نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: پنجم دبستان
درس 17 و 18: سفر به کربلا (1) و (2)
اهداف و انتظارات درس 17
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند…
* روی نقشه، موقعیت جغرافیایی، عوارض مهم طبیعی و شهرهای مذهبی عراق را نشان دهند.
* روی نقشه عراق، رودهای آن را مشخص کنند و رود مشترک ایران و عراق را نام ببرند.
* با مطالعه متن کشور همسایه عراق کاربرگه شماره 13 را انجام دهند.
مراحل تدریس درس 17
* آماده کنید
این درس نیز مانند دو درس گذشته روال داستانی دارد. خبر سفر حامد به کربلا را با صدای بلند برای دانش آموزان بخوانید، به طوری که خوشحالی و هیجان وی را به آنها انتقال دهید.
* آموزش دهید
با توجه اینکه ادامه درس به صورت مطالعه برای انجام فعالیت است به دانش آموزان بگویید که عماد در پاسخ به سوالات برادر کوچک ترش رضا در اینترنت جست وجو کرده و جواب وی را می دهد. مانند درس 11 و 12 کشورهای همسایه، ابتدا نقشه عراق را به کمک دانش آموزان بررسی کنید و سپس از آنها بخواهید متن را مطالعه و تصاویر را مشاهده کنند و به طور گروهی کاربرگه شماره 13 را اجرا کنند. کاربرگه شماره 13 مانند کاربرگه های شماره های 10 و 11 با نقشه خوانی آغاز می شود و با جواب سوالات در متن ادامه می یابد.
* نقشه خوانی:
1. خلیج فارس
2. بندر بصره
3. دجله و فرات
4. کرکوک و موصل
5. نجف، کربلا، کاظمین و سامرا
6. الف) رود دجله، رود فرات، رود کارون، اروند رود ب) کارون
7. نفت و خرما
8. زیرا سرزمین بین النهرین جزو سرزمین هایی است که اولین تمدن های بشری در آنها شکل گرفته است.
9. به دلیل سال ها حکومت ظالمانه صدام، اشغال نظامی توسط آمریکا، جنگ های داخلی و حضور گروه های خارجی.
* محورهای عمده ارزشیابی
* چون این درس با عنوان مطالعه برای انجام فعالیت است، انجام هر نوع آزمون کتبی از محتوای آن ممنوع است. اما در ارزشیابی مستمر می توانید به صورت کتاب باز و یا با استفاده از کاربرگه، انتظارات یادگیری را بسنجید.
* در صورت امکان از دانش آموزان داوطلب بخواهید به طور گروهی در کلاس ویژگی های کشور عراق را با استفاده از نقشه و سایر رسانه ها برای هم کلاسی ها در مدت کوتاه ارائه کنند و برای آنها نمره ای در نظر بگیرید.
وسایل مورد نیاز برای تدریس درس 17
کتاب درسی، نقشه جنوب غربی آسیا، کاربرگه شماره 13 و در صورت امکان نمایش صنایع دستی عراق یا سوغاتی هایی که مسافران کربلا و نجف با خود به همراه می آورند.
درس 18 – سفر به کربلا(2)
اهداف و انتظارات درس 18
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند…
* حوادث تاریخ اسلام از بعثت پیامبر تا واقعه عاشورا روی خط زمان را مشخص کنند.
* با مطالعه متن جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر بتوانند کاربرگه های مربوطه را انجام دهند.
* واقعه عاشورا را با تاکید بر علت قیام امام حسین(ع) توضیح دهند.
* یکی از خاطرات خود را از روزهای همکاری در برگزاری مراسم عاشورا یا تاسوعا بیان کنند و در کلاس بخوانند.
