نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: سوم دبستان
درس3: همیشه با من
مقدمه
این داستان به دوران کودکی پیامبر اکرم (ص) اشاره می کند. دورانی که پیامبر (ص) در میان خانواده حلیمه به سر می برد و این دایه مهربان همچون کودک خود، از او نگهداری می کند. محمد (ص) هنوز کوچک است و برایش ممکن نیست که همراه با فرزندان حلیمه به صحرا برود و مانند آنها کار کند. اما دل مهربان او نگران برادرانی است که در صحرا با سختی ها دست به گریبان هستند.
او این نگرانی را با حلیمه در میان می گذارد. حلیمه دلسوز و مهربان می خواهد محمد خردسال را همراه فرزندانش روانه صحرا کند، اما نگران است که آسیبی به او برسد. او سفارش های لازم را به فرزندانش نموده است، ولی باز نگران امانتی است که آمنه مادر پیامبر (ص) به او سپرده است. حلیمه برای حفاظت از جان محمد (ص) مهره ای را به گردن او می آویزد، ولی محمد (ص) گردنبند را باز می کند و با ادب می گوید: مادر، از این گردنبند هیچ کاری برنمی آید. من کسی را دارم که همیشه و در همه جا با من است. او مرا از خطرها حفظ می کند.
این داستان نمونه ای از رفتار پسندیده پیامبر (ص) در دوران کودکی، ایمان او به خدا و اهل تفکر بودن آن حضرت، حتی در دوران کودکی را نشان می دهد. پیشنهاد می شود با توجه به پیمانه ای بودن آموزش درس هدیه های آسمان، در صورت امکان، این درس با توجه به مناسبت های مرتبط با پیامبر اکرم (ص) در زمان تولد یا مبعث ایشان تدریس شود.
اهداف درس
* آشنایی با زندگی و ویژگی های پیامبر اکرم (ص) در دوران کودکی
* احساس علاقه و محبت نسبت به پیامبر اکرم (ص) و اعمال و رفتار ایشان
* ادای احترام نسبت به پیامبر اکرم (ص)
* تلاش برای الگو گرفتن از زندگی و شخصیت پیامبر اکرم (ص)
* آشنایی با پیام قرآنی
توصیه هایی برای شروع مناسب تدریس
1. متن درس را همانند یک قصه، حسّ و حالی مناسب و متناسب با موقعیت آن برای دانش آموزان بخوانید. بهره گیری از فنّ قصه خوانی نیز مناسب است. هنگام خواندن درس توقف، تامل ها، نگاه های معنادار شما به بچه ها، حرکات سر و صورت و… همه می تواند از متن درس به عنوان یک متن زنده و تفکر برانگیز، ابزاری مناسب برای ایجاد فرصت یادگیری بسازد.
2. برای اینکه کودکان به ویژه خردسالان به مفاهیم واقعی از پیامبر دست یابند و از او یک موجود فوق العاده به دور از ویژگی های یک انسان تصور نکنند، می توان از چنین عباراتی استفاده کرد:
* ما نمی دانیم که حضرت محمد (ص) چه چهره ای داشته است. ما هیچ تصویر نقاشی شده ای از او هنگامی که بر روی زمین زندگی می کرده، در دست نداریم.
* حضرت محمد (ص) یک انسان درستکار بوده است، انسانی مثل ما.
* او واقعاً زندگی کرده است، به دنیا آمده و از دنیا رفته است.
* او می خورده، می نوشیده، و می خوابیده است، مثل ما.
* او هم در کودکی مثل یک کودک بازی می کرد، مثل ما.
* وقتی که سرد بود، او هم می لرزید، مثل ما.
* وقتی که گرم بود، او هم عرق می کرد، مثل ما.
* وقتی که خوشحال بود، او هم می خندید، مثل ما.
* هنگامی که غمگین می شد، گریه می کرد، مثل ما.
