینگر است بین درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش با ضررهای رقابتی به عنوان بعد سوم هوش رقابتی (01/0P≤ و 380/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش 14 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد ضررهای رقابتی تبیین می کند. بین توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش با ضررهای رقابتی به عنوان بعد سوم هوش رقابتی سازمان (01/0P≤ و 153/0r = ) رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد و بر اساس ضریب تعیین، توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش 2 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد ضررهای رقابتی تبیین می کند.
بین روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش با ضررهای رقابتی به عنوان بعد سوم هوش رقابتی سازمان (01/0P≤ و 283/0r =) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش 8 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد ضررهای رقابتی تبیین می کند. می توان گفت به طورکلی، بین آینده پژوهی با ضررهای رقابتی به عنوان بعد سوم هوش رقابتی سازمان (01/0P≤ و 299/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش 9 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد ضررهای رقابتی تبیین می کند.
4-3-5-فرضیه چهارم
بین مفروضات زیربنایی و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
جدول 4-14 جدول توصیفی متغیرها و جدول 4-15 نتایج تجزیه وتحلیل آماری مربوط به این فرضیه را نشان می دهد.
جدول (4-14) جدول توصیفی متغیرهای آینده پژوهی و مفروضات زیربنایی هوش رقابتی
متغییر
میانگین
انحراف از معیار
تعداد
مفروضات زیربنایی
7788/12
93065/1
113
درک مفهومی
9204/26
13417/5
113
توانائی محاسبات
8584/48
42222/10
113
روحیه آینده نگری
2035/39
07127/7
113
آینده پژوهی
9823/114
56118/18
113
جدول (4-15) ضریب همبستگی بین بعد مفروضات زیربنایی و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش
متغیر ملاک
مفروضات زیربنایی
متغیر پیش بین / شاخص آماری
ضریب همبستگی
مجذور ضریب همبستگی
سطح معناداری
درک مفهومی
(*)191/0
036/0
043/
توانائی محاسبات
(*)175/0
030/0
064/
روحیه آینده نگری
(*)152/0
023/0
107/
آینده پژوهی
(*)209/0
043/0
026/

همان گونه که نتایج جدول 4-10 نماینگر است بین درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش با مفروضات زیربناییبه عنوان بعد چهارم هوش رقابتی (05/0P≤ و 191/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش 3 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد مفروضات زیربنایی تبیین می کند. بین توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش با مفروضات زیربناییبه عنوان بعد چهارم هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 175/r =) رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد و بر اساس ضریب تعیین، توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش 3 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد مفروضات زیربنایی تبیین می کند.
بین روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش با مفروضات زیربناییبه عنوان بعد چهارم هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 152/0r = ) رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد و بر اساس ضریب تعیین، روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش2 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد مفروضات زیربنایی تبیین می کند. می توان گفت به طورکلی، بین آینده پژوهی با مفروضات زیربناییبه عنوان بعد چهارم هوش رقابتی سازمان (05/0P≤ و 209/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش 4 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد مفروضات زیربنایی تبیین می کند.
4-3-6-فرضیه پنجم
بین آسیب پذیری و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
جدول 4-16 جدول توصیفی متغیرها و جدول 4-17 نتایج تجزیه وتحلیل آماری مربوط به این فرضیه را نشان می دهد.
جدول (4-16) جدول توصیفی متغیرهای آینده پژوهی و آسیب پذیری هوش رقابتی
متغییر
میانگین
انحراف از معیار
تعداد
آسیب پذیری
9292/6
44369/1
113
درک مفهومی
9204/26
13417/5
113
توانائی محاسبات
8584/48
42222/10
113
روحیه آینده نگری
2035/39
07127/7
113
آینده پژوهی
9823/114
56118/18
113
جدول (4-17) ضریب همبستگی بین بعد آسیب پذیریو آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش
متغیر ملاک
آسیب پذیری
متغیر پیش بین / شاخص آماری
ضریب همبستگی
مجذور ضریب همبستگی
سطح معناداری
درک مفهومی
(**)273/0
074/0
003/
توانائی محاسبات
(**)134/0
017/0
157/
روحیه آینده نگری
(**)365/0
133/0
000/
آینده پژوهی
(**)290/0
084/0
002/

همان گونه که نتایج جدول 4-17 نمایانگر است بین درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش با آسیب پذیری به عنوان بعد پنجم هوش رقابتی (01/0P≤ و 273/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، درک مفهومی کارکنان آموزش وپرورش 7 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد آسیب پذیری تبیین می کند. بین توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش با آسیب پذیری به عنوان بعد پنجم هوش رقابتی سازمان (01/0P≤ و134/0r =(رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد و بر اساس ضریب تعیین، توانائی محاسبات کارکنان آموزش وپرورش 1درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد آسیب پذیری تبیین می کند.
بین روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش با آسیب پذیری به عنوان بعد پنجم هوش رقابتی سازمان (01/0P≤ و 365/0r =) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، روحیه آینده نگری کارکنان آموزش وپرورش 13درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد آسیب پذیری تبیین می کند. می توان گفت به طورکلی، بین آینده پژوهی باآسیب پذیری به عنوان بعد پنجم هوش رقابتی سازمان (01/0P≤ و 290/0r =) رابطه مثبت و معنادار آماری وجود دارد و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش 8 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را در بعد آسیب پذیری تبیین می کند.
4-3-7-فرضیه ششم
بین دیدگاه کارکنان آموزش وپرورش درزمینه هوش رقابتی و آینده پژوهی با توجه به ویژگی های جمعیت شناختی آنان، تفاوت معناداری وجود دارد.
– بررسی تفاوت معناداری هوش رقابتی و آینده پژوهی بر اساس جنسیت نمونه

جدول (4-18) نتایج آزمون t مستقل، آینده پژوهی و ابعاد هوش رقابتی برحسب جنسیت نمونه
آینده پژوهی
جنسیت
میانگین
مقدار f
معناداری لون
خطای انحراف از معیار
تی
اختلاف میانگین
معناداری
سطح اطمینان

بالا
پایین
فرصت های بازاریابی
زن
48/17
083/0
774/
69319/
358/0-
24748/0-
721/
12576/0
62144/1-

مرد
73/17

تهدیدهای رقابت کنندگان
زن
19/15
692/0
407/
69477/
459/0-
31865/0-
647/
05809/1
69538/1-

