نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: ششم دبستان
درس2: آداب دوستی
مقدمه فصل 1
عنوان فصل1 کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم دبستان، دوستان ما می باشد. این فصل شامل دو درس(دوستی و آداب دوستی) است. برخی از ارزش ها و نگرشی های این درس عبارتند از: پیروی از دستورات دینی در موضوع دوستی، تمایل به ایجاد رابطه دوستی صحیح و رعایت آداب دوستی.
نوجوانی دوره گذر و مرحله انتقال به بزرگسالی است. نوجوان به سرعت از محرک های محیطی متاثر می شود و رفتارهای خطرجویی را انجام می دهد. گروه همسالان در دوره نوجوانی از حیث سن تقویمی و عقلی به هم نزدیک هستند و می توانند فشار روان شناختی خواسته یا ناخواسته ای را از طریق گروه بر اعضاء وارد کنند. رفتارهای پرخطر معمولاً در این گروه های دوستی شکل می گیرد. اما دوستی یک نیاز نیز هست. لذا اگر در این سن شیوه های صحیح دوستی و انتخاب دوست و مهارت های اجتماعی به طور صحیح به نوجوانان آموزش داده شود می توانند این دوستی ها را به فرصت های خوب برای سازندگی و ارتقاء شخصیت خود مبدل کنند. در این فصل دانش آموزان با جنبه های مختلف تاثیرات دوستی بر زندگی آنها، شیوه ها و ملاک های عقلانی دینی برای انتخاب دوست و آداب دوستی آشنا می شوند.
اهداف و انتظارات فصل 1
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند…
* ویژگی های یک دوست خوب را فهرست کنند.
* در مورد تاثیرات دوستی بر جنبه های مختلف زندگی انسان اظهارنظر کنند و توضیح دهند.
* در موقعیت های فرضی در مورد روابط با دوستان مختلف تصمیم گیری مناسب نموده و مهارت نه گفتن را در برخورد با موقعیت های نامناسب بروز دهند.
* با توجه به ملاک های عقلانی و دینی دوستان خود را انتخاب و روابط با آنها را تنظیم و آداب دوستی را رعایت کنند.
* حقوق متقابل دوستی را بشناسند.
مواد و وسایل لازم
کتاب درسی، کاربرگ های فعالیت در صورت امکان نمایش فیلم های مناسب آموزشی، کتاب های آموزشی که درباره دوستی متناسب با سطح مخاطبان نوشته شده است.
** در ادامه، نکات آموزشی و طرح درس برای آموزش درس2 آورده شده است. **
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* برای شروع درس آداب دوستی می توانید قبلاً دو گروه داوطلب را برای ایفای نقش آموزش دهید تا دو نقش متفاوت را بازی کنند. در یک سناریوی مشابه در دو مرحله شخصیت ها رفتار متفاوتی از خود بروز دهند. در یک صحنه، دوستان به هم کمک کنند و حقوق متقابل دوستی را رعایت کنند. در سناریوی دیگر در موقعیت مشابه، دوستان رفتار نامناسب و خودخواهانه که موجب بر هم خوردن دوستی می شود از خود بروز دهند.
* سپس از دانش آموزان بخواهید درباره این دو سناریو گفت وگو کنند. بدیهی است در این بخش باید هم به دانش آموزانی که ایفای نقش می کنند و هم بچه هایی که فعالانه در بحث شرکت می کنند، امتیاز بدهید.
* در این مرحله دانش آموزان برای انجام فعالیت1 آماده می شوند و رفتارهایی را که موجب ناراحتی دوستان از یکدیگر می شود فهرست می کنند.
* نکته: از شما معلّم عزیز انتظار می رود رفتارهای نامناسبی را که در کلاس یا محل زندگی شما رواج دارد شناسایی و در جهت اصلاح و رفع آن ها بکوشید. زیرا هدف از این برنامه درسی همان طور که گفته شد، تربیت اجتماعی است. برای مثال مسخره کردن یا غیبت و بدگویی دوستان از مواردی است که باید در کلاس به بحث گذاشته شود تا بچه ها نسبت به اصلاح رفتار و روابط خود با دیگران حساس شوند.
* از جمله رفتارهای نامناسب در دوستی، دوستی های افراطی و یا شوخی های بیش از حد است که حتی گاه منجر به پرخاشگری و نزاع می شود. آموزش های صحیح بایستی در تمام سال پی گیری شود و منحصر به آموزش در یک جلسه یا یک درس نباشد.