( فرصت خوبی است که موضوع احترام گذاشتن به مادر و پدر و رفتار صحیح با بزرگ ترها بار دیگر در اینجا مطرح شود و مورد بحث و گفت وگوی دانش آموزان قرار گیرد. )
3. اگر این امکان را داشته باشید که باز هم برای ایجاد اشتیاق نسبت به شنیدن داستان و درک مفاهیم آن از قصه دیواری برای این درس استفاده کنید بسیار مناسب است.
4. می توانید از قبل دانش آموزان را به خواندن قصه دیواری تشویق کنید. قصه دیواری ابزار خوبی برای قصه گویی شما یا خودتان خواهد بود.
برای مثال:
* قصه دیواری می تواند بسیار ساده باشد؛ یعنی یک کتاب پس از جداسازی متن تصاویر، با قرار گرفتن در یک یا چند تابلو، بر روی دیوار نصب شده و در معرض دید دانش آموزان قرار می گیرد، همچنین می تواند به صورت ویژه برای قرار گرفتن بر روی دیوار طراحی شود. شما می توانید با ذوق و سلیقه خود با استفاده از متن یا تصاویر یک کتاب، یا با تصاویری که خودتان، تهیه یا ترسیم می کنید، قصه دیواری تهیه کنید.
* بهترین حالت برای یک قصه دیواری، این است که از کلمات، کمتر در آن استفاده شود.
* خود دانش آموزان نیز می توانند قصه دیواری تهیه کنند. این کار برای آنها بسیار لذت بخش خواهد بود. به شرط آنکه، آمادگی کافی و امکانات لازم را برای انجام این کار داشته باشند.
فعالیت هاى درس
فکر می کنم: این فعّالیّت به منظور تکمیل اهداف حیطه شناختی درس پیش بینی شده و دانش آموزان آن را به صورت فردی انجام می دهند. دانش آموزان با توجه به متن درس به ویژگی های اخلاقی دوره کودکی پیامبر اکرم (ص) از جمله مهربانی، علاقه به کار و تلاش، ایمان به خدا، همدردی با دیگران، ادب، و… اشاره می کنند.
دوست دارم: در این فعالیت دانش آموزان مفاهیمی را که در درس راجع به کودکی پیامبر اکرم (ص) و ویژگی های اخلاقی ایشان آموخته اند با زندگی روزمره خود تطبیق می دهند. رفتار پیامبر اکرم(ص) در دوران کودکی می تواند بهترین الگوی رفتار کنونی آنها و دوستانشان باشد.
گفت وگو کنیم: این فعالیت برای جمع بندی محتوای درس توسط معلم و با مشارکت کامل دانش آموزان طراحی شده است. معلمان گرامی دانش آموزان را گروه بندی کرده و هر کلمه را در اختیار یک گروه قرار دهند. سپس از هر گروه، یک نماینده به بیان نظرات گروه پرداخته و در مورد واژه مورد نظر، صحبت کند. در ادامه سایر گروه ها به ارزیابی و داوری پاسخ گروه های دیگر بپردازند. فراموش نکنیم این فعالیت نه تنها اهداف درس در حیطه شناختی را برای دانش آموزان تثبیت و تقویت می نماید؛ بلکه اهداف درس در حیطه عاطفی (نگرشی) نیز تقویت و تثبیت می گردد.
ببین و بگو: این بخش با انجام یک فعّالیّت عینی و ملموس از سوی دانش آموزان، موجب تثبیت مفاهیم درس وتعمیق یادگیری می شود. شما می توانید با یادآوری درس پایه دوم با عنوان مهمان کوچک که نمونه هایی از رفتار پیامبر اکرم (ص) را بیان می کرد، ارتباط طولی مطالب را حفظ کنید. این فعالیت به دانش آموزان فرصت می دهد تا آنچه را در رابطه با رفتار پیامبر اکرم(ص) آموخته اند، مرور کنند.
