نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: ششم دبستان
درس3 : تصمیم گیری چیست؟
مقدمه فصل 2
عنوان فصل 2 کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم دبستان، تصمیم گیری می باشد. این فصل شامل دو درس(تصمیم گیری چیست؟ و چگونه تصمیم بگیریم) است. برخی از ارزش ها و نگرشی های این درس عبارتند از: تمایل به رعایت اصول و مراحل تصمیم گیری و تفکر قبل از تصمیم گیری، علاقه مندی به مشورت با افراد ذی صلاح و مراجعه به آنها. در این فصل دانش آموزان با مراحل تصمیم گیری آشنا می شوند و تمرین ها و فعالیت هایی را به منظور رعایت جنبه های مختلف تصمیم گیری انجام می دهند.
بسیاری از موفقیت ها و یا ناکامی ما انسان ها به تصمیم گیری و چگونگی انتخاب یک راه یا یک کار برمی گردد که این موضوع لزوم توجه و اهمیت دادن به انتخاب راه مناسب از میان راه های گوناگون و اثرات آنها و گرفتن یک تصمیم صحیح و به موقع را به ما نشان می دهد. از این رو از سنین کودکی و نوجوانی ضرورت دارد تا دانش آموزان ما با این مقوله یک برخورد جدی و آگاهانه داشته باشند.
اگرچه برخی از تصمیم گیری ها ساده و عادی هستند ولی همیشه این گونه نیست. گاه تصمیم گیری فرایند تولید و به کارگیری ملاک ها است برای انتخاب میان گزینه هایی که به نظر مشابه و برابر هستند. هنگامی که دانش آموزان مهارت تصمیم گیری را کسب می کنند و آن را در تصمیمات روزانه خود مورد استفاده قرار می دهند، درمی یابند که برای موقعیت های تصمیم گیری، نیازمند کسب اطلاعات جدید درباره ملاک ها و گزینه ها، هستند. تصمیمات باید با ارزش های دینی و معیارهای عقلی هماهنگی داشته باشد از این رو مشورت کردن با افراد بزرگ تر و افراد با تجربه و پخته بسیار حائز اهمیت است.
اهداف و انتظارات فصل 2
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند…
– با افراد خانواده یا اولیای مدرسه درباره یکی از تصمیمات آنها در زندگی، پرس وجو (مصاحبه) کنند.
– در مورد تصمیماتی که گرفته اند، فکر کنند.
– مراحل تصمیم گیری را در موقعیت های فرضی رعایت کنند.
– افرد ذیصلاح برای مشاوره را شناسایی و نام و نشانی آنها را ثبت کنند.
– یک تصمیم خوب بگیرند و آن را یادداشت کنند.
– درباره تصمیمات و اثرات خوب و بد آن اظهارنظر کنند.
– خاطره ای درباره پیامدهای یکی از تصمیمات خود بنویسند یا بیان کنند.
مواد و وسایل لازم
کتاب درسی، کاربرگه های فعالیت، در صورت امکان کتاب های آموزشی و داستانی یا فیلم های داستانی که اثرات و جنبه های تصمیم گیری را نشان بدهد.
** در ادامه، نکات آموزشی و طرح درس برای آموزش درس 3 آورده شده است. **
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* بهتر است بچه ها را با یک موقعیت تصمیم گیری مواجه کنید. مثلاً به آنها بگویید تصمیم بگیرند که جلسه درس امروز در حیاط یا کلاس یا کتابخانه برگزار شود یا در رابطه با تعیین یک مکان برای بازدید علمی تصمیم گیری کنند. گفت وگویی ترتیب دهید و بگذارید دانش آموزان نظرات خود را با دلیل بیان کنند. سپس بپرسید آیا تصمیم گیری کار مهمی است؟ اجازه دهید هر سوال و پرسشی راجع به تصمیم گیری دارند مطرح کنند بدون آنکه پاسخی به آنها بدهید.