* برای تعمیق موضوع آداب دوستی از دانش آموزان بخواهید موقعیت های کاربرگه1 را در کلاس بخوانند و درباره آنها اظهارنظر کنند. این موقعیت ها ممکن است چالش برانگیز باشند و بچه ها نظرات مختلفی ارائه کنند. دانش آموزان را هدایت کنید که مستدل صحبت کنند و از زود قضاوت کردن و القای سریع نظرات خودتان بپرهیزید.
* مهارت نه گفتن: همان طور که گفته شد دوران نوجوانی دورانی ست که فرد از محرک های محیطی بسیار متاثر می شود و فشار گروه همسالان در این دوره بسیار زیاد است و ممکن است دانش آموزان خیلی زود به دام آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر سوق یابند.
* این بخش از کتاب با همین نگرش تدوین شده و از شما معلم عزیز انتظار می رود مهارت نه گفتن را به ویژه با توجه به شرایط و مقتضیات بومی و محلی خود و آسیب هایی که نوجوانان آن منطقه را تهدید می کند تقویت کنید.
* معمولاً بچّه ها صداقت و پاکی و سادگی خاصی دارند و ممکن است به راحتی گول بخورند. به خصوص در مناطقی که ممکن است پدر و مادر نظارت کافی بر روابط و آمد و رفت کودکان نداشته باشند. یا از آگاهی لازم برخوردار نباشند، توصیه می شود که معلم این نقش را به عهده بگیرد.
* برای آموزش این بخش می توانید یک داستان تخیّلی یا خاطره ای واقعی تعریف کنید. از بچه ها بخواهید موقعیت رضا و مجید را در کتاب بخوانند و نظر بدهند. از آنها بپرسید تاکنون در کدام موقعیت های مشابه قرار گرفته اند که نه گفتن برایشان سخت بوده است؟
* برای تدریس این بخش از کتاب، بهترین روش بحث گروهی است. بحث را با صبوری نظارت و هدایت کنید. از دانش آموزان بخواهید موقعیت های کاربرگه2 تمرین نه گفتن را بخوانند و درباره هر یک نظر بدهند.
* توجه کنید دو مورد از موقعیت های کاربرگه ها مربوط به برخورد با افراد غریبه در کوچه و خیابان است که ممکن است آثار سوء به دنبال داشته باشد. از طرح این موقعیت ها استفاده کنید و به دانش آموزان آگاهی دهید که چه خطراتی ممکن است آنها را در کوچه و خیابان تهدید کند. برای مثال سوار شدن به ماشین افراد غریبه یا رفتن به دنبال آنها و همراهی کردن با آنها.
* در این بخش به موقعیت های مطرح شده در کتاب بسنده نکنید. بلکه متناسب با شرایط محیطی (مدرسه دخترانه، مدرسه پسرانه، روستا، شهر و …) موقعیت هایی را مطرح و دانش آموزان را با شرایط، لزوم و چگونگی نه گفتن، آشنا کنید.
نکته: در آموزش این بخش از کتاب می توانید از افراد صاحب نظر مثلاً از نیروی انتظامی به کلاس
دعوت کنید تا متناسب با سن و شرایط بچه ها آنها را نسبت به آسیب های اجتماعی آگاه نمایند.
* محورها و ابزارهای ارزشیابی: برای تعیین محورهای ارزشیابی این فصل به اهداف و انتظارات یادگیری این فصل مراجعه کنید و همه فعالیت های داخل و خارج از کلاس دانش آموزان را درنظر بگیرید.
* نمونه ابزارهای ارزشیابی از این فصل:
– فهرست مشاهدات از انجام فعالیت های کلاسی (نمایشنامه، گفت وگو و… )
– برگه خود ارزیابی که توسط معلم طراحی می شود و در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد. (به نمونه برگه در بخش اول همین کتاب مراجعه کنید. )
– فهرست بررسی تکالیف و کارگروهی (برای مثال درست کردن مقوایی با درج خصوصیات دوست خوب)
– انجام کار برگه های فعالیت
– فهرست مشاهده رفتار دانش آموزان در مدت طولانی
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی
آشنایی با آداب دوستی
* هدف های جزئی
انتظار می رود که شاگردان بعد از پایان درس…
– بدانند چگونه با دوستان خود رفتار کنند.
