نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: چهارم دبستان
درس2 : اینجا محله ی ماست
اهداف و انتظارات
پس از تدریس این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
* بخش های مختلف و مراکز فرهنگی و تفریحی محله خود نظیر کتابخانه، مسجد و بوستان را شناسایی و معرفی کنند.
* درباره مسجد محله خود (مثلاً سال تاسیس، کارکرد و فعالیت های آن) پرس وجو کنند.
* تغییرات محله را در روند زمان بررسی کنند.
* در یکی از فعالیت های مربوط به محله خود مشارکت کنند.
پیشنهادهایی برای شروع و پیشبرد درس
* آماده کنید
* بهترین پیشنهاد برای شروع آموزش، بازدید از محله است. گروه های دانش آموزان همراه معلم خود یا اولیای مدرسه و در صورت نیاز اولیای دانش آموزان، برای بازدید به محله ای که مدرسه در آن واقع است، بروند.
* قبل از رفتن به محله، دانش آموزان را توجیه کنید که باید محله را با دقت مشاهده کنند و درصورت امکان در همان محل، نقاشی آن را بکشند وگرنه زمانی که به کلاس برگشتند، هر چیزی را که دیده اند، ترسیم کنند و در جلسه بعد تصاویر نقاشی بر روی دیوار کلاس را کنار هم بچینند تا دانش آموزان به ویژگ یها و امکانات موجود محله مدرسه خود پی ببرند.
* در صورت امکان از آنها بخواهید محله زندگی خود را نقاشی کنند و به کلاس بیاورند (این امکان وجود دارد که دانش آموزان شما در محله ای غیر از محله ای که مدرسه در آن واقع شده است، زندگی کنند. )
* در مناطق روستایی ممکن است همه در یک محله که همان محله مدرسه است، زندگی کنند. مانعی ندارد شما می توانید با مقایسه نقاشی های دانش آموزان، وجوه اختلاف و اشتراک آنها را بیابید و درباره آن در کلاس بحث و گفت وگو کنید.
* آموزش دهید
* مانند تصویر کتاب با همکاری دانش آموزان، ماکت محله ای را که از آن بازدید کرده اید، بسازید. (از شما آموزگار عزیز خواهشمندیم این مسئولیت را به والدین محول نکنید؛ بلکه تمامی کار آماده سازی ماکت در کلاس و زیر نظر شما انجام شود. )
* برای درست کردن ماکت ابتدا معلم روی یک مقوای بزرگ نقشه محله را بکشد، یعنی خیابان ها و محدوده های تقریبی را مشخص کند. باتوجه به آنچه دانش آموزان مشاهده کرده اند، بخواهید نمادهای مهمی را که در محله دیده اند، به صورت کاردستی با مقوا درست کنند، برای مثال یک بانک، آپارتمان، پارک و… هرگروه از دانش آموزان بخشی از کار را به عهده بگیرند. از ماشین های کوچک اسباب بازی، درخت های پلاستیکی، بعضی از اسباب بازی ها و … می توانند استفاده کنند.
* سپس از دانش آموزان بخواهید به کمک پدر و مادرشان، نزدیکترین مسجد و بوستان محله خود را به خانه شان شناسایی کنند و فعالیت های صفحه 6 را انجام دهند.
* در روستا نیز مطالب مربوط به آشنایی با مسجد و حسینیه و محل های عبور و مرور و گذرگاه ها و رعایت نظافت به ویژه دفع صحیح زباله و مراقبت از محیط زیست، مورد تاکید قرار بگیرد.
* تغییرات محله: دانش آموزان، سال قبل با مفهوم خانه های قدیم و جدید آشنا شده اند و می توانند تفاوت های آنها را از یکدیگر تشخیص دهند. در این بخش تصویری از یک محله قدیمی و تصاویری از تغییرات آن را به دانش آموزان نشان دهید.
* به دانش آموزان بگویید به تصاویر صفحه 7 کتاب که محله ای را در اطراف میدان امام خمینی نشان می دهد، با دقت نگاه کنند و تفاوت های آن را بگویند.
