مبانی نظری درخود ماندگی(اتیسم)
اتیسم (درخود ماندگی )
اتیسم برای اولین بار در سال 1943 توسط یک روانپزشک آمریکایی به نام لئو کانر بعد از بررسی یازده کودک که از نظر او کاملا با کودکان دیگر از لحاظ نشانگان اختلال متفاوت بودند ، توصیف شد. از نظر کانر سیمای اصلی این اختلال ناتوانی کودکان مبتلا در برقراری ارتباط با دیگران از بدوتولد و دوری گزینی و تنهایی آنهاست .کانر برای توصیف این تنهایی شدید از واژه در خود ماندگی ( اتیسم ) به معنای جذب نشدگی در فعالیت های ذهنی بهره گرفت .از زمانی که کانر سیمای اصلی اوتیسم را تشریح نمود ، بحث و عدم توافق های بسیار متوجه نشانه های مرضی که دقیقا برای تشخیص اتیسم لازم است گردیده است . آیزنبرگ (1956) پس از مطالعه 120 کودک اوتیستیک ضمن تایید ویژگی های قبلی ، انزوا طلبی و اصرار در یکسانی و یکنواختی محیط را به عنوان بر جسته ترین صفات این اختلال که به سندرم کانر نیز معروف بود ، مطرح ساخت.تا اینکه به علت پیچیدگی و مبهم بودن امر تشخیص ، کمیته ای در انگلیس تحت سرپرستی دکتر میلدرد گرک تشکیل و نکاتی را که شرایط در خود ماندگی دوران کودکی را مشخص می کرد ، مطرح ساختند .سرانجام ، علی رغم اختلاف نظر متخصصان ، ویژگی هایی همانند رفتارهای خود – بر انگیزنده و خود – آسیب رسان برای این اختلال مطرح شد.
تعریف اتیسم
اتیسم (در خودماندگی) عبارتست از ناتوانی کودک در برقراری ارتباط با مردم ویا موقعیت ها. اوتیسم یک معلولیت رشدی است که بر نحوه روابط فرد با افراد پیرامون خود تاثیر می گذارد کودکان وبزرگسالانی که اوتیست هستند برای ایجاد یک رابطه قابل فهم با دیگران مشکل دارند. توانایی آنها برای ایجاد دوستی معمولا به اندازه قابلیت آنها برای فهم ابرازات عاطفی دیگران محدود است.
علائم اتیسم
براساس ملاکهای DSMIV (راهنمای آماری و تشخیصی اختلالهای روانی )که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تنظیم شده است ، ملاکهای تشخیص اختلال اوتیسم به شرح زیر است:
مجموع شش یا بیشتر از آیتم های بند 1.2.3 با حداقل 2 آیتم از بند 1 و یک آیتم ازهرکدام بندهای 2و3
1. نقص کیفی درتعامل اجتماعی که حداقل به وسیله دومورد از علائم زیر ظاهرمی شود:
الف – نقص قابل توجه در استفاده از رفتارهای غیر کلامی چندگانه مانند :تماس چشمی ، تظاهرات چهره ای، حالتهای بدنی وژست های مربوط به تنظیم تعامل اجتماعی.
ب – ناتوانی در برقراری روابط مناسب با همسالان آنگونه که با سطح رشدی همخوان باشد.
ج – فقدان تلاش در سهیم کردن دیگران بالذات، علایق یا موفقیت های خود ( مثلا فقدان نشان دادن ، آوردن یا اشاره کردن به اشیا مورد علاقه).
د- فقدان تقابل هیجانی یا اجتماعی.
2. نقص های کیفی در مهارتهای ارتباطی که حداقل به یکی از اشکال زیر خود را نشان دهد:
الف- تاخیر یا به طور کلی فقدان رشد زبان محاوره( که با عدم تلاش جهت جبران آن به
وسیله روشهای جایگزین ارتباطی مانند ژست ها وحرکات بدن همراه است).
ب – در افراد با گفتار مناسب، نقص قابل توجه درتوانایی آغاز یا حفظ گفتگو با دیگران.
ج- استفاده از زبان تکراری وقالبی یا زبان خاص خود.
د- فقدان بازی های متنوع متناسب با سطح رشد اجتماعی.
3. الگوهای قالبی، تکراری ومحدود از رفتار، علائق وفعالیت ها که حداقل با یکی از موارد زیر خود را نشان می دهد.
الف- اشتغال ذهنی فراوان بایک یا بیشتر از الگوهای محدود وقالبی از علاقه که به لحاظ موضوع یا شدت نابهنجار است.
ب- چسبیدن به فعالیت های روزمره یا آئین های خاص که حالت غیر انعطاف دارند.
ج- اطوار قالبی حرکتی تکراری ومشخص ( مانند آویزان کردن دستها یا انگشتان یا حرکات پیچیده تمام بدن)
د- اشتغال مداوم با تعدادی لوازم مشخص.
تاخیر یا عملکرد نابهنجار در حداقل یکی از حوزه های زیر با شروع زودهنگام قبل 3 سالگی: 1- تعامل اجتماعی 2- زبان ،آنگونه که در ارتباطات اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد. 3- بازیهای سمبولیک یا خیالی ( این مشکلات موسوم به اختلال سه وجهی هستند)
* آشفتگی های موجود ، ناشی از اختلال رت یا اختلال از هم گسیختگی دوران کودکی نیست.
ویژگی های رفتاری
نقص کیفی در تعامل اجتماعی: کودک اوتستیک معمولا با کودک آرام مشتبه می شود. وقتی تنبیه می شود، می خندد . آنهادر جستجوی نوازش هستند ولی اکثرا طرد می شوند واز افراد نه به عنوان اشخاص بلکه به عنوان وسیله وشیئی برای منظور خود استفاده می کند . برای مثال کودک اوتیستیک ممکن است برای بدست آوردن یک تکه بیسکویت ، از شخص دیگر استفاده کند. فقدان درک اجتماعی موجب فقدان همدردی ورفتار نامناسب می شود. معمولا کودک اوتیست از درک توضیحات یا قواعد زیربنایی اجتماعی مثل رعایت نوبت در بازی ناتوان است. کودک به کرات حرفهای نامودبانه می زند. مثل گفتن جمله ای مانند " آن مرد خیکی است" با صدای بلند. کودک خودگرا به کودکان دیگر توجه نشان نمی دهد. هرچند به موازاتی که بزرگتر می شود ارتباطش را با خانواده احتملا گسترش می دهد. ولی تعاملش با همسن وسالان شدیدا محدود باقی می ماند. هنگامی که با افراد ناشناس ویا در مکانهای ناآشنا قرار می گیرند نشانه های اضطراب جدائی را نشان نمی دهند. هنگامی که به سن مدرسه می رسند، کناره گیری در آنها ممکن است کاهش یابد ویا آشکار نباشد ، بویژه در کودکانی که عملکرد بهتری دارند. اما در مقابل ناتوانی در بازی با همسالان وپیداکردن دوست وفقدان همدردی در آنها مشهود است.