مراحل تدریس درس 18
* آماده کنید
* از دانش آموزان سوال کنید آیا تا به حال به سفر کربلا رفته اید؟ یا از نزدیکان و آشنایان شما کسی به این سفر رفته؟ آیا در مراسم استقبال مسافران کربلا شرکت کرده اید؟
* اجازه بدهید دانش آموزان در این زمینه ها توضیح دهند. سپس بپرسید داستان درس قبل تا کجا بیان شد؟
* آموزش دهید
* تدریس را طبق روال داستانی کتاب پیش ببرید و با صدای بلند و رسا ادامه داستان را بخوانید. هنگام خواندن داستان با زیر و بم دادن به صدا، فضایی را به وجود بیاورید که دانش آموزان قصه را مجسم کنند.
* در هنگام خواندن، گاهی قصه را قطع کنید و سوال بپرسید؛ برای مثال عماد در چه فرودگاهی پیاده شده بود؟ آیا آنها ابتدا به بغداد پایتخت عراق رفته بودند؟
* همکاران عزیز، توجه داشته باشید که مطالب صفحات 92 و 93 و بخشی از 94 با عنوان مطالعه برای انجام فعالیت در این درس نوشته شده است و اطلاعات مربوط به آن طوری طراحی شده است که دانش آموزان با استفاده از آنها می توانند فعالیت های کاربرگه های شماره 14 و 15 و 16 را پاسخ بدهند.
* همان طور که در درس های گذشته گفته شده، هرگونه پرسش شفاهی و کتبی به صورت آزمون از محتوای این بخش ممنوع است. اگر تمایل دارید که پرسش های بیشتری طرح کنید پیشنهاد می شود به صورت کتاب باز باشد، زیرا این متن به منظور مطالعه برای انجام فعالیت های کاربرگه است.
* کاربرگه شماره 14، تمرین خوبی برای انجام خط زمان وقایع تاریخی است. ابتدا از دانش آموزان بخواهید وقایع را به ترتیب بخوانند و در زمان های آن دقت کنند، سپس نوشته های مورد نظر را به ترتیب در خانه های خالی قرار دهند. (توجه: سال های درج شده بر روی نمودار هجری قمری است اما واژه قمری نوشته نشده زیرا همان طور که گفته شد تشخیص و تفکیک هجری شمسی و قمری برای این پایه دشوار است، بنابراین نیازی به ذکر شمسی و قمری نیست. )
* برای انجام کاربرگه شماره 15، از دانش آموزان بخواهید ابتدا ویژگی های شخصیت های نام برده شده را مرور کنند و سپس آنها را به عبارت های مناسب وصل کنند.
* کاربرگه شماره 16، دقیقا باید با توجه به متن کتاب انجام شود. متن کتاب را با صدای بلند و رسا بخوانید، سپس از دانش آموزان بخواهید فضاهای خالی را پر کنند (کاربرگه های انجام شده ضمیمه همین درس است. )
* پس از آن به بیان واقعه عاشورا بپردازید و در صورت امکان صحنه هایی از فیلم های ذکر شده را نمایش دهید و از اطلاعات دانش آموزان در مورد این واقعه کمک بگیرید و به آنها تاکید کنید که پیام واقعه عاشورا تنها رسوا کردن ظلم و فساد خاندان بنی امیه نبود، بلکه سرمشق خوبی برای همه مردم جهان در مبارزه علیه ظلم و ستم در همه جای جهان و در تمام زمان ها بوده است.
* به پایان ببرید
* با مرور وقایع پس از رحلت پیامبر، واقعه غدیر خم، رویداد جنگ صفین و همچنین علت قیام عاشورا، درس را به پایان ببرید. لازم به ذکر است به علت اهمیت این درس می توانید آن را دو جلسه تدریس نمایید.
* نکته قابل توجه این است که متن درس (مطالعه) فقط برای انجام فعالیت است و هرگونه آزمون شفاهی و کتبی از آن ممنوع است.
* سعی کنید دانش آموزان کاربرگه های شماره های 14، 15 و 16 را با دقت انجام دهند و شما همه آنها را کنترل کنید.