بیندیشیم: با توجه به روشی که در پیش پیرامون پیام های قرآنی دروس گذشت، دانش آموزان در گروه های چند نفره با توجه به مضمون آیه، درباره پرسش مطرح شده به گفت وگو بپردازند. انتظار می رود دانش آموزان با توجه به مضمون آیه به این جمله درس "من کسی را دارم که همیشه و در همه جا با من است" نائل گردند.
بگرد و پیدا کن: این فعالیت می تواند به تثبیت مفاهیم درس در ذهن دانش آموزان کمک کند. چهار ویژگی بارز از کودکی پیامبر اسلام در متن انتخاب شده است تا دانش آموزان میان این ویژگی ها و قسمت های داستان ارتباط برقرار نمایند. یک مورد را خود دانش آموزان از متن انتخاب می نمایند.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
ضمن ابراز علاقه و احترام نسبت به پیامبر اکرم(ص)، به نمونه های متنوعی از ویژگی های دوران کودکی ایشان اشاره می کند.
مواردی را که مایل است از ویژگی های دوران کودکی پیامبر اکرم(ص) سرمشق بگیرد، با ذکر مثال توضیح می دهد.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
ضمن ابراز علاقه و احترام نسبت به پیامبر اکرم(ص) به چند نمونه از ویژگی های دوران کودکی ایشان، اشاره می کند.
مواردی را که مایل است از ویژگی های دوران کودکی پیامبر اکرم(ص) سرمشق بگیرد، با ذکر مثال بیان می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
قابل قبول
ضمن ابراز علاقه و احترام نسبت به پیامبر اکرم(ص) به چند نمونه از ویژگی های دوران کودکی ایشان اشاره می کند.
مواردی را که مایل است از ویژگی های دوران کودکی پیامبر اکرم(ص) سرمشق بگیرد، بیان می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با راهنمایی آموزگار ضمن ابراز علاقه و احترام نسبت به پیامبر اکرم(ص) به چند نمونه از ویژگی های دوران کودکی ایشان اشاره می کند.
با یاری معلم مواردی را که مایل است از ویژگی های دوران کودکی پیامبر اکرم(ص) سرمشق بگیرد، بیان می کند.
با کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های درس
* ممکن است برای دانش آموزان این سوال مطرح شود که چرا پیامبر اکرم (ص) نزد دایه زندگی می کردند و پیش مادر خودشان نبودند؛ در پاسخ می توانید چنین توضیح بدهید: افراد قبیله بنی سعد هر ساله به مکه می آمدند تا کودکان شیر خوار را با خود به صحرا ببرند و از آنها نگهداری نمایند. از این طریق هم درآمدی برای خود کسب می کردند و هم کودکان مکه در هوای پاک صحرا رشد می نمودند و از گزند بیماری ها بیشتر در امان می ماندند و مقاوم و نیرومند و با نشاط بار می آمدند. علاوه بر این، کودکان در میان مردم بادیه نشین، زبان فصیح عربی را نیز می آموختند. آن سال حلیمه نیز همراه شوهرش با قبیله بنی سعد به مکه آمدند. آمنه مادر بزرگوار پیامبر اکرم(ص)، همانند بقیه مادران قبیله قریش حضرت محمد (ص) را که شیرخواره ای یتیم بود به حلیمه سپرد تا فرزندش از مواهب زندگی در صحرا بهره مند گردد. برای اطلاع بیشتر از ماجرا، می توانید اصل این داستان را در کتاب های معتبر سیره مطالعه نمایید.
* متاسفانه یکی از آفت های جامعه امروز گرایش به برخی خرافات و باورهای غلط است که موجب رو آوردن برخی به فال بینی، رمالی، طلسم و برخی دیگر از رسومات غلط می شود. تمامی این موارد در دین اسلام به شدت نفی شده است و تاکید گردیده که سرنوشت تمامی انسان ها در گرو اعمال خود و تحت اراده الهی رقم می خورد. از این رو، تنها با توکل بر خدا و تلاش در جهت انجام وظایف الهی، می توان سرنوشت نیکی را برای خود رقم زد.