در اواخر نوجوانی کودکان اوتیستیک که پیشرفت قابل توجهی داشته باشند تمایل به پیداکردن دوست در آنها ظاهر می شود. معذالک، عدم همدردی وتمایل به نزدیک شدن وناتوانی در پاسخ علائق و هیجانات و احساسات دیگران از مهمترین موانع دوست یابی در آنهاست. نوجوانان اوتیستیک وبزرگسالان مبتلا احساسات جنسی دارند. اما فقدان صلاحیت اجتماعی ومهارت های اجتماعی در آنها مانع ایجاد روابط زناشویی می شود.بسیار نادر است که بیماران اوتیستیک ازدواج کنند.
اختلال در ارتباطات وزبان
این بیماران ممکن است سخن گفتن را خیلی دیر آغاز کنند.انعکاص صدا در آنها دیده می شود. پژواک گویی(اکولالیا) یک نمونه برجسته از مشکلات بارز ارتباطی در کودکان درخودمانده است. پژواک گویی، تکرار یا انعکاس گفتار است، مثل نمونه های زیر:
درمانگر: میتونی کفش حسن رو نشون بدی؟
حسن: میتونی کفش حسن رو نشون بدی؟
درمانگر: این انگشتت رو ببر جلو ]انگشت را لمس می کند[ واینجوری کفشت رو نشون بده ]نوک انگشت را هدایت می کند[.
حسن: اینجوری کفشت رو نشون بده
استفاده ناصحیح از ضمایر شخصی( شما نوشیدنی می خواهم، به جای من نوشیدنی می خواهم)، واستفاده نامتعارف از لغات، درک حرفهای دیگران نیز محدود می شود. حتی آنجا که زبان بیانی رضایتبخش است، در گفتگوی دوطرفه بندرت استفاده می شود. با این وجود به صورت تک واژه تکراری وپرسیدن وسواسگونه از افراد صورت می گیرد. همچنین این بیماران در تقلید از دیگران وآموختن تکان دادن دست به عنوان خداحافظی و خداحافظی کلامی دچارمشکل هستند.
فعالیت ها وعلایق غیرطبیعی کودکان
کودکان اوتیستیک فعالیت های مکانیکی تکراری را ترجیح می دهند . بازی خلاق و تخیلی شدیدا محدود می شود واین کودکان بدون انجام کار یا با فعالیت قالبی و تکراری وقت گذرانی می کنند. از جمله فعالیت های قالبی می توان از چرخاندن یک شی "، روشن و خاموش کردن لامپ، یا تکان دادن دست در مقابل چشم برای انجام یک الگوی حرکتی نام برد.
آنها به خواص فیزیکی(ظاهری) اشیا" بیش از ماهیت یا موارد استعمال عام آنها توجه نشان می دهند وبه طور ناشایستی افراد یا اشیا" را لیس می زنند، بو می کشند ، کتک می زنند(دعوا می کنند) یا می بوسند. علایق روبه رشد کودک خودگرا نیز تکراری وظریف هستند. وعلاقه وسواس گونه آنها به جداول زمانبندی قطارها ویا شخصیت های کارتونی خاص، شایع است.
دیگر مشکلات عاطفی ورفتاری
به طور کلی کودکان خودگرا درمقابل تغییر ناتوانند وروش برخورد آنها انعطاف پذیر نیست. مثلا هوسهای غذایی مشخص درآنها بسیار دیده می شود ودر اصلاح وتغییر دادن آن شدیدا با دشواری مواجه می شوند. ترسها وبدعنقی های غیرقابل توضیح واضطراب انگیخته شده از مشخصه های دیگر این کودکان هستند. تغییرات ناگهانی خلق در آنها متداول است از خندیدن به گریه، گاهی خنده ها و گریه های شدید ،بدون دلیل خاص دارند، درمقابل برخی محرکها وصداها به طور انتخابی پاسخ می دهند، به گونه ای که به نظر می رسد درمقابل برخی صداها کر هستند . در مقابل به صدای ساعت مچی (به عنوان مثال) علاقه غیرمعمولی نشان می دهند. آستانه درد بسیاربالایی دارند وپاسخ متفاوتی به درد می دهند. شدیدا ممکن است به خود صدمه بزنند بدون اینکه گریه کنند. برخی از آنها از موسیقی لذت می برند. به طور مداوم یک آهنگ یا صدا را قبل از گفتن کلمات یا استفاده از گفتار زمزمه می کنند.
عملکرد هوشی
حدود 40 درصد کودکان مبتلا بهره هوشی زیر 50 تا 55 دارند(یعنی عقب ماندگی خفیف شدید یاعمیق ) 30 درصد بهره هوشی 50 تا 70 ( عقب ماندگی ملایم یاخفیف)و 30 درصد بهره هوشی 70 یا بیشتر دارند. مطالعات اپیدمولوژیک حاکی از آن است که ریسک بیماری اوتیسم با کاهش بهره هوشی بالا می رود.
مهارتهای ویژه
برخی توانایی های شناختی یا دیداری – حرکتی غیرمعمول دربرخی کودکان اوتیستیک وجود دارد.بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم در بعضی زمینه ها پیشرفتهای استثنایی نشان می دهند که متباین با سطح ضعیف کنشی آنهاست. اکثر این توانایی ها در زمینه های معمولی موسیقی ، مکانیک ، یا ریاضی است .بویژه یک کودک ممکن است قادر باشد که ملودی های پیچیده و آهنگ های موزون را بیاد آورده و بنوازد .این مهارت ممکن است خود را به صورت توانایی جور کردن قطعات یک معما (حتی اگر تصویری که باید مطابق آن باشد وارونه باشد )یا باز کردن دستگاه مکانیکی پیچیده ، نمایان سازد.بعضی کودکان درباره حفظ جدولهای ریاضی ، برنامه اتوبوسها ، یا سلسله اعداد تصادفی وسواس ذهنی پیدا می کنند.محاسبه تقویمی ، یعنی توانایی تعیین اینکه کدام روز هفته مطابق تقویم ،روز معینی است که مثلا پاییز شروع می شود ، در بعضی از کودکان ملاحظه شده است.
