نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: ششم دبستان
درس 1: دوستی
مقدمه فصل 1
عنوان فصل1 کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم دبستان، دوستان ما می باشد. این فصل شامل دو درس(دوستی و آداب دوستی) است. برخی از ارزش ها و نگرشی های این درس عبارتند از: پیروی از دستورات دینی در موضوع دوستی، تمایل به ایجاد رابطه دوستی صحیح و رعایت آداب دوستی.
نوجوانی دوره گذر و مرحله انتقال به بزرگسالی است. نوجوان به سرعت از محرک های محیطی متاثر می شود و رفتارهای خطرجویی را انجام می دهد. گروه همسالان در دوره نوجوانی از حیث سن تقویمی و عقلی به هم نزدیک هستند و می توانند فشار روان شناختی خواسته یا ناخواسته ای را از طریق گروه بر اعضاء وارد کنند. رفتارهای پرخطر معمولاً در این گروه های دوستی شکل می گیرد. اما دوستی یک نیاز نیز هست. لذا اگر در این سن شیوه های صحیح دوستی و انتخاب دوست و مهارت های اجتماعی به طور صحیح به نوجوانان آموزش داده شود می توانند این دوستی ها را به فرصت های خوب برای سازندگی و ارتقاء شخصیت خود مبدل کنند. در این فصل دانش آموزان با جنبه های مختلف تاثیرات دوستی بر زندگی آنها، شیوه ها و ملاک های عقلانی دینی برای انتخاب دوست و آداب دوستی آشنا می شوند.
اهداف و انتظارات فصل 1
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند…
* ویژگی های یک دوست خوب را فهرست کنند.
* در مورد تاثیرات دوستی بر جنبه های مختلف زندگی انسان اظهارنظر کنند و توضیح دهند.
* در موقعیت های فرضی در مورد روابط با دوستان مختلف تصمیم گیری مناسب نموده و مهارت نه گفتن را در برخورد با موقعیت های نامناسب بروز دهند.
* با توجه به ملاک های عقلانی و دینی دوستان خود را انتخاب و روابط با آنها را تنظیم و آداب دوستی را رعایت کنند.
* حقوق متقابل دوستی را بشناسند.
مواد و وسایل لازم
کتاب درسی، کاربرگ های فعالیت در صورت امکان نمایش فیلم های مناسب آموزشی، کتاب های آموزشی که درباره دوستی متناسب با سطح مخاطبان نوشته شده است.
** در ادامه، نکات آموزشی و طرح درس برای آموزش درس1 آورده شده است. **
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* برای شروع اگر فیلم یا داستان جالبی در اختیار داشته باشید، انگیزه خوبی برای دانش آموزان و شروع بحث، به وجود می آورید. در صورتی که داستانی ندارید می توانید قبلاً تعدادی از دانش آموزان فعال را آموزش دهید تا از طریق ایفای نقش، موضوع دوستی را در کلاس به نمایش بگذارند.
* بعد از دانش آموزان بخواهید درباره شخصیت ها و گفتار و رفتار آنان، سوالاتی را مطرح کنند. در ادامه بپرسید چه سوالاتی درباره موضوع دوستی دارند؟ به این ترتیب هم با پیش دانسته های بچه ها آشنا می شوید و هم در می یابید که نقاط ابهام آنها در مسئله دوستی چیست و یا چه انتظاراتی از دوستان خود دارند.
* اکنون فعالیت1 کتاب را انجام دهید. از دانش آموزان بخواهید یک صفحه کاغذ سفید آماده کنند و نام یکی از دوستان خود را بر روی آن بنویسند و سپس علت دوستی خود را با او ذکر کنند. (لازم نیست که بچه ها حتماً به همکلاسی های خود اشاره کنند و ممکن است نام دوستان دوران بچگی، فامیل و همسایه را نیز بنویسند. )
* برای جمع بندی موضوع، ابتدا عللی را که دانش آموزان به آنها اشاره کرده اند، روی تخته بنویسید. این علل در واقع همان کارکردهای مختلف دوستی است که در صفحه 11 کتاب به آن اشاره شده است. بعد، می توانید از بچّه ها بخواهید این کارکردها را که تحت عنوان اهمیت دوستی آمده است از روی کتاب بخوانند.