این تغییرات عبارت اند از:
– رنگ عکس (عکس قدیمی، سیاه و سفید و عکس جدید رنگی گرفته شده است که نشان دهنده تغییر در فنّاوری عکاسی است. )
– تصویر قدیمی بادگیرها را نشان می دهد که در گذشته نقش تهویه هوا را انجام می دادند و در عکس جدید کولرهای آبی مشاهده می شود.
– در تصویر قدیمی، کالسکه ها و اسب ها دیده می شوند و فقط یک ماشین قدیمی وجود دارد؛ اما در تصویر جدید، تاکسی و موتور سیکلت دیده می شود.
– در تصویر جدید، ساختمان چند طبقه وجود دارد و در تصویر قدیمی این ساختمان دیده نمی شود.
– در تصویر جدید، درخت های بیشتری در جلوی ساختمان دیده می شود و تابلوهای راهنمایی و رانندگی نیز مشاهده می شود.
* در صورت امکان تعدادی عکس از محله های قدیمی و جدید شهر خودتان پیدا کنید و به کلاس ببرید و از دانش آموزان بخواهید شباهت ها و تفاوت های عکس ها را بگویند و آنها را با یکدیگر مقایسه کنند و به این ترتیب بفهمند که محله ها در طول زمان دچار تغییر می شوند.
* به پایان ببرید
* از دانش آموزان بخواهید کاربرگه شماره 1 را که بازدید از محله به همراه پدر و مادر است، انجام دهند. هدف از یک سو توجه به شرایط فیزیکی و محل زندگی است؛ مانند دیدن پدیده های طبیعی، ساختمان های مهم محله و مشاغلی که در آن وجود دارد و همچنین مکان هایی که مورد علاقه دانش آموزان است و نسبت به آن ها تعلق خاطر دارند. از سوی دیگر کامل کردن این کاربرگه با کمک پدر و مادر، این امکان را فراهم می آورد تعامل بیشتری بین آنها صورت بگیرد و والدین از خاطرات خود در محله های قدیمی تعریف کنند و گذشته را با وضعیت موجود محله، مقایسه کنند. (مهارت های مشاهده دقیق و یادداشت برداری در این فعالیت، مورد تاکید است. )
* هدف از طراحی کاربرگه شماره 2 نیز جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه است؛ زیرا سن دانش آموزان اجازه نمی دهد که آنها درباره تغییرات محله خاطره یا ذهنیتی داشته باشند؛ بنابراین بهترین حالت این است که با یکی از ساکنان قدیمی محله مصاحبه کنند و نتیجه را به کلاس بیاورند و برای هم کلاسی هایشان بخوانند.
* در تصویر پایین این کاربرگه، نقاشی یک محله وجود دارد که از دانش آموزان خواسته شده است در آن چند تغییر به وجود بیاورند. این کار جنبه خلاقیتی دارد. مثلاً ممکن است دانش آموزان وسایل ورزشی در یک بوستان را نقاشی کنند، یا ساختن یک فرهنگسرا و صندوق پست را پیشنهاد کنند یا در بخش دیگر محله، بوستان جدیدی بسازند.
* از دانش آموزان بخواهید این فعالیت را به دقت انجام دهند و در کلاس به نمایش بگذارند. دانش آموزان به دلیل قوی بودن تخیلشان، گاه پیشنهادهای جالب و زیبایی را در این فعالیت ارائه می کنند.
* محورهای عمده ارزشیابی
* دانش آموزان باید بتوانند چند مورد از مراکز فرهنگی و تفریحی محله خود را شناسایی کنند با کمک بزرگ ترها درباره مسجد محله خود پرس وجو کنند. مصاحبه کاربرگه شماره 1 و 2 را انجام دهند و از آغاز تا پایان سال تحصیلی در یک فعالیت مربوط به محله خود مشارکت کنند (برای مثال برگزاری یک جشن) و در تولید ماکت یا ترسیم نقشه محله خود پس از بازدید به طور گروهی، نقشی ایفا کنند.
