نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: چهارم دبستان
درس18 : چشمان همیشه باز
مقدمه
انجام کار نیک همیشه ارزشمند است چه زمانی که پنهان و دور از نگاه دیگران انجام شود و چه وقتی که در برابر نگاه دیگران باشد؛ اما برای کودکان انجام دادن کارهای خوبی که مورد تشویق و تقدیر قرار گیرند، خوشایندتر است؛ و چه تشویقی بالاتر از اینکه آنها بدانند که اعمال آنها همواره مورد توجه خداوند قرار می گیرد و همانند فیلمی ضبط می شود تا در روز قیامت به نمایش گذاشته شود.
در این درس از مثال دوربین فیلم برداری استفاده شده تا درک این مفهوم که همه اعمال ما به گونه ای ثبت و ضبط می شود، تسهیل گردد. در ادامه دانش آموزان با آگاهی از بازگشت نتیجه اعمال به خود شخص، برای انجام کارهای نیک و بهره مندی از پاداش در جهان آخرت تشویق و ترغیب می شوند.
اهداف درس
* آشنایی با مفهوم ثبت و ضبط تمام اعمال ما و آگاهی خداوند از آنها
* تمایل به انجام کارهای نیک برای بهره مندی از پاداش در جهان آخرت
* تلاش برای انجام کارهای نیک برای بهره مندی از نعمت های بهشتی
* توانایی تفکر در پیام قرآنی و درک ارتباط آن با موضوع درس
پیشنهاداتی برای تدریس درس
* بهترین کار برای شروعی مناسب، ایجاد سوال در ذهن کودکان است به طور مثال: صحبت پیرامون اینکه عنوان درس به چه معناست؟ چشمان همیشه باز یعنی چه؟ و… می تواند شروع خوبی برای ورود به متن درس قرار گیرد. همچنین پس از تدریس یک بار دیگر می توانید به عنوان بازگشت نمایید تا اطلاعات تکمیل شده دانش آموزان پیرامون آن بیان گردد.
* برای شروع می توانید از قالب نمایش استفاده کنید. از یک فعالیت داستانی که همه کارهای ما تحت نظارت خداست و ما نمی توانیم جایی را بیابیم که خداوند در آن حضور نداشته باشد، استفاده کنید و سپس با نتیجه ای که از فعالیت می گیرید به موضوع درس بپردازید. روزی معلم، تعدادی سیب با خود به کلاس آورد و به هر یک از بچه ها، یک سیب داد؛ سپس از بچه ها خواست تا پس از تعطیل شدن مدرسه، سیب خود را در جایی بخورند که هیچ کس آنها را نبیند. فردا همه بچه ها به جز دو نفر گفتند که سیب خود را خورده اند. آن دو نفر گفتند ما هرچه گشتیم، جایی را نیافتیم که کسی نباشد. چون همه جا خدا ما را می دید. شما می توانید موضوع این داستان را در کلاس خود اجرا کنید و بازخورد دانش آموزان را ببینید و در نهایت با بیان کردن برداشت آنها از این مفهوم که خداوند نسبت به کارهای ما، حتی کارهای پنهانی، آگاه و بیناست؛ به موضوع درس بپردازید.
* برای شروع می توانید با آوردن دوربین سرکلاس به آنها بگویید که از امروز می خواهیم همه ساعت هایی که با هم هستیم را فیلم بگیریم و در آخر زنگ فیلم را پخش کنیم و هرکدام در جدولی کارهای خوب و بد خود را ثبت کنیم اگر این امکان برای شما وجود دارد که به مدت یک هفته این کار را تکرار کنید بسیار عالی است تا بچه ها خود نتایج کارهای خوب و بد و یا مناسب و نامناسب خود را ثبت کنند و با هم مقایسه کنند.
* دفتر ثبت عملکرد دانش آموزان کلاس شما نیز می تواند شروع مناسبی برای تدریس شما باشد. این گونه که از اول سال روی دفتر نمره نوشته شود "دفتر ثبت و ضبط کارهای کلاسی ما". بهتر است برای جلب توجه دانش آموزان نوشته روی دفتر نمره بسیار درشت و با خط زیبا در مقابل دید آنها قرار گیرد تا زمانی که موقع تدریس این درس برسد هر چند وقت یکبار از تک تک دانش آموزان بخواهید که به پیش شما بیایند و عملکرد یک هفته، یا یک ماه و… خود را با شما بررسی کنند.
* برای شروع می توانید از دانش آموزان سوال کنید اگر از کارها و فعالیت های دیروز شما فیلم برداری کرده باشند، کدام قسمت ها را دوست دارید دوباره ببینید؟ چرا؟ سپس وارد موضوع درس شوید.