مرد
51/15

ضررهای رقابتی
زن
9/12
347/
557/
50285/
348/2-
19866/1-
019/
20223/0-
19510/2-

مرد
13/14

مفروضات اصلی
زن
61/12
816/
368/
40831/
560/0-
22856/0-
577/
58053/0
13765/1-

مرد
84/12

آسیب پذیری
زن
7/114
363/3
069/
29839/
355/2-
70260/0-

020/
11131/0-
29388/1-

مرد
08/115

میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی برای شرکت کنندگان مرد (73/17= میانگین) در مقایسه با میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی برای شرکت کنندگان زن (48/17=میانگین) بیشتر است. میانگین تفاوت بین مرد و زن 25.است و آزمون tنمونه های مستقل نشان داد که تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی بین مرد و زن معنادار نیست(111df=، 358/0-t =. 721/P=).
میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگانبرای شرکت کنندگان مرد (51/15=میانگین) در مقایسه با میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگانبرای شرکت کنندگان زن (19/15=میانگین) بیشتر است. میانگین تفاوت بین مرد و زن32. است و آزمون tنمونه های مستقل نشان داد که تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگانبین مرد و زن معنادار نیستdf=)،1t =-.459،647/P=,).
میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی برای شرکت کنندگان مرد (13/14=میانگین) در مقایسه با میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی برای شرکت کنندگان زن (93/12=میانگین) بیشتر است. میانگین تفاوت بین مرد و زن 1.2استو آزمون tنمونه های مستقل نشان داد که تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی بین مرد و زن معنادار است)111df=،384/2-t =، 019/ P=,).
میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی برای شرکت کنندگان مرد (84/12=میانگین) در مقایسه با میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی برای شرکت کنندگان زن (61/12 =میانگین) بیشتر است. میانگین تفاوت بین مرد و زن23. است و آزمون tنمونه های مستقل نشان داد که تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی بین مرد و زن معنادار نیست)111df=،560/0-t =،557/P=,).
میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری برای شرکت کنندگان مرد (08/115=میانگین) در مقایسه با میانگین نمرات آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری برای شرکت کنندگان زن (70/114=میانگین) بیشتراست. میانگین تفاوت بین مرد و زن 38. است و آزمون tنمونه های مستقل نشان داد که تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری بین مرد و زن معنادار است)111df=، 355/2-t =،020/P=,).
– بررسی تفاوت معناداری هوش رقابتی و آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش بر اساس سطح تحصیلات

جدول(4-19) نتایج آزمون تحلیل واریانس آینده پژوهی و ابعاد هوش رقابتی برحسب سطح تحصیلات نمونه

مجموع مجذورات
درجه آزادی
میانگین مجذورات
مقدار F
سطح معناداری
فرصت های بازاریابی
267/38
110
133/19
810/1
169/
تهدیدهای رقابت کنندگان
146/3
110
573/1
144/
866/
ضررهای رقابتی
834/35
110
917/17
139/3
047/
مفروضات اصلی
866/5
110
933/2
784/
459/
آسیب پذیری
985/7
110
992/3
948/1
147/

آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی از نظر سطح تحصیلات اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد (169/ P=) و همچنین بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان از نظر سطح تحصیلات اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد (886/ P=). بااین حال بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی از نظر سطح تحصیلات تفاوت معناداری وجود دارد(047/P=). همچنین آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی از نظر سطح تحصیلات رابطه معناداری وجود ندارد(459/P=) و بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری از نظر سطح تحصیلات رابطه معناداری وجود ندارد(147/P=).

– بررسی تفاوت معناداری هوش رقابتی و آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش بر اساس سن

جدول(4-20) نتایج آزمون تحلیل واریانس آینده پژوهی و ابعاد هوش رقابتی برحسبسن اعضای نمونه

مجموع مجذورات
درجه آزادی
میانگین مجذورات
مقدار F
سطح معناداری
فرصت های بازاریابی
146/8
110
073/4
376/
668/
تهدیدهای رقابت کنندگان
125/59
110
562/29
831/2
063/
ضررهای رقابتی
774/12
110
387/6
079/1
343/
مفروضات اصلی
657/11
110
829/5
580/1
211/
آسیب پذیری
305/30
110
153/15
206/8
000/

آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی ازنظر سن اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد (668/P=). بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان از نظر سن اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد (063/ P=). بااین حال بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی ازنظر سن تفاوت معناداری وجود ندارد(343/P=). همچنین آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی از نظر سن رابطه معناداری وجود ندارد(211/P=) و بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری از نظر سطح سن رابطه معناداری وجود دارد(000/P=).

– بررسی تفاوت معناداری هوش رقابتی و آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش بر اساس سابقه کار

جدول(4-21) نتایج آزمون تحلیل واریانس آینده پژوهی و ابعاد هوش رقابتی برحسبسابقه کار اعضای نمونه

مجموع مجذورات
درجه آزادی
میانگین مجذورات
مقدار F
سطح معناداری
فرصت های بازاریابی
568/3
110
784/1
164/
849/
تهدیدهای رقابت کنندگان
417/35
110
708/17
662/1
195/
ضررهای رقابتی
824/
110
412/
068/
934/
مفروضات اصلی
028/12
110
014/6
632/1
200/
آسیب پذیری
306/33
110
653/16
153/9
000/

آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی از نظر سابقه کار اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد (849/P=). بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی از نظر سابقه کار اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد (195/ P=). بااین حال بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی ازنظر سابقه کار تفاوت معناداری وجود ندارد(934/P=). همچنین آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی از نظر سابقه کار رابطه معناداری وجود ندارد(200/P=) و بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری از نظر سابقه کار رابطه معناداری وجود دارد(000/P=).