علل اختلال اوتیسم
اختلال اوتیستیک یک اختلال نافذ رشدی است .تا کنون هیچ علت مشخصی برای اتیسم کشف نشده است.نخستین کسی که درباره علت شناسی درخودماندگی به تحقیق و مطالعه پرداخته لئو کانر استاد روانپزشکی کودک دانشگاه جان هاپکینز است (1943). کتاب کانر تحت عنوان روانپزشکی کودک هنوز از مراجع کلاسیک این رشته محسوب می شود.کانر علت اصلی درخودماندگی را پایه های روانی گزارش میکند و در مطالعه نگرش والدین کودک درخود مانده اظهار میدارد که این گونه والدین از نوع سبک یخچالی با کودکان خود روبرو می شوند و با کودک خود به طور مکانیکی برخورد می کنند.درسالهای اخیر ، علت شناسی درخود ماندگی از تفسیر های روانشناختی و تحلیل روانی به علت شناسی جسمانی و عصب شناختی تغییر جهت داده است. شواهد موجود حاکی از آن است که بیماری اوتیسم دارای زمینه بیولوژیکی است. همچنین بررسی ها نشان داده عملکرد غیرعادی مغز باعث ایجاد حالات اوتیسم می شود. اسکن های مغزی دربعضی موارد نشان داده است که مغز کودکان اوتیستیک از نظر اندازه وساختار با مغز کودکان طبیعی متفاوت است. در حال حاضر تحقیقات فراوانی در رابطه با احتمال دخالت عوامل ژنتیکی و عوارض داروئی در بروز اوتیسم در حال انجام است .در بعضی از خانواده ها مشاهده شده است که اوتیسم مانند بیماریهای ژنتیکی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود که این خود می تواند تئوری ژنتیکی بودن اوتیسم را در بعضی موارد ثابت کند .ولی در بسیاری از موارد هم مشاهده شده است که سابقه اوتیسم درخانواده و یا اقوام وجود نداشته است .همچنین در بعضی از کودکان مشخص شده است که در بدو تولد نشانه هائی از اوتیسم را دارا می باشند ولی این مورد هم عمومیت ندارد . هنوز محققین نتوانسته اند علت خاصی را به تنهائی برای ایجاد بیماری اوتیسم کشف کنند و میتوان یک سری علل را در بروز آن موثر دانست .محققین دیگری نیز معتقدند که تحت شرایط خاصی تعدادی از ژنهای ناپایدار باعث اختلال در عملکرد مغز و در نهایت بروز اوتیسم می شوند .تعداد دیگری از محققین نیز بر روی احتمال بروز اوتیسم در دوران بارداری تحقیق می کنند . آنها معتقدند که یک عامل ویروسی ناشناخته ، اختلال متابولیسمی ، و یا آلودگی به مواد شیمیائی محیطی در دوران بارداری می تواند عامل ایجاد این بیماری باشد. احتمال بروز اوتیسم در کودکانی که بیماری هائی مانند اسکلروز توبروز و فنیل کتونوریای درمان نشده، کرنیکتروس، قطع موقت تنفس یا خفگی موقت هنگام تولد ، یا هنگام زایمان (بیش از شش دقیقه)،تشنج ها ، تبها و عفونتهای دوره شیر خوارگی داشته باشند بیشتر است .بعضی از مواد خطرناک مانند جیوه نیز که در دوران بارداری وارد بدن مادر شوند می توانند احتمال بروز اوتیسم را افزایش دهند .همچنین بیماریهای مادر در دوران بارداری ، مانند سرخجه ، خونریزی به هنگام بارداری و بیماریهای عصبی در دوران بارداری از دیگر علل احتمالی اوتیسم مطرح شده است.
نظریه پزوهشگران
برخی از پژوهشگران اوتیسم را نتیجه رشد یا آسیب در نیمکره چپ مغز که مرکز تکلم وتفکر منطقی می دانند .
کلارا لاجنکر: هرچند از قبل شواهدی بسیار دال بر عوامل ژنیتیکی در بروز اختلال اوتیسم وجود داشت اما در حال حاضر مدارکی در دست است که نشان می دهد عوامل محیطی نقش به مراتب بیشتری در ابتلا به اوتیسم دارد .
ملاک تشخیص
1 . نقصها و انحرافات عمده در رشد زباناز ملاکهای اساسی در تشخیص اوتیسم خردسالی است.
2 . فعالیت ها و بازی های کودکان اوتیستیک بدون انعطاف،تکراری و یکنواخت است .
3 . میزان بالای نابهنجاری جسمی نظیر بدشکلی گوش دارند .
4 . از درک کردن کنایه ،استعاره، لطیفه عاجزند .
5 . حساسیت بیش از حد به درد یا عدم درک درد
6 . به طیف وسیعی از غذاها آلرژی دارند .
7 . رفتارهای تکراری و….
علل وعوامل ایجاد
1 . ابتلای مادر باردار به بیماریهای عفونی(مثل سرخچه)
2 . حساسیت به برخی از واکسن ها
3 . وزن کم نوزاد در زمان تولد
4 . کاهش فعالیت مغز
5 . آلودگی به جیوه
6 . سن پدر
7 . ژنتیک
نشانه ها و آزمایشات
اگر نوزاد شما دچار مشکلات زیر بود، حتما او را نزد پزشک ببرید:
در 12 ماهگی، هنوز چیزی نمی گوید (منظور گفتن همان کلمات ناواضح است)
در 12 ماهگی، اشاره نمی کند و یا "بای بای" نمی کند.
در 16 ماهگی، یک لغت هم نمی گوید.
در 24 ماهگی، دو لغت نمی گوید.
از دست دادن تکلم و یا مهارت های اجتماعی در هر سنی .
براساس تحقیق دانشمندان ، فقط 50 درصد از منشا اوتیسم ژنتیک است.
نتیجه تحقیقی جدید در سوئد نشان داد عوامل ژنتیکی به اندازه عوامل محیطی در میان علل اوتیسم قرار دارند درحالی که تحقیقات قبلی، عوامل ژنتیک را در به وجود آمدن اوتیسم بسیار مهم می دانست. براساس مقاله ای که در نشریه انجمن پزشکی آمریکا منتشر شد ، محققان میزان تاثیر عوامل ارثی را در بیماری اوتیسم که قبلا حدود هشتاد تا نود درصد اعلام می شد، حدود 50 درصد اعلام کردند. این نتایج از بررسی داده های بیش از دو میلیون فرد در سوئد بین سال های 1982 تا 2006 به دست آمده است . به نظر می رسد مساله ژنتیک مهم باشد. برای مثال دوقلوها بیشتر دچار این بیماری می شوند تا یک برادر و خواهر. اختلال کروموزومی و مشکلات عصبی در افراد اوتیسمی مشاهده شده است.
