نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: پنجم دبستان
درس7: نواحی صنعتی مهم ایران
اهداف و انتظارات
از دانش آموزان انتظار می رود با یادگیری این درس بتوانند…
* مفهوم صنعت را توضیح دهند و با ذکر مثال داده ها و ستانده ها را در یک کارخانه مثال بزنند.
* تفاوت کارگاه های کوچک در قدیم را با صنایع کارخانه ای امروزی، بیان کنند.
* تفاوت صنایع مادر و صنایع مصرفی را با ذکر مثال بیان کنند.
* بر روی نقشه، پراکندگی صنایع مادر را نشان دهند و دو صنعت مهم مادر کشور ایران را نام ببرند.
* پس از بازدید از یک کارخانه، درباره آن گزارشی تهیه کنند.
مراحل تدریس
* آماده کنید
* در روز ارائه این درس، چند کالا که محصول کارخانه ای هستند را به کلاس ببرید (مانند بشقاب، پارچه، رب گوجه فرنگی، اسباب بازی، انبردست، دفتر، مداد و… )
* دانش آموزان در سال سوم ابتدایی با منابع مختلف طبیعی و نقش آنها در تولید کالاها آشنا شده اند. برای مرور مطالب، از آنها بخواهید بگویند برای تولید هریک از این کالاها از کدام منابع استفاده شده است؟
* برای مثال، پارچه از نخ درست شده و نخ ممکن است طبیعی یا مصنوعی باشد. نخ طبیعی از گیاه پنبه یا پشم گوسفند به دست می آید. در قوطی رب گوجه فرنگی، فلز به کار رفته است که فلز را از معادن استخراج کرده اند و گوجه فرنگی از مزرعه کشاورزی به دست آمده است.
* حالا سوال کنید این منابع طبیعی در کجا و چگونه تبدیل به این کالاها شده اند؟ دانش آموزان باید به کارخانه اشاره کنند.
* با اشاره به مفهوم کارخانه و تصویر صفحه 32 کتاب، مفهوم صنعت را توضیح دهید.
* صنعت: مواد اولیه را به کارخانه می برند و تغییراتی روی آنها به وجود می آورند و آنها را به کالای مورد نیاز تبدیل می کنند. به منظور تحکیم یادگیری این بخش و تاکید بر تغییر مواد اولیه، از دانش آموزان بخواهید کاربرگه شماره 5 را در کلاس انجام دهند.
رب گوجه فرنگی ← گوجه فرنگی، ورقه فلزی (بسته بندی)
ماکارونی ← آرد گندم، پلاستیک (بسته بندی)
پنیر و ماست ← شیر، پلاستیک (بسته بندی)
کتاب ← کاغذ
خودرو ← فولاد، شیشه، پلاستیک، چرم، مس، ورقه فلزی
پتو ← پشم، نخ
قابلمه ← پلاستیک، ورقه فلزی
مداد ← چوب، زغال
تنگ و لیوان ← شیشه
مبلمان ← چوب + پارچه + چرم
کیسه زباله ← پلاستیک
کیف ← چرم، پارچه، پلاستیک، فلز
* آموزش دهید
* یک کلاه بافتنی دست باف دانش آموزان را به آنها نشان دهید و بگویید به نظر شما مادر دانش آموز چقدر وقت صرف بافتن آن نموده است؟ سپس توضیح دهید که این کالا با دست تولید شده است، اما در کارخانه در مدت کوتاهی، تعداد بسیار زیادی از آنها تولید می شود. توجه دانش آموزان را به تصاویر کارگاه کوچک کفش دوزی و کارخانه تولید کفش جلب کنید و از آنها بخواهید متن را بخوانند.
* شما ممکن است در مورد کالاهای تولید شده در کارگاه های کوچک و کارخانه های بزرگ مثال های دیگری بیاورید. مثلاً یک مغازه خیاطی که دو سه دست لباس در روز تولید می کند و کارگاه بزرگ تولیدی که تعداد زیادی افراد در آن مشغول به کارند و تولید انبوه دارند.
* هر کارخانه دارای ورودی و خروجی یا داده و ستاده است. بهتر است تصویر صفحه 33 کتاب را با کمک دانش آموزان روی سه ورق مقوا ترسیم کنید. در بخش کالا ممکن است تصاویر دیگری روی مقواهای آنان بچسبانید. سه تکه مقوا را روی تخته بچسبانید و از دانش آموزان بخواهید داده ها یا هر آنچه که یک کارخانه برای تولید کالا به آن نیاز دارد را نام ببرند. هریک از داده ها را توضیح دهید. برای مثال برای خرید زمین کارخانه و دستگاه ها به پول نیاز داریم و… . به منظور فهم بهتر موضوع کاربرگه شماره 6 را در کلاس اجرا کنید.