فصل پنجم
نتیجه گیری

5-1-مقدمه
در این فصل ابتدا جمع بندی کوتاهی نسبت به یافته های توصیفی تحقیق اعم از متغیرهای جمعیت شناختی مانند جنسیت، مدرک تحصیلی، سن و سابقه کار اعضای نمونه تحقیق ارائه می گردد. در گام بعدی تمامی یافته های پژوهش به ترتیب فرضیات بررسی می شوند.
در پایان فصل محدودیت های اجرایی پژوهش و پیشنهادهایی برای پژوهش های آینده ارائه شده است.
5-2-خلاصه ای از فرآیند تحقیق
برای انجام تحقیق حاضر، مراحل زیر انجام شده است:
پس از بررسی پیشینه تحقیق بر اساس نظریه های مربوط به متغیرهای تحقیق و تحقیقات مربوط به این متغیرها، پرسشنامه ها تکثیر و توزیع مقدماتی شده و بر اساس آن روایی و پایایی سوالات آن ها تعیین شد. پس ازآنپرسشنامه های اصلی توزیع شده و استخراج داده ها و سپس تنظیم و طبقه بندیداده ها انجام شد. تنظیم جداول و نمودارهای آماری، بررسی و مقایسه جدول ها در سطح آمار توصیفی و استنباطی و درنهایتنتیجه گیری و ارائه پیشنهاد ها به مراحل بعدی انجام تحقیق حاضر بوده است.
5-3-جمع بندییافته های جمعیت شناختی تحقیق
– کمی بیشتر از یک چهارم از اعضای نمونه تحقیق زن و بیش از نیمی از آن ها، مردمی باشند.
– کمتر ازیک چهارم از اعضای تحقیق دارای مدرک تحصیلی فوق دیپلم و نزدیک به سه چهارم آن ها دارای مدرک تحصیلی لیسانس و بیش از یک چهارم فوق لیسانس و بالاتر می باشند.
– بیش از یک چهارم از اعضای نمونه تحقیق دارای سن 31 تا 50 سال، بیش از دو چهارمآن ها دارای سن بیشتر از50 سال و بقیه دارای سن کمتر از 30 سال می باشند.
– نزدیک بهیک چهارم اعضای نمونه دارای سابقه کار بین 11 تا 20 سال و بیش از دو چهارم اعضای نمونه بیشتر از 20 سال سابقه داشته اند و کمتر از یک چهارم دارای سابقه کار کمتر از 10 سال بوده اند.
5-4-جمع بندییافته های مربوط به فرضیات تحقیق
5-4-1-فرضیه اصلی تحقیق
بین هوش رقابتی سازمان و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه صفر مبنی بر عدم رابطه بین آینده پژوهی با هوش رقابتی رد می شود و وجود رابطه مثبت و معناداری آماری تایید می شود و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش6 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را تبیین می کند.
5-4-2-فرضیه اول:
بین مولفه یفرصت های بازاریابی هوش رقابتی و آینده پژوهی در کارکنان آموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
فرضیه صفر مبنی بر عدم رابطه بین آینده پژوهی با فرصت های بازاریابی هوش رقابتی رد می شود و وجود رابطه مثبت و معناداری آماری تایید می شود و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش8 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را از بعد فرصت های بازاریابی تبیین می کند.
5-4-3-فرضیه دوم:
بین تهدیدهای رقابت کنندگان و آینده پژوهیدر کارکنانآموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
فرضیه صفر مبنی بر عدم رابطه بین آینده پژوهی با تهدیدهای رقابت کنندگان هوش رقابتی رد می شود و وجود رابطه مثبت و معناداری آماری تایید می شود و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش7 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را از بعد تهدیدهای رقابت کنندگان تبیین می کند.
5-4-4-فرضیه سوم:
بین ضررهای رقابتی و آینده پژوهی در کارکنانآموزش وپرورش رابطه وجود دارد.
فرضیه صفر مبنی بر عدم رابطه بین آینده پژوهی با ضررهای رقابتی هوش رقابتی رد می شود و وجود رابطه مثبت و معناداری آماری تایید می شود و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش9 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را از بعد ضررهای رقابتی تبیین می کند.
5-4-5-فرضیه چهارم:
بین مفروضات زیربنایی هوش رقابتی وآینده پژوهی درکارکنان آموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداریوجود دارد.
فرضیه صفر مبنی بر عدم رابطه بین آینده پژوهی با مفروضات زیر بنایی هوش رقابتی رد می شود و وجود رابطه مثبت و معناداری آماری تایید می شود و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش4 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را از بعد مفروضات زیربنایی تبیین می کند.
5-4-6-فرضیه پنجم:
بین آسیب پذیری ها و آینده پژوهی در کارکنانآموزش وپرورش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
فرضیه صفر مبنی بر عدم رابطه بین آینده پژوهی با آسیب پذیری هوش رقابتی رد می شود و وجود رابطه مثبت و معناداری آماری تایید می شود و بر اساس ضریب تعیین، آینده پژوهی کارکنان آموزش وپرورش9 درصد واریانس هوش رقابتی سازمان را از بعد آسیب پذیری ها تبیین می کند.
5-4-7-فرضیه ششم:
بین دیدگاه کارکنان آموزش وپرورش درزمینهی هوش رقابتی سازمان و آینده پژوهی با توجه به ویژگی های جمعیت شناختی آنان، تفاوت معناداری وجود دارد.
-میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد فرصت های بازاریابی برای شرکت کنندگان مرد در مقایسه با میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد فرصت های بازاریابی برای شرکت کنندگان زن بیشتر است و تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی بین مرد و زن معنی دار نیست.
میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان برای شرکت کنندگان مرد در مقایسه با میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان برای شرکت کنندگان زن بیشتر است و تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان بین مرد و زن معنی دار نیست.
میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد ضررهای رقابتی برای شرکت کنندگان مرد در مقایسه با میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد ضررهای رقابتی برای شرکت کنندگان زن بیشتر است و تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی بین مرد و زن معنی دار است.
میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد مفروضات زیربنائی برای شرکت کنندگان مرد در مقایسه با میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد مفروضات زیربنائی برای شرکت کنندگان زن بیشتر است و تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات زیربنائی بین مرد و زن معنی دار نیست.
میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد آسیب پذیری برای شرکت کنندگان مرد در مقایسه با میانگین نمرات هوش رقابتی و آینده پژوهی در بعد فرصتآسیب پذیری های بازاریابی برای شرکت کنندگان زن بیشتر است و تفاوت میانگین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری بین مرد و زن معنی دار است.
بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی از نظر سطح تحصیلات کارکنان آموزش و پرورش رابطه معناداری وجود ندارد و همچنین بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان از نظر سطح تحصیلات اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد. بااین حال بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی از نظر سطح تحصیلات تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی از نظر سطح تحصیلات رابطه معناداری وجود نداردو بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری از نظر سطح تحصیلات رابطه معناداری وجود ندارد.
آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی ازنظر سن اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد تهدیدهای رقابت کنندگان از نظر سن اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد. بااین حال بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی ازنظر سن تفاوت معناداری وجود ندارد و همچنین آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی از نظر سن رابطه معناداری وجود ندارد و بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری از نظر سطح سن رابطه معناداری وجود دارد.
بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی از نظر سابقه کار اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد فرصت های بازاریابی از نظر سابقه کار اعضای نمونه تفاوت معناداری وجود ندارد. بااین حال بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد ضررهای رقابتی ازنظر سابقه کار تفاوت معناداری وجود نداردو همچنین آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد مفروضات اصلی از نظر سابقه کار رابطه معناداری وجود نداردو بین آینده پژوهی و هوش رقابتی در بعد آسیب پذیری از نظر سابقه کار رابطه معناداری وجود دارد.
5-5-نتیجه گیری نهایی
درعصرحاضر،کهباتوجهبهرشدوپیشرفتسریعفنآوریهاینوینبهعصرانقلاباطلاعاتوارتباطاتمعروفشدهاست،سازمانها به خصوص سازمان های آموزشی که پایه و اساس دیگر سازمان ها است؛ بایدقبولکنندکهفلسفهبقاءوحیاتشاندستخوشتغییرودگرگونیشدهاستودیگرزندهبودنبهمعنایرسیدنبهوضعیتسوددهیمداومنمیتواندباشدوبایدبهدنبالرقابتوابزارآنباشند،چراکهامروزهکمترسازمانیدراینعرصهبهصورتسنتیوبهدورازقواعدجدیدبازی،کسبوکارمیکندوبرایاینکهبتوانپابهپایرقباباقیبماندیاشایدبهسختیوبامهارتبسیاربتوانیکقدمازآنهاپیشگرفت،میبایستبهقواعدجدیدبازی،کاملامسلطبودتاشایدروزیخودیکقاعدهجدیدانگاشت. برایناساسبایدگفتکهتنهاتمرکزبروقایعوبررسیاطلاعاتگذشته،درعصرحاضر،چندانکارسازنیست،بلکهبررسیدقیقمحیطوکسباطلاعاتازرخدادهایدرحالظهوراستکهحیاتسازمانرااستمرارمیبخشد. الگو آینده پژوهی باید پاسخگوی نیازهای جامعه و درصدد توسعه ی پایدار با اتکای بر مشارکت مردمی باشد، لذا آموزش و پرورش باید برای شناخت نیازهای جامعه و توسعه پایدار تلاش کنند. برای رسیدن به اهداف آینده پژوهی در مراکز آموزش و پرورش شناسایی روند گذشته تاکنون ضروری است و باید برمبنای آن اهداف آینده و خط سیر نیل به آن ها تعیین و تبیین گردد. دفتر مطالعات آینده پژوهی و تشکیل مجمع منابع انسانی در زمینه ی آینده پژوهی در سازمان آموزش و پرورش امری الزامی است. لذا برای پیشبرد اهداف آموزش و پرورش شکل گیری این مجمع لازم و ضروری به حساب می آید. آموزش و پرورش باید برنامه های تدوین شده را با برنامه های آینده آموزش و پرورش منطبق کند تا عدم قطعیت ناشی از رویدادهای آینده را دربرابر هزینه های صرف شده به حداقل برساند. دردنیایامروزیباویژگیسازمان های روبهرشدسریع،تکیهبراطلاعاتقدیمیبهکاهشبینشوازدستدادنفرصتهایپیشرویسازمانمنجرمیشود . بنابراین،افزایشدرجههوشمندیاستکهنگاهودرکمدیریتسازمانرانسبتبهتحولاتمحیطوآیندهشفافترساختهوتوانسازمانرابرایتحلیلفرایندهایروبهظهورافزایشمیدهد.
5-6-پیشنهادات اجرائی
1- باور، اعتقاد و جایگاه آینده پژوهی و هوش رقابتی در آموزش و پرورش شفاف و نهادینه گردد. برای این کار می توان از کارگاه های آموزشی، سمینارها، گردهمایی ها، نشریات و دیگر رسانه ها سود جست.
2- به منظور آماده سازی و ایجاد امکانات لازم در زمینه آینده پژوهی بسترسازی فرهنگی در مراکز آموزش و پروش به طور رسمی به عمل آید و مراکز آموزشی به تجهیزات فناوری، پایگاه های اطلاعاتی و امکانات مالی کافی مجهز شوند.
3- برای به دست آوردن روایی و اعتبار بالاتر در خصوص الگو، حجم وسیعتری از نمونه آماری در سازمان آموزش و پرورش سطح کشور مورد مطالعه قرار گیرد.
4- پیشنهاد می شود با توجه به تایید الگو از طرف نمونه ی آماری، دفتر مطالعات آینده پژوهی و هوش رقابتی در سازمان آموزش و پرورش مستقر گردد و برای آینده پژوهی و مقابله با فرصت ها و تهدیدهای آتی آموزش و پرورش به سیاستگذاری طراحی، برنامه ریزی، هدایت و راهنمایی بپردازند.
5- الگو تایید شده مجددا به رویت متخصصان معاونت آموزشی و برنامه ریزان استراتژیک رسیده و با استفاده از فن دلفی به غنای الگو بردازند.
6- پیشنهاد می شود به جای یک الگو، چندالگو تدوین گردد تا اعضای نمونه ی آماری قدرت انتخاب و مشارکت بیشتر داشته باشند.
7- از آنجا که برنامه های آموزش های عمومی و آموزش های عالی دوره های بلندمدت هستند و از طرفی رسمی بوده و در چارچوب معینی برای هرگونه تغییر و تحول در آن ها به زمان زیاد و برنامه ریزی های بلند مدت احتیاج خواهد داشت. ولی آموزش و پرورش می تواند آموزش هایی با تنوع موضوعی بسیار بالا، کوتاه مدت و غیر رسمی برگزار کند و براحتی می توان در برنامه ریزی درسی آن ها تغییر بوجود آورد و آن ها را با نیازهای موجود در مراکز کاربردی هماهنگ کرد.
8- با ارتباط تنگاتنگ میان آموزش های آموزش و پرورش و صنایع مرتبط ، مراحل برنامه ریزی آموزشی دوره های مربوطه و عناصر برنامه درسی، تعیین استراتژی، تعیین سیاست های آموزشی می تواند توسط دوطرف انجام پذیرد ک هاین امر نقش مهمی در همسو سازی نیاز صنایع و جامعه به نیروی کار ماهر با افراد آموزش دیده خواهد داشت.
9- برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات در سازمان های تجاری، بازرگانی، تولیدی و خدماتی انجام شود.