* در مرحله بعد باید بچه ها را آماده کنید تا در مورد اثراث مثبت و منفی دوستی بر زندگی فکر کنند. به این منظور دوباره از آنها بخواهید که اسم یکی یا دو نفر از دوستانشان را بنویسند و بگویند چه تاثیری در زندگی آنها داشته اند؟
مثال:
دوستی با حسن باعث شده من به فوتبال علاقه مند بشوم.
دوستی با بهرام موجب شده که من به تمیزی لباسم اهمیت بدهم.
چون فرهاد همیشه از من می خواست که تا دیروقت در پارک بازی کنیم، باعث نگرانی خانواده من می شد.
(نباید بچه ها اسم کسی را بیان کنند. بهتر است برگه ها را بگیرید و بدون ذکر اسم فقط تاثیراتی را که هر کس نوشته بخوانید. )
چند تاثیر مثبت و چند تاثیر منفی را در کلاس بیان کنید.
با کمک آنها نتیجه بگیرید که چقدر دوستی بر زندگی ما تاثیر دارد.
برای فهم بهتر موضوع، داستان یا خاطره ای درباره خودتان و تاثیرات دوستی بر زندگی تان در کلاس تعریف کنید. معمولاً بچه ها دوست دارند در این گونه موارد تجربه بزرگترها را بشنوند.
* در مرحله بعد دانش آموزان را گروه بندی کنید و از آنها بخواهید خصوصیات یک دوست خوب را روی یک کاغذ بنویسند. (حداقل 5 ویژگی). پس از پایان وقت نماینده هر گروه خصوصیات را بخوانند. نکات مشترکی را که همه بچه ها به آنها اشاره کرده اند با کمک خودشان استخراج کنید.
* سپس به بچه ها بگویید ما برای انتخاب دوست باید به سخنان بزرگان دینی خود توجه کنیم. اکنون فهرست خودتان را با مطالبی که در کتاب از قول پیامبر اکرم(ص) و امام بزرگوار حضرت علی(ع) نوشته شده مقایسه کنید. کدام یک از خصوصیاتی را که پیامبر(ص) و امام(ع) فرموده اند در فهرست شما نیز وجود دارد؟ کدام یک را شما اشاره نکرده اید. به این ترتیب بچه ها با خواندن متن صفحه 12 و ١٣ و مقایسه آن با نظرات خود، به ملاک های عقلانی و دینی برای انتخاب دوست پی می برند.
* به عنوان تکلیف خارج از کلاس از دانش آموزان بخواهید فعالیت 3 و 4 را انجام دهند. فعالیت 4 به منظور تقویت مهارت های زبانی و سواد خواندن طراحی شده است. فعالیت 3 تقویت کننده مهارت مشارکت است. کارهای برتر گروه ها را روی دیوار کلاس نصب کنید و بگذارید چند ماهی روی دیوار بماند. به این ترتیب ویژگی های دوست خوب تا مدّت ها جلوی چشم دانش آموزان خواهد بود.
طرح درس روزانه درس دوستی
هدف کلی
دانش آموزان ملاک ها و معیار های عقلانی را برای انتخاب و حفظ دوستی به کار ببرید.
اهداف جزئی و رفتاری
انتظار می رود که شاگردان بعد از پایان درس بدانند…
– ویژگی های یک دوست خوب چیست؟
– دوستی یک نیاز است چون خداوند در ما نیاز برقراری ارتباط با دیگران را قرار داده است.
– مزایا و فواید دوست خوب و تاثیرات منفی یک دوست بد چیست؟
– اینکه هر کس شایستگی دوستی را ندارد.
– که پیشوایان دینی چه توصیه هایی برای انتخاب دوست دارند.