* اجازه بدهید دانش آموزان متن را با دقت بخوانند و عوامل تولید (داده ها) را از متن استخراج کنند و در جدول بنویسند.
نیروی کار
6500 کارگر
900 نفر کارمند
انرژی مورد نیاز
برق
مواد اولیه
پلاستیک، فولاد، چرم، چوب، شیشه و…
سرمایه، ماشین آلات
ساختمان کارخانه، 7 سالن تولید، ماشین آلات، پول برای خرید مواد اولیه و دستمزد کارکنان
* در صورت امکان فعالیت 3، بازدید از یک کارخانه را اجرا کنید تا دانش آموزان از نزدیک با فعالیت های یک کارخانه، بخش های مختلف تولید، تعداد کارکنان و کارگران و… آشنا شوند و بتوانند تولید کالا را مشاهده نمایند و با کارگران هر بخش گفت وگو کنند. سپس گزارش نویسی مختصر در قالب یک جدول را به آنها آموزش دهید.
* پس از آنکه دانش آموزان به خوبی با مفهوم صنعت و فعالیت های یک کارخانه آشنا شدند، انواع صنایع را به آنها آموزش دهید. به طور کلی صنایع به دو گروه صنایع مادر و صنایع مصرفی تبدیل می شوند. در کتاب درسی توضیح کامل درباره تفاوت این دو صنعت همراه با مثال آورده شده است.
* بعد از تدریس این بخش به منظور تحکیم یادگیری، فعالیت شماره 5 صفحه 36 را انجام دهید.
پتروشیمی(مادر) فرش(مصرفی) کفش(مصرفی) قند و شکر(مصرفی) فولاد(مادر) پارچه بافی(مصرفی)
* نقشه صفحه 35 یکی از ابزارهای مهم آموزش پراکندگی صنایع است. دانش آموزان را به چند گروه تقسیم کنید و فعالیت نقشه خوانی را با طرح پرسش هایی انجام دهید.
– چند استان صنعتی کشور را نام ببرید.
– با توجه به راهنمای نقشه، صنایع مهم ذوب آهن و تولید فولاد در کدام استان ها قرار دارند؟
– دو استان که دارای بیشترین کارخانجات ماشین سازی و ابزار هستند، روی نقشه نشان دهید.
– روی نقشه، مجتمع های پتروشیمی را نشان دهید و استان های مربوطه را نام ببرید.
* در ادامه فعالیت 6 را در کلاس انجام دهید:
پتروشیمی(بوشهر، بندر ماهشهر) ذوب آهن(اصفهان، اهواز) ماشین سازی(تبریز، اراک)
* همان طور که مشاهده می شود صنایع مادر در تعدادی از استان ها فعال اند، اما صنایع مصرفی در همه استان ها و تقریباً در جوار اغلب شهرها وجود دارند.
* توجه دانش آموزان را به نمودار صنایع مصرفی جلب کنید و از آنها بخواهید 3 استان که بیشترین صنایع مصرفی ر ا در خود جای داده اند، نام ببرند.
* سپس سوال فعالیت 4 را مطرح کنید و بپرسید چرا در اطراف شهرهای بزرگ صنایع مصرفی زیادی تاسیس می شود؟
زیرا این شهرها، جمعیت زیادی دارند و نیاز آنها به کالاهای مختلف زیاد است، به عبارت دیگر بازار مصرفی بزرگ تری دارند. از سوی دیگر، این کارخانه ها می توانند نیروی کار ماهر خود را از همین شهرها، تامین کنند.
* به پایان ببرید
* مفاهیم صنعت، داده ها و ستانده ها در یک کارخانه، انواع صنایع (مادر، مصرفی) و پراکندگی جغرافیایی صنایع مهم را خلاصه و مرور کنید.
* به عنوان تکلیف پایانی از دانش آموزان بخواهید با کمک خانواده و بزرگ ترها پرس وجو کنند و کارخانه ای را در محل زندگی خود شناسایی و در مورد کالاهای تولیدی آن و مکان و تعداد کارکنان و… تحقیق کنند و نتیجه را به کلاس بیاورند.
مواد و وسایل مورد نیاز
کتاب درسی، نقشه صنایع ایران، کاربرگه شماره های 5 و 6، نمایش فیلم صنایع مادر و فیلم کارخانه تولید کفش در کلاس
محورهای عمده ارزشیابی
بیان مفهوم و تعریف صنعت، شناسایی و تمیز صنایع مادر از صنایع مصرفی، ساختن مدل از عوامل و فرایند تولید و توضیح اجرای آن، نشان دادن صنایع مهم بر روی نقشه بازدید از کارخانه یا پرس وجو درباره یک کارخانه و ارائه گزارش به کلاس از محورهای عمده ارزشیابی این درس است که از طریق آزمون کتبی و شفاهی و چک لیست مشاهده رفتار و بررسی فعالیت ها قابل سنجش است.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی
آشنایی با مفهوم صنعت و انواع صنایع مادر و مصرفی
* اهداف جزیی و رفتاری
– با مفهوم صنعت آشنا شود.