5-7-پیشنهادات پژوهشی
– با توجه به وجود متغیرهای جمعیت شناختی مانند سن، جنسیت، گروه های تحصیلی و سابقه کار، جهت بررسی ارتباط بین متغیرهای ذکرشده تحقیقات جداگانه ای با هرکدام از این متغیرهای جمعیت شناختی صورت گیرد و نتایجباهم مقایسه گردد.
– با توجه به تاثیرپذیری هوش رقابتی از زمینه ها و شرایط اقتصادی و فرهنگی مختلف موثر بر آینده پژوهی مدیران و کارکنان، بهتر است پژوهش های متعددی در این زمینه و با جوامع آماری مختلف به ویژه در سط مدارس صورت گیرد.
– بررسی تحول هوش رقابتی در اثر آینده پژوهی مدیران و کارکنان و میزان تاثیرگذاری آن بر اثربخشی سازمانی
– این پژوهش را می توان برای دیگر سازمان ها، پیشنهاد کرد.
– بررسی تاثیر روش مختلف آموزش های ضمن خدمت کارکنان برای ارتقاء آینده پژوهی مدیران و کارکنان و درنتیجه افزایش هوش رقابتی در ابعاد مختلف.
5-8-محدودیت های تحقیق
پژوهش حاضر همچون سایر پژوهش های علوم انسانی با محدودیت هاییروبه رو بوده است:
– این پژوهش از دیدگاه آینده پژوهی مدیران و کارکنانآموزش وپرورش انجام شده وبه همین علت نتایج به دست آمده برای همین جامعه کاربرد دارد و تعمیم آن به سازمان های دیگر مشکل بوده و بایستی بااحتیاط صورت پذیرد.
– تنوع زیاد سوالات پرسشنامه و مدت زمانی که برای پاسخ به پرسش های پرسشنامه اختصاص داده بودند و در اکثر موارد به دلیل عجله، اعضای نمونه فرصت کافی برای این کارنداشته اند.
– محدود نمودن روش گردآوری داده های تحقیق به پرسشنامه