دیگر علت های این بیماری ( که هنوز به اثبات نرسیده) شامل: رژیم غذایی ، تغییرات مجرای گوارشی ، مسمومیت با جیوه ، عدم استفاده از ویتامین ها و املاح و حساسیت به واکسن است.
آمار و دلایل شیوع اتیسم
هرچند آمار دقیقی از این بیماران وجود ندارد، اما اوتیسم را بیماری قرن ۲۱ می دانند. آمارها جهانی هستند. درست همانند سایر بیماری های ناشناخته و جدید. گفته می شود در دنیا از میان هر ۱۰ هزار کودک زیر ۱۲سال، ۲ تا ۵ کودک مبتلا به اوتیسم هستند. اگر هم عقب افتادگی به عنوان یکی از علایم این بیماری را هم به شمار آوریم، شیوع این بیماری به ۲۰ کودک در هر ۱۰ هزار کودک می رسد. پسرها بیش از دختران قربانی این بیماری می شوند. بررسی ها نشان می دهد ابتلا به این بیماری ۳ تا ۵ برابر بیشتر از دختران است. گفته می شود از هر ۱۰ کودک یا بزرگسال مبتلا به اوتیسم ۷ نفر دچار کند ذهنی و مشکلات مربوط به عملکرد و واکنش های مغز هستند، همچنین ۳۰ درصد این کودکان دچار تشنج می شوند.
در بیماری های طیف پی دی دی ، اُتیسم بیشترین تعداد را دارا می باشد که تقریبا بین 2 تا 6 کودک از هر 1000 کودک به آن دچار می شوند ( به نقل از مرکز کنترل و پیشگیری بیماریها در آمریکا سال 2001 ) . این بدین معنا است که در کشوری مانند ایران با جمعیت حدود 70 میلیون نفر احتمال می رود حدود 280 هزار بیمار اُتیستیک وجود داشته باشند و فراموش نکنید که این تعداد هر روز در حال رشد می باشد . طبق مطالعات انجام شده توسط وزارت آموزش و سایر سازمان های دولتی آمریکا ، اُتیسم در این کشور با نرخ رشدی برابر با 10 تا 17 درصد در حال ازدیاد است .بیش از چار دهه از شناساندن اوتیسم توسط کانر سپری شده است اطلاعات زیادی در باره این نشانگان به دست آمده است.اوتیسم تقریبادر 5/4 مورد از 10000 تولد زنده رخ می دهد .
اُتیسم در سراسر دنیا دیده میشود و فقط در پسران بیشتر از دخترها مشاهده شده است . به عبارت دیگر نژاد ، مکان زندگی ، میزان سواد ، وضعیت مالی ، نوع اعتقاد ، شیوه زندگی ، و … هیچکدام تا ثیری در شانس بروز اُتیسم ندارند.
اوتیسم تنها مربوط به یک فرزند از خانواده نمی شود، گفته می شود ۲ تا ۴ درصد احتمال وجود دارد که خواهر یا برادر بیمار، هم به اوتیسم مبتلا شوند.
استاد همکار دانشگاه آلستر نسبت پسران مبتلا به اختلالات اوتیسم به دختران را 4 به یک ذکر کرد و گفت: در برخی بیماری های این طیف مثل آسپرگرها این نسبت 9 به یک است.این نسبت بالا، برخی محققین را به این اعتقاد رهنمون ساخته که اوتیسم یک اختلال مردانه است و به این اعتبار، نشانه های زیادی از این طیف را می توان در عموم مردان جستجو کرد.
صمدی گفت: کسی که در یک آپارتمان زندگی می کند هنگامی که ساعت4 صبح از خواب بیدار می شود و با سر و صدای زیاد پله ها را طی می کند و درب ها را با صدای زیاد می بندد، اگر این رفتار را تکرار کند، به نظر می رسد که می توان او را کسی دانست که این تفکر را دارد که وقتی من بیدارم همه ی دنیا بیدارند و هنگامی که من خواب باشم همه خوابند، این یک تفکر مردانه است که در رفتارهای اوتیستیک دیده می شود.
وی افزود: همچنین برخی دیدگاه ها در مورد اوتیستیک های فاقد ارتباطات اجتماعی فعال می گوید این طیف را اگر بیماری مردانه بدانیم، از این خصوصیت مردانه نشات می گیرد که "چون من خودم برای خودم کافی هستم نیاز به ارتباطات ندارم".
استاد همکار دانشگاه آلستر گفت: البته این نظرات در حد فرضیات مطرح شده اند اما مطالعات در مورد اوتیسم ادامه دارد و هر روز یافته های تازه ای به جهان علم ارائه می شود.
وی با بیان اینکه در یک غربالگری محدود 1.5 میلیون نفر در کشور در سنین 5 تا 6 سال غربال شده اند گفت: بر اساس یافته های این تحقیق، استان های حاشیه ای و کمتر برخوردار، مبتلایان کمتری نسبت به استان های توسعه یافته و مرکزی دارند. در این تحقیق، در تهران، میزان اوتیسم از همه نقاط کشور بیشتر بوده است.
صمدی با بیان اینکه بر مبنای مطالعات جهانی، میزان شیوع این بیماری ها در 1990 بین 5 تا 15 هزار نفر بوده گفت: این نسبت در سال 2000 به یک در بین 166 نفر ودر سال 2007 به 1 در 150 نفر و در سال 2010 به یک درصد و طبق آمار آخیر در سال 2012 میزان شیوع اختلال اوتیسم را یک در88 برای کل جمعیت ویک در 55 برای پسران اعلام کرد و گزارش 1.5 درصد کودکان در ایالات متحده (یکی در 68) را به عنوان سال 2014 تشخیص داده شده [به روز رسانی] یعنی 30 درصد افزایش از یک در 88 در سال 2012 .
استاد همکار دانشگاه آلستر گفت: در ایران به نظر می رسد که این میزان حدود 86 صدم درصد یعنی نزدیک به نرم جهانی است.