– با مفهوم صنایع مادر آشنا شود.
– چند نمونه از صنایع مصرفی را نام ببرد.
– صنایع مادر مثال بزند.
– تفاوت صنایع مادر و مصرفی را درک کند.
– استان هایی که در آن صنایع مادر وجود دارد را نام ببرد.
* مفاهیم کلیدی
صنعت، صنایع مادر، صنایع مصرفی
* وسایل
کتاب، کار برگ، تابلو
* انتظارات درس
– انتظار می رود دانش آموز مفهوم صنعت را درک کند.
– انتظار می رود دانش آموز تفاوت صنایع مادر و مصرفی را بیان کند.
– انتظار می رود دانش آموز استان هایی که دارای صنایع مصرفی و مادر است را نام ببرد.
* پیش از تدریس
ذهن دانش آموزان را با این سوال آماده کنید آیا می دانید که این نیمکت چوبی به کدام وسیله اولیه نیاز دارد و روش تولید آن چگونه است. با این پرسش زمینه را برای شروع درس آماده کنید.
* ارائه تدریس
پس از ایجاد زمینه به دانش آموزان می گوییم این روند رفتن مواد اولیه به مراکز صنعتی و بیرون امدن کالا است که صنعت نام دارد. با تعریف از صنعت می پرسیم آیا کسی قصه آهن را می داند؟
به این ترتیب دانش آموزان در تدریس مشارکت کرده و تفاوت داستان نیمکت و آهن را مطرح می کنیم هدف هدایت به سوی صنایع مادر و مصرفی است و درک تفاوت آنها مد نظر است.
در گام بعدی با اشاره به نمودار و نقشه پراکندگی صنایع مادر می پرسیم چه رابطه ای درک می کنند؟ مثلا اینکه تهران صنایع مصرفی بیشتر دارد ولی اصفهان صنایع مادر بیشتر دارد.
درک اینکه کارخانه ذوب آهن و فولاد و ماشین سازی و پتروشیمی جزء صنایع مادر است و در تهران وجود ندارد و تهران بزرگترین صنایع مصرفی را دارد مورد تاکید است.
سپس در بحث صنایع مادر با بیان این پرسش که آیا می دانید مواد اولیه این فقل آهنی و ظرف مسی از کجا امده است و پرسش و پاسخ دانش آموزان بحث معدن و استخراج مواد اولیه و هدایت به سوی کارخانه ها به عنوان مواد اولیه مورد بررسی قرار می گیرد.
در آخر با انجام فعالیت با هدف نقطه یابی در نقشه و تهیه گزارش از کارخانه ها و مشخص نمودن نوع صنعت آن کارخانه به برقراری ارتباط آموخته ها با پیرامون دانش آموز و کسب مهارت می انجامد.
* ارزشیابی
– دانش آموز می تواند مفهوم صنعت را بیان کند.
– تفاوت صنایع مادر و مصرفی را بیان کند.
– دو شهر صنعتی را نام ببرد.
– از روی نقشه استان های دارای صنایع مادر و مصرفی را نام ببرد.
* تکلیف و فعالیت
– فعالیت در کلاس را تکمیل کند و در پرسش و پاسخ شرکت کند.
– تهیه گزارش از مواد اولیه یک کالای مصرفی از ابتدای تولید و ارایه به کلاس.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت صفحه 36
4- چرا در اطراف شهرهای بزرگ، صنایع مصرفی زیادی تاسیس می شود؟ برای دسترسی آسان تر به بازار مصرف و نیز تهسیل رفت و آمد کارمندان و کارگران.
5- معیّن کنید کدام صنایع زیر مصرفی و کدام مادر هستند.
پتروشیمی (مادر) فرش (مصرفی) کفش (مصرفی) قند و شکر (مصرفی) فولاد (مادر) پارچه بافی (مصرفی)
6- به نقشه پراکندگی صنایع و معادن ایران توجّه کنید. برای هریک از صنایع دو شهر را نام ببرید.
پتروشیمی: بندر ماهشهر – بندر امام خمینی
ذوب آهن: اصفهان – اهواز
ماشین سازی: مرکزی- اراک – تبریز
سوالات درس به همراه پاسخ
1- همه ی کالاهایی که از آنها استفاده می کنیم، از کجا به دست می آیند؟
جواب: از منابع طبیعی
2 – انواع منابع طبیعی را نام بیرید؟
جواب: نفت و گاز، سنگهای معدنی، خاک و گیاهان
3- هرکارخانه ای برای تولید به چه نیاز دارد؟
جواب: مواد اولیه
4 – صنعت یعنی چه؟
جواب: در کارخانه کارگران به کمک ماشین آلات، تغییراتی در مواد اولیه به وجود آورده و آنها را به کالاهای مورد نیاز تبدیل می کنند. به این کار صنعت می گویند.