منابع

1. آذری، ک. ( 1388).بررسی رابطه چابکی سازمانی با رضایت شغلی معلمان.فصلنامه پژوهش های تربیتی، شماره 14، صص42-55.
2. اسلاتر، و.(1386).مفاهیم، روش ها و ایده های آینده پژوهی، ترجمه عقیل ملکی فر. تهران: موسسه تحقیقاتی صنایع دفاعی.
3. اکرمی،م.(1392). آینده شناسی و آینده نگری.فصلنامه رهیافت، شماره 16، صص، 61-76.
4. اوماسکاران. (1381).روش های تحقیق در مدیریت. تهران: موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی.
5. بهاری،م. (1390).تاثیر آینده پژوهی مدیران مدارس بر افزایش شایستگی های مدیریتی آنان،پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران:دانشگاه علامه طباطبایی.
6. بهرامی،م. (1388).تکنولوژی آینده شناسی و پیش بینی. تهران: نشر خضراء.
7. بیک زاده, ب. ,اسکندری،ک.(1388). بررسیهوشرقابتیمدیراندرتوسعهصنایعکوچک.مجله کار و جامعه، شماره 113 و 114،صص 20-14.
8. پارسا،ع.(1392).سنجش میزان اثر بخشی عالی بر توانمندی های آینده پژوهی و موفقیت تحصیلی دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز. همایش آینده پژوهی و صنعت در آموزش و پرورش سنندج.
9. پرهیزگار،م.و س. جاوید.(1389).بررسیتاثیرهوشمندیرقابتیبررضایت مشتری.پایان نامه کارشناسی ارشد رشته MBA. دانشگاه پیام نور.
10. پیرایش،ر. و و.علیپور.(1391).بررسیرابطهبینهوشرقابتیواثربخشی استراتژیهایبازاریابیدربینبانک هایدولتیوخصوصیاستانزنجان،فصلنامهمدیریت.
11. تقوی، م. (1393).مطالعات و روش های آینده شناسی. فصلنامه رهیافت، شماره22، صص52-68.
12. توفیق، ف. (1389).آینده پژوهی.مجله برنامه و بودجه، شماره 35، صص 93-109.
13. چاوشی، ک. وم. جوادی پور. (1392)." بررسی رابطه هوشمندی رقابتی و عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار". چشم انداز مدیریت بازرگانی، بهار، شماره 9 ،ص 81-97.
14. خاکی،غلام رضا. (1382).روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی. تهران :بازتاب.
15. خدائی،ز.(1390).بررسی رابطه ی آینده پژوهی مدیران مدارس با انعطاف پذیری مدرسه در برابر تغییرات. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی، دانشگاه تهران.
16. خزائی، س.(1389).آینده پژوهی، مفاهیم و ضرورت ها. تهران: انتشارات کشف آینده.
17. خسروشاهی.(1390).رویکردهوشرقابتیوتاثیرآنبرموفقیتسازمانهایتجاری.ماهنامه تدبیر. شماره 197.
18. دهقان, ن.(1394). نگرشهوشرقابتیمدیرانومزیترقابتی (موردمطالعهصنعتهتل داریشهر).کاوش هایمدیریتبازرگانی. 7(13): ص 25-15.
19. دیوید، فرد آر.(1379). مدیریت استراتژیک. ترجمه علی پارسائیان و محمد اعرابی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
20. روستا،ا. وی. محمدی. (1386).مدیریتبازاریابی.تهران: انتشاراتسمت.
21. ریمون کیوی و لوک وان، کامپنهود. (1386). روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر. تهران: انتشارات توتیا.
22. سرمد،ز؛ بازرگان،ع. وا. حجازی.(1387).روش های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.
23. سلامی، ح.(1391).تاثیر آینده پژوهی در آموزش و پرورش بر چابکی سازمانی. فصلنامه مدیریت اجرائی، شماره 23- صص 62-78.
24. صلواتی, د.ع., ا. خسروی. و س. امانی.(1392).چابکیسازمانیوهوشرقابتیدربانکهایخصوصیودولتی.پژوهشهایمدیریتعمومی.
25. عباس نیا, س. و م. عبدی. (1392).آیندهپژوهیمدیریتشرکتهایدانش بنیاندرایران 1404.اولینهمایشملیآیندهپژوهی.
26. عباسی، ع. (1391).مفاهیم آینده پژوهی وتاثیرات آن بر سیاست گذاری. نشریه سیاست علم وفن آوری، شماره 8 ، 94-81.
27. علیزاده ،ع. (1389).سناریوها بهترین ابزار رویارویی با آینده. تهران: اندیشکده وحید.
28. فاریابی،م. ج. ع و ف. نیک بخت.(1390).بررسیتاثیرویژگیهایفردیبرایجادهوشبازاریابیدرسازمانموردمطالعهمراکزعلمیوشرکتهایتولیدیوخدماتیشهرتهران. تحقیقاتبازاریابینوین. سال اول، 100-1.
29. کاتلر، فیلیپ و گری آرمسترانگ.(1379). اصول بازاریابی.ترجمه علی پارسائیان. تهران: نشر ادبستان.
30. کریمی, ح.(1392).هوشرقابتیبهعنوانابزاریبرایتحلیلرقیبان. مجله صنعت لاستیک ایران، نسخه 72.ص80-61
31. کلانتری،ع. (1389). رابطه آینده پژوهی مدیران ومدارس با میزان پاسخگویی آنان در برابر مسئولیت های خود. فصلنامه پژوهش در مدیریت، شماره 17، صص89-73.
32. کیوان،م. (1392).آینده پژوهی به عنوان دانش کاربردی.فصلنامه رهیافت، شماره 21، ص 121-114.
33. مشبکی, ا.ر.ز. محمدرضا و س. خرمگاه. )1390). سنجشوبهبودسطحهوشرقابتیدرشرکتهایخودروسازیبااستفادهازالگویQFD. نشریه بهبود مدیریت. دوره 5. شماره3.
34. مرادی پور, ح. و نوروزیان.(1384). آیندهپژوهی،مفاهیموروشها.رهیافت, (36): ص50-45
35. مصلح, ع؛ م. بحرینی زاده و س.دوکوهکی.(1394).بررسیتاثیرهوشرقابتیبرنوآوریدرشرکتهایدانشبنیانشیراز.پژوهشنامهمدیریتتحول,(7):ص80-41
36. معصومی،ح. (1389).راهنمای علمی برنامه ریزی و آینده پژوهی. تهران: انتشارات پیام.
37. ملکی فر، ع. (1390).الفبای آینده پژوهی: علم وهنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا. تهران: کرانه علم.
38. ناظمی، ا.(1390).آینده پژوهی از مفهوم تا اجرا.وزارت صنایع و معادن، تهران: مرکز صنایع نوین.
39. نوایی، ز.(1394).چگونگی تاثیر آینده پژوهی مدیران موسسات آموزشی بر چابکی سازمانی مدارس و تعهد شغلی دبیران در شهرستان آبادان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز.
40. وحیدی،و.(1387).آینده پژوهی ازآینده به امروز. تهران: اندیشگاه آتی نگار.