* با توجه به ساختار داستانی این درس، ایجاد اشتیاق به شنیدن داستان، شیوه مناسبی برای شروع درس است. درس را به گونه ای بخوانید (یا بگذارید بچه ها بخوانند یا در قالب نمایش، داستان گویی) که با شخصیت اصلی داستان احساس همانندی پیدا کنند.
* برای درک عمیق تر موضوع درس، می توانید تدریس آن را به زمانی موکول کنید که نمره های دانش آموزان اعلام شده یا کارنامه درسی ماهانه به آنان داده شده باشد و پس از آن از همین احساس های گوناگون و تجربه های تلخ و شیرین مدد بگیرید و درس را براساس آن آموزش دهید.
* برای تدریس این درس از دانش آموزان بخواهید که یک دفترچه کوچک تهیه کنند و کارهای هر روز خود را چه در مدرسه و چه در خانه یادداشت کنند و سپس در جدولی تمام کارهای درست و نادرست خود را یادداشت کرده و مورد بررسی قرار دهند خوب است که در این مورد به آنها کمک کنید تا بتوانند در مواردی که مشکل دارند از شما یا پدر و یا مادر خود کمک بگیرند تا بتوانند نسبت به اعمال خود دقت نظر پیدا کنند و با این مقدمه درس خود را شروع کنید.
* فعالیت تدبر کنیم آیا انسان نمی داند که خدا او را می بیند؟ می تواند شروع مناسبی برای تدریس باشد. با استفاده از بارش فکری اجازه دهیم تا دانش آموزان حرف های خودشان را بگویند. از گفته های آنها استفاده کنید و آنها را هدایت کنید تا به هدف درس برسند. و در نهایت از آنها بخواهید که حالا که خدای بزرگ همه کارهای من را می بیند پس با خود تصمیم می گیریم که…
* در فعالیت برایم بگو شایسته است معلمان گرامی بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که منظور معلّم از دوربین های دقیق تر و حسا ستر در داستان درس ماموران الهی و فرشتگان هستند که اعمال ما را ثبت و ضبط می کنند.
* هدف فعالیت بررسی کنید که در سه بخش تدوین شده است تثبیت، توسعه و تعمیم مفاهیم بر اساس مرور اطلاعات می باشد. معلمان گرامی با گروه بندی دانش آموزان، طرح پرسش و ارائه زمان مناسب، زمینه بحث و گفت وگوی گروهی را در کلاس فراهم می آورند. سپس از هر گروه یک نماینده به بیان نظرات پرداخته و سایر گروه ها به ارزیابی و داوری پاسخ گروه های دیگر بپردازند.
* شایسته است معلمان گرامی بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که ثبت فرشتگان الهی دقیق تر و حساس تر است زیرا همه اتفاقات را ثبت می کنند، گنجایش آنها برای فیلم برداری نامحدود است، حتی از نیات درونی و افکار ما نیز با خبر هستند، در تاریکی هم می توانند همه چیزی را ثبت کنند، حتی در خلوت و زمانی که تنها هستیم نیز به ثبت اعمال می پردازند و…
* در فعالیت کامل کنید دانش آموزان با پر کردن جاهای خالی به تکمیل و تثبیت مطالب آموزش داده شده بر اساس دریافت رابطه بین مفاهیم نائل می شوند. برای انجام این فعالیت دانش آموزان را در گروه های چند نفره قرار داده تا با توجه به کلمات ارائه شده، ترجمه آیه را که این جمله است "در این روز مردم گروه گروه می آیند تا نتیجه کارشان را ببینند" پیدا کنند. در ادامه از دانش آموزان بخواهید تا درباره مضمون آیه به گفت وگو بپردازند. سپس از نمایندگان هرگروه بخواهید تا نتایج گفت وگوی خود را برای دیگران بیان کنند. توصیه می گردد در صورتی که توضیحات دانش آموزان برای روشن شدن مفهوم پیام قرآنی کافی نباشد، با طرح سوالاتی آنان را در درک مفهوم پیام یاری کنید.
* در فعالیت ببین و بگو دانش آموزان از طریق تصویر خوانی و گفت وگو پیرامون تصاویر به تعمیق مطالب آموزش داده نائل می شوند. از دانش آموزان بخواهید با کمک تصاویری که در کتاب آمده در مورد فعالیت هایی که دانش آموزان انجام می دهند با یکدیگر گفت وگو کنند و مفاهیم را در راستای اهداف درس استنباط نمایند. این کار می تواند در گروه های دو یا سه نفره صورت پذیرد.