5 – مواد اولیه ی کارخانه ها از چه به دست می آیند؟
جواب: از منابع طبیعی
6- برای تهیه ی نخ از کدام منابع طبیعی استفاده می شود؟
جواب: پشم گوسفندان، پنبه
7 – در گذشته نیازهای مردم چگونه برطرف می شد؟
جواب: مردم خودشان وسایل مورد نیاز خود رادر خانه یا کارگاههای کوچک درست کرده و استفاده می کردند.
8- چرا امروز برای رفع نیازهای مردم باید کارخانه یا کارگاه بزرگ ساخت؟
جواب: چون جمعیت افزایش پیدا کرده است و کارگاههای کوچک برای تامین نیاز این تعداد جمعیت کافی نیست.
9- کارخانه ها برای تولید، علاوه بر مواد اولیه، به چه نیاز دارند؟
جواب: سرمایه، تیروی کار، ماشین آلات و ابزار
10- صنایع کارخانه ای ایران چند دسته هستند، نام ببرید؟
جواب: دو دسته، صنایع مادر، صنایع مصرفی
11- صنایع مادر به چه صنایعی می گویند؟
جواب: صنایعی که کالاهای تولیدی آنها را مردم مستقیما نمی خرند و استفاده نمی کنند.
12- کالاهایی که در صنایع مادر تولید می شوند در کجا مصرف می شوند؟
جواب: در کارخانه های دیگر
13 – صنایع مادر را نام ببرید؟
جواب: صنایع ذوب آهن و فولاد، پتروشیمی، ماشین سازی و ابزار
14 – صنایع مصرفی به چه صنایعی می گویند؟
جواب: صنایع مصرفی کالاهایی را تولید می کنند که مردم آنها را می خرند به طور مستفیم مصرف می کنند.
15- مهمترین استان ایران که بیشترین صنایع مصرفی را در خود جای داده است، نام ببرید؟
جواب: تهران
16 – چرا در اطراف شهرهای بزرگ کارخانه های بیشتری تاسیس می شود؟
جواب: چون جمعیت زیادی در این شهرها زندگی می کنند و برای تامین نیازهای آنها کارخانه های زیادی تاسیس می شود. در این شهرها نیروی کار زیادی هم وجود دارد.
17- معین کنید کدام صنعت مادر و کدامیک مصرفی است؟
جواب: پتروشیمی ( مادر ) – کفش ( مصرفی ) – فرش ( مصرفی )- قندو شکر ( مصرفی ) – فولاد ( مادر ) – پارچه بافی ( مصرفی)
18- در صنایع ذوب آهن چه چیزی تولید می شود؟
جواب: قطعات آهن
19- سنگ آهن مورد نیاز صنایع ذوب آهن از کجا تامین می شود؟
جواب: از معادن سنگ آهن بافق (یزد)
20 – اولین کارخانه ی ذوب آهن در کجا ساخته شده است؟
جواب: نزدیک اصفهان
21 – سنگ آهن را در کارخانه ی ذوب آهن چه می کنند؟
جواب: در کارخانه ی ذوب آهن سنگ آهن را در کوره ی بلند ذوب کرده و به آهن تبدیل می کنند.
22- کار صنایع پتروشیمی چیست؟
جواب: کارخانه های پتروشیمی نفت و گاز را به مواد شیمیایی تبدیل می کنند.
23- تولیدات صنایع پتروشیمی چه می شوند؟
جواب: از تولیدات صنایع پتروشینی در کارخانه های دیگر برای تولید رنگ، چسب، کود شیمیایی، لاستیک و مواد شویند ( پودرهای لباسشویی ) استفاده می شود.
24- در صنایع ماشین سازی چه کالاهایی تولید می شود؟
جواب: ماشین آلات و ابزار، دیگ بخار، جرثقیل و دستگاههایی مانند این ها برای سایر کارخانه ها تولید می شود.
25- مواد اولیه ی کارخانه های ماشین سازی معمولا از کجا تامین می شوند؟
جواب: از معادن مس، آهن، سرب و روی تامین می شود.
26 – معادن مس ایران درکجا قرار دارند؟
جواب: در سرچشمه ی کرمان
27 – معادن آهن ایران درکجا قرار دارند؟
جواب: در بافق یزد
28- مواد اولیه ی صنایع مادر از کجا تامین می شود؟
جواب: از معادن مختلف
29 – دو شهر نام ببرید که در آنها صنایع پتروشیمی قرار دارد؟
جواب: ماهشهر، شازند
30 – دو شهر نام ببرید که در آنها صنایع ماشین سازی قرار دارد؟
جواب: اراک، تبریز