وی با تاکید بر اینکه ایران تنها کشوری است که تمام فاکتورهای رشد کودکان را در مقطع 5 سالگی مورد بررسی قرار می دهد گفت: متاسفانه این بررسی بعد از سن طلایی تشخیص و کمک به بهبود اوتیسم صورت می گیرد در حالی که علائم این بیماری در دو سالگی بروز می کند.
وی با یادآوری اینکه تاکنون حدود 15 ژن در بدن انسان شناسایی شده اند که مرتبط با اوتیسم هستند، گفت: ارث، فلزات سنگین، سموم شیمیایی، زندگی ماشینی و برخی آلودگی های محیطی هم در میان علت های این بیماری ذکر شده اند، در حالی که هیچ عاملی را علت قطعی آن ندانسته اند.
اوتیسم یک اختلال نسبتا جدید است اما هنوز یک معما در مورد این بیماری در جامعه پزشکی وجود دارد. ارتباط بین اوتیسم و قرار گرفتن در معرض جیوه قرار گرفتن کودکان در معرض جیوه موجب نگرانی پزشکان شده است؛ این نگرانی به علت بسیاری از مطالعات انجام شده است که نشان می دهند جیوه می تواند در رشد مغزی تاثیرگذار باشد و باعث برخی اختلالات مانند اوتیسم شود.
در فرضیه اول، در معرض جیوه قرار گرفتن را احتمال اوتیسم دانستند؛ امکان قرار گرفتن مواد غذایی در معرض جیوه نیز می تواند موجب این بیماری شود؛ برخی از مادران بسیار ماهی می خورند و ماهی غنی از جیوه است به همین دلیل امکان یک نقص خفیفی در سطح زبان وجود دارد؛ به همین دلیل پزشکان توصیه می کنند زنان باردار از خوردن سوشی و خوردن ماهی خام جلوگیری کنند.
فرضیه دوم، اثرات محیط زیست است که مطالعات نشان داده اند 61 درصد اوتیسم در اثر جیوه منابع صنعتی به وجود می آید؛ در این مطالعات به ارتباط بین آلودگی هوا، جیوه و افزایش اوتیسم نیز اشاره شده است.
یکی دیگر از راه هایی که باعث ابتلای به این بیماری می شود واکسیناسیون است؛ بسیاری از واکسن ها حاوی thimersoal است؛ thimersoal ترکیبی است که حاوی 49 درصد جیوه است و به عنوان ضد میکروب موضعی مورد استفاده قرار می گیرد.
در سال 2001 در آمریکا تحقیقاتی در این مورد انجام شد که در آن رابطه واکسن " ام ام ار " و اُتیسم بررسی شد. در این تحقیقات معلوم شد که در برخی از کودکان این واکسن باعث بروز بیماری اُتیسم شده است .با این حال محققین دیگر این بررسی ها را کافی ندانسته و خواهان تحقیقات بیشتر هستند .
مادران خطرناک تر از پدران هستند
در سال های اخیر، با تغییرات پیش آمده در ساختار خانواده در غرب که نتیجه آن، ازدواج افراد در سنین بالا بوده است، پدیده ای به نام مادران مُسن، بسیار مشاهده می شود. دانشمندان در دهه های اخیر توانسته اند نقش منفی این پدیده در سلامت نوزادان حاصل از این ازدواج ها را در موارد بسیاری اثبات کنند. جدیدترین خبر در این رابطه، نقش سن بالای مادران در بروز بیماری اوتیسم است. تحقیقی که اخیرا روی 5 میلیون نوزاد انجام شده است، نشان می دهد که با افزایش سن مادران، احتمالا به دنیا آمدن نوزادان مبتلا به اوتیسم به شکل قابل توجهی افزایش می یابد. جنی شلتون، مدیر این پروژه که در دانشگاه کالیفورنیا انجام شده است، می گوید: " احتمال به دنیا آمدن نوزادان مبتلا به اوتیسم در مادران بالای 40 سال، نسبت به زنانی که در دهه 20 عمر خود صاحب فرزند می شوند، 50 درصد بیشتر است. در مقابل، این عدد در مورد پدران بالای 40 سال نسبت به پدران 20 تا 30 سال، 36 درصد است. تحقیق اخیر نشان می دهد که سن پدران، بیشترین تاثیر خود را در زمانی نشان می دهد که سن در محدوده 20 سال باشد. در زمانی که سن مادر زیر 25 سال باشد احتمال ابتلای کودک به اوتیسم با افزایش سن پدر به بالای 40 سال دو برابر می شود. نتایج این تحقیق که در نشریه تحقیقات اوتیسم چاپ شده است با نتایج تحقیقات مشابه قبلی متفاوت است. در گذشته تصور می شد که پدران نقش بیشتری در بروز بیماری اوتیسم دارند. کاترین لود، مدیر تحقیقات مرکز اوتیسم و اختلالات ارتباط داشنگاه کالیفرنیا معتقد است که تحقیق اخیر قابل اعتمادتر است زیرا روی نمونه های بیشتری صورت گرفته است. این تحقیق روی 6/5 میلیون نوزاد به دنیا آمده در کالیفرنیا در حد فاصل 1990 تا 1999 صورت گرفته است. در میان این نوزادان حدود 13000 مورد اتیسم مشاهده شد .
دکتر مورین دورکین، محقق دانشگاه ویسکانسین که در زمینه اوتیسم و به ویژه نقش والدین در بروز آن تحقیقات فراوانی داشته است معتقد است که مهم ترین نکته در ارایه این مقاله، پرهیز از ایجاد نگرانی بی مورد در والدین است. حتی در زمانی که سن مادر از 40 سال بالاتر باشد احتمال به دنیا آمدن کودک اوتیستیک کمتر از یک مورد در هر 4000 زایمان است و این عدد بسیار کوچکی به شمار می رود. گرچه لازم است تا زنان به باردار شدن در سنین پایین تر تشویق شوند اما باید شرایطی را به وجود آورد تا نگرانی از بیماری اوتیسم، مانع باردار شدن مادران نشود.
مطالعه ای دیگر نشان داده است که وقتی فاصله تولد دو بچه کمتر از یکسال یا بیشتر از پنج سال باشد احتمال بروز اوتیسم در فرزند دوم بیشتر می شود.
در این مطالعه محققان اطلاعات 7300 بچه را که در سال های 2005 تا 1987 در فنلاند متولد شده بودند بررسی کردند. یک سوم این افراد به بیماری اوتیسم مبتلا بودند. آنها به این نتیجه رسیدند که وقتی فاصله بین تولد دو فرزند کمتر از یکسال بود احتمال بروز اوتیسم در فرزند دوم 50 درصد بیشتر می شد. وقتی این فاصل بین 10-5 سال بود این احتمال 30 درصد و وقتی بیش از 10 سال بود 40 درصد افزایش پیدا می کرد.