* دانش آموزان نیز باید از همین سن فرا گیرند که برای حفظ خود از خطرها نیاز به آویزان کردن گردنبند و دستبند و… نیست؛ بلکه با کمک خواستن از خدا و دقت و احتیاط می توانند خطرات را از خود دور کنند.
چگونگی تدریس درس (طرح درس)
* هدف کلی
از دانش آموزان انتظار می رود در پایان درس با پیامبر اکرم (ص) آشنا شوند.
* اهداف رفتاری
از دانش آموزان انتظار می رود در پایان درس:
1. آشنایی با زندگی و ویژگی های پیامبر اکرم (ص) در دوران کودکی
2. احساس علاقه و محبت نسبت به پیامبر اکرم (ص) و اعمال و رفتار ایشان
3. ادای احترام نسبت به پیامبر اکرم (ص)
4. تلاش برای الگو گرفتن از زندگی و شخصیت پیامبر اکرم (ص)
5. آشنایی با پیام قرآنی
* رفتار ورودی
دانش آموزان با مطالب درس قبل آشنا هستند.
* ارزشیابی تشخیصی
سوالاتی از درس قبل از دانش آموزان می پرسیم.
* رسانه های آموزشی
کتاب هدیه های آسمانی سوم ابتدایی، تابلو، ماژیک
* روش های یاددهی یادگیری
پرسش و پاسخ، بحث گروهی، سخنرانی
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی گروهی
* رفتار ورودی و ایجاد انگیزه
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور و غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیص درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
1. نمایش قسمتی از فیلم محمد رسول الله (ص)آن هنگام که بت های داخل خانه ی کعبه را در هم می شکند. در اینجا نیز همانند کودکی خود خدا پرستی خود را به نمایش می گذارد و از هر چه بت و شرک پرستی بیزاری می جوید.
2. پخش آن قسمت از فیلم محمد رسول الله (ص) زمانی که شبانه از مکه به سمت مدینه حرکت کرد و برای آن که از گزند دشمنان اسلام در امان بماند، در غار ثور پنهان شد و به اذن خداوند مهربان ورودی غار توسط عنکبوت و آن پرنده بسته شد، تا هیچ گاه دشمنان خدا نتوانند به پیامبر صدمه وارد کنند.
3. تصاویر مربوط به این دو اتفاق را نیز می توانیم در شروع درس به بچه ها نشان دهیم و از آنها بخواهیم که اگر داستان آن را می دانند برای کل کلاس تعریف کنند.
4. پیام قرآنی درس فَاللَهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ اَرْحَمُ الراحِمِینَ سوره ی یوسف، آیه 44 را با همدیگر بخوانیم، یا لوح فشرده (صوت) این آیه را پخش کنیم و همچنین اگر دانش آموزی سر کلاس داریم که می تواند این آیه را با صوت یا ترتیل بخواند و سپس در مورد معنی آن فکر کنیم و نظرات هر کدام از بچه ها را نیز بپرسیم.
5. در صورتی که داستان این درس به صورت کارتون موجود باشد می توانیم از این کارتون استفاده کنیم.
6. همچنین می توانیم برای جذاب شدن کلاس، نمایش این داستان از کودکی پیامبر(ص) را در کلاس اجرا کنیم. قبل از نمایش این داستان کارت هایی را آماده کنیم که عباراتی چون (آمنه، یتیم، صحرا، امین، عبدالله، شجاع، خداپرست، مهربان و دلسوز، شهر، و روستا، ترسو، خدا را نمی پرستید، نامهربان، بی رحم و… ) از بچه ها بخواهیم با توجه به نمایش و داستان خوانده شده عبارات و کلمات مناسب را انتخاب کنند و دلیل این انتخاب را نیز بگویند.
* ارزشیابی
انتظار داریم در پایان درس، بچه ها با دوران کودکی پیامبر اکرم (ص) آشنا شوند و بخش هایی از این دوران را بازگو کنند.