هدف های رفتاری ورودی
انتظار می رود دانش آموزان قبل از تدریس درس جدید بتوانند…
– نام یکی یا چند تن از دوستان خود را روی یک ورق کاغذ بنویسید و علت دوستی خود را بیان کنید.
– بیان کنند که دوستی با آن ها چه تاثیرات مثبت یا منفی در زندگی آن ها داشته است.
هدف های رفتاری خروجی
انتظار می رود دانش آموزان بعد از پایان درس جدید بتوانند…
– ویژگی های یک دوست خوب را فهرست کنند. (حیطه روانی حرکتی)
– در مورد تاثیرات دوستی بر جنبه های مختلف زندگی انسان اظهار نظر کنند و توضیح دهند. (حیطه روانی حرکتی)
– حقوق متقابل دوستی را بشناسد. (حیطه شناختی)
– به ایجاد و برقراری ارتباط دوستانه با دیگران علاقه نشان دهند. (حیطه عاطفی)
– ویژگی های یک دوست خوب از نظر ائمه اطهار را بدانند. (حیطه شناختی)
روش تدریس
مجموعه ای از روش ها (توضیحی، کار گروهی، بحث و گفتگو، بارش مغزی، پرسش و پاسخ قصه گویی)
رسانه های آموزشی
کتاب، تابلو، گچ، ماژیک، کامپیوتر، ویدئو پروژکتور، فرم های تهیه شده
آمادگی و ایجاد انگیزه
– سلام و احوالپرسی، حضور و غیاب و دلیل نیامدن و یا دیر آمدن.
– گروه بندی ها را سازمان می دهم تا هر کس در گروه خودش قرار گیرد.
– نشان دادن سخن علی (ع) از طریق پروژکتور در مورد دوستی.
– پخش تصاویر و اسلاید ها و شعر عمو پورنگ در مورد دوستی.
ارزشیابی اولیه
چند نفر را بلند می کنم تا در مورد کتاب مدنی سال قبل هر آنچه در ذهن دارند را یادآوری کنند. مثلا چند واژه کلیدی را همچون دولت شهر و روستا و ایجاد ارتباط عاطفی در خانه و مدرسه و مسجد و. . . را یادآوری کنند.
ارائه درس
پس از ایجاد انگیزه و پخش شعر از آن ها می خواهم نظر خود را در مورد موضوع درس بیان کنند.
برگه های مربوط به هر گروه را بین شان تقسیم می کنم و از آن ها می خواهم پاسخ های خود را در برگه بنویسند. (نظر همه را) و نظران خود را اولویت بندی کنند و نظرات مشابه را حذف کنند و نظرات به دست آمده را در برگه بنویسند که حاصل هم فکری آن هاست. از سرگروه آن ها می خواهم نظراتشان را بخوانند و من در قسمت مخصوص به خودشان روی تخته سیاه می نویسم وقتی نظر همه را نوشتم خودم با پرسش و پاسخ نظراتشان را تکمیل می کنم.
بعد از آن ها می خواهم همین کار را در مورد فواید و مزایای دوست خوب و اثرات منفی دوست بد را انجام دهند البته قبل از آن قصه ای را که تهیه کرده ام نمایش می دهم و با استفاده از آن می خواهم به پرسش ها پاسخ دهند در مورد مزایا و فاید دوست خوب و اثرات منفی دوست بد (انجام فعالیت های درس در حین کار) بعد برایشان سخنان ائمه را می خوانم و شعر های کتاب در مورد دوستی و انجام دو فعالیت آخر و نتایجی را که از درس گرفته اند با بررسی کار همه گروه ها در جدول بیان کنند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
– علت دوستی با دوستانتان را بیان کنید.
– ویژگی ها و مزایا و فواید دوست خوب و اثرات منفی دوست بد را بیان کنند.
– چرا انتخاب دوست مهم است؟ را از آن ها می پرسم.
از دانش آموزان می خواهم برای ارزشیابی پایانی فعالیت های 3 و 4 را انجام دهند. انجام فهرست خصوصیات یک دوست خوب. و معنی چند بیت در مورد دوستی.