* از دانش آموزان بپرسید در چه کارهایی ما تصمیم گیری می کنیم و چه کارهایی اجباری است و تصمیم نمی گیریم. پاسخ ها را روی تابلو یادداشت کنید.
* توضیح دهید که ما در مورد کارهای اجباری مانند آمدن به موقع به مدرسه، مراقبت کردن خود در هنگام عبور از خیابان نیاز به انتخاب یک راه از میان راه های مختلف نداریم. انتخاب مربوط به زمانی است که برای انجام یک کار اختیاری راه های متعددی پیش رو داریم.
* دانش آموزان را به چند گروه تقسیم کرده و از آنها بخواهید سه موقعیت درس سوم را مطالعه و انواع راه حل هایی را که وجود دارد ارائه دهند.
مثال: موقعیت1
گزینه ها و راه حل های متعددی وجود دارد:
– با مادر خود همراه شود و از درس خواندن صرفنظر کند.
– به مادرش بگوید زودتر برگردیم که هم به دکتر برود و هم به درس برسد.
– با مادر خود نرود و در خانه درس بخواند.
– کتاب خود را همراه ببرد و در مطب دکتر مطالعه کند.
* در این بخش، هدف اصلی پی بردن به این نکته است که در هر موضوع انتخاب ها یا گزینه های مختلفی وجود دارد. اجازه بدهید دانش آموزان همه راه حل ها را بیان کنند.
* اکنون باید دانش آموزان را متوجه کنید که تصمیم گیری آثار و نتایجی دارد. برای این کار فعالیت1 کتاب را انجام دهید یا فعالیت های مشابهی طراحی کنید.
* بهتر است از خودتان شروع کنید و خاطره ای درباره یکی از تصمیمات مهم خودتان در زندگی و آثاری که برجای گذاشته تعریف کنید. بچه ها معمولاً دوست دارند از زبان معلمشان با زندگی او بیشتر آشنا بشوند. سپس از دانش آموزان بخواهید آنها خاطره ای تعریف کنند و یا طبق فعالیت شماره 2 این کار را به خارج از کلاس موکول کنید و اجازه بدهید با فکر کردن روی تصمیمات خودشان، خاطره ای بنویسند و به کلاس بیاورند.
* دانش آموزان با انجام فعالیت1 برای هر یک از موارد، آثار مثبت یا منفی ذکر می کنند. شما به این فهرست اضافه کنید.
* در پایان جمع بندی کنید که اولاً در هر موقعیت راه حل های متعددی برای تصمیم گیری وجود دارد. دوماً هر تصمیم، آثار و نتایج مثبت یا منفی به دنبال دارد.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی
دانش آموزان در موقعیت های فرضی برای انجام فعالیت ها تصمیم گیری می کنند و اثرات آن را بررسی می کنند.
* هدف های جزئی
انتظار می رود که شاگردان بعد از پایان درس بدانند…
– معنی تصمیم گیری را بدانند.
– فرق اجبار و انتخاب را بدانند.
– راه حل های احتمالی برای یک موقعیت را بدانند.
– بدانند چرا تصمیم گیری کار مهمی است؟
– برخی اثرات مثبت یا منفی یک تصمیم گیری را نام ببرند.
* هدف های رفتاری ورودی
انتظار می رود دانش آموزان قبل از تدریس درس جدید بتوانند…
– تعریفی از تصمیم گیری داشته باشند.
– فرق اجبار و انتخاب را بیان کنند.
– راه حل هایی برای یک موقعیت تصمیم گیری انتخاب کنند.
– اهمیت تصمیم گیری را توضیح دهند.
– اثرات مثبت و منفی یک تصمیم گیری را بیان کنند.
* هدف های رفتاری خروجی
انتظار می رود دانش آموزان بعد از پایان درس جدید بتوانند…
– تصمیم گیری را تعریف کنند.
– بتوانند فرق امور اجباری و انتخابی را با ذکر مثال توضیح دهند.
– در یک موقعیت بتوانند راه حل های احتمالی را تشخیص داده و بیان کنند.
– به اهمیت تصمیم گیری پی برده و آن را به کار گیرند.