* به عنوان تکلیف پایانی منزل از دانش آموزان بخواهید یکی از سخنان ارزشمند حضرت علی(ع) را با خط خوش بنویسند و به کلاس بیاورند.
* همچنین اگر خانواده یا آشنایان در راه پیمایی اربعین به کربلا سفر کرده اند، خاطرات خود و ویژگی های سفر را برای آنها بازگو کنند و فرصتی در کلاس ایجاد کنید تا دانش آموزان نتیجه پرس و جوها را بیان کنند.
* محورهای عمده ارزشیابی
* کاربرگه های شماره های 14، 15 و 16 را انجام دهند، حوادث پس از رحلت پیامبر، جنگ صفین و قیام عاشورا، را بیان کنند، ویژگی های اخلاقی امام علی را برشمارند و یکی از خاطرات خود را در روز عاشورا بیان کنند.
وسایل مورد نیاز برای تدریس درس 18
* کتاب درسی، کاربرگه های شماره 14، 15 و 16، نمایش چند صحنه از فیلم روز واقعه یا سریال مختار، و تصاویری از مراسم روزهای تاسوعا و عاشورا
پاسخ کاربرگ های درس
* کاربرگ شماره 14 – خط زمان تاریخ اسلام
* کاربرگ شماره 15 – شخصیت های تاریخ اسلام
* کاربرگ شماره 16 – جنگ صفین
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف های جزئی
– آشنایی با موقعیت کربلا در کشور عراق
– با بررسی رویدادهای نکات مهم جامعه اسلامی بعد از پیامبر را فرا می گیرد.
– پیام واقعه عاشورا را درک می کند.
– در مورد قیام امام حسین و علت آن اطلاعات کافی بدست آورد.
* هدف های رفتاری
– رویدادهای مهم جامعه اسلامی بعد از پیامبر را به درستی بیان می کند.
– روی نقشه موقعیت عربستان و کربلا را مشخص می کند.
– ضمن علاقه به ماجرای عاشورا پیام آن را بدرستی بیان می کند.
– به اخلاق و رفتار امام حسین و یارانش علاقمند شده و احترام می گذارد.
– ضمن توجه و همکاری در فعالیت ها به تلاش برای ادامه راه و هدف عاشورا علاقه نشان می دهد.
– در فعالیت ها و بحث گروهی شرکت می کند و علاقه نشان می دهد.
* روش های تدریس
بحث گروهی، بارش مغزی
* مدل کلاس و گروه آموزشی
سنتی گروه بندی 5 نفره
* فعالیت های قبل از تدریس
سلام و احوالپرسی، صلوات و دعای فرج
* ارزشیابی تشخیصی
– می دانید فرزندان امام علی(ع) کیست؟
– امام حسین فرزند چندم ایشان است؟
– درباره ایشان چه می دانید؟
* معرفی درس جدید و ایجاد انگیزه
پخش پاورپوینت – فیلم – پرچم یا حسین – نصب عکس محرم
* فعالیت ضمن تدریس
در روی تابلو کلمه کربلا را می نویسم و به روش بارش مغزی می خواهیم تا نماینده هر گروه روی تخته کلمات اعضای گروه را اطراف کلمه بنویسد و با توضیح و هدایت وارد موضوع درس می شویم.
ضمن خواندن متن درس و تصویر خوانی توضیحات لازم ارایه شده و فعالیت ها انجام می شود وتصاویر توضیح داده می شود.
هر گروه در بین خود مشورت کرده و نماینده هر گروه کلماتی که به ذهنشان رسیده را اطراف کلمه می نویسند در بحث گروهی و پرسش و پاسخ شرکت کرده و در انجام فعالیت ها مشارکت دارند.
* جمع بندی و نتیجه گیری
با ارایه توضیحات درباره زندگی امام حسین و طرح سوال از دانش آموزان قسمت کوتاهی از فیلم عاشورا پخش شده فعالیت صفحه 95 را بر عهده خود گروه ها قرار داده که با هدایت معلم و آموخته پاسخ ها ارائه و بررسی و کامل شد.