نتایج این تحقیق در مجله Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry منتشر شده است.
تاکنون تعداد محدودی از مطالعات نشان داده بود که عوامل محیطی نیز می تواند به شکل گیری اوتیسم بیانجامد. به تازگی یک تیم تحقیقاتی به این نتیجه رسید که خطر شکل گیری اوتیسم کودکانی که در دو سال اول زندگی و نیز در دوران بارداری بیشتر در معرض برخی آلاینده ها قرار می گیرند، بیشتر از سایر کودکان است.
سیناپرس: در سال های اخیر، بر شمار کودکانی اوتیسمی افزوده شده است. با اینکه هنوز دلیل اصلی ایجاد اوتیسم شناسایی نشده است، اما مطالعات مختلفی در این باره به انجام رسیده است. در این میان، یکی از عواملی که می تواند به بروز این اختلال بیانجامد، عوامل محیطی است.
پیش از این تحقیقی نشان داده بودکه قرارگیری مادر در معرض مواد شیمیایی آفت کش می تواند احتمال تولد فرزندی اوتیسمی را افزایش دهد. در مطالعه جدید یکه توسط دانشمندان دانشگاه پیستزبورگ به انجام رسیده، مشخص شد که عوامل سمی موجود در هوا از عوامل خطرساز در ایجاد اوتیسم هستند. در واقع دو ماده "استیرن" و "کروم" از مهم ترین مواد افزایش دهنده خطر ابتلای کودک به اوتیسم هستند.
پژوهشگران برای انجام این مطالعه، به بررسی 217 خانواده دارای کودک اوتیسمی پرداختند. این کودکان در سال های 2005 تا 2009 متولد شده بودند. پژوهشگران ابتدا حدس زدند که این خانواده ها در معرض 30 آلاینده اصلی که مشکوک به ایجاد مشکلاتی در رشد عصبی و نیز مشکلاتی در عملکرد داخلی بدن کودکان هستند قرار داشتند.
سپس پژوهشگران به سراغ خانواده هایی که در همان مناطق ساکن بودند ولی فرزندشان اوتیسمی نبود رفتند. کودکان این افراد هم در همان بازه زمانی به دنیا آمده بودند.
این مطالعه مشخص کرد که فراوانی اوتیسم کودکانی که در دوره بارداری مادر و یا تا سن 2 سالگی خود در معرض دو ماده آلاینده استیرن و کروم قرار داشتند، دو برابر سایر کودکانی که در معرض این مواد قرار نداشتند بود.
استیرن نوعی ماده شیمیایی است که در ساخت پلاستیک و نیز رنگ از آن استفاده می شود. کروم نیز نوعی فلز سنگین است که در فرآیندهای مختلف صنعتی تولید می شود. در این مطالعه مشخص شد که سایر آلاینده های هوا از جمله سیانید، متیلن کلرید، متانول و آرسنیک هم در افزایش خطر بروز اوتیسم در کودکان موثر بودند.
درما ن اوتیسم
درمانهای داروئی اوتیسم
داروها در درمان اوتیسم جهت موارد زیر بکار میروند :
1) کاهش شدت بسیاری از علائم اصلی اختلال
2) کمک به کنترل رفتارهای مخاطره آمیز ( مثل خود آزاری)
3) تسهیل دسترسی بیمار به درمانهای روانشناختی – اجتماعی و مداخلات تکلمی و گفتاری
4) بهبودکلی کیفیت زندگی بیمار و مراقبینش
درمان داروئی فقط قسمتی از یک برنامه جامع درمانی است .معمولا نگرانی در مورد عوارض جانبی دارو و این احساس که اثرات مضر دارو بیش از فواید آن است دلیل عدم موافقت خانواده ها با مصرف دارو می باشد . در بسیاری از موارد ، استفاده از دارو به عنوان آخرین راه حل توصیه می گردد که یا ناشی از عدم تمایل خانواده به مصرف دارو است و یا این که درمانگران از ابتدا ترکیب درمانهای روانشناختی – اجتماعی و دارویی را به کار نمی گیرند .ایده آل آن است که از ابتدا درمان دارویی به عنوان جزئی از کل در طرح درمانی قرار گیرد .یک کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است نیاز به مصرف دارو در مکانهای مختلف مثل خانه ، مرکز نگهداری ، مرکز روزانه و یا در تعدادی از این جاها داشته باشد.
داروهای مورد استفاده در درمان کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم :
هالوپریدول ، پروپرانولول ، ایمی پرامین
کلومیپرامین ، کلونیدین ، لیتیوم
فلووکسامین ، نالتروکسون ، فن فلورامین
متیل فنیدیت ، بوسپیرون ، آرام بخش ها
کاربامازپین ، والپروات
پیموزاید ، تری فلوپرازین
این داروها بر اساس تجارب بالینی و متون علمی اخیر در مورد درمان کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم پیشنهاد گردیده است .
درمانهای رژیمی
همانگونه که اشاره شد تاکنون داروئی یافت نشده است که از بروزاوتیسم جلوگیری کند و یا اینکه به طور قطعی آنرا درمان کند ولی متخصصین و خانواده ها به تجربه دریافته اند که بعضی از داروهای استفاده شده در بیماری های دیگر ، در بهبود بعضی از اختلالات اوتیسم موثر می باشند . همچنین مشاهده شده است که تغییرات رژیم غذائی و افزودن برخی ویتامین ها و موادمعدنی می تواند در بهبود برخی از اختلالات اتیسم موثر باشد .در طی ده سال گذشته تحقیقات زیادی در این مورد انجام شده که نتایج برخی از آنها حاکی از این است که افزودن برخی ویتامین ها مانند ب6 و ب12 و همچنین حذف برخی مواد مانند گلوتن و کازئین از رژیم غذائی کودک می تواند در بهبود عملکرد سیستم گوارشی ، آلرژی ها و رفتارهای کودک تاثیر مثبت داشته باشد . البته تمامی تحقیقات و بررسی ها این مطلب را به صورت علمی و قطعی ثابت نمی کنند. شاید بتوان گفت یکی از بیشترین ویتامین های استفاده شده برای کودکان اتیستیک ، ویتامین ب می باشد .این ویتامین در ساختن آنزیمهائی که مغز برای فعالیت خود به آنها احتیاج دارد موثر است .در 18 تحقیقی که در مورد این ویتامین انجام شده است نشان داده شده است که حدود نیمی از کودکانی که این ویتامین در رژیم غذائی آنها بیشتر شده بود ، تاثیرات مثبتی در آنها به وجود آمده بود که این تاثیرات شامل بهبود رفتار ، بهبود تماس چشمی ، توجه بیشتر ، و افزایش توانائی یادگیری در این کودکان بود.