– اثرات مثبت یا منفی را که یک تصمیم گیری برای آن ها در پی داشته توضیح دهند.
* تکنولوژی آموزشی
کتاب، تخته وایت برد، رایانه و عکس ها
* روش تدریس
سخنرانی، پرسش و پاسخ، بحث گروهی
* ایجاد رابطه عاطفی
سلام و احوالپرسی، حضور و غیاب، پی گیری علت غیبت دانش آموزان جلسه قبل
* دیدن تکالیف
دیدن تکالیف درس 1 و کاربرگه های 2 و 1 مربوط به آن
* ارزشیابی تشخیصی
سوال از دانش آموزان درباره ی دوستی و این که ما باید چرا باید به بعضی از درخواست های دوستانمان جواب (نه) بگوییم؟
* تنظیم وضعیت کلاس
بچه ها مثل قبل گروه های 5 نفری تشکیل دهید و سرگروه را انتخاب کنید.
* ایجاد انگیزه
از دانش آموزان می خواهیم با توجه به موضوع درس نظر خود را در مورد تصویر بیان کنند. سپس نظرات آن ها را می نویسیم.
* ارائه درس
پس از ایجاد انگیزه درس جدید را شروع می کنیم و می گوییم اگر روز جمعه اردوی مدرسه باشد بهتر است به کنار دریا برویم یا به پارک جنگلی. پس از ارائه نظر دانش آموزان می پرسیم که تصمیم گیری چیست و آیا کار مهمی است یا خیر؟ از آن ها می خواهیم که چند کار را که مجبورند انجام دهند و چند کار را که اختیار انجام آن را دارند را نام ببرند. آن ها را روی تابلو یادداشت می کنیم. سپس می گوییم که تصمیم گیری همیشه ساده نیست و گاهی برای انجام یک کار چند راه مختلف وجود دارد که انتخاب را مشکل می کند. سپس سه وضعیت مربوط به کتاب را برایشان می خوانیم و از گروه ها نظرخواهی می کنیم.
1- اگر فردا امتحان داشته باشید و مادرتان هم از شما کمک بخواهد چه می کنید؟
2- معلم یک تحقیق به شما داده که منبع آن دست همکلاسی شماست که با او قهر هستید؛ چه می کنید؟
3- پولی ذخیره کرده اید که با آن وسیله ی دلخواه خود را بخرید. اما برادر شما از شما می خواهد نصف پول را به او بدهید. چه کار می کنید؟ نظرات گروه ها را یادداشت می کنیم.
از تصاویر رایانه استفاده کرده و بحث را ادامه می دهیم. به بچه ها می گوییم که هر تصمیمی که می گیریم نتایج و آثاری دارد که ممکن است خوب یا بد باشد بعضی تصمیم ها اثر کمی در زندگی ما دارند و بعضی تصمیم ها تاثیر بسیار زیادی در زندگی ما دارند این تصمیمات می توانند از اخلاق، رفتار و سلامتی و تحصیل ما اثر بگذارند که یا موفق شویم یا شکست بخوریم.
* ارزشیابی مرحله ای
در این مرحله از بچه ها می خواهیم که فعالیت شماره یک کتاب را با همفکری هم انجام دهند. نظر گروه خود را در مورد مثبت یا منفی بودن آن بیان کنند. مثلا: فرهاد تصمیم می گیرد فردا با دوستانش ترقه بازی کنند. این تصمیم مثبت است یا منفی. چرا؟ نتیجه ی آن چیست؟ و بر چه چیز هایی اثر می گذارد؟
* ارزشیابی پایانی
از دانش آموزان می پرسیم که
– تصمیم گیری چیست؟
– آیا تصمیم گیری همیشه آسان و راحت است؟
– یک خاطره از نصمیم گیری های خود را بیان کنند.
* نتیجه گیری و جمع بندی
تصمیم گیری یعنی قدرت انتخاب. ما در طول زندگی هر روز تصمیم های مختلف می گیریم. بعضی تصمیم ها نتایج و آثاری دارند که یا خوب است یا بد. تصمیم گیری خوب می تواند زندگی ما را زیبا کند و تصمیم گیری بد می تواند زندگی ما را سخت و ناگوار سازد.