41. Achard, Pierre, Jean-Pierre Bernat.(1998). L'Intelligence Economique, Mode d'Emploi, ADBS Editions.
42. Adelabu, D. H. (2008).Urban Education, 43, 347.
43. Almahamid, S.(2008) In POMS 19th Annual Conference La Jolla, California, USA May 2008; Vol. 9.
44. Appiah-Adu, K., A. Fyall, and S. Singh(2001). Marketing effectiveness and business performance in the financial services industry. Journal of Services Marketing, 15(1): p. 18-34.
45. Ardeshiri Cham,A.)2009).Explain the four food industries competitive intelligence capabilities,
46. Ariyachandra, T. and H. Watson. (2010). Key organizational factors in data warehouse architecture selection. Decision Support Systems,. 49(2): p. 200-212.
47. Ben Slimane, K., D. Chaney, and A. Mbengue. (2014). Introducing customer blind spots: a cognitive approach on noncustomers. Journal of Strategic Marketing, 22(2): p. 135-148.
48. Calof, J. L. and Viviers, W. (2001). Creating an intelligence societyin South Africa, Africa Insight, Vol. 31 No. 2, pp. 61-67.
49. Calof, J.L., et al.(2008). Competitive intelligence information and innovation in small Canadian firms. European Journal of Marketing, 42(7/8): p. 786-803.
50. Calof, J.L., et al.(2008). Competitive intelligence: a multiphasic precedent to marketing strategy. European Journal of Marketing,. 42(7/8): p. 766-785.
51. Calof, L. (2005). What's your competitive intelligence quotient, unpublished Conference Report, September, p. 4.
52. Chen, M.-J. and D.C. (1995). Hambrick, Speed, stealth, and selective attack: How small firms differ from large firms in competitive behavior. Academy of management journal, 38(2): p. 453-482.
53. Davis, M. (2004).Using business intelligence for competitiveadvantage, available at: www.knowledgepoint.com. au/businessintelligence/Articles/BI MD001 b. htm.
54. De Bilde, J.Vansteenkiste, M.; Lens, W.(2011).Learning and Instruction, 21, 332.
55. De Pelsmacker, P., et al. (2005). Competitive intelligence practices of South African and Belgian exporters. Marketing Intelligence & Planning,. 23(6): p. 606-620.
56. Deschamps, J.P. and P.R. Nayak. (1995). Product juggernauts: How companies mobilize to generate a stream of market winners.: Harvard Business Press.
57. Du Toit, A.S. (2003). Competitive intelligence in the knowledge economy: what is in it for South African manufacturing enterprises? International Journal of Information Management, 23(2): p. 111-120.
58. Faria, A. and W.J. Wellington .(2014). Participant Identification of Competitors in a Marketing Simulation Competition. Developmentsin Business Simulation and Experiential Learning, 29.
59. Fingerman, K. L. (1995). Perlmutter, M. The Journal of general psychology, 122, 95
60. Fisher, E. B.; Fitzgibbon, M. L.; Glasgow, R. E.; Haire-Joshu, D.; Hayman, L. L.; Kaplan, R. M.; Nanney, M. S.; Ockene, J. K. (2011). American journal of preventive medicine, 40, e15.
61. Flier, J. S.; Underhill, L. H.; McEwen, B. S. (1998).New England journal of medicine, 338, 171.
62. Fourie, W., P. Gendall, and M. (1998).Competitive Intelligence and its Relationship to Company Performance. in Proceedings of ANZMAC Conference. Fourth International Conference on Strategic Management.[Persian].
63. Fuld, L. M. (1998). "Monitoring the Competition: Finding out what is Really Going over there", New York, Ny: John wiley.
64. Fyall Alan, Appiah-Adu KSingh S .(2001)."Marketing effectiveness and business performance in the financial services industry", J. Serv.Mark. 5(1): 18-34
65. Hill, J. and T. Scott .(2004).A consideration of the roles of business intelligence and e-business in management and marketing decision making inknowledge-based and high-tech start-ups.Qualitative Market Research: An International Journal, 7(1): p. 48-57.
66. Husman, J. (2008).Shell, D. F. Learning and Individual Differences, 18, 166.
67. Johns, P. and D.C. Van Doren .(2010). Competitive intelligence in service marketing: A new approach with practical application. Marketing Intelligence & Planning, 28(5): p. 551-570.
68. Kahaner, L. (1997). Competitive intelligence: how to gather analyze and use information to move your business to the top: Simon and Schuster.
69. Kelly, J.M. (1987). How to check out your competition: a complete plan for investigating your market: John Wiley & Sons Inc.
70. Khalifa, M., Yu, A. Y., & Shen, K. N. (2008). Knowledge management systems success: a contingency perspective. Journal of Knowledge Management, 12(1), 119-132..
71. Kotler, P. (2002).Marketing Management, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ.
72. Mahdy, M. and J.P.F. Mahnoosh.(2011). Competitive Intelligence Comparison Based On The Types Of Industry. Case Study: Listed Companies In Tehran Stock Exchange (Tse). Studies in Business and Economics, 6(2): p. 91-105.
73. McGonagle, J.J. and C.M. Vella.(1998).Protecting your company against competitive intelligence: Quorum Books.
74. McGonagle, J.J. and C.M. Vella.(1999). The Internet age of competitive intelligence: Greenwood Publishing Group.
75. MultiQuest Consultants .(2004). available at: www.mqcinc.com (Accessed 23 January 2004
76. Nasri, W. (2011). Investigate Competitive Intelligence Process: An Exploratory Study in Tunisian Companies. International Business Research, 4(4): p. 62.
77. Peyrot, M. , Childs, N. , Van Doren, D. And Allen, K. (2002). Anempirically based model of competitor intelligence use,Journal ofBusiness Research, Vol. 55, pp. 747-58
78. Phan, H. P. (2009). Electronic Journal of Research in Educational Psychology, 7, 761.
79. Porter, M.E. (1979). The structure within industries and companies' performance. The review of economics and statistics: p. 214-227.
80. Priporas, C.-V., L. Gatsoris, and V. Zacharis.(2005). Competitive intelligence activity: evidence from Greece. Marketing Intelligence & Planning. 23(7): p. 659-669.
81. Roitner, A. (2008). Competitive intelligence in Austria: An empirical study: na.
82. Rosta,A.;Venus,D, & Ebrahimi,A.(2001).Marketing Management. Samt publication, Tehran.[Persian].
83. Rouach, D. &. Santi P. (2001). Competitive Intelligence Adds Value: Five Intelligence Attitudes, European Management Journal, 19 (5), pp. 552-559.
84. Rouach, D. and P. Santi, (2001).Competitive Intelligence Adds Value: Five Intelligence Attitudes. European Management Journal, 19(5): p. 552-559.
85. Sharp, S. (2009). Competitive intelligence advantage: how to minimize risk, avoid surprises, and grow your business in a changing world: John Wiley & Sons.
86. Song, M. and J. Thieme.(2009).The Role of Suppliers in Market Intelligence Gathering for Radical and Incremental Innovation*. Journal of Product Innovation Management, 26(1): p. 43-57.
87. Talvinen, J.M. (1995).Information systems in marketing: Identifying opportunities for new applications. European Journal of Marketing, 29(1): p. 8-26.
88. Trim, P.R. (2002). Corporate intelligence and transformational marketing in the age of the Internet. Marketing Intelligence & Planning, 20(5): p. 259-268.
89. Tsu Wee Tan, T. and Z.U. Ahmed.(1999).Managing marketintelligence: an Asian marketing research perspective. Marketing Intelligence & Planning, 17(6): p. 298-306.
90. Viviers, W., A. Saayman, and M.-L. Muller. (2005).Enhancing a competitive intelligence culture in South Africa. International Journal of Social Economics, 32(7): p. 576-589.
91.Wright, M. and N. Ashill.(1998).A contingency model of marketing information. European Journal of Marketing, 32(1/2): p. 125-144.
92. Wright, S. and J.L. Calof.(2006).The quest for competitive, business and marketing intelligence: A country comparison of current practices. European Journal of Marketing, 40(5/6): p. 453-465.
93. Wright, S., D.W. Pickton, and J. Callow.(2002).Competitive intelligence in UK firms: a typology.Marketing Intelligence &Planning, 20(6): p. 349-360.