* نتیجه گیری و جمع بندی
با توجه به جواب های هر گروه نتیجه گیری را هم به وسیله جمع بندی سخنانشان انجام می دهم اینگونه: همه ما دوست داریم دوستانی داشته باشیم چون خداوند نیاز به برقراری ارتباط را در ما قرار داده سعی کنیم با توجه به ویژگی های دوست خوب و نظرات ائمه دوستانمان را انتخاب کنیم.
تعیین تکلیف
به هر شکل که می خواهند داستان نیمه تمامی را که این گونه شروع می شود تمام کنند.
احمد: دوچرخه ام پنچر شده. . .
به من کمک می کنی. . .
و می گویم در جلسه آینده به بهترین نوشته جایزه می دهیم.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت ١
نام یک یا چند نفر از بهترین دوستانی را که تا به حال داشته اید، روی یک ورق کاغذ بنویسید؛ بعد در مقابل نام هر کدام بنویسید که چرا دوستی با این افراد برای شما مهم بوده است یا چرا می خواستید با آنها دوست باشید؟ نتیجه را در کلاس بخوانید.
پاسخ پیشنهادی:… را دوست دارم و از دوستی با او لذت می برم، زیرا ما باهم هم اشتراکات و علایق مشترک بسیاری داریم: ما باهم تفریحات لذّت بخشی انجام می دهیم، کتاب ها و فیلم های خوب و جذاب را به همدیگر پیشنهاد می کنیم، همدیگر را درک می کنیم و به هم احترام می گذاریم. صحبت کردن با او به من آرامش می دهد و بارها در مشکلات به عنوان یک دوست وفادار در کنار من بوده است و…
* فعّالیت 2
درباره یک یا دو نفر از صمیمی ترین دوستانتان خوب فکر کنید. در چند جمله بنویسید که دوستی با آنها چه تاثیرات مثبت یا منفی روی شما گذاشته است (برای مثال روی لباس پوشیدن، علاقه مندی ها، هدف ها، وضعیت تحصیلی و… ). لازم نیست نام دوستتان را بگویید.
پاسخ پیشنهادی: از وقتی با… که عضو تیم فوتسال محلّه است، دوست شدم با توصیفاتی که او از فوتسال می کرد، من ترغیب شدم یک بار به باشگاه بروم، فوتسال را امتحان کردم و به این ورزش علاقه مند شدم.
از وقتی با… دوست شدم، وقت بیشتری را به بازی های کامپیوتری اختصاص می دهم که این مسئله باعث شده، افت تحصیلی داشته باشم؛ او هر روز مرا تشویق می کند که با هم مسابقه بدهیم تا ببینیم چه کسی رکورد می زند و من هم درگیر یک رقابت اشتباه شده ام.
* فعّالیت 3
به طور گروهی، خصوصیات دوست خوب را فهرست کنید و روی یک مقوّا بنویسید و به دیوار کلاس بزنید.
۱- مهربان و خوش اخلاق باشید.
۲- خدا را در کارهایش فراموش نکند.
۳- به دوستان ضعیف کمک کند.
۴- حق دوستان را رعایت کند.
۵- دروغ نگوید و با دیگران صادق باشد.
۶- خوب درس بخواند.
۷- ویژگی های مثبت ما را تشویق کند اگر نقطه ضعف ما را دید، با دلسوزی و بدون تمسخر، گوشزد کند.
* فعّالیت 4
معنی این ابیات چیست؟ گفت وگو کنید و معنی آنها را توضیح دهید.
تو اول بگو با کیان زیستی من آن گه بگومی که تو کیستی
همنشنین تو از تو به باید تا تو را عقل و دین بیفزاید
بیت اول: تو در ابتدا بگو با چه کسانی زندگی کردی (نشست و برخاست) تا پس از آن من بگویم که تو چگونه انسانی هستی.