* معلمان گرامی با گروه بندی دانش آموزان، طرح پرسش و ارائه زمان مناسب، زمینه بحث و گفت وگوی گروهی را در کلاس فراهم آورند. سپس از هر گروه یک نماینده به بیان نظرات پرداخته و سایر گروه ها به ارزیابی و داوری پاسخ گروه های دیگر بپردازند. اجازه دهید تا آنها درک و فهم خویش را به راحتی در کلاس بیان کنند.
* فعالیت ایستگاه فکر با هدف برقراری ارتباط بین مفاهیم ارائه شده و دستیابی به مفاهیم جدید طراحی شده است. معلمان گرامی دانش آموزان را گروه بندی کرده تا در مورد پاسخ سوال با یکدیگر گفت وگو کنند. سپس از هر گروه یک نماینده به بیان نظرات گروه پرداخته و در ادامه سایر گروه ها به ارزیابی و داوری پاسخ گروه های دیگر بپردازند.
* هدف فعالیت با خانواده بسط یادگیری و تقویت نگرش دانش آموز به مفاهیم دینی برای بروز رفتار دینی از طریق جست و جوی مصادیق تازه از مفاهیم با کمک و همفکری اعضای خانواده می باشد. این فعالیت با توجه به تاثیر غیر قابل انکار خانواده در تثبیت هویت دینی آموخته شده، طراحی گردیده است. در این فعالیت انتظار می رود والدین گرامی، حس هنری دانش آموزان را در جهت اهداف دینی تحریک نمایند. از معلمان گرامی انتظار می رود در جلسه بعدی از نحوه انجام این فعالیت در خانه پیگیری به عمل آورند.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
ضمن بیان آگاهی خداوند از تمامی اعمال، مفهوم ثبت و ضبط اعمال را با ذکر مثال هایی توضیح می دهد.
ضمن اظهار تمایل به انجام کارهای نیک، همواره برای انجام کارهای نیک جهت بهره مندی از پاداش در جهان آخرت تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
ضمن بیان آگاهی خداوند از تمامی اعمال، مفهوم ثبت و ضبط اعمال را با ذکر مثالی توضیح می دهد.
ضمن اظهار تمایل به انجام کارهای نیک، غالباً برای انجام کارهای نیک جهت بهره مندی از پاداش در جهان آخرت تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را توضیح می دهد.
قابل قبول
ضمن بیان آگاهی خداوند از تمامی اعمال، مفهوم ثبت و ضبط اعمال را بیان می کند.
ضمن اظهار تمایل به انجام کارهای نیک، گاهی اوقات برای انجام کارهای نیک جهت بهر همندی از پاداش در جهان آخرت تلاش می کند.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با کمک آموزگار ضمن بیان آگاهی خداوند از تمامی اعمال، مفهوم ثبت و ضبط اعمال را بیان می کند.
با یاری آموزگار ضمن اظهار تمایل به انجام کارهای نیک، گاهی اوقات برای انجام کارهای نیک جهت بهره مندی از پاداش در جهان آخرت تلاش می کند.
با کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های درس
1. چیزی که کارهای خوب و بد انسان در آن ثبت می شود نامه اعمال نامیده می شود. در مورد فلسفه وجود نامه اعمال، می توان گفت: اعتقاد به نامه اعمال موجب تهذیب نفس، تکامل روح و تقویت مبانی اخلاقی و تقوا بوده و عامل هشداردهنده ای به تمام انسان ها است که دائماً مراقب رفتار خویش باشند چرا که همه این رفتارها بدون کم و کاست ثبت می شود و روزی در محضر خداوند متعال ارائه خواهد شد. مثل کسی که می داند دائماً یک دستگاه کاملاً مجهز فیلم برداری در خلوت و اجتماع از درون و بیرون او فیلم برداری می کند و سرانجام تمام این فیلم ها به صورت پرونده در یک دادگاه مطرح می شود، این شخص به طور یقین کاملاً مراقب اعمال و رفتار خویش خواهد بود و سعی خواهد کرد کوچک ترین لغزش و خطایی از او صادر نشود.