درمان مبتنی بر تغییر رفتار
تکنیک های تغییر یا اصلاح رفتار بر اساس نظریه های یادگیری روانشناسانی همچون اسکینر پایه ریزی شده است . برخی از روانشناسان مانند فرستر1961سعی کرده اند که اوتیسم را تحت عنوان رفتار نابهنجار یاد گرفته شده همراه با مراقبتهای انحرافی والدین توصیف کنند .تغییر رفتار ، بر خود رفتار مشاهده شده متمرکز است تا زمینه های فرضی تحلیل رفتار .تاکید اساسی این رویکرد چگونگی پاسخ دهی به پاداشها و تنبیه ها و به طور کلی ، تجربه های خوشایند و ناخوشایند است .
لیست غذاهای ممنوعه در اوتیسم
در ابتدای لیست گندم و محصولاتش شامل انواع نان ، بیسکویت ،ماکارانی ، کیک ، کلوچه و..
بعد شیر و محصولاتش شامل شیر ، ماست ، بستنی ، کشک و انواع پنیر و ….
وتمامی غذاهای آماده، کنسروها، چاشنی ها، رنگ های مصنوعی، ادویه جات، فلفل قرمز، شکلات، شکر و هر آنچه دارای شکر و یا حتی شیرین کننده های مصنوعی و افزودنی ها و نگهدارنده ها .
شکر و تمام محصولات تهیه شده با آن باید به شدت محدود شوند که شامل انواع نوشیدنی ها، شیرینی جات و … می باشد و بهتر است شکر در هیچ شکلی مصرف نشود و به جای آن عسل جایگزین گردد.
غذاهای مفید برای درمان اوتیسم
به جای گندم می توان از چاودار یا درت استفاده نمود. به جای شیر می توان از شیر یا شیر خشک بدون کازئین یا شیر سویا و محصولات سویا استفاده نمود.به طور کلی غذای کودک اوتیستیک باید به شکل طبیعی آن نزدیک باشد و غذا باید تازه باشد.
* میوه ها و سبزیجات تازه: میوه ها و سبزی ها منبع خوب ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها هستند و دارای آنزیمی می باشند که مسئول سم زدایی در بدن است که کودکان اوتیستیک فاقد آن می باشند. این مواد غذایی بهتر است به صورت خام و تازه مصرف شوند (مانند سالاد و یا تکه های خرد شده میوه یا سبزی به عنوان میان وعده).
* انواع گوشت قرمز و سفید: بهتر است پروتئین با ارزش بیولوژیک بالا قسمت اعظم غذای کودک را انواع گوشت قرمز، مرغ، ماهی و تخم مرغ تشکیل دهد و باز هم تاکید این است که بهتر است تازه باشد و در خانه طبخ شود.
* آب: آب به شکل معدنی و تصفیه شده برای جلوگیری از یبوست به مقدار زیاد توصیه می شود. همچنین آب همراه با لیمو و عسل بهترین نوشیدنی برای کودکتان می باشد.
ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز در اوتیسم
استفاده از منیزیم و مگادوز ویتامین ها، دارای تاثیر بسیار عالی در کودکان مبتلا به اوتیسم است . استفاده از ویتامین B و سایر ویتامین های مشابه و مواد معدنی برای این گروه از بیماران نیز بسیار سودمند بوده است.
سود بخشی مگاویتامین تراپی در درمان هیپراکتیویتی ( بیش فعالی ) ، اختلال یادگیری و عقب افتادگی ذهنی در این گروه بیماران ثابت شده است.
بسیاری از تشنجات این کوکان نیز به طور مطلوب به مگاویتامین تراپی جواب داده است.
اسیدهای چرب امگا-3
مقدار اسیدهای چرب امگا-3 در خون بچه های اوتیستیک پایین تر از دیگر کودکان می باشد.
اسیدهای چرب امگا-3 در ماهی و روغن ماهی یافت می شوند و این اسیدهای چرب ریسک بیماری های عصبی- روانی را در بزرگسالان را نیز کاهش می دهند.کمبود یا عدم تعادل اسیدهای چرب امگا- 3 ممکن است در دوران کودکی باعث تشدید بیماری های تکاملی عصبی از جمله اختلال بیش فعالی کم توجهی، dyslexia = اختلال در خواندن و نوشتن کلمات علیرغم مشاهده طبیعی و تشخیص صحیح آن ها dyspraxia از دست دادن نسبی توانایی انجام فعالیت های هماهنگ عضلانی و بیماری های طیف اوتیسم شود.
کودکان اوتیستیک که با مکمل امگا-3 تحت درمان قرار گرفتند، والدینشان از بهبود سلامت کلی، الگوی خواب، بیش فعالی، توجه و مهارت های شناختی آن ها خبر دادند و اما مکانیسم علمی آن هنوز به طور کامل در بیماران اوتیستیک وجود ندارد.
منیزیوم
در مطالعات مختلف تا کنون تاثیر ویتامین ب6 را در درمان اوتیسم انجام شده است و کمتر دارویی بوده است که تاکنون توانسته باشد در این طیف وسیع از کودکان اوتیسمی تاثیر گذاشته باشد و اثر ویتامین ب6 در بهبود رفتار این کودکان ثابت شده است. در مطالعات ابتدایی حدود 40 درصد کودکان تغییر رفتاری نشان دادند و عده کمی حساسیت ( شب ادراری – تحریک پدیری – حساسیت به صدا ) نشان دادن که با اضافه کردن منیزیوم به این ویتامین تعداد آنها به شدت کاهش یافت و نتایج نثبت بسیار بالاتری را نشان دادن که شامل رفتار تحریکی کمتر – خشونت کمتر – تماس چشمی بهتر – سخنوری بهتر – علاقه بیشتر به اطراف و به طور کلی کودکان عادی تر شدن .یکی از وظایف منیزیوم ایجاد پیام بین عصب و عضله است .