پیوست ها

مدیر گرامی و ارجمند . . . . . . .
با سلام و عرض ادب؛
پرسشنامه ذیل به منظور بررسی و سنجش "رابطه بین هوش رقابتی و مهارتهای آیندهپژوهی در کارکنان آموزش و پرورش " میباشد، از شما بزرگوار خواهشمند است عبارات را به دقت مطالعه نموده، و گزینه مناسب را مشخص کنید. مطمئناً پاسخهای شما کاملا محرمانه بوده و فقط در محاسبات آماری تحقیق، استفاده خواهد شد. قبلاً از التفات ویژهای که در اختصاص زمان به تکمیل پرسشنامه مبذول می فرمائید کمال امتنان را دارد.

اطلاعات عمومی
نام مدرسه

مدرک تحصیلی
دیپلم ( کاردانی ( کارشناسی ( کارشناس ارشد و بالاتر(
سابقه خدمت
کمتر از 10 سال ( بین10 تا 20( بیش از 20 سال (
جنس
زن( مرد (
سن
کمتر از 30 سال ( بین30 تا 40( بیش از 40 سال (

راهنما: لطفا با توجه به عبارات داده شده، با درج علامت ( در ردیف مناسب ، مشخص نمائید.
ردیف
از دیدگاه شما میزان هر کدام از عوامل زیر در حال حاضر چگونه است؟
خیلی کم
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد

1
2
3
4
5
1
ما برنامههای منظمی را برای پروژههای فورییا انتقالی با یک دستور خاص بکارمیبریم که به ما اجازه میدهد تا به سازمانهای جدید ویاعرضه خدمات خاص دسترسی داشته باشیم.

2
ما برنامههای تحقیق و توسعهرا در یک حوزهی تحقیقاتی خاص و به شکل یک داده برای شناسایی نقص خدمات جدید در آینده، بکار میبریم.

3
ما تجزیه وتحلیلهای قوی را برای شناسایی الگوها وتحقیقاتی برای توسعهی تکنولوژی ارائهمیدهیم که احتمالاً منجر به ایجادخدمات جدید ویا اصلاح خدمات مهممیشود.

4
ما پروژههای استراتژیکسازمانهای دیگر را برای شناسایی خدمات جدید احتمالی به کار میبریم ، بنابراین نیازهایارباب رجوعان را برآورده میسازیم.

5
ما پروژههای وسیع تکنولوژی را که برای تعیینخدمات جدیدیا راه حلهایی به کار میبریم که بتوانند برای دو سال یا بیشتر در جامعه وجود داشته باشند.

6
ما اغلب توسط سازمانهای احتمالی ویا فعلی تهدید میشویم.

7
فرصت ها اغلب بدلیل حضور سازمانهای احتمالی ویا فعلی شناسایی نمیشوند .

8
عمل احتمالی ویا فعلیسازمانهای، هر نوع موفقیت در استراتژی را تهدید میکند.

9
روشهایی که یکسازمان میتواند مانع عملکرد استراتژییکسازمان دیگر در جامعه شود را بعنوان تهدیدهای سازمانها تعریف میکنند.

10
ضررهای رقابتییعنی هر نوع تغییر در جامعه که میتواند بصورت منفی روی استراتژیهای فعلی ویا احتمالییکسازمان تاثیر بگذارد.

11
ما اغلب میدانیم که ضررهایجامعه ممکن است همراه با تغییر استراتژی فعلی ویا احتمالی باشد که فرصتهای جدیدی را بوجود میآورد.

12
شناخت مفهوم ضرر میتواند اطلاعات تیم اجرایی را در مورد استراتژیهای دیگر تغییر دهد.

13
برخی ضررها ممکن است در حوزه ی رقابتی امروزه ناگهانی ویا بطور کلی واضح باشند.

14
فرضیات در مورد عرضه خدمات،اصول استراتژیهای فعلی ما را تغییر میدهند.

15
ما اغلب فرض را بر این میگذاریم که تا دوسال هیچسازمان اصلی نقصخدمات جدیدرا بیان نکند.

16
ما فرض میکنیم که تا سه سال آیندهارباب رجوعان به همان نسبت متوسط سه سال قبل، به دریافت خدمات خود ادامه دهند.

17
فرض میکنیم که محیطهای وابسته به نظارت هیچ غافلگیری منفی نداشته باشند.

18
ما اغلب عواملی را که روی استراتژیهایمان تاثیر میگذارند را بررسی میکنیم.

19
خطرها و تهدیدهای احتمالی وفعلی که تشخیص آنها مشکل است، مانع موفقیت استراتژی میشوند.

20
تشخیص اطلاعات حرفهای و اجرایی مشکل تر از تهدیدهای رقابتکنندگان وفرضیات کلیدی است.