بیت دوم: دوست و همنشین تو باید از خود تو بهتر باشد تا باعث افزایش عقل و دانایی و دین و ایمان تو شود. (هردو بیت به تاثیر بسیار دوست بر روی رفتار و اخلاق انسان اشاره می کند. )
سوالات درس به همراه پاسخ
1- چرا انسان نمی تواند تنها زندگی کند؟
جواب: زیرا انسان موجودی اجتماعی است و تنهایی برایش احساس ناخوشایندی است.
2- چرا تنهایی برای انسان احساس ناخوشایندی است؟
جواب: زیرا دوستی یکی از مهمترین نیازهای انسان است.
3- چرا ما انسان ها به دوست نیازمندیم؟
جواب: برای این که هم به دوستانمان محبت کنیم و هم این که مورد محبت دیگران قرار بگیریم.
4- چرا انسان به دوستی و برقراری ارتباط و محبت نیازمند است؟
جواب: زیرا خداوند در سرشت و فطرت ما انسان ها میل به محبت کردن و محبت دیدن و نیاز به برقراری ارتباط را قرار داده است.
5- چهار مورد از فایده های دوست خوب را بنویسید.
جواب: لذت بردن از همنشینی و همفکری با او – صحبت کردن با دوست عاقل و صبور و در میان گذاشتن شیادی ها و ناراحتی ها – یاری رساندن به ما در هنگام مشکلات – افزایش آگاهی ها و یادگیری چیزهای جدید.
6- چرا انتخاب درست یک موضوع مهم است؟
جواب: زیرا رفتار و اخلاق دوستان در ما تاثیر می گذارد و ما نیز تاثیراتی بر روی دوستان خود داریم.
7- فایده صحبت کردن با دوست در هنگام شادی و ناراحتی چیست؟
جواب: باعث می شود احساس سبکی و آرامش کنیم.
8- آیا هر فردی را می توان برای دوستی و رفاقت انتخاب کرد؟
جواب: خیر، گاه ممکن است یک دوست مسیر آینده و زندگی دوستش را به سوی سعادت تغییر دهد و گاه ممکن است در شرایطی یک دوست موجب ناراحتی و سرشکستگی دوست خود شود.
9- حضرت علی(ع) در نامه ی خود به فرزندشان امام حسن(ع) در رابطه با ملاک های دوستی چه فرموده اند؟
جواب: فرمودند: با نیکان همدلی و رفاقت کن تا از آنان باشی و از بدان جدا شو تا از آنان نباشی.
10- امیر مومنان حضرت علی (ع) چه ملاک ها و معیارهایی را برای انتخاب دوست مهم دانسته اند؟
جواب: خیرخواه باشد و ما را از کارهای ناپسند باز دارد. – صادق و یکرنگ باشد. – خوش اخلاق و با ادب باشد.
11. جمله ی "هر کس ادب ندارد، عقل هم ندارد" از کیست؟ و به چه چیزی اشاره دارد؟
جواب: از حضرت علی (ع) است و به این موضوع اشاره دارد که دوست خوب، خوش اخلاق و با ادب است.
12- بنا به گفته ی حضرت علی (ع) چرا باید کسی را برای دوستی انتخاب کنیم که ما را از بدیها و کارهای نامناسب باز دارد؟
جواب: زیرا چنین دوستانی به ما یاری می رسانند و سبب پیشرفت ما می شوند.
۱۳. بنا به گفته پیشوایان بزرگ دینی با چه کسانی دوستی کنیم و از دوستی با چه کسانی خودداری کنیم؟
جواب: با افراد عاقل، با ایمان و نیکوکار دوستی کنیم و از دوستی با افراد دروغگو، بخیل و سخن چین خودداری کنیم.
14. پیامبر عزیز ما (ص) درباره بدترین افراد چه می فرمایند؟
جواب: می فرمایند: بدترین افراد کسانی هستند که میان مردم سخن چینی می کنند و بین دوستان جدایی می اندازند.
15- معنی این ابیات را بنویسید.
جواب: تو اول بگو با کیان زیستی / من آن گه بگویم که تو کیستی تو در ابتدا بگو با چه کسانی زندگی و دوستی کردی تا پس از آن من بگویم که تو چگونه انسانی هستی.