* تعیین تکلیف
بچه ها خوبم برای جلسه آینده خاطره ای کوتاه درباره ی یکی از تصمیم گیری های خودتان بنویسید. یا داستان و فیلمی را که مربوط به تصمیم گیری می شود به طور خلاصه بازنویسی کنند و به کلاس بیاورند.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت 1
همفکری کنید و بگویید به نظر شما هر کدام از این تصمیم ها مثبت است یا منفی؟ چرا؟ هر تصمیم چه نتیجه ای دارد و بر چه چیز هایی اثر می گذارد؟
* حسن تصمیم گرفته است با دوستانش خوش اخلاق باشد و پشت سر کسی بدگویی نکند.
مثبت – چون خوش اخلاقی و بدگویی نکردن از صفات مومنان است و کار خدا پسندانه است. نتیجه آن هم این است که همه او را دوست خواهند داشت و بر خلاف و رفتار خود و رفتار و کردار دیگران با او اثر می گذارد.
* فرهاد تصمیم می گیرد فردا با دوستانش ترقّه بازی کند.
منفی – زیرا ترقّه بازی کاری خطرناک است. ممکن است بر اثر ترقّه بازی خودش یا دیگران آسیب ببینند یا همسایه ای اذیت شود و بر سلامتی خود و دیگران و رفتار مردم نسبت به او تاثیر گذارد.
* زهرا تصمیم می گیرد هر روز یک ساعت، درسی را که در آن ضعیف است، بخواند.
مثبت – چون به فکر موفّق شدن است. و سعی در رفع نقاط ضعف درسی خود دارد. این کار باعث می شود در پایان ترم نمرات خوبی بگیرد. پیشرفت زهرا در درس ها دانش آموزان دیگر راه هم تشویق می کند تا تلاش کنند به موفّقیت دست یابند و روی آنها تاثیر می گذارد. همچنین تصمیم او بر وضع تحصیل و آینده زهرا اثر می گذرد.
* امید تصمیم گرفته است که دیگر خوراکی های زیان آور مانند نوشابه نخورد.
مثبت – زیرا به فکر سلامتی خود است. در نتیجه، سالم می ماند و بیمار نمی شود و بر سلامتی و وضعیت جسمی خود تاثیر می گذارد.
* الهام فردا امتحان دارد اما تصمیم می گیرد همه برنامه های مورد علاقه اش را در تلویزیون تماشا کند.
منفی – چون با این تصمیم کار مهم تر را کنار گذاشته و به کار کم اهمیّت تر پرداخته است. در نتیجه، در امتحان نمره اش کم خواهد شد و باعث ناراحتی خود و خانواده اش می شود و بر وضع تحصیل و آینده او تاثیر می گذارد.
* بهروز تصمیم گرفته است که در خانه منظّم باشد، وسایلش را در جای خود بگذارد و به مادرش در مرتّب کردن اتاق کمک کند.
مثبت – چون منظّم بودن از بهترین ویژگی های هر فرد است. در نتیجهِ، مادرش از او راضی می شود و همچنین فرد منظّم مورد احترام اطرافیان خواهد بود و بر اخلاق و رفتار بهروز و بر رابطه او با مادرش اثر می گذارد.
* فعّالیت 2
خاطره ای کوتاه درباره یکی از تصمیم های خودتان و آثار خوب یا بد آن تعریف کنید یا بنویسید.
الف) یک بار تصمیم گرفتم پول توجیبی خود را یک باره خرج کنم ولی چند روز که گذشت وسایلی را که لازم داشتم نتوانستم تهیّه کنم، حتی پول نداشتم خودکار بخرم و این امر باعث ناراحتی من شد.