* ابزارهای ارزشیابی عمدتاً پرسش و پاسخ شفاهی و سیاهه بررسی فعالیت های بالا می باشد.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی
از دانش آموزان انتظار می رود در پایان درس با خصوصیات محله آشنا شوند.
* اهداف رفتاری
انتظار می رود که دانش آموزان بتوانند…
– مراکز هنری و فرهنگی و تفریحی محله ی خود را مانند مسجد، بوستان، کتابخانه و….. شناسایی و معرفی کند.
– درباره ی مسجد محل زندگی خود (فعالیت ها و کارکردهای آن) پرس و جو کند.
– ماکت محل زندگی خود، یا محلی را که با معلم و دوستانش را بازدید کرده، با همکاری گروهی بسازد.
– تغییرات یک محله و نیز برخی خیابان ها و محله های مهم را در دوره های زمانی مختلف بررسی کند.
* رفتار ورودی
دانش آموزان با مطالب درس قبل آشنا هستند.
* ارزشیابی تشخیصی
سوالاتی از درس قبل از دانش آموزان می پرسیم.
* رسانه های آموزشی
کتاب تعلیمات اجتماعی چهارم ابتدایی، فیلم و تصاویر آموزشی، کاربرگه ی 1 و 2، تصاویری از بوستان ها و مساجد و… ، تصاویری از محله های مختلف یک شهر در دوره های مختلف زمانی.
* روش های یاددهی یادگیری
تلفیقی از روش های بحث گروهی، سخنرانی، پرسش و پاسخ، عکس خوانی، بازدید از محیط(اردو)
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی گروهی
* فعالیت های مقدماتی
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیصی درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
در صورت امکان، دانش آموزان را (به همراه اولیای خود) برای بازدید از محله ببرید. قبل از رفتن به بازدید، از فراگیران بخواهید تا محله را خوب مشاهده نمایند؛ در صورت امکان، اجزائی از محله (از قبیل خانه های مردم، دکه ی روزنامه فروشی، بوستان، مسجد، مغازه ها، بانک و… ) را نقاشی کنند و حتی می توانند گزارشی از بازدید خود تهیه نمایند.
معلم می تواند در جلسه ی بعدی، نقاشی های دانش آموزان را در تابلو نصب کرده و از سایر دانش آموزان بخواهید درباره ی این تصاویر در کلاس توضیحاتی بدهند.
نکته: قبل از جلسه ی درس از دانش آموزان بخواهید تا از محل زندگی خود نقاشی بکشند و به کلاس بیاورند ممکن است محل سکونت دانش آموزان با مدرسه ای که درس می خوانند فرق داشته باشد. فراگیران با دقت فراوان، به مشاهده ی محله می پردازند و آنچه را می بینند به تصویر می کشند و از جزئیات مشاهدات خود، گزارش توصیفی تهیه می کنند. از دانش آموزان بخواهید نمونک محله ای را که با کمک معلم خود انجام دادند بسازند.
نکته: از دانش آموزان بخواهید تا کار درست کردن نمونک محله را به طور گروهی انجام دهند و از مشارکت اولیا بهره نگیرند. هم چنین دانش آموزان می توانند بخشی از کار را در کلاس زیر نظر معلم انجام دهند. . برای درست کردن نمونه دانش آموزان ابتدا روی مقوا نقشه ی محل بازدید را می کشند و اجزای محله از قبیل خیابان ها و خطوط مربوطه را ترسیم و نمادهای مشخص محله را روی مقوا کشیده و به صورت کاردستی، درست می کنند.
برای مثال، خودرو های شخصی، اتوبوس و خودروهای امدادی، بانک، مسجد، درخت های کنار پیاده روها، ایستگاه اتوبوس، بوستان، مغازه و… را با استفاده از اسباب بازی های کوچک روی مقوا می چسباند.