2. با توجه به آیات و روایاتی که درباره نامه اعمال سخن گفته اند، ویژگی هایی برای آن قابل فهم است که عبارت اند از:
– تمام اعمال و رفتارهای انسان ها حتی آثار اعمال نیز در نامه اعمال ثبت می گردد: " ما مردگان را زنده می کنیم، و آنچه را از پیش فرستاده اند و تمام آثار آنها را می نویسیم"
– ثبت رفتارهای انسان در نامه اعمال وی چنان دقیق و جامع است که کوچک ترین خطا، لغزش و نقصانی در آن صورت نمی گیرد، از این رو بدکاران پس از مشاهده آن، سخت شگفت زده و هراسان می شوند می گویند: "ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی نیست مگر اینکه آن را شماره کرده است"
– گواهی نامه اعمال بر آنچه که بشر انجام داده، چنان گویا و روشن است که هیچ کس نمی تواند آن را انکار کند: "این کتاب ماست که به حق با شما سخن می گوید و اعمال شما را بازگو می کند. ما آنچه را انجام می دادید نسخه برمی داشتیم. "
– نویسندگان نامه اعمال دو فرشته اند که در طرف راست و چپ هر انسانی حاضرند: " به خاطر بیاورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می دارند. هیچ. سخنی را انسان تلفظ نمی کند مگر اینکه نزد آن فرشته ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت است"
چگونگی تدریس درس
* روش تدریس
پرسش و پاسخ، بحث گروهی
* مواد و وسایل
کتاب، تابلو
* فعالیت های قبل از تدریس
بعد از سلام و احوال پرسی ابتدا دانش آموزان را گروه بندی کنید سپس داستانی برایشان نقل کنید.
روزی معلم تعدادی سیب آورد و گفت آن را در جایی بخورید که هیچکس نباشد همه خوردند بجز یک نفر وقتی معلم علت را پرسید، گفت: جایی را پیدا نکردم که خداوند من را نبیند.
نظر بچه ها را در گروه درباره داستان بپرسید.
دانش آموزان گوش می دهند و با علاقه در گروه خود به مشورت می پردازند و جمع بندی خود را ارایه می دهند.
* حین تدریس
در ادامه می توانید نظر بچه ها را درباره فیلم برداری از مراسمی که در آن شرکت کردید و اینکه بعدا خود و دوستان خود و حرکات ضبط شده خود را می بینند بپرسید پس از جمع بندی نظرات متن درس را بصورت داستانی و با رعایت قواعد کلامی برای تاثیر بیشتر بخوانید.
فعالیت برایم بگو و بررسی کنید و تدبر کنیم را با هدف جمع بندی مفاهیم درس در قالب آیات و احادیث کوتاه انجام داده و آیات روی تابلو خوشنویسی گردد.
در گام بعدی در قسمت کامل کنید دانش آموزان در گروه های چند نفره نسبت به تکمیل جاهای خالی اقدام کنند و درباره مضمون آیه ها بحث شود.
در ادامه قسمت ببین و بگو تصویرخوانی گردد و مفاهیم درس را تثبیت می کند ایستگاه فکر گروه ها در مورد سوال مورد نظر گفت و گو کنند و نماینده گروه جمع بندی را ارایه داده و به داوری بپردازند.
در ادامه شعر زیر همخوانی کنیم را با هم می خوانیم.
سرت رو خوب بالا کن به آسمان نگاه کن
چه ابرهای قشنگی ستون آبی رنگی
یکی کمی اون طرف تر پرواز یک کبوتر
اون دور دورا دورتر از باد و ابرا
اون کیه که حاضره به کار تو ناظره؟؟
دانش آموزان در بحث و پرسش و پاسخ شرکت می کند و فعالیت در گروه خود را انجام می دهد و دوستانش را تشویق می کند. در فعالیت های برایم بگو و تدبرکنیم و ایستگاه فکر با علاقه نظر می دهد.
* تکلیف
آنچه را از درس درک کردید در قالب چند بند کوتاه بند نویسی کنید. (فعالیت با خانواده انجام شود. )
پاسخ فعالیت های کتاب
* برایم بگو
منظور معلمّ از دوربین های دقیق تر و حسّاس تر چه بود؟ منظور معلم حضور خداوند و فرشتگانش که با دقت تمام کارهای خوب و بد ما را زیر نظر دارند و همه را می بینند و ثبت می کنند.
* بررسی کنید
آیا دوربین های باغ همه ی اتّفاقات را می توانند ثبت کنند؟ فرشتگان خدا چطور؟ این دو را با یکدیگر مقایسه کنید.
دوربین ها در باغ فرشتگان خدا
اتفّاقاتی را که در بعضی جاها می افتد نمی توانند ثبت کنند. تمام اتفاقات را در همه جا می توانند ثبت کنند
حافظه ی محدودی برای فیلم برداری دارند. حافظه ی زیادی برای فیلم برداری دارند.