ب) تصمیم گرفتم در اوقات فراقتم با وسایل دور ریختنی جامدادی بسازم. وقتی اول مهر به کلاس بردم همکلاسی هایم خوششان آمد و آنها هم تشویق شدند تا برای صرفه جویی، خودشان این کار را انجام دهند و از هنر خود لذّت ببرند.
سوالات درس به همراه پاسخ
١- تصمیم گیری یعنی چه؟
پاسخ: تصمیم گیری یعنی انتخاب
۲- در هنگام تصمیم گیری چه کاری انجام می دهیم؟
پاسخ: وقتی ما تصمیم می گیریم، از بین دو یا چند چیز، مواردی را انتخاب می کنیم و مواردی را کنار می گذاریم. مثلا در کتابفروشی با فروشگاهی که بازی های سرگرم کننده دارد، یکی از آن ها را می خریم یعنی تصمیمی گرفته ایم.
3- چرا تصمیم گیری کار مهمی است؟
پاسخ: همه ی تصمیماتی که ما می گیریم، نتایج و آثاری دارند. ممکن است این آثار خوب یا بد باشند.
4- آیا همه ی تصمیمات ساده هستند؟
پاسخ: خیر، همه ی تصمیمات ساده نیستند و گاهی موقعیت هایی پیش می آید که در آن راه های مختلف و متعددی وجود دارد و انتخاب یکی از آن ها مشکل است.
5- تصمیمات مهم در چه چیز هایی اثر می گذارند؟
پاسخ: تصمیمات مهم در اخلاق و رفتار، سلامتی، وضع تحصیل و آینده ی ما اثر می گذارند.
6- به چند روش می توان تصمیم گیری کرد؟
پاسخ: بعضی تصمیم گیری ها فقط به نفع خودمان است و ممکن به ضرر دیگران باشد، بعضی تصمیمات فقط به نفع دیگران است و ممکن است به ضرر ما باشد و اما بعضی تصمیمات مناسب است یعنی باعث ضرر کسی نمی شود.
۷- آثار مثبت و منفی یعنی چه؟
پاسخ: آثار مثبت یعنی خوب و منفی یعنی بد
۸- یک مثال برای تصمیم گیری مثبت و یک مثال برای تصمیم گیری منفی بزنید.
پاسخ: تصمیم مثبت: حسن تصمیم گرفته است که با دوستانش خوش اخلاق باشد و پشت سر کسی بدگویی نکند.
تصمیم منفی: فرهاد تصمیم می گیرد فردا با دوستانش ترقه باز کند.
9- تصمیم گیری به چه معناست؟
پاسخ: به معنای انتخاب
10- در هنگام تصمیم گیری چه کاری صورت می گیرد؟
پاسخ: وقتی ما تصمیم می گیریم از بین دو یا چند چیز مواردی را انتخاب می کنیم و مواردی را کنار می گذاریم. مثلا در کتاب فروشی یا فروشگاهی که بازی های فکری سرگرم کننده دارد، یکی از آن ها را می خریم یعنی تصمیم گرفته ایم.
11- چرا تصمیم گیری کار مهمی است؟
پاسخ: زیرا همه ی تصمیمات ما نتایج و آثاری به دنبال دارند. ممکن است این آثار خوب یا بد باشند.
12- تصمیمات مهمی که ما در زندگی مان می گیریم چه آثاری به دنبال خواهند داشت؟
پاسخ: تصمیمات مهم در اخلاق و رفتار، سلامتی، وضع تحصیلی و آینده ی ما اثر می گذارند.
13- یک مثال برای تصمیم گیری مثبت و یک مثال برای تصمیم گیری منفی بزنید.
پاسخ: تصمیم مثبت: فردی که تصمیم می گیرد که دیگر خوراکی های زیان آور مصرف نکند.
تصمیم منفی: پسری که تصمیم می گیرد با دوستانش ترقه بازی کند.
14- تصمیم گیری به معنی……………. است.
پاسخ: انتخاب
15- تصمیمات مهم در…………….. و……………………………. وضع تحصیلی…………………………… اثر می گذراند.
پاسخ: اخلاق و رفتار – سلامتی – آینده ی ما