انجام کاربرگه ی 1
از دانش آموزان بخواهید تا کاربرگه ی شماره 1 را با کمک پدر و مادر خود در منزل انجام دهند یا مشاهده ای که دانش آموزان از اردوی بازدید از محله انجام داده اند. می توانند کاربرگه را با راهنمایی اولیای خود انجام دهند. هدف از انجام کاربرگه ی شماره ی 1 این است که دانش آموز به دیدن پدیده های محیطی و دقت در آن ها علاقه مند شود و از دیدن مناظری که تا به حال با بی توجهی از آن عبور می کرده است، دقت بیشتری نشان دهد. با انجام این فعالیت، مهارت های مشاهده ای دقیق و یادداشت برداری مورد توجه قرار می گیرد. دانش آموزان با مشاهداتی که از محله انجام دادند، می توانند کاربرگه ی شماره ی 1 را انجام دهند.
دانش آموزان در کاربرگه مزبور، به ساختمان های مهم محله، خیابان های فرعی و اصلی (خیابان های معروف)، مشاغل افراد در محله، پدیده های طبیعی مانند درخت، (احیانا کوه در روستاها، جنگل و رودخانه) جوی آب در کناره ی خیابان ها و…….. آشنایی پیدا می کنند.
از یکی از دانش آموزان بخواهید تا قسمتی از متن درس مربوط به مسجد و بوستان را بلندخوانی کند. از دانش آموزان بخواهید از تجارب خودشان، درباره ی کارکردهای مسجد و بوستان، برای دانش آموزان کلاس صحبت کنند.
یکی از دانش آموزان بند مربوط به مسجد و بوستان را بلند می خواند و بقیه گوش می کنند. دانش آموزان از فعالیت ها و تجارب خود در مسجد نظیر برگزاری اعیاد و مراسم سوگواری، جلسات تفریحی در تابستان و…. بیان می کنند.
انجام فعالیت شماره ی 1، صفحه 6
انجام این فعالیت زمانی امکان پذیر است که دانش آموز به همراه معلم خود از محل بازدید کرده باشد هدف از انجام این فعالیت شناخت مکان ها (مخصوصا مکان های مذهبی در جامعه) و اگاهی از فعالیت های این اماکن در محله است. دانش آموزان این فعالیت را با شناختی که از بازدید محله پیدا کرده اند بررسی می کنند.
انجام فعالیت شماره ی 2 صفحه 6
از دانش آموزان بپرسید برای بهتر شدن محله شان چه پیشنهاداتی دارند؟ از آن ها بخواهید پیشنهادات شان را لیست کنند و مشخص کنند که انجام چه فعالیت های پیشنهادیشان، توسط مردم در محله ها صورت می گیرد. این فعالیت به دانش آموزان کمک می کند تا ضمن شناخت بیشتر از کارکردهای محله، نیازهای فعالی محله خود را بشناسند و درباره ی آن فکر کنند.
دانش آموزان در مطالعات اجتماعی کلاس سوم با مفهوم خانه های جدید و قدیم آشنا شده اند و می توانند تفاوت های آن ها بفهمند. دانش آموزان در گروه های خود درباره ی فعالیت فکر می کنند و پیشنهادات خود را در گروه به بحث و و داوری می گذارند.
انجام فعالیت شماره ی 1 و 2 صفحه 7
به دو تصویر کتاب در صفحه 7 اشاره کنید و از دانش آموزان بخواهید تا به تغییرات و تفاوت ها اشاره کنند. به دانش آموزان بگویید این عکس مربوط به میدان توپ خانه ی سابق و میدان امام خمینی فعلی واقع در تهران است. احیانا دانش آموزان به مواردی چون تفاوت رنگ دو عکس اشاره کنند، هم چنین به بادگیرهای پشت بام ساختمان در عکس قدیمی که نقش تهویه ی هوا را برعهده داشته توجه می کنند و کولرهای آبی که در تصویر جدید نشان داده شده است. در عکس های قدیمی کالسکه ها و در عکس جدید خودروها قابل شناسایی اند و نیز مواردی از این قبیل. توجه دانش آموزان را به گذر زمان و این که با افزایش جمعیت و ورد تکنولوژی، امکانات بیشتری به وجود آمده و در دسترس قرار می گیرد، اشاره نمایید.