* تدبّر کنیم
اَلَم یَعلَم بِاَنَّ اللهَ یَری
آیا انسان نمی داند که خدا او را می بیند؟ سوره ی علق، آیه ی 1
حالا که خدای بزرگ همه ی کارهای من را می بیند، پس با خود تصمیم می گیرم که کارهای خوب انجام دهم و مراقب باشم که در حضور خداوند کار بدی انجام ندهم تا شرمنده خداوند نباشم.
* کامل کنید
برای کامل کردن ترجمه ی آیه ی 6 سوره ی زلزال، از خانه ی سبز شروع کنید و به خانه ی قرمز برسید.
در این روز مردم گروه گروه می آیند تا نتیجه ی کارشان را ببینند. تا هرکس ذرّه ای کار خوب انجام داده است، نتیجه ی آن را ببیند و هر کس ذرّه ای کار زشت انجام داده است، نتیجه ی آن را ببیند. سوره ی زلزال، آیات ٨ – ٦
* ببین و بگو
این تصویر چه کارهای خوب و بدی را نشان می دهد؟
برداشتن زباله از روی زمین (خوب)
برداشتن زباله روی زمین (بد)
بستن شیر آب (خوب)
باز گذاشتن شیر آب (بد)
پاک کردن نوشته ی روی دیوار(خوب)
نوشتن روی دیوار(بد)
میان آیاتی که خواندید و این تصویر چه ارتباطی هست؟ تمام کارهای خوب و بد ما هر چند کوچک باشند به وسیله ی فرشتگان ثبت می شوند.
* ایستگاه فکر
اگر بخواهید نام جدیدی برای درس انتخاب کنید، چه نامی را پیشنهاد می کنید؟ چرا؟ مراقب همیشگی، چون خداوند همه جا حضور دارد و کارهای خوب و بد ما را می بیند.
سوالات درس به همراه پاسخ
1 – آیه وَ اِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظینَ-کِراماً کاتِبینَ-یَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ را ترجمه کنید.
جواب: نگهبانانی والا مقام بر شما گمارده شده که اعمالتان را می نویسند و می دانند شما چه می کنید.
2 – منظور از دوربین های حساس و دقیق که اعمال ما را زیر نظر دارند چیست؟
جواب: فرشتگانی که خدا به عنوان نگهبان قرار داده که اعمال خوب و بد ما را ثبت می کنند که هیچ چیزی از نظر آنها پنها نمی ماند و همه کارهای ما را در همه جا حتی جایی که کسی نیست می بینند و می نویسند
3 – الم یعلم بان اهلل یری یعنی چه؟
جواب: آیا انسان نمی داند که خدا او را می بیند.
4 – در این روز مردم گروه گروه می آیند تا……………………… را ببیند، تا هرکس ذره ای کار خوب انجام داده است، نتیجه آن را ببیند و هرکس ذره ای کار بد انجام داده است نتیجه آن را ببیند.
جواب: نتیجه کارشان
5 – وقتی خدا همه کارهای انسان را می بیند پس باید در همه کارها و جاها…………………….. در نظر بگیرم و کارهای خوب انجام دهم.
جواب: خدا را
6- وظیفه ی فرشتگان الهی چیست؟
جواب: اعمال خوب و بد انسانها را ثبت می کنند.
7- تفاوت بین فرشتگان الهی و دوربین های ثبت چیست؟
جواب: دوربین حافظه ی محدودی برای فیلم برداری دارند و اتفاقاتی را که در بعضی جاها می افتد نمی تواند ثبت کند. فرشتگان: همه ی اتفاقات را ثبت و ضبط می کنند و هیچ محدودیتی برای ثبت اعمال ما ندارند.
8- خداوند در قرآن درباره ی فرشتگان ثبت چه می گوید؟
جواب: نگاهبانانی والا مقام بر شما قرار داده که اعمالتان را می نویسند و می دانند شما چه می کنید.
9- آیا خداوند همه ی کارهای ما را می بیند؟
جواب: بله، خداوند شاهد کارهای خوب و بد ماست.
10- در روز قیامت انسانها چگونه نتیجه ی اعمال خود را می بینند؟
جواب: در این روز مردم گروه گروه می آیند تا نتیجه ی کارشان را ببینند تا هر کس ذرّهای کار خوب انجام داده است، نتیجه ی آن را ببیند و هر کس ذرّهای کار زشت انجام داده است، نتیجه ی آن را ببیند.
11- مفهوم آیه های فَمَنْ یَعْمَلْ مِثقالَ ذَرَّهٍ خَیرًاْ یَرَهٌ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثقالَ ذَرَّهٍ شَرا یَرَهٌ چیست؟
جواب: هرکس ذرّهای کار نیک کند آن را می بیند و هر کس هم ذرّهای کار زشت کند آن را می بیند.