– بدانند حد و مرز دوستی را برای خود مشخص کنند.
– قدرت نه گفتن را در موارد مختلف به دوستانش داشته باشد.
– حقوق متقابل دوستی را بشناسد.
– تمایل به ایجاد رابطه دوستی صحیح و رعایت آداب دوستی داشته باشند.
* هدف های رفتاری ورودی
انتظار می رود دانش آموزان قبل از تدریس درس جدید…
– بدانند اهمیت دوستی در چیست؟
– بدانند چرا دوستی را که انتخاب می کنیم مهم است؟
– بدانند ویژگی های دوست خوب چیست؟
* هدف های رفتاری خروجی
انتظار می رود دانش آموزان بعد از پایان درس…
– بدانند بعد از انتخاب دوست چه موضوعی مهم است؟
– بدانند حفظ دوستی به چه معناست؟
– بدانند حد و مرز دوستی باید چگونه باشد؟
– بدانند آیا می توانیم به دوستان خود نه بگوییم؟
* تکنولوژی آموزشی
کتاب درسی، تصاویر، کتاب قصه، رایانه
* روش تدریس
قصه گویی، سخنرانی، پرسش و پاسخ
* ایجاد رابطه عاطفی و دیدن
سلام و احوال پرسی حضور و غیاب ، کارهای دانش آموزان توسط سر گروه های هر گروه جمع آوری شده و مورد بررسی معلم قرار می گیرد.
* انجام ارزشیابی تشخیصی
– پیشوایان بزرگ دین اسلام در مورد انتخاب دوست چه سفارشی فرموده اند؟
– چهار فایده دوست خوب را نام ببرید؟
– آیا همه افراد برای دوستی و رفاقت شایستگی دارند؟
– چرا انتخاب دوست یک موضوع مهم است؟
* تنظیم وضعیت کلاس
به صورت گروهی در گروه های 5 نفره
* ایجاد انگیزه
آوردن کتاب قصه ای کودکانه (به عنوان عسل منو کی خورده) و با تعریف آن قصه، توجه دانش آموزان را به درس جلب می کنیم.
* ارائه درس
بعد از سلام و احوالپرسی، سوال از درس قبل، درس جدید را با نام خدا شروع می کنیم. ابتدا قصه ای تعریف کرده (که موضوع آن چگونگی برخورد با دوستان) بعد از تعریف قصه این مطلب را یادآوری می کنیم که بعد از انتخاب دوست مهم ترین چیز حفظ و نگهداری دوست می باشد
از گروه ها می خواهیم درباره این که چگونه با دوستانمان رفتار کنیم که دوستی بهم نخورد و محکم تر شود هر چه می دانند بنویسند. بعد سرگروه ها نظرات خود را بلند خوانده و ما آن ها را تکمیل می کنیم. دومین مطلبی که در آداب دوستی باید به آن توجه شود درباره حد و مرز دوستی است ابتدا حد و مرز را با ذکر چند مثال برای دانش آموزان تعریف می کنیم.
با این مثال که آیا شما تاکنون آبگوشت درست کرده اید؟ بعد با استفاده از جواب دانش آموزان توجه آن ها را به این مطلب جلب می کنیم که اگر اندازه آب بیشتر از حد لازم باشد گوشت بی طعم و مزه در می آید. همان طور که ما باید در زندگی حد و مرز را رعایت کنیم تا همه چیز سر جای خودش باقی بماند در دوستی ها هم باید حد و مرز رعایت شود چون دوستی های افراطی آسایش و راحتی را از انسان می گیرد. با استفاده از مثال های گوناگون این مطلب را عنوان کرده…
بعد مثال کتاب را که رضا و مجید به خانه احسان رفته اند را توضیح می دهیم و درباره این نکته که هیچ وقت از نه گفتن خجالت نکشند با دانش آموزان صحبت کرده و با مثال های گوناگون: در موقع رفتن به جشن تولد های دوستان خود…
* ارزشیابی مرحله ای
– برای حفظ و نگهداری دوستانمان چه کار هایی باید بکنیم؟
– شما در چه مواقعی به دوستان خود نه می گویید؟
* ارزشیابی پایانی نتیجه گیری و جمع بندی
– سه مطلبی را که باید در آداب دوستی رعایت کنیم نام ببرید؟
– حفظ دوستی به چه معناست؟
– حد و مرز دوستی چگونه باید باشد؟
– چه موقع می توانیم به دوستان خود نه بگوییم؟
– معنی شعر زیر را بگویید؟
دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی
ما یاد گرفتیم که دوستی آدابی دارد که باید آن را رعایت کنیم. چگونه با دوستانمان رفتار کنیم. (چه کار هایی برای حفظ و نگهداری آن انجام دهیم. ) رعایت کردن حد و مرز دوستی، چون دوستی های افراطی باعث می شود آرامش را در زندگی از دست بدهیم. نه گفتن در دوستی باید مورد توجه قرار گیرد.