نقش سلنیوم در اوتیسم
سلنیوم یک ماده معدنی کمیاب است که در خاک و غذا یافت میشود.برای کودکان اوتیستیک باید انواع غذاها را به صورت اولیه طبیعی و نه فرآورده ای بخورید. این بدان معنی است که از غذاهای کنسرو شده، فریز شده و آماده پرهیز کنید.وقتی غذاها به صورت فرآورده غذایی درآیند سلنیوم آنها از بین می رود.ناگفته نماند که مصرف بیش از اندازه سلنیوم به صورت مکمل در بچه ها با اختلالات رفتاری همراه است.
ماده ای جدید در کلم بروکلی برای بیماران اوتیسم!
یک ماده شیمیایی موجود در کلم بروکلی و دیگر سبزیجات به نام سولفورافن می تواند برای بهبود برخی علائم رفتاری اوتیسم مفید باشد.در حال حاضر، هیچ دارویی که بتواند علائم اصلی اوتیسم را درمان کند وجود ندارد اما در این مطالعه تازه، محققان دریافتند که سولفورافن می تواند برخی رفتارهای خاص این اختلال را کاهش دهد.
شیر شتر و اوتیسم
دستگاه گوارش کودکان مبتلا به اوتیسم، در تجزیه پروتئین کازئین ناقص عمل می کند (کازئین در شیر تمام حیوانات مرتبط با آن به جز شیر شتر یافت می شود) و کازئین را به مخدری قوی به نام کازومورفین تبدیل میکند. تجمع کازومورفین باعث رخوت، گیجی و عدم تمرکز می شود و کودک نمی تواند ارتباط و درک درستی از محیط پیرامونش داشته باشد. نتایج تحقیقاتی که بر روی حیوانات انجام شده است نشان داد که کازومورفین باعث بروز علائمی شبیه به اوتیسم می شود. شیر شتر به دلیل نداشتن کازئین، اثر درمانی بسیار موثری بر کاهش علائم نابهنجار رفتاری ناشی از اوتیسم دارد. تاثیر نوشیدن شیر شتر. شبیه تزریق وریدی با ایمونوگلوبولین است و قطع مصرف آن باعث بازگشت نشانه های اوتیسم می شود .
منابع
(روانشناسی بالینی کودک،توماس آر کراتوچویل؛ترجمه،محمدرضا نایینیان و همکاران،انتشارات رشد،1388)
کاپلان سادوک جلد3 ترجمه نصرت الله پور افکاری
آسیب شناسی روانی ریچاردپی،هالجین،سوزان کراس
اجرای برنامه لوواس-پایان نامه دوره کارشناسی دانشگاه آزاد-پری گلابی
تاثیر شیر شتر بر بهبودی کودکان مبتلا به اوتیسم – اشرف السادات حسینی ثالث – خلاصه مقالات اولین کنگره ملی شتر 1391
امیر نیاسری نسلجی، هاجر عربها ، امان بی بی اتک پور، مریم سلامی ، علی اکبر موسوی موحدی (1390) – نقش شیر شتر و ملکولهای زیست فعال آن در درمان بیماریها – نشریه نشاء علم، سال دوم ، شماره اول
What is autism?(2003).link.autism Europe.www.autismforum.se)ترجمه؛مهرشاد محمدی،1390)
www.cdc.gov
www.autism-society.org
www.autismspeaks.org
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911201000803#sthash.wLVanzXT.dpuf
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911201000803#sthash.4alfKhMO.dpuf
www.iranestesna.com
www.pasianblog.cpm
www.cdc.gov/ncbddd/autism/index.html
www.cdc.gov/ncbddd/autism/data.html
www.cdc.gov/ncbddd/autism/documents/ADDM-2012-Community-Report.pdf
www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/ss6103a1.htm
http://afarineshdaily.ir
– Shabo Y, Barzel R, Margoulis M, Yagil R.(2005) Camel milk for food allergies in children. Israel Med Assoc J – 8-7:796
– ( Shabo YA, Yagil RB. (2005) Etiology of autism and camel milk as therapy. J Endocrine Genetics.4:67- 70 (http://www.camelmilkforhealth.com/publications/etiology%20of%20autism%20-yagil.pdf)
– Roberto Ronald de Almeida C. (2011) -CAMEL MILK: CHARACTERISTICS AND PERSPECTIVES FOR USE IN CLINICAL PRACTICE. Rev. chil. nutr. vol.38 no.2 Santiago jun. 2011 (http://www.scielo.cl/scielo.php?pid=S0717-75182011000200011&script=sci_arttext)
– Laila Y. AL-Ayadhi1 and Nadra Elyass Elamin (2013) – Camel Milk as a Potential Therapy as an Antioxidant in Autism Spectrum Disorder (ASD) – Hindawi publishing corporation- Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine – Volume 2013, Article ID 602834, 8 pages (http://downloads.hindawi.com/journals/ecam/2013/602834.pdf)
– Camel's milk: The cure-all that cures autism, too?(http://scienceblogs.com/insolence/2012/03/16/camels-milk-the-cure-all-that-cures-autism/)
– Christina M. Adams (2013) – Patient report: autism spectrum disorder treated with camel milk.- Global Advances in Health Medicine
– Julie matthews – Camel Milk: Healing or Hype? (http://nourishinghope.com/2011/11/camel-milk-healing-or-hype/)
– Hump Back Healing: Nutritional and Medical Benefits of Camels Milk – Barry Smeltzer 2012 (http://www.autismone.org/content/hump-back-healing-nutritional-and-medical-benefits-camels-milk-0)
– Shahid Bashir , Laila Y Al-Ayadhi (2013) Effect of camel milk on thymus and activation-regulated chemokine (TARC) in autistic children: double blind study. Pediatr Res. 2014 Apr;75(4):559-63. doi: 10.1038/pr.2013.248. Epub 2013 Dec 27.
– Christina M. Adams (2012) – Got camel milk? Anecdotal Evidence Suggests It May Improve Autism Symptoms But Getting it From the Desert to Your Door Isn't Easy – Autismfile- http://www.rescuepost.com/files/camel-milk.pdf
– Smeltzer Barry(2012) Hump Back Healing: Nutritional and Medical Benefits of Camels Milk -(http://www.autismone.org/content/hump-back-healing-nutritional-and-medical-benefits-camels-milk-0) PDF (www.autismone.com/sites/default/files/smeltzer.pdf)
– Al-juboori Abdulwahhab – camel milk protects your children from autism
A.R. Mullaicharam (2014) – A reviw on m
edicinal properties of Camel milk- world journal of pharmaceutical Sciences – PDF