ردیف
در مسائل مربوط به اداره آموزش و پرورش، به موارد زیر تا چه اندازه اهمیت می دهید؟
خیلی کم
کم
متوسط
زیاد
خیلی زیاد

1
2
3
4
5
21
مطالعات حوادث گذشته و حل و توجه به روندهای حاکم در امور مختلف مدرسه.

22
ارائه تصویری از آینده مدرسه و برنامه ریزی خاص برای آن.

23
داشتن تصویری از آینده مسائل مدرسه بر اساس ارزش های فردی و سازمانی.

24
مشارکت گروهی در آینده نگری مسائل مدرسه.

25
تاثیر دادن قضاوت های ذهنی در پیش بینی مسائل آینده ی مدرسه.

26
شناسائی تهدیدها و فرصت های مدرسه بر اساس آینده نگری مسائل آن.

27
کسب اطلاعات و دانش نسبت به مسائل آینده ی مدرسه.

28
درک و دریافت زودهنگام هشدارهای مربوط به امور مدرسه.

29
کسب اعتماد به نفس بالا در اثر پیش بینی آینده.

30
کسب موقعیت برتر در بین مدارس دیگر بر اثر پیش بینی آینده ی مدرسه.

31
رهایی از دلخوش بودن به زمان حال و به تعویق انداختن نگرانی درباره آینده.

32
کسب اطلاعات درباره نیروها و عوامل موثر در مدیریت مدرسه.

33
به دست آوردن سازگاری با تغییرات مربوطه به امور مدرسه.

34
توانائی استنتاج آینده از وقایع گذشته مدرسه در آینده.

35
اعتقاد به تکرار وقایع گذشته مدرسه در آینده.

36
پیش بینی آینده با آزمایش و بررسی اهداف گوناگون تصمیم سازان و افراد موثر در امور مدرسه.

37
اعتقاد به اینکه آینده مدرسه نتیجه حوادث غیر قابل پیش بینی، تصادفی و بدون ترتیب است.

38
برای پیش بینی آینده، اجتنابی بر مدرسه و امور مربوط به آن تحمیل نشده است.

39
نتایج آینده تا حدودی متاثر از اقدامات فردی و جمعی مدیر و معلمان مدرسه است.

40
آینده مدرسه در ارتباط با آینده جامعه و بخش های مختلف آن است.

41
گزینش روش مدیریت مدرسه بر اساس بهترین آینده ممکن.

42
داشتن معیارهایی مشخص برای پیش بینی آینده ی مدرسه.

43
دیدبانی تغییرات آموزشی جامعه و نیازهای آن.

44
کشف روند و بررسی چیستی مسائل مدرسه.

45
داشتن چندین سناریو برای مسائل اتمالی آینده ی مدرسه.

46
جویا شدن نظر افراد خبره و آگاه از مسائل آینده مدرسه.

47
ترسیم چشم انداز آینده مرتبط با واقعیت مدرسه.

48
ترسیم نقشه راه برای ترسیم آینده مسائل آینده.

49
کسب دیدگاه جدید نسبت به رشد فناوری های آموزشی .

50
پیش بینی آسیب های فرهنگی و آموزشی مدرسه ناشی از شرایط نوین.

51
نگرش مجدد نسبت به اهداف مدرسه در اثر توجه به آینده .

52
ایجاد انعطاف در مدیریت مسائل مدرسه بر اساس تمرکز بر آینده.

53
اتخاذ تصمیم مناسب و فعالانه در مواجهه با شرایط آینده.

 با سپاس از همکاری شما 

Abstract

The aim of this study was to investigate the relationship between competitive intelligence and Future Studies Education staff in. Therefore, among the 160 employees of education department this city based on Morgan table, 113 individuals were selected through stratified random sampling. Information collected by questionnaire Parsa Futures Studies (1392), with Cronbach's alpha coefficient of 0.79 and competitive intelligence questionnaire Vale Variety (2002) with Cronbach's alpha coefficient is 0.85. The research method is descriptive and correlational descriptive analysis of data gathered addition, the ANOVA, Correlation Coefficient, t-group and one-way analysis of variance, analysis of future study was concluded and the results showed between this city education office staff with intelligence competitive in different aspects such as marketing opportunities, threats from competitors, competitive disadvantages, there is a significant correlation assumptions underlying vulnerability, ie the future study of managers and employees increases, competitive intelligence increases their school.

Keywords:Competitive Intelligence, Future Studies، Employee Education

Title:
The relationship between competitive intelligence and skills of employees of futures

1-Competitive Intelligence

2-Calof
3- Peter Drucker
4-Davis
5-Fald
6-Kahanr
7- Achard

8-McGonagle
9-Ella
10-Weight
11-Ashill
12-Alma hamid
13- Wendell bel

14-Gilad
15-Viviers

16-Ovsanka
17-Diacikora
18-Marketing opportunities
19-Competitive threats
20-Competitive losses
21- Vulnerability
22- Futures
23-Conceptual understanding
24-Calculation Ability
25- Santezo
26- Gatsori
3- Calof
28- Kolagcolu
29- Smith
30- Dishman
31-Johns
32-Van Doren
33- Roitner
34- Khalifa
35- Maria
36- Danis
37- De Pelsmacker.
38- Kahanar
39- Nasri
40-Deschamps
41- Ranganath
42- Kahanar
43- Du Toit
44-Shocker
45-Syrvastara
46-Cooper
47- Enoueh
48- Thomas
49- Venkatraman
50-Faria
51- Hambrick
52-Priporas
53-Song
54-Thieme
55-Tan
56-Ahmed
57- Wright

58- Ariyachandra
59- Tanev
60- Bailetti
61- Johns
62-Van Doren
63-Well.H. G
64-Orwell.G
65- Huxley.A
66- VerneJ
67- Ogburn w.f
68- Fxtrapolation
69- War Game
70- Delphi
71- Rand
72- Bertrand de Jouvenel
73- Harrison Brown
74- Ecological
75- Rachel Carson
76- Silent Spring
77-Jim Dator
78- Wendell Bell
79-Yale
80- Jib foweles
81- Chris Dede
82- Futurist
83- Elsevier
84- Camford Publishing
85- King & Bishop
86- Horizon Scaning
87- Trend Analysist
88- Senrio Analyis
89- Paul Schoemaker
90- Modelling
91- Simulation & Gaming
92- Visioning
93- Stakeholders
94- Road Map
95- Back Casting
96-Kereshman.G
97- Massini. A
98- De Bild, J, Vansteenkiste, M, Lens,W
99- Fingerman.K & Perlmutter, M
100- Phan. B
101- McLoyd. V & Kaplan. P
102- Windsor, T & Fiorik
103-Adelabu, D.
104- Shell & Husman, J.
—————

————————————————————

—————

————————————————————

2

107

26

74

124