* تعیین تکلیف و فعالیت های تکمیلی
کاربرگ های مربوط به درس را حل کنید و از بین سه فعالیت زیر یک مورد را به دلخواه انتخاب کرده و…
الف: سخنی از امام یا قرآن یا شعر در رابطه با آداب دوستی را روی کارتی نوشته و دور آن را تزئین کرده، بهترین کار در کلاس نصب می شود.
ب: کتاب قصه ای از کتابخانه مدرسه در رابطه با موضوع درس بگیرید و آن را خوانده و خلاصه آن را برای جلسه آینده آماده کنید.
ج: خاطره ای از دوستی هایتان را برای جلسه بعد نوشته و همراه خود بیاورید.
به دانش آموزان گفته می شود که در جلسه آینده از یکی از ماموران نیروی انتظامی دعوت می شود (درباره آسیب های اجتماعی) سوالات خود را جهت پرسیدن آماده کنند.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت ١
به طور گروهی رفتارهایی را که موجب ناراحتی دوستان از یکدیگر و بر هم خوردن دوستی ها می شود، فهرست کنید و در کلاس بخوانید.
۱- دروغ گفتن ۲- بدبینی نسبت به یگدیگر ۳- درک نکردن یکدیگر ۴- بد اخلاقی و بی ادبی ۵- راز دار نبودن ۶- گذشت نداشتن 7- خیرخواه یکدیگر نبودن 8- فخر فروشی و خود بزرگ بینی 9- عیب جویی از دوستان و عیب دوست خود را به دیگران گفتن.
* فعّالیت 2
کاربرگه شماره ی (1) و (2) را انجام دهید.
*کار برگه ۱ دوستی*
موقعیت 1
بحث گروهی – موقعیت های زیر را بخوانید و درباره کارهای افراد گفت و گو کنید. کار کدام یک از آنها درست یا نادرست است؟ بهتر است هر یک از آنها در این موقعیت چگونه رفتار کنند؟
حسن و پوریا در همسایگی هم زندگی می کنند و با هم دوست و همکلاس هستند. آنها فردا امتحان ریاضی دارند. پوریا نتوانسته است بعضی مطالب را خوب یاد بگیرد و از حسن خواهش می کند که به خانه آنها بیاید و به او ریاضی یاد بدهد. از طرفی حسن می خواهد بهترین نمره کلاس را بگیرد و نفر اوّل باشد و نمی داند چه تصمیمی بگیرد. ← پوریا کار درستی کرده که از حسن در خواست کمک کرده است. حسن هم می تواند به پوریا ریاضی یاد بدهد و هم می تواند با تلاش، بهترین نمره کلاس را بگیرد.
موقعیت ۲
سارا و نرگس دوستان صمیمی هستند. آنها هر روز باهم به مسابقه می روند. با هم درس می خوانند و گاهی در روز های تعطیل نیز به خانه یکدیگر می روند. خانواده نرگس یک خانه جدیدی در یک محلّه دیگر شهر خریده اند و قرار است به آنجا اسباب کشی کنند. نرگس هم باید در یک مدرسه دیگر ثبت نام کند. سارا خیلی گریه می کند و نمی تواند درس هایش را خوب بخواند. ← سارا کار درستی نمی کند. سارا و نرگس می توانند در هفته یک یا دوبار به کمک والدین به خانه یکدیگر بروند تا هم دیدار ها تازه شود هم با یکدیگر درس بخوانند، اما سارا باید بداند دوستی تا جایی خوب است که به ما ضربه نزند. او دچار دوستی افراطی شده و بهتر است این مشکل را حل کند.