دانش آموزان با انجام فعالیت شماره ی 1 و 2 صفحه 7 به تغییرات محله در طول زمان بیشتری آشنا می شوند. دانش آموزان با بررسی تغییرات و تفاوت های دو عکس به موارد زیر اشاره می کنند:
تغییر رنگ دو عکس، سیستم حمل و نقل عمومی شهر، نمای بیرونی ساختمان ها، پوشش گیاهی خیابان ها، سقف ساختمان ها و…
انجام کاربرگه ی شماره ی 2
از دانش آموزان بخواهید تا کاربرگه ی شماره ی 2 را انجام دهند هدف از انجام این کاربرگه، جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه است. برای این منظور از دانش آموزان بخواهید تا با یکی از ساکنان قدیمی محله مصاحبه کنند و نتیجه را برای کلاس بخوانند.
در تصویر پایین کاربرگه، نقاشی یکی از محله ها وجود دارد و دانش آموز باید در آن چنان تغییر ایجاد نماید. چون در این فعالیت، از دانش آموز خواسته شده که به دلخواه تغییرات را ایجاد نماید، لذا جنبه ی خلاقیتی آن می تواند در رشد فکری و توسعه بصری آن نقش داشته باشد. برای مثال، دانش آموز می تواند وسایل ورزشی را در بوستان نقاشی کند، یا تصویر کتابخانه ی مرکزی شهر یا محله را در نزدیکی مدرسه بکشد.
دانش آموزان کاربرگه ی شماره ی 2 را انجام می دهند و با پیشنهادهای جالب در به تصویر کشاندن تصویر محله، آموخته های خود را تمرین می کنند.
ارزشیابی مصاحبه و کاربرگه های 1 و 2 درس، تولید نمونک از محله، مشارکت در بحث و گفت و گوی کلاسی و سیاهه ی بررسی رفتارهای دانش آموز توسط معلم.
* تعیین تکلیف
در صورت امکان تصاویر قدیمی و جدید برخی از خیابان های شهر محل زندگی خود را جست و جو و به کلاس بیاورید و بر روی تابلو کلاس نصب نمایید.
در بوستان ها (پارک ها) چه فعالیت ها و کارهایی می توان انجام داد؟ سه مورد را نام ببرید.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- از محل های اجتماع مردم چهار مورد نام ببرید.
جواب: مسجد، مدرسه، ورزشگاه، مجتمع های فرهنگی و هنر
2 – در مسجد معمولا چه کارهایی انجام و چه مراسمی برگزار می شود؟
جواب: کارهایی مثل عبادت خدا، با خبر شدن از حال هم، مشورت برای حل مشکلات محله، و مراسماتی مثل دعا و عزاداری و جشن های مذهبی و…
3- نماز جماعت چگونه برگزار می شود؟
جواب: مردم پشت سر امام جماعت در صف های منظم روبه قبله می ایستند و امام جماعت جلو تر از همه در محراب قرار می گیرد.
4- بوستان محل چه کارهایی هست؟
جواب: بازی و ورزش، استراحت و گردش و…
5- وظیفه مادر مورد حفظ و نگه داری بوستان چیست؟
جواب: همه ما باید برای تمیز نگه داشتن بوستان و مراقبت از آن تلاش کنیم، چمن ها را لگد نکنیم، گل ها را نچینیم، به وسایل بازی آسیب نرسانیم، زباله ها را در سطل مخصوص بریزیم.
6- معمولا چه تغییراتی در محله به وجود می آید؟
جواب: مردم برای زندگی به جای دیگر می روند و افراد دیگری جای آن ها را می گیرند. – شکل و نوع ساختمان ها و فعالیت ها تیز تغییر می کند. – بعضی وقت ها هم امکانات عمومی جدیدی مثل ایستگاه اتوبوس، باجه ی تلفن عمومی، فضای سبز و کتابخانه در محله ایجاد می شود.