دانش آموزان می توانند نمونه های دیگری از ویژگی های رفتاری در دوران کودکی حضرت محمد (ص) را بیان کنند.
پیام قرآنی را به خوبی بخوانند و بتوانند آن را با مثال و مصداق فراوان از درس و در زندگی شخصی خود توضیح دهند.
* تعیین تکلیف
بهترین تصویری که از حضرت محمد (ص) در ذهن پدر و مادرتان نقش بسته را برایتان بازگو کنند و آن را بنویسند یا نقاشی کنید.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فکر می کنم
حلیمه به چه چیزی فکر می کرد؟ به حرف محمّد که گفت: "مادر، از این گردنبند هیچ کاری برنمی آید. من کسی را دارم که همیشه و در همه جا با من است. او مرا از خطرها حفظ می کند. "
* دوست دارم
مانند کودکی پیامبر، خوب و دوست داشتنی باشم. بعد از این سعی می کنم:
انسانی شجاع و باادب و مهربان باشم. از خدا می خواهم به من کمک کند تا درستکار و راستگو و امانت دار باشم.
* گفت وگو کنیم
با شنیدن هر یک از کلمات زیر، به یاد چه موضوعی در زندگی پیامبر اسلام می افتید؟
یتیم – صحرا – عبدالله – آمنه – امین
*عبدالله: * پدر پیامبر *آمنه: * مادر پیامبر *امین: * درستکار بودن پیامبر * صحرا: * دوران کودکی پیامبر همراه دایه ی مهربانش *یتیم: * پیامبر در دوران کودکی پدر و مادر خود را از دست داد.
* ببین و بگو
1- این تصویر شما را به یاد چه داستانی از کتاب هدیه های آسمان کلاس دوم می اندازد؟ به یاد مهربانی و یتیم نوازی پیامبر (ص) می اندازد.
2- این داستان چه ارتباطی با داستان درس دارد؟ پیامبر (ص) با کودکان یتیم مهربان بودند.
* بیندیشیم
فَاللهُ خَیْرٌ حاِفظًا وَ هُوَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ خدا بهترین نگه دارنده است و او مهربان ترین مهربانان است. *سوره ی یوسف، آیه ی 64*
این آیه با کدام سخن پیامبر در داستان درس ارتباط دارد؟ من کسی را دارم که همیشه و در همه جا با من است. (خداپرستی)
* بگرد و پیدا کن
با خواندن هر جمله، به یاد کدام ویژگی پیامبر اسلام می افتی؟ آن ها را به هم وصل کن. یکی را نیز خودت از داستان پیدا کن و بنویس.
با ادب: چرا برادرانم هر روز باید سختی و خطر بیابان را تحمّل کنند، ولی من در سایه ی خیمه استراحت کنم؟
شجاع: مادر جان، چرا من با برادرانم به صحرا نمی روم؟
مهربان و دلسوز: گرمای بیابان سوزان است و خطر گرگ و نیش مار و عقرب هم وجود دارد.
خداپرست: من کسی را دارم که همیشه و در همه جا با من است.
سوالات درس به همراه پاسخ
1 – پیامبر ما دوران کودکی خود را در کجا گذراند؟ چرا؟
جواب: در صحرا، تا در هوای پاک صحرا رشد کند.
2- حلیمه که بود؟
جواب: دایه ی مهربان حضرت محمد (ص) بود.
3- چرا حلیمه اجازه نمی داد پیامبر همراه برادرانش برای چرای گوسفندان به بیابان برود؟
جواب: چون فکر می کرد در صحرا، گرمای بیابان، خطر گرگ و نیش مار و عقرب جان او را تهدید می کند.
4- وقتی حلیمه گردنبند را برای محافظت به گردن محمّد (ص) انداخت. او چه کرد و چه گفت؟
جواب: گردنبند را باز کرد و فرمود؛ من کسی را دارم که همیشه و در همه جا با من است. او مرا از خطرها حفظ می کند.
2
1