موقعیت ۳
مریم و لیلا باهم دوست هستند مریم متوجه می شود که لیلا گاهی پشت سر یکی از همکلاسی هایشان بدگویی می کند. مریم با مهربانی به لیلا می گوید: همان طور که ما دوست نداریم کسی پشت سر ما حرف بزند، پس ماهم نباید پشت سر دیگران عیب گویی کنیم؛ امّا لیلا اخم هایش را در هم می کشد و ناراحت می شود و… ← لیلا کار اشتباهی می کند او باید بداند که دوست خوب کسی است که عیب های دوستش را به او گوشزد کند. مریم کار کاملا درستی انجام داده است و درست نیست لیلا از دست او ناراحت شود.
*کار برگه ۲ نه گفتن*
۱- تمرین "نه گفتن": همفکری کنید و جمله ای مناسب بنویسید.
یکی از همکلاسی هایتان، شما را به جشن تولدش دعوت کرده است. پدر و مادرتان، هم کلاسی شما و خوانواده اش را نمی شناسند و به شما اجازه نمی دهند در این مهمانی شرکت کنید. همکلاسی شما دوباره تلفن می زند و به شما اصرار می کند که حتماً بیاید. شما چه می گویید؟ چگونه؟ ← با حترام و لحن جدی می گویم، چون احترام پدر مادرم خیلی مهم است و آنها راضی نیستند، پس نمی توانم بیایم. بعد تولّدش را تبریک گفته و معذرت خواهی می کنم.
یکی از دوستان شما، تشویقتان می کند که باهم در امتحان تقلّب کنید و شیوه ای را هم برای این کار به شما نشان می دهد. اما نظر شما این است که هر نمره ای بگیرید، بهتر از این است که این کار نادرست را انجام بدهید. شما چه می گویید؟ چگونه نظر خود را مطرح می کنید؟ ← هر نمره ای بگیرید بهتر از تقلّب (دزدی علمی) است. زیرا تقلّب کردن، یعنی دزدی و دروغ گفتن به خود معلّم؛ بنابراین نظر خود را محترمانه و قاطعانه مطرح می کنم.
حمید با عجله در حال رفتن به مدرسه است. پسری با موتور به او نزدیک می شود و می گوید: می خواهی تو را سریع به مدرسه برسانم؟ سوار شو. حمید آن پسر را نمی شناسد نباید اعتماد کنیم، چون ممکن است به ما آسیب بزند. حمید باید قاطعانه "نه" بگوید.
نرگس و نسترن در حال برگشتن از مدرسه هستند. خانمی به آنها نزدیک می شود و می گوید: در کوچه مجاور، در خانه ای نمایشگاه لباس های قشنگ و ارزان قیمت بر پا شده است. او به نرگس و نسترن اصرار می کند که به همراهش بروند و اگر لباس ها را پسندیدند، بعداً با خوانواده هایشان به خرید بیایند. به نظر شما نرگس و نسترن چه پاسخی باید بدهند؟ چرا؟
باید قاطعانه بگویند که همراه مادرشان می آیند هیچ وقت به کسی که نمی شناسند اعتماد نکنند، حتی اگر بهترین پیشنهادها را به آنها بدهند. در یک بند به طور مختصر بنویسید.
۲- شما به عنوان یک دوست خوب چه کارهایی برای دوستانتان انجام می دهید و چگونه رفتار می کنید؟ سعی می کنم در مشکلات به آنها کمک کنم و غم خوارشان باشم. گذشت و فداکاری باعث حفظ دوستی ها می شود، به آنها احترام می گذارم، با آنها صادقانه رفتار می کنم و هرگز دروغ نمی گویم و حدّ و مرز دوستی را رعایت می کنم.
۳- این عبارت ها را به دلخواه کامل کنید:
* دوست من کسی است که ← در سختی ها مرا تنها نگذارد، در اشتباهات مرا هدایت کند و اشتباه مرا ببخشد و با من خوش رفتاری کند، مرا در کار های راهنمایی کند و خیرخواه من باشد.
* من به دوستانم احترام می گذارم زیرا ← آنها را دوست دارم و با هم عهد و پیمان دوستی بسته ایم که به همدیگر احترام بگذاریم و بدی یکدیگر را نخواهیم.