* ارزشیابی تکوینی و پایانی
– آنچه از واقعه عاشورا یاد گرفته اید را توضیح دهید.
– رویدادهای مهم درس را بیان کنید.
* فعالیت خلاقانه دانش آموزان
– از زبان زمین کربلا درباره عاشورا بنویسید. (تلفیق با انشاء)
– از تلاش و شجاعت امام حسین در برابر ظلم یزید چه چیزی یاد می گیرید.
* تعیین تکلیف
– تحقیق کوتاهی درباره فداکاری یکی از یاران امام حسین در روز عاشورا ارایه دهند.
– ویژگی های اخلاقی امام حسین را بصورت خوشنویسی ارائه دهید.
سوالات درس به همراه پاسخ
١- پایتخت کشور عراق کدام شهر است؟
جواب: بغداد
۲- آرامگاه امام علی(ع) در کدام شهر عراق قرار دارد؟
جواب: نجف
۳- جنگ بین امام علی و معاویه چه بود؟
جواب: صفین
۴- نماینده حضرت علی در جنگ با معاویه چه کسی بود؟
جواب: ابوموسی اشعری
۵- نماینده معاویه در جنگ چه کسی بود؟
جواب: عمر و عاص
۶- عمرو عاص چگونه توانست معاویه را به عنوان خلیفه معرفی کند؟
جواب: در جریان داوری ابوموسی اشعری را فریب داد و معاویه را به عنوان خلیفه معرفی کرد.
۷- امام علی توسط چه کسی به شهادت رسید؟
جواب: یکی از خوارج
۸- رفتار یزد چگونه بود؟
جواب: به طور آشکار گناه می کرد و دستورهای اسلام را زیر پا می گذاشت.
9- واقعه عاشورا نه تنها خاندان بنی امیه را رسوا کرد و……………………. آن ها را آشکار کرد بلکه سرمشق برای قیام بر علیه همه…………… در طول تاریخ شد.
جواب: ظلم و فساد، ظالمان
۱۰- قبل از ورود به حرم امامان چه کارهایی انجام می دهیم؟
جواب: غسل زیارت و وضو گرفتن
۱۱- پس از شهارت امام حسن (ع) چه کسی به امامت شیعیان رسید؟
جواب: برادرش امام حسین(ع)
۱۲- در زمان امامت امام حسین(ع) چه کسی حکومت می کرد و چگونه مردی بود؟
جواب: در آن زمان یزید پسر معاویه که مردی فاسد و ستمگر بود حکومت می کرد. یزید به طور آشکار گناه می کرد و دستورهای اسلام را زیر پا می گذاشت.
۱۳- امام حسین(ع) و یارانش در چه تاریخی و در کجا به شهرت رسیدند؟
جواب: سرانجام در روز دهم محرم (عاشورا) سال ۶۱ هجری، امام با یاران اندک ولی با ایمان خود در صحرای کربلا در برابر لشکر بیشمار دشمن ایستادند.
۱۴- امام حسین درباره ی دلیل قیام خود چه فرمودند؟
جواب: من برای زنده نگه داشتن دین اسلام و امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده ام.
۱۵- واقعه ی کربلا چه تاثیرات و نتایجی داشت؟
جواب: واقعه ی عاشورا نه تنها خاندان بنی امیه را رسوا کرد و ظلم و فساد آنها را آشکار کرد بلکه سرمشق خوبی برای قیام بر علیه همه ی ظالمان در طول تاریخ شد.
۱۶- خوارج چه کسانی هستند؟
جواب: گروهی از سپاهیان حضرت علی(ع)، به جای پذیرش اشتباه خود، از اطاعت آن حضرت سرپیچی کردند و با او دشمن شدند. این گروه، که خوارج نامیده شدند، خلافت معاویه را نیز قبول نداشتند.
۱۷- حرم چه کسانی در کربلا است؟
جواب: امام حسین(ع) حضرت ابوالفضل (ع)