* هر گاه از دوستم خطایی مشاهده کنم ← در خلوت و دور از چشم دیگران به او گوشزد می کنم و خطایش را می بخشم، زیرا انسان مومن خوبی ها را می بیند و اشتباهات دیگران را می بخشد.
* فعّالیت 3
معنی این شعر چیست؟ مربوط به کدام یک از توصیه های مربوط به دوستی در صفحه قبل است؟
دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی
دوست کسی است که در هنگام ناراحتی و گرفتاری دست دوست خود را بگیرد. (به کمک و یاری رساند. ) این بیت مربوط به توصیه ای است که می گوید دوستان باید در مسائل و مشکلات باهم احساس همدردی و خیرخواهی داشته باشند و به هم کمک کنند. اکنون که این فصل را به پایان رساندید، روی یک برگ کاغذ بنویسید چه سوال های دیگری در مورد دوستی و دوست دارید؟
سوالات درس به همراه پاسخ
1- به منظور از ضرب المثل "پیدا کردن دوست آسان است اما حفظ و نگهداری آن مشکل است" چیست؟
پاسخ: یعنی اینکه ما می توانیم دوستان زیادی پیدا کنیم اما این که چگونه با همه دوستان خود رفتار درست و صادقانه ای داشته باشیم که دوستی ما ادامه پیدا کند کار مشکلی است.
۲- بعد از دوست شدن با دیگران چه مسئله مهمی پیش می آید؟
پاسخ: حفظ و نگهداری دوستی
٣- حفظ و نگهداری دوستی یعنی چه؟
پاسخ: حفظ دوستی یعنی این که ما با دوستانمان چه رفتارهایی داشته باشیم تا دوستی ادامه پیدا کند. چه کنیم تا دوستی ها به هم نخورد و محکم تر شود.
4- پس از دوست شدن در رابطه ی دوستی به چه نکاتی باید توجه کرد؟
پاسخ: به دوست وفادار باشیم و در غیاب دوستمان هم از او دفاع کنیم. کاری نکنیم که دوستان ما به خاطر خواسته های ما به دردسر و زحمت بیفتند. اگر خطایی در دوستمان دیدیم، عیب جویی نکنیم. بلکه با رفتار محبت آمیز و در خلوت به او تذکر دهیم اگر دوستمان کار اشتباهی انجام داده و عذر می خواهد، او را ببخشیم. با یکدیگر با احترام برخورد کنیم و بیش از حد شوخی نکنیم. در مسائل و مشکلات با هم احساس همدردی و خیرخواهی داشته باشیم و به هم کمک کنیم.
5- چرا در دوستی باید حد و مرز داشته باشیم؟
پاسخ: زیرا اگر از حدود خود بیشتر بروند، مشکلاتی به وجود می آورند.
6- چرا باید از دوستی های افراطی پرهیز کرد؟
پاسخ: این نوع وابستگی زیاد از حد به دوست و آرامش روحی افراد را بر هم می زند. پس باید از دوستی های افراطی پرهیز کرد.
۷- در دوستی در چه مواقعی باید (نه) بگویم؟
پاسخ: موقعیت هایی که افراد از ما درخواست های نابجا دارند.
۸- در روابط با دوستان یا حتی بزرگترها، موقعیت هایی پیش می آید که افراد از ما درخواست های نابجایی دارند. در این موارد چه باید بکنیم؟
پاسخ: وقتی کسی از شما چیزی یا کاری را می خواهد که به نظر شما نادرست است باید قاطعانه و محکم "نه" بگویید از "نه" گفتن خجالت نکشید اما سعی کنید محترمانه "نه" بگوید اگر لازم دانستید دلیل "نه" گفتن خودتان را هم بگویید.
۹- چرا گاهی نه گفتن سخت می شود؟
پاسخ: ممکن است احساس کنیم که با نه گفتن، آنها از دست ما ناراحت می شوند با از این که نظر واقعی مان را بگوییم خجالت بکشیم گاهی تصور می کنیم اگر به آنها "نه" بگوییم ما را مسخره می کنند با فکر می کنند ما بچه هستیم.
۱۰- اگر انسان برخلاف عقیده ی خودش، همه ی خواسته های دیگران را قبول کند و بخواهد آنها را راضی نگه دارد، چه اتفاقی می افتد؟
پاسخ: ممکن است حتی برای خودش و خانواده اش